Valideyn Nuranə İsmayılova övladı ilə bağlı müraciət etdiyi artıq dördüncü bağçadan imtina cavabı aldığını deyir. Onun sözlərinə görə, bağçalar bəhanə kimi qruplarda uşaq sayının çoxluğunu, psixoloq rəyini göstərsələr də, səbəb başqadır.

“Qafqazinfo”ya danışan ana bildirib ki, 3 yaş 4 aylıq oğlu Atilla İsmayılov serebral iflicdən əziyyət çəkir. Nuranə İsmayılova isə onu yerləşdirmək üçün bağça tapa bilmir.

Hazırda məsələni ictimailəşdirən vətəndaş İsmayılova olsa da, əslində problem bir çox ailələri əhatə edir. Ölkədə fiziki məhdudiyyətinə görə bağçalara, məktəblərə gedə bilməyən, hətta pandusların yoxluğu səbəbi ilə küçədə hərəkət edə bilməyən minlərlə şəxs var. Atilla sadəcə onlardan biridir...

Müsahibimiz deyir ki, oğlunda 1 yaşına qədər hər şeyin normal olduğunu düşünüblər: “Halbuki oturmur, iməkləmirdi. 1 yaşında nevroloqu yox, evə gələn fizioterapevt təsadüfən USM nəticəsini gördükdən sonra bizə bu barədə məlumat verdi. Sonra bilmişik ki, övladımız serebral iflicdir. Adətən bu tip uşaqlarda görmə, eşitmə, danışıq, epilepsiya, əqli gerilik kimi problemlər olur. Amma oğlumda sadəcə spastikliyə bağlı yerimə problemi var. Zəka və danışıq baxımından həmyaşıdlarından fərqlənmir. Ən son “Kiçik Mələklər” və “İndigo” uşaq bağçalarına müraciət etdik, imtina etdilər. Səbəb olaraq təhlükəsizliyini təmin edə bilməyəcəklərini, qrupda uşaq sayını və psixoloq rəyini göstərdilər. Psixoloqun rəyini istədim, vermədilər. Amma cəmi 3 sual soruşublar uşaqdan, o da cavab verib”.

Ana qeyd edir ki, nevroloq Atillanın 1 yaşından etibarən bağçaya getməsini məsləhət görüb: “Amma mən heç olmasa, “walker”lə yeriyənə qədər gözləyib sonra müraciət etdim. Çünki heç bir bağçanın yaxın durmayacağını bilirdim. Son 7-8 aydır müraciət edirəm, amma nəticə əldə edə bilmirəm. Əslində inklüziv təhsillə bağlı ayrıca dövlət proqramı da var: 2018-2024-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər üçün inklüziv təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı. Deyəsən, icrası kağız üzərindədir. Ölkədə 65 000-nə yaxın sağlamlıq imkanları məhdud uşaq var, bunlardan cəmi 12 000-nə yaxını təhsilə cəlb olunub. Bu 65 000 uşağın arasında nə qədər zəkalı, potensiallı uşaq var”.

“Atilla ona düşən müavinətdən yararlana bilirmi?” sualını isə Nuranə İsmayılova belə cavablayıb: “Proses uzundur, xəstəxanada yatmaq, həkimlərin rəyi və sairə. Adi bir poliklinika müalicəsi 3-4 saatımızı alır. Bizə fiziki olaraq çətin gəlir. Nevroloq müalicəsi üçün hər il Ankaraya gedirik. Əlbəttə, dövlət tərəfindən yardım olunmasını istəyərdik. Uşağın ildə iki dəfə botoks əməliyyatları, reabilitasiya və sairə artıq bizi maddi cəhətdən sıxmağa başlayır. Lakin məhz proseslərin uzun olması narahatlıq yaradır. Amma qısa müddət ərzində müraciət edərək əlillik almaq istəyirik”.

İddialarla bağlı “Kiçik Mələklər” bağçası ilə əlaqə saxladıq. Bağçadan bildirildi ki, son günlərdə bu adda vətəndaş müraciəti qeydə alınmayıb: “Amma onu bildirək ki, bağçamızda serebral iflic olan uşaqlar üçün xüsusi şərait yoxdur. Bunun üçün bizim inkişaf mərkəzimiz var, uşaqlar burada sosiallaşa bilirlər. Valideyn övladı ilə birlikdə bağçamıza gələrək əyani şəkildə tanış ola bilər. Əgər o uşağa yaxşı xidmət edə biləcəyiksə, götürəcəyik”.

“İndigo” bağçasından isə valideyn üçün heç bir halda şərait yarada bilmədiklərini bildirdilər: “Çünki bizim qruplarda uşaq sayı 20 nəfərdir. Qruplara uşaqların gediş-gəlişi üçün pilləkən məhdudiyyətləri var. Sanitar qovşaqlar xüsusi uşaqlar üçün hazırlanmayıb, həm də həyətyanı sahədə hərəkət maneələri var. Buna görə də, təəssüf ki, biz hazırda serebral iflic olan uşağı qəbul edə bilmirik. Fiziki məhdudiyyətli uşaqların rahat və təhlükəsiz hərəkəti üçün standartlara cavab verən pandusun və bunun kimi digər imkanların olması vacibdir. Bu şərtlər olmadan fiziki məhdudiyyətli uşaqların müəssisəyə qəbul olunması, həmin uşaqlara yaxşılıq etmək deyil, əksinə, həmin uşağa daha da çətinlik və travma yaratmaqdır”.

Atilla İsmayılova dövlət tərəfindən hər hansı yardımın mümkün olub-olmamasını dəqiqləşdirmək üçün Dövlət Tibbi-Sosial Ekspertiza və Reabilitasiya Agentliyinə sorğu ünvanladıq. Qurumun İctimaiyyətlə Əlaqələr və daxili kommunikasiya şöbəsinin müdiri Tural Qurbanov müraciətimizə cavab olaraq bildirdi ki, azyaşlıya əlilliyin təyin edilməsi və buna görə ona aylıq sosial ödənişlərin təyinatı üçün əvvəlcə “Forma-88” (göndəriş) verilməlidir.

Uşaqla bağlı elektron sistemə göndəriş daxil edilməsi ilə əlaqədar Tibbi Ərazi Bölmələrini İdarəetmə Birliyinə (TƏBİB) də müraciət etdik. Qurumdan bildirildi ki, Atilla İsmayılovun ixtisaslaşdırılmış dövlət tibb müəssisəsindən diaqnozu təsdiq edən tibbi rəyi olmadığı üçün ona “Forma-88” rəsmiləşdirilməsi mümkün deyil: “Vətəndaşa Uşaq Nevrologiya Xəstəxanasında müayinə və müalicə üçün göndəriş təklif olunsa da, imtina edilib. Qeyd edirik ki, sözügedən formanın rəsmilləşdirilməsi üçün diaqnoz mütləq surətdə dövlət tibb müəssisəsi tərəfindən təsdiqlənməlidir. Məlumat üçün bildirək ki, vətəndaşın valideynləri ilə bu barədə izahedici söhbətlər aparılıb və onlara ətraflı məlumat verilib”.

Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında iqtisadçı ekspert Xalid Kərimli bildirib. Onun sözlərinə görə, bu istiqamətdə cəmiyyətdə müəyyən çağırışlar səslənir:

"Amma hələlik bu məsələ hökumətin gündəliyində yoxdur. Bir iqtisadçı olaraq, uşaq pulunun əlehinəyəm. Uşaqpulu kütləvi şəkildə bütün ailələrə verilir. Onların arasında varlı, orta səviyyədə olan və kasıb uşaq da var".

Xalid Kərimli hesab edir ki, əsas məqam ehtiyacı olan ailələrə ünvanlı sosial yardımın daha yaxşı çatdırılması məsələsidir:

"Uşaq puluna gəlincə, Azərbaycanda əhalinin təbii artımı var. Əhalinin strukturunda gənclərin payı çoxdur. Uşaq pulunu o dövlətlər verir ki, orada təbii artım yoxdur. Azalma var, əhalinin yaş strukturu pisləşir. Əhalinin minimum əmək haqqının artırılması məsələsinə baxıla bilər. Bu il minimum əmək haqqı artırılmadı. İkincisi, sosial ödənişlərin genişləndirilməsi məsələsi müzakirə predmetidir. Məsələn, ailələr var ki, maşını, adında torpağı var, amma sosial ödəniş ala bilmir. Bunlar müzakirə olunmalıdır. Uşaqla yanaşı böyük də yeməlidir. Böyük pul tapmır, gedir oğurluq edir, əl açıb dilənçilik edir".

Bahar Rüstəmli

Kopenhagen bələdiyyəsi aprelin 1-dən öz əməkdaşları üçün dördgünlük iş həftəsi rejimi tətbiq edir.

Modern.az xəbər verir ki, ilin sonunadək davam edəcək eksperimentdə bələdiyyənin 6 administrasiyasının 14 işçi vəzifəsi üzrə əməkdaşları iştirak edirlər. Eksperiment başa çatdıqdan sonra qısaldılmış iş həftəsi rejimi rəsmi qaydada təsdiq olunacaq.

“Pandemiyadan sonrakı bu vəziyyət Danimarka bələdiyyələri arasında bundan sonra da saxlanılacaq”, - deyə Roskille Universitetinin əmək qanunvericiliyi sahəsi üzrə tədqiqatçısı Yanne Qlerup bildirib.

Sözügedən təşəbbüsə daxil edilən müəssisələrdən biri də Kopenhagenin mərkəzində yerləşən və psixi cəhətdən zəif gənclər üçün nəzərdə tutulan Radiseveydir.

“Keçirilən iclasların birində bütün əməkdaşlarımız bunun çox yaxşı fikir olduğunu və iş həyatı ilə şəxsi həyat arasında daha yaxşı balans yaratmağa xidmət etdiyini bildiriblər”, - deyə bölmə rəhbəri Yonas Ammitsbyöll vurğulayıb.

O, bir neçə gün davam edəcək istirahət günlərində əməkdaşların daha yaxşı istirahət edə biləcəklərinə və qarşıdakı iş həftəsi üçün daha gümrah olacaqlarına inandığını deyib.

Yanne Qlerupun sözlərinə görə, bu qəbildən yeniliklər Danimarkanın biznes həyatında artıq çoxdan tətbiq olunur, indi isə ölkənin dövlət qurumları da bu nümunədən istifadə etmək niyyətindədirlər. Ötən il Kopenhagen bələdiyyəsində dördgünlük iş həftəsi rejiminin tətbiq olunması fikri irəli sürüləndə, bu ideyanı bütün partiyalar dəstəkləyib. Məqsəd əməkdaşlar arasında stresin azaldılması ilə yanaşı, bələdiyyəni həm də işəgötürən kimi daha cəlbedici quruma çevirməkdən ibarətdir.

“Bazar ertəsindən cümə gününədək gündə səkkiz saat işləmək və həftədə cəmi iki gün istirahət etmək ənənəsi artıq keçmişdə qalmalıdır”, - deyə Yonas Ammitsbyöll əlavə edib.

Daş dünyanın ən ibtidai silahlarından sayılır. İnsanlığın ən qədim çağlarında müharibələr daşla aparılırdı. Hətta sapand orta əsrlərə qədər istifadə olunan silah kimi tarixi düşüb. “Kitabi-Dədə Qorqud”un anlatdığına görə, Qaraca Çobanın ən yaxşı silahı sapand idi. İlk topların mərmiləri belə, daş olub. Babalarımız top lülələrinin içərisinə barıt və ağır daş qoyub fitili yandırmaqla düşməni daş-qalaq edirdilər.
Texnologiya inkişaf etdikcə, daş bir silah növü kimi dövriyyədən çıxdı. İndi yalnız Məkkədə müsəlman zəvvarlar şeytanı daşlamaq üçün bu silahdan istifadə edirlər. Amma deyəsən müasir Naxçıvanda da təqaüdçülər yenidən insanlığın ən qədim silahına üz tutmağa başlayacaqlar.
Sədərək təqaüdçilərinin Ovqat.com-a verdiyi məlumatdan belə anlaşılır.
Şikayətçilərin dediklərinə görə, artıq iki aydır nə pensiyalarını, nə də onunla bərabər verilən Prezident təqaüdünü ala bilirlər.
Bildirilir ki, Naxçıvanda fevral və mart ayında pensiya üzünə həsrət qalan yalnız sədərəklilər də deyil. Onlarla yanaşı, Kəngərli və Şərur rayonunun təqaüdçüləri də pul üzünə həsrət qalıblar.
“Naxçıvan MR Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi gündə min bir bəhanə gətirib bizim təqaüdləri vermək istəmir. Gah deyir ki, internet sistemində problem var, gah da başqa məsələləri bəhanə edir. Əslində isə belə deyil. Naxçıvanın 7 rayonunun 4-də pensiya və Prezident təqaüdləri verilib. Yalnız Sədərək, Şərur və Kəngərli rayonları qalıb”.
Şikayətçilərin sözlərinə görə, rayonlardan birinin pensiyaçılarına da eyni qaydada təqaüd vermirmişlər: “Eşitmişik ki, onlar gedib Naxçıvan MR Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiə Nazirliyini daşa tutublar. Səhərisi gün pensiyaları verilib. Naxçıvan rəhbərliyi rəsmən bizi də eyni yolla haqqımızı almağa vadar edir”, - Sədərək pensiyaçıları belə deyib.

Əhalinin ərzağa çəkilən xərclərinin xüsusi çəkisi durmadan artır – bu həyəcanverici tendensiyanı cari ilin son iki ayının statistikası göstərir. İlin əvvəlindən ərzağa edilən xərclər, hətta ev təsərrüfatlarının ümumi büdcəsinin yarısını keçib.

Bu tendensiya adətən qeyri-ərzaq məhsullarını almaqdan imtina və qənaət etmək istəyi ilə izah olunur. Bir qayda olaraq, belə istehlakçı davranışı qiymət artımı şəraitində müşahidə olunur, lakin statistikaya görə, Azərbaycanda ilin əvvəlindən inflyasiya 1 faizdən bir qədər yuxarı olub, son bir ildə illik inflyasiya isə 8,8 faizi ötməyib.

Bununla belə, cari ilin yanvar-fevral aylarında əhalinin pul kisəsindəki ərzaq seqmenti ötən ilin əvvəlində azalsa da, xərclərin yarısını ötüb. Adambaşına düşən orta aylıq pərakəndə əmtəə dövriyyəsi 420 manat təşkil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə təxminən 60 manat çoxdur. Dövlət Statistika Komitəsindən (DSK) verilən məlumata görə, hesabat dövründə ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə adambaşına orta aylıq xərclər 232 manat, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə isə 188 manat təşkil edib.

DSK-nın məlumatına görə, 2023-cü ilin yanvar-fevral ayları ilə müqayisədə pərakəndə əmtəə dövriyyəsi real ifadədə 3,5 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 2,1 faiz, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 5,2 faiz artıb. Ərzaq xərclərinin payı ərzaq məhsullarının alınması xərclərinin bütün kateqoriyalar, o cümlədən qeyri-ərzaq malları və xidmətləri üzrə xərclərə nisbəti kimi hesablanır. Hesabat dövründə pərakəndə ticarət şəbəkəsində müştərilər tərəfindən alınan mallara sərf olunan vəsaitin 50,1 faizini ərzaq məhsulları təşkil edib.

Eyni zamanda, əhalinin ümumi xərclərinin 5,1 faizi içkilər və tütün məmulatlarına, 15,3 faizi toxuculuq, geyim və ayaqqabılara, 5,3 faizi isə avtomobil benzini və dizel yanacağına sərf olunub. Xərclərin 4,7 faizi elektrik malları və mebel, 2,4 faizi əczaçılıq və tibb ləvazimatları, 1,3 faizi kompüter, telekommunikasiya avadanlıqları və çap məhsulları, 15,8 faizi isə digər qeyri-ərzaq mallarının alınmasına sərf olunub.

Statistik məlumatlardan da göründüyü kimi, son illər əhalinin ümumi xərclərinin strukturunda ərzaq xərcləri artıb. Cəmi üç il əvvəl, 2021-ci ildə istehlakçıların son istehlak mallarına xərclədiyi pulun yalnız 48,7 faizi qidaya aid idi. İqtisadçıların fikrincə, ərzaq qiymətlərinin artmasının kökündə inflyasiya dayanır. Mütəxəssislərin fikrincə, ərzaq istehlakı üçün vəsaitin bu cür qeyri-mütənasib bölgüsü Azərbaycan vətəndaşlarının ümumi həyat səviyyəsinə mənfi təsir göstərir, onların digər zəruri ehtiyaclara qənaət etmək imkanlarını məhdudlaşdırır.

İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli deyir ki, ən yoxsul ailələr üçün ərzaq almaq böyük xərcdir və ərzaq qiymətləri onların ərzaq təhlükəsizliyinə birbaşa təsir edir: “2000-ci illərdə Azərbaycanda adambaşına düşən ÜDM-in əhəmiyyətli dərəcədə artmasına baxmayaraq, əhalinin istehlak strukturunda ciddi müsbət dəyişikliklər baş vermədi. Ev təsərrüfatlarının xərclərinin demək olar ki, yarısı ərzaqla bağlıdır. Eyni zamanda, bir ölkədə həyat səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, bu ölkənin əhalisinin ərzağa xərclədiyi resursların payı bir o qədər az olur”.

Diqqətlə araşdıranda məlum olur ki, Azərbaycan vətəndaşları qazandıqları hər 100 manatın 70 manatını istehlak mallarına xərcləyir. Bu xərclərin yarıdan çoxu, yəni 50 manatdan çoxu sırf ərzaq məhsullarının payına düşür.

Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, ərzaqların baha olması təkcə idxaldan asılılığın deyil, həm də yerli kənd təsərrüfatı məhsullarının bahalaşmasının nəticəsidir ki, bu da ilk növbədə fermerlərin bazarlara çıxışının məhdudluğu ilə əlaqələndirilir. Bu vəziyyət məhsulların əhəmiyyətli qiymət artımı ilə istehlakçılara çatmasına səbəb olur.

Kasıb ailələrdən olan uşaqlar zəngin ailələrdən olan yaşıdları ilə müqayisədə yaddaş və konsentrasiya problemlərinə daha çox meyillidirlər.

ABŞ-dən olan nevroloqlar bu qənaətdədirlər.

Mütəxəssislərin tədqiqatı “Molecular Psychiatry” jurnalında dərc olunub.

Qeyd olunur ki, tədqiqatda 9-11 yaş arası 8 739 uşağın məlumatları araşdırılıb.

Tədqiqatçılar yetkinlik yaşına çatmayanların beyin fəaliyyətini təhlil etmək üçün funksional maqnit rezonans görüntüləmə məlumatlarından istifadə ediblər.

Tədqiqatçılar həmçinin emal sürəti, iş yaddaşı, ardıcıl yaddaş, diqqət və dil bacarıqları da daxil olmaqla bir sıra qabiliyyətləri qiymətləndirən koqnitiv testlərdən əldə edilən məlumatları təhlil ediblər.

Onlar müəyyən ediblər ki, yüksək gəlirli ailələrdən olan uşaqlar bu idrak testlərində orta hesabla aşağı gəlirli həmyaşıdlarına nisbətən daha yaxşıdırlar.

Mənbə: Nature.com