Ermənistanda “erməni soyqırımı” ilə başlayan müzakirələr Türkiyənin əlini gücləndirə bilər. Ermənistan parlamentinin komitə sədri və hakim partiyanın üzvü Andranik Koçaryan “soyqırıma məruz qalan 1.5 milyon erməninin ad və soyadlarının müəyyənləşdirməliyik” deyib. Bu yeni mövzudur. Necə ki, Rusiyada Vladimir Jirinovsi Kreml sahibi Vladimir Putinin danışan dili idi, eləcə də, Andranik Koçaryan baş nazir Nikol Paşinyanın danışan dilidir, ya onun düşüncələrini erməni cəmiyyətinə ilk söyləyənlərdəndir, ya da liderinin söylədiklərini əsaslandırır. Andranik Koçaryan “soyqırıma” məruz qalanların siyahısını hazırlamadıqları halda Türkiyənin “soyqırım olmayıb” arqumentindən heç zaman xilas olmayacaqlarını bildirib. Andranik Koçaryan bu mövzu haqda danışarkən, İsraili misal çəkib. İsrail İkinci Dünya Müharibəsində soyqırıma məruz qalan yəhudilərin siyahısını tərtib etməyə müvəffəq olub. Bunun sadə izahı var, yəhudi soyqırımı məlum fakt olduğundan öldürülən şəxslərin müəyyənləşdirilməsi mümkün olub. “Erməni soyqırımında” istifadə edilən rəqəmlər isə şişirtmədir, əks halda ermənilər də yəhudilər kimi siyahı tərtib edə bilərdilər.
Bütün hallarda Paşinyan komandasının “soyqırım siyahısı” barədə yanaşması erməni cəmiyyətində və erməni diasporunda ikitirəlik yaradacaq. Çünki, ermənilər siyahı tərtib edə bilməyəcəklərini yaxşı anlayırlar, buna rəğmən, onların bir hissəsi “soyqırım” təbliğatı kampaniyasından əl çəkmək istəmir. Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmaq istəyən Nikol Paşinyan isə “soyqırım” mövzusunun onun Ankara ilə danışıqlarda manevr imkanlarını məhdudlaşdırdığını anlayır. Çünki, Ankara İrəvanla danışıqların sonrakı mərhələsində onunla münasibətləri normallaşdırmaq istəyən Paşinyan hökumətindən “soyqırım” təbliğatından imtinanı da tələb edəcək. Ermənistandakı radikal qüvvələr üçün isə Türkiyə əbədi düşməndir. Bir müddət əvvəl Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyindəki vəzifəsindən istefa verən Edmon Marukyan “soyqırıım” təbliğatından imtinanın Türkiyənin işinə yarayacağını bildirib. Marukyan “siyahı” mövzusunun müzakirəsinin ermənilər üçün zərərli olduğunu vurğulayıb. “Bu mövzunun müzakirəsini dayandırmaq lazımdır” deyən Marukyan Türkiyənin tələsinə düşəcəkləri barədə xəbərdarlıq edib. Marukyan bu mövzunun müzakirəsinin həm də ona görə əleyhinədir ki, 30-a yaxın dövlət “erməni soyqırımını” tanıyıb. Yəni Marukyan demək istəyib ki, “soyqırımla” bağlı müzakirələr Ermənistanda genişlənərsə, bu “erməni soyqırımını” tanıyan dövlətləri də pis vəziyyətə salacaq. Türkiyənin yeni arqumenti bu ola bilər: “Ermənistanda son müzakirələr də göstərir ki, soyqırımla bağlı heç erməni cəmiyyətində yekdil fikir yoxdur, öldürüldükləri iddia etdikləri barədə məlumatları yoxdur, çünki olmayan hadisəni reallıq kimi qələmə verməyə çalışırlar”.
Elxan Şahinoğlu
TEREF

Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayevin Ermənistana səfərinin Azərbaycan üçün zərəri yoxdur. Əksinə, Tokayev Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanı inandırmağa çalışıb ki, iki bölgənin – Mərkəzi Asiyanın və Cənubi Qafqazın inkişafı və bir-birinə daha sıx bağlılığı nəqliyyat və enerji layihələrinin reallaşmasıyla bağlıdır və Orta dəhliz layihəsinin potensialı böyükdür. Bu layihənin əsas iştirakçılarından biri Azərbaycandır. Ermənistan da bu layihənin bir hissəsi olaraq gəlir qazana bilər, bir şərtlə ki, Azərbaycanla sülh sazişi imzalasın və Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsinə şərait yaratsın. Tokayev Paşinyana bunları anlatmağa çalışıb. Tokayevin Azərbaycanla Ermənistan arasında danışıqlarda Qazaxıstanın platforma kimi istifadəsi təklifi də müsbət dəyərləndirilməlidir. Qazaxıstan Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır, bir-birimizi tarixi köklər bağlayır, türk dünyasının inteqrasiyasında maraqlar üst-üstə düşür. Qazaxıstan eyni zamanda Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı və Avrasiya İqtisadi Birliyində Ermənistanla tərəfdaşdır. Bunları nəzərə alaraq Qazaxıstanın görüşlər üçün məkan yeri seçilməsi tərəflər üçün məqbuldur.
Elxan Şahinoğlu
TEREF

Ölkədə hökumətin iqtisadi komandasının bərbad işləməsi haqqında illərdir ki, yazırıq, danışırıq – amma qarşı tərəf normal izah, açıqlamalar vermir, rəqəmlərlə “rəqs” edir, özünə nə sərf edirsə, o məsələləri vurğulayır. Son illər, “Azərbaycanda qeyri-neft sektoru sürətlə inkişaf edir”, tezisini bizə sırımağa çalışırlar. Amma elə özlərinin rəsmi rəqəmləri mənzərinə açıq göstətrir, sitat: “Dövlət Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatına görə 2024-cü ilin yanvar-fevral aylarında qeyri neft-qaz məhsullarının ixracı əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə faktiki qiymətlərlə 30,1%, real ifadədə 36,9% azalaraq cəmi 455,0 milyon dollar təşkil etmişdir”.
Yaxşı, bəs hanı bu qeyri-neft sektoru, necə inkişaf edir ki, ixracı keçən ilin ilk 2 ayına nisbətən 37% azalıb?! Bacarıqsız iqtisadi komanda bunu necə izah edəcək?! Hələ mən keçən il Azərbaycanın MDB ölkələri arasında ÜDM artımına görə sonuncu yer tutmasını demirəm – bu məsələyə görə də cavabdehlik daşıyanlar susdular, normal izah verə bilmədilər. Göz görə-görə ölkə iqtisadiyyatını tənəzzülə aparırlar – təşəbbüskarlıq, yeni ideyalar yox, vergi-gömrük siyasəti bərbad. Nə isə...
Natig Cəfərli
TEREF

Həyatda da belədir: xaosdan, dava-dalaşdan, hətta qandan bəslənənlər var. Hamısından eyni vaxtda bəhrələnənlər də bir ayrı tip!
Bizim ölkənin bir bölgəsi 30 ildən çox işğala, dağıntılara məruz qalmışdı. Qarabağa erməni iddiası felən hələ 1987-ci ildə başlasa da, Ermənistanın Azərbaycana qarşı isti müharibənin əvvəli 1991-ci ildən hesablanır. Hər iki respublikanın müstəqilliyini elan edəndən sonra. Ancaq Azərbaycan 1992-ci ilin martından danışıqlara razılıq verdi və bu danışıqlar beynəlxalq vasitəçilərin moderatorluğu ilə başladı. 1994-cü ilin mayından - atəşkəs sazişindən düz 26 il Azərbaycan sülh axtarışına zaman verdi, atəş açmadı. Ancaq bütün dinc vasitələr tükənəndən sonra Azərbaycan dövlət başçısı döyüş əmrini verdi. Hərçənd bunu öz cəmiyyəti ondan hər gün gözləyirdi. Prezident İlham Əliyev problemi müharibəsiz, qansız həll etmək üçün səbrlə davrandı. Ancaq artıq yol qalmamışdı; 2020-ci ildə cəmi 44 günə düşməni torpağından qovdu.

Biz savaşa haqqımız ola-ola, qansız, savaşsız həll yolu axtardığımız yerdə, başqa regional və beynəlxalq aktorlar qaşınmayan yerdən qan çıxarır. Müharibədən imtina etmək yerinə, sülhdən qaçmağa çalışır, dartınır. Bu pis nümunələrdən biri də Ermənistandır; Rusiyadan "anlaşmalı boşanmaq" mümkün olmur deyə, özünə Qərbdə yeni "boyfriend"lər axtarır. Tapır da. Nədənsə bəzi dövlətlərə elə gəlir ki, mütləq kimdənsə ayrılıb, kiminləsə yeni siyasi nikaha girmək qaçılmazdır. Axı anlamaq çətin deyil ki, coğrafiya - qədərindir. Həm də siyasi coğrafiya.

Budur, Yaxın Şərqdə yenidən müharibə ocaqları alovlandırılıb. İndi isə İranla İsrail arasında açıq toqquşmalar başlanıb; artıq Yaxın Şərqdəki qanlı xaosu Orta Şərqə daşımağa çalışanlar var. Daha iki potensial müharibə isə Uzaq Şərqdə növbə gözləyir. Bunlardan biri Kuril üstündə Yaponiya-Rusiya gərginliyidir, o birisi isə ABŞ dəstəkli Çin-Tayvan münaqişəsidir. Hətta Avropa müharibədən kənarda qala bilməyib; 2014-cü ildən bəri Şərqi Avropada - Rusiya ilə Ukrayna arasında müharibə gedir. Ukrayna ABŞ, Böyük Britaniya ağırlıqlı Qərb dəstəyi ilə Rusiya qarşısında müdafiə olunur. Bu savaş Avropa Birliyinə də çox təsir edir. Bunlar da azmış kimi, İranla İsrail açıq savaşa başlamışlar sanki. Beləliklə, Azərbaycanın şimal və cənub qonşuları olan Rusiya və İran faktik müharibə vəziyyətindədir. Üstəlik qonşu və hələlik düşmən Ermənistan yeni Dünya Müharibəsinin bir qolunu da Cənubi Qafqaza gətirmək istəyir. Aprelin 5-də keçirilmiş Brüssel görüşü, orda ABŞ və Avropa Birliyi rəsmiləri ilə qapalı sövdələşmələr bu məqsədə doğru daha bir addım idi. Ayrıca Fransa, Yunanıstan, eləcə də, Hindistan Ermənistanı silahlandırmaqla Cənubi Qafqazda güc balansını dəyişməyə çalışırlar.

Azərbaycan bu prosesi əvvəldən görürdü və öz mövqeyini də dəfələrlə açıq bildirib. Həmin xarici güclərə: "Bizim bölgədən uzaq durun, imkan verin, region rahat nəfəs alsın" deyə etirazını da bildirmişdi.

Prezident İlham Əliyev bu il fevralın 14-də Milli Məclisdə inaqurasiya nitqində üçüncü dünya müharibəsi təhlükəsi ilə bağlı fikirlərini və proqnozlarını açıqlamışdı.

Prezident belə demişdi: "Bu gün dünyada gedən prosesləri hər kəs görür. Dünya faktiki olaraq Üçüncü Dünya müharibəsinə çox yaxındır. Bəziləri hesab edir ki, artıq bu Üçüncü Dünya müharibəsi başlamışdır".

Bu müharibənin Azərbaycanı da öz içinə çəkməməsi üçün ölkə rəhbərliyi aktiv və düşünülmüş siyasi xətt yürüdür. Bunun nəticəsində Azərbaycan yaxınlığında, hətta sərhəd qonşuluğunda gedən müharibələrə rəğmən hələ də sabitlik və təhlükəsizlik adasını xatırladır.

Bəli, heç bir regional, yaxud dünya çapında savaşları önləmək, mane olmaq Azərbaycan kimi dövlətlərin iradəsi daxilində deyil. Ancaq bu dövləti ayaqda saxlamaq və ətrafdakı müharibələrdən kənarda tutmaq həm böyük siyasi məharət və cəsarət tələb edir. Azərbaycan buna nail olur. Faktik çoxdan başlamış və davam edən Üçüncü Dünya müharibəsi fonunda Azərbaycanın hazırkı mövqeyini İkinci Dünya müharibəsində İsveçrənin neytral statusuna bənzətmək olar. Ancaq bu, biganəlik anlamına da gəlməməlidir. Çünki Brüsseldə Ermənistan vasitəsilə Cənubi Qafqaza müharibə ixrac qərarı verilərkən (daha doğrusu, rəsmən prezentasiya edilərkən), Qafqaz regionunun əsas dövlətləri olan Azərbaycan, Türkiyə, Rusiya buna etirazını bildirdi. İran isə bir həftə susdu. Ancaq Brüssel sövdələşməsinə o zaman reaksiya verdi ki, artıq İsrail Suriyada İran maraqlarını və obyektlərini bombalayırdı. Azərbaycan və Türkiyə, faktik olaraq, regionda sabitləşdirici rol almışlar. Bakı və Ankara region dövlətləri arasında birləşdirici nöqtələri axtararkən, Paris, Brüssel, Vaşinqton Tehranın susqun razılığı və İrəvandakı qrant hökuməti vasitəsilə bölgədə ayırıcı xətlər çəkməyə çalışır. Rəsmi Bakı Cənubi Qafqazı sülh və tərəfdaşlıq bölgəsinə çevirmək təşəbbüsləri ilə çıxış edərkən, rəsmi İrəvan bölgəni yeni silahlanmaya və qanlı toqquşmalara, dağıntılara sürükləmək istəyir. Azərbaycan şərqlə qərbin geostrateji maraqlarını uzlaşdırmaq üçün üzərinə məsuliyyət götürərkən, Ermənistan Qərblə Şərqin siyasi və silahlı toqquşmalarında poliqona çevrilməyi seçib.

Bütün bu və başqa paralellər Azərbaycanın nəinki öz daxilində sabit və təhlükəsiz bir ölkə ola bildiyini göstərir, həm də bölgədə və daha da geniş geosiyasi məkanda sabitliyə və təhlükəsizliyə ciddi töhfələr verdiyini göstərir. Öz modelini nəinki Cənubi Qafqaz subregionuna, bütövlükdə Qafqaza, bütövlükdə Orta Şərqə, Avrasiyaya və bütün dünyaya təklif, təlqin edir. Çox mürəkkəb regional və beynəlxalq situasiyada bu mövqeni seçə bilmək və saxlamaq mühüm nəticə və dediyim kimi, başqa aktorlara da pozitiv nümunədir.
Bahəddin Həzi,
Bizimyol.info

Ukrayna 2040-cı ilə qədər NATO-ya daxil olmamaq üçün zəmanət verməlidir: Rusiya isə Kiyevin Aİ-yə daxil olmasına etiraz etməməlidir

Türkiyə Rusiya və Ukraynaya hazırkı cəbhə xəttində münaqişənin dondurulmasını nəzərdə tutan yeni sülh müqaviləsi layihəsini təklif edib. Bu barədə “Novaya qazeta Europe” sənədlə tanış olan mənbəyə istinadən yazıb. Plana həmçinin 2040-cı ildə Ukraynada dövlətin xarici siyasəti ilə bağlı referendumların məcburi keçirilməsi, habelə müharibənin dondurulduğu vaxt Rusiyanın işğalı altında olan bütün Ukrayna ərazilərində beynəlxalq nəzarət altında referendumların keçirilməsi də daxildir.

Sənədə görə, Ukrayna 2040-cı ilə qədər Şimali Atlantika Alyansı blokuna (NATO) daxil olmamaq üçün zəmanət verməli, Rusiya isə Ukraynanın Avropa İttifaqına daxil olmasına etirazlarından əl çəkməli olacaq. Plan həmçinin “hamının hamıya” prinsipi ilə əsir və girovların mübadiləsini nəzərdə tutur.

Bundan əlavə, plana ABŞ və Rusiyanın heç bir şəraitdə nüvə silahından istifadə etməmək, həmçinin Strateji Silahların Məhdudlaşdırılması Müqaviləsi (START-3) və birtərəfli qaydada çıxmaq olmadıqda, nüvə silahından gələcəkdə istifadə etməmək barədə qarşılıqlı öhdəlik də daxildir.

Bundan əvvəl İsveçrə Prezidenti Viola Amerd iyunun 15-16-da Bürgenstokda Ukraynada nizamlanma üzrə konfransın keçiriləcəyini bildirmişdi. Amerdin sözlərinə görə, sammitə Rusiya da daxil olmaqla 100-dən çox ölkənin dəvət edilməsi planlaşdırılır. Moskva isə bu tədbirdə iştirak etməkdə maraqlı olmadığını açıq şəkildə bildirib.

Bir gün əvvəl isə Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski İsveçrədə keçiriləcək sammitdə müharibənin dayandırılması planının hazırlanacağını, Rusiyanın müzakirəsindən sonra onunla tanış ola biləcəyini demişdi. Dövlət başçısı əlavə edib ki, söhbət sülh sammiti platformasından gedirsə, Kiyev Moskvanın “müəyyən nümayəndələri ilə dialoq üçün imkanlar” tapacaq, eyni zamanda, Rusiyanı tədbirdə görmək istəmədiyini qeyd edib.

“İsveçrədə keçiriləcək sülh sammitindəki müzakirədən sonra Rusiya Ukrayna ilə müharibəyə son qoymaq planını öyrənmək imkanı əldə edəcək”, - deyən Zelenski “Bild”ə müsahibəsində bildirib ki, plan hazırlanacaq: “Biz plan hazırlayacağıq. Düşünürəm ki, görülməli olan işlərin konkret təfərrüatları olan bəzi məqamlar Cenevrə formatında ilk görüşə qədər hazır olacaq. Bundan sonra biz tam plan hazırlayacağıq və bəzi vasitəçilər, qitələrin nümayəndələri, təbii ki, bunu Rusiya nümayəndələrinə göstərəcəklər. Ancaq biz ümumi rəy formalaşdırdıqdan sonra”.

Zelenski həmçinin bildirib ki, Rusiyanı İsveçrədə keçiriləcək sülh sammitində görmək istəmir: “Onların orada iştirakına və nəyinsə qarşısını almasına ehtiyacımız yoxdur”.

Öz növbəsində İsveçrənin xarici işlər naziri İqnazio Kassis Ukraynada müharibəyə son qoymaq üçün danışıqların Rusiyasız baş tuta bilməyəcəyini qeyd edib və gələcəkdə onun da onlara qoşulacağına ümid etdiyini bildirib.

Daha əvvəl Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova bildirib ki, Moskva dəvət alsa belə konfransda iştirak etməyəcək, çünki Ukrayna bu formatdan Zelenskinin Rusiya üçün qəbuledilməz məqamları ehtiva edən “sülh formulu”nu təbliğ etmək niyyətində olduğuna inanır. Bu formula 1991-ci ildə qoşunların Ukrayna sərhədlərinə çıxarılması daxildir.

Ötən ilin fevralında Çin Xarici İşlər Nazirliyi Ukraynadakı münaqişənin həlli ilə bağlı təklifləri özündə əks etdirən “sülh planı” dərc edib. Sənəd 12 bənddən ibarətdir. Burada tərəflər suverenliyə hörmətə, atəşkəsə və danışıqların bərpasına çağırır, lakin konkret addımları özündə əks etdirmir. Məsələn, Rusiya qoşunlarının Ukraynadan çıxarılması şərtini ehtiva etmir ki, bu da təbii ki, Kiyevin maraqlarına uyğun gəlmir. ABŞ Prezidenti Co Bayden də Çinin təşəbbüsünü tənqid edərək, bunu yalnız “Moskva üçün faydalı” adlandırıb.

2023-cü ilin yayında Afrika ölkələri sülh planını təqdim etdilər. Sənəddə dərhal sülh danışıqlarına və “hər iki tərəfdə gərginliyin azaldılmasına” çağırışlar olsa da, Rusiya qoşunlarının Ukrayna ərazisindən çıxarılmasına dair bənd yoxdur. Sənədi araşdıran Prezident Zelenski bu yanaşma ilə razılaşmayıb.

İndi Ukrayna təkid edir ki, sülh yolu ilə nizamlanmanın ilkin şərti Rusiya qoşunlarının 1991-ci il sərhədləri daxilində ölkə ərazisindən kənara tam çıxarılması olmalıdır.

Müəllif: Turan Abdulla

Donald Tramp prezident seçkisinə hazırlaşır. Onun Bayden üzərində qələbə çalacağını və ya məğlub olacağını proqnozlaşdırmaq çətindir, hətta son həftələrdə Ağ Ev sahibinin reytinqi bir qədər artıb. Buna baxmayaraq, Trampla görüşmək istəyən müxtəlif dövlət başçılarının və rəsmilərinin sayı artıb. Misal üçün Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski Trampı ölkəsinə dəvət edib. Məqsəd odur ki, Tramp müharibənin dəhşətlərini öz gözüylə görsün və “Ukraynaya yardım kəsilməlidir” çağırışlarına son qoysun. Zelenskinin Trampın açıqlamalarından xoşu gəlməsə də, Ukrayna prezidenti onun ABŞ-ın prezidenti seçilməsi ehtimalını hesablayıb. Macarıstanın baş naziri Viktor Orban Trampla görüşmək üçün Amerikada olub. Yaponiya hökumətinin emissarları da Trampla görüşüb. Çünki Tokio da narahatdır ki, Tramp prezident seçilərsə Çinin Asiyada artan roluna seyrçi qalacaq.
Donald Tramp bütün bunlardan həzz almamış deyil. Amerikanın yaxın tarixində belə bir hala rast gəlmək çətindir ki, başqa ölkələrin liderləri və diplomatları seçki nəticəsini gözləmədən prezidentliyə iddialı siyasətçi ilə görüşməyə çalışsınlar.
Elxan Şahinoğlu
TEREF

Kremlin əsas media ruporlarından biri sayılan Vladimir Solovyovun son çıxışı internetdə geniş yayılıb, onun yenə ermənilərə və Qarabağ separatçılarına sevgisi müzakirə predmetidir. Solovyovun bu mövqeyində yenə heç nə yoxdur. Məni onun çıxışında Yunanıstan və Bolqarıstanın ünvanına atmacalar diqqətimi çəkib. Solovyov zamanında Rusiya imperiyasının Yunanıstanı və Bolqarıstanı Osmanlı Türkiyəsindən müdafiə etdiyini, rus döyüşçülərin bu iki dövlətin müstəqilliyi uğrunda canlarından keçdiyini, ancaq həm yunanların, həm də bolqarların satqın çıxdıqlarını bildirib. Solovyov yunanların və bolqarların satqınlığını Rusiyanın düşməni Amerika ilə yaxınlığı və Ukraynaya silah göndərmələri ilə əlaqələndirib. Solovyovun xəstə məntiqinə görə, əgər 200 il əvvəl ruslar yunanlara və bolqarlara kömək ediblərsə, indi Yunanıstan və Bolqarıstan Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalını dəstəkləməli imişlər. Yunanıstan və Bolqarıstan NATO və Avropa İttifaqının üzvüdürlər və ümumi qərarlara tabedirlər. Elə Solovyovun sözləri ona dəlalət edir ki, Kremlin vaxtilə qardaş adlandırdığı Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsi çoxlarının Rusiyadan üz döndərməsinə səbəb olub.
Elxan Şahinoğlu
TEREF