 |
|
|
Rusiyanın Ukraynaya genişmiqyaslı işğalından sonra beynəlxalq ictimaiyyət təcavüz cinayətini araşdıran orqan yaradılmasının zəruriliyini qəbul etdi. 2023-cü ilin iyulunda Avropa Komissiyasının dəstəyi ilə İkinci Dünya müharibəsindən sonra bu səviyyədə ilk təşəbbüs Haaqada Ukraynaya qarşı Təcavüz Cinayətlərinin Mühakiməsi üzrə Beynəlxalq Mərkəzin (ICPA) rəsmi yaradılması oldu. Mərkəzin iştirakçıları Ukrayna, Litva, Latviya, Estoniya, Polşa və Rumıniyadır və onlar “Eurojust” və digər beynəlxalq təşkilatlarla birlikdə Birgə İstintaq Qrupu (JIT) tərkibində işləyirlər. Onların vəzifəsi Rusiya Federasiyasının ən yüksək hərbi-siyasi rəhbərliyini müharibənin başlanmasına görə məsuliyyət daşımalı olan gələcək xüsusi tribunal üçün sübut toplamaq və istintaqı əlaqələndirməkdir.
2023-cü ildə Birləşmiş Ştatlar ICPA-ya qoşularaq yeganə qeyri-Avropa üzv ölkəsi oldu. Lakin 2025-ci ilin martında Vaşinqtonun kurs dəyişikliyindən sonra ABŞ administrasiyası Mərkəzdən çıxmaq qərarına gəlib.
Bu Mərkəzin işi üçün nə deməkdir? ABŞ-ın geri çəkilməsi ICPA-nın işini zəiflədir. Amerikalı ekspertlərin tribunal üçün əsas sübut ola biləcək unikal kəşfiyyat məlumatlarına çıxışı var idi. Bundan əlavə, ABŞ ənənəvi olaraq beynəlxalq hüquqi proseslərdə mühüm rol oynayıb və BMT səviyyəsində qərarların qəbulunu asanlaşdıra bilib.
Bununla belə, Vaşinqtonun ICPA-dan çıxması tribunalın işinə son qoymur. Onun yaradılması gecikə bilər və sadəcə sübutların toplanması və istifadəsi çətinləşəcək.
Eyni zamanda, Ukrayna və onun avropalı müttəfiqləri Rusiyanı məsuliyyətə cəlb etmək öhdəliyinə sadiq qalırlar. Ona görə də Xüsusi Tribunalın yaradılması perspektivi açıq olaraq qalır.
Onun işə salınmasının iki əsas ssenarisi var: birincisi, BMT-nin himayəsi altında beynəlxalq tribunal ən çətin variantdır. Çünki Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü kimi istənilən qərarın qarşısını ala bilər. BMT Nizamnaməsinə yenidən baxılması vəziyyəti dəyişə bilər, lakin bunun üçün Təhlükəsizlik Şurasının bütün daimi üzvləri də daxil olmaqla üzv dövlətlərin üçdə ikisinin təsdiqi tələb olunur. Bu, Rusiyanın veto ehtimalına görə bu variantı mümkünsüz edir.
İkincisi, beynəlxalq müqaviləyə əsaslanan xüsusi tribunal Nürnberq məhkəmələrinə bənzər daha real ssenaridir. Bu məqsədlə artıq 40-dan çox ölkənin daxil olduğu “Core Group” adlı beynəlxalq koalisiya yaradılıb.
2025-ci ilin martında Strasburqda Əsas Qrupun üzvləri tribunalın fəaliyyətə başlaması üçün üç əsas sənədi razılaşdırıblar: Ukrayna və Avropa Şurası arasında xüsusi tribunalın yaradılması haqqında saziş layihəsi, tribunalın nizamnaməsi layihəsi və onun idarə edilməsinə dair uzadılmış qismən sazişin layihəsi. Yaxın vaxtlarda bu sənədlərə siyasi səviyyədə baxılacaq.
Beləliklə, ABŞ-ın ICPA-dan çıxması sübutların toplanması və istintaqın əlaqələndirilməsi prosesini çətinləşdirəcək, lakin tribunalın yaradılmasına mane olmayacaq. Ukrayna və avropalı tərəfdaşlar artıq Rusiya rəhbərliyinin təqibinin hüquqi və siyasi əsaslarını qoyublar. Çox güman ki, tribunal BMT-nin iştirakı olmadan beynəlxalq müqavilə əsasında yaradılacaq və bu, Rusiya Federasiyası tərəfindən bloklanma riskini minimuma endirəcək. Bununla belə, əsas amil Əsas Qrup üzvlərinin siyasi iradəsi və həqiqi ədaləti təmin etmək istəyi olaraq qalacaq. Bu şərtlər yerinə yetirilərsə, proses ABŞ olmadan da başlaya bilər.
Onu da xatırlamaq lazımdır ki, bəzi dövlətlər presedent yaratmaqdan qorxaraq tribunalı dəstəkləməyə bilər (bu, gələcəkdə onlara tətbiq oluna bilər). Bu, ilk növbədə avtoritar rejimlər və ya ərazi münaqişələri olan ölkələrə aiddir. Üstəlik, tarixən beynəlxalq məhkəmə mexanizmləri çox ləng işləyir. Ona görə də tribunal yaradılsa belə, təcavüzkarın məhkəmələri illərlə uzana bilər.
Müəllif: Lyudmila Kroxmalyuk – Ukraynanın ADER HABER hüquq firmasının baş hüquqşünası
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA.AZ-a məxsusdur
Ötən əsrin 60-cı illərində Tokiodan 50 km aralı Narita hava limanının tikilməsinə qərar verilir. Tikinti başlayandan sonra, ehtiyac yarandıqca, aeroport böyüyür. 1970-ci illərdə hava limanı genişləndirilərkən ətrafında yaşayan fermerlərin evlərinin və torpaq sahələrinin dövlət tərəfindən alınmasına başlanılır. Bir qrup fermer imtina edir, ciddi etirazlar olur, amma, bir çox ailələr dövlətin təklif etdiyi böyük məbləğdə kompensasiya ilə razılaşıb köçür – tək bir ailədən, Shito ailəsindən başqa. Onlar təklif olunan məbləğlə razılaşmırlar, dövlətə deyirlər ki, söhbət heç puldan da getmir, bizim nəslimiz bu torpaqda yaşayır, mənəvi dəyəri böyükdür və biz köçmürük.
Narita hava limanının rəhbərliyi hər il kompensasiya miqdarımı artırsa da, hələ də ailə öz mülkiyyətində yaşayır, heç kimin ağlına da gəlmir ki, gəlib zorla köçürsünlər, ekskavatoru salıb evi yerlə-bir etsinlər. Çünki, milkiyyət hüququ toxunulmazdır, bu hüquq olmadan iqtisadi inkişaf mümkün deyil. Bu gün Yaponiyanın inkişafı həm də mülkiyyət hüququnun toxunulmazlığına, qanunun aliliyinə bağlıdır. Shito ailəsi bu gün də öz torpağında milyonlarla dollar kompensasiya təklifinə baxmayaraq, yaşamağa, əkib-becərməyə davam edir.
Azərbaycanda məmurlara bağlı biznes qanunları, hüquqları saymır – bunu bilirik və görürük, amma heç nəfsini də tərbiyə edə, sahib çıxa bilmir. Mülkiyyət formaldır, qanunlar işləmir, sonra da “təəccüblənirik” ki, niyə ölkə iqtisadiyyatı inkişaf etmir. Təməli mülkiyyət, dayağı qanunlar və ədalətli məhkəmə olmadan iqtisadiyyat inkişaf edə bilməz. Nöqtə.
Dəyərli dostlar, Ramazan Bayramınız mübarək, mənim üçün Ramazanın fəlsəfəsi ancaq nəfsin tərbiyyəsidir, qalan məsələlər prosedurlardır. Allah nəfsimizi cilovlamağa yardımçı olsun. Amin!
Natig Cəfərli
TEREF
Nə Ermənistan dövlət ola bilir, nə də bu ölkənin rəhbərliyində olanlar daşıdıqları səlahiyyətin ciddiliyini anlayırlar. Azərbaycan ərazilərinin işğal altında saxlandığı 30 il ərzində sərgilənən siyasətəbənzər nəsnələri bir kənara qoyaq, Vətən Müharibəsindən sonra Nikol Paşinyan komandasının mövqeyi yuxarıdakı qənaətə gəlmək üçün yetərlidir.
Elə bir neçə gün əvvəl Nikol Paşinyan bildirdi ki, sülh müqaviləsini imzalamağa hazırdır. Üstəlik, müqavilənin harada, nə zaman imzalanacağı ilə bağlı diskussiyalara da start verildi. Amma və lakin “sülh bayatıları” şərti sərhədlər boyunca atəş səslərinin müşayiəti ilə səslənməyə başladı. Diqqət edin, ölkənin rəhbər şəxsi iddia edir ki, o, ordusuna atəş açmamağı tapşırıb, di gəl tətiyi çəkənlər sözə baxmır. Bu, nə dövlət, nə dövlətçilik, nə idarəçilikdir? Ya 44 günlük müharibədən, bir günlük antiterror əməliyyatından sonra “difaqı dağılan” erməni ordusu Paşinyanı saya salmır, ya da baş nazir “mənim dediyimə fikir verməyin, işinizdə olun”, tapşırığını verib gizlincə. Belə olduğu halda Paşinyanın sülh bəyanatlarına necə inanasan? Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan rəhbərliyi Paşinyanla deyil, Ermənistanla sülh imzalamağı hədəflədiyini bəyan edib.
Ermənistanın baş naziri sülhdən danışır, amma onun XİN rəhbəri Ararat Mirzoyan ayaq basdığı ölkələrdə Azərbaycanın qarasınca mızıldanır, hara getdisə, rəsmi Bakıda etiraz doğuracaq yalanları sıralayır. Adam, yaxud nazir bu qədərmi qeyri-ciddi olar? Üstəlik, Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Azərbaycanın ünvanına aqressiv şəkildə ittihamlar səsləndirir, onların yalanlarından vəcdə gələn Ermənistanın səfirləri də ziddiyyətli bəyanatlar verirlər. İndi Paşinyan və komandası desin görək: burada sülhün “s”sı varmı?..
Paşinyan deyib ki, “Qarabağ hərəkatı” Ermənistan dövlətinin quruculuğununda maneə idi”. İndiki məqamda açıq şəkildə etiraf edilməli olan məsələlərin mövcudluğundan bəhs, edən “Real Ermənistan” qurmağa çağırış edən baş nazir niyə davamını gətirmir? Söhbət sülhə əsas maneə olan Ermənistan Konstitusiyasının və normativ hüquqi aktlarının dəyişdirilməsindən, Azərbaycana, həmçinin Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarına son qoyulmasından gedir. Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddiaları qaldıqca, sülh müqaviləsi imzalansa belə, onun işləməsi, davamlı sülhün əldə olunması mümkünsüz olacaq. Bir yandan Qarabağ “hərəkatı”nı Ermənistan üçün təhlükə sayan Paşinyan digər tərəfdən də parlamentdəki çıxışında odlu-alovlu bəyanatlar səsləndirir, revanşçıları kölgədə qoymağa çalışır. Məqsəd bəllidir: Paşinyan kreslosunda möhkəmlənməyə, növbəti seçkilərdə də partiyasının üstünlüyünü təmin etməyə çalışır. Əks təqdirdə xalqını sülhə hazırlamağı əsas vəzifə olaraq proqramına daxil etməli, velosiped, avtobus, metro ilə gəzərkən də əsas sözü Azərbaycanın şərtlərinin icrası olmalı idi. Amma əgər martın 29-da Qarabağ erməniləri İrəvanın əsas meydanında toplaşıb, ultimatum verirlərsə, burada Nikol Paşinyanın da özünəməxsus qatqısı var. Paşinyan 5 ildir üçtərəfli bəyanatın son bəndini icra etmir, Azərbaycanın bir hissəsindən digər hissəsinə sərbəst gediş-gəlişi təmin etmir, əksinə, “Sülh kəsişməsi” adlı, Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi, 2 qəpiyə dəyməyən “layihə”si ilə gündəmi məşğul etməyə, alternativlər irəli sürməyə cəhd göstərir. Bir anlıq təsəvvür edin, əgər Azərbaycan 32 il ərzində “kadastr sənədi olmayan” Ermənistanın bir bölgəsinə Naxçıvan Muxtar Respublikasının taleyini yaşatsaydı, ermənilər və onların havadarları hansı şivən qoparmışdılar?..Hələ Azərbaycan bir ermənini belə, Qarabağdan qovmayıb, əksinə, onların qalıb, təhlükəsiz şəraitdə yaşaması üçün əlindən gələni edib. Amma baxın, Avropa Parlamentdindən tutmuş, ABŞ konqresmenlərinədək haysevərlər fəsiləsindən olanlar ölkəmizə çamur atmaqdan daşınmırlar. Belə bir durumda isə “sülhpərvər” Paşinyan və komandasından bircə dəfə də olsun Avropa İttifaqına, Avropa Parlamentinə, elə bu günlərdə yenidən yağışdan sonra çıxmış göbələklərə bənzəyən 60 amerikalı konqresmenlərə “siz öz işinizlə məşğul olun, biz Azərbaycanla öz məsələlərimizi özümüz həll edərik”, demir. Azərbaycan rəhbərliyinin mövqeyi isə bəllidir: sülhə aparan yol ikitərəfli danışıqlardan və konstruktiv mövqedən keçir!
Ermənistan mediasında “The Wall Street Journal”da dərc olunan qərəzli məqalədən seçmələri tirajlanıb. İddia olunur ki, guya “iki Azərbaycan var: Bakının qonaqlara göstərdiyi və gizlətdiyi gerçək”. Ermənistanın “boyuna biçilənlər”i Azərbaycanın üzərinə yapışdırmağa cəhd edirlər. Azərbaycan sözü ilə imzası eyni mahiyyət kəsb edən ölkədir, oyuncaq Ermənistandan fərqli olaraq! Paşinyan və komandası gecə-gündüz dil boğaza qoymadan sülhdən danışır, eyni gündə 3 ölkənin prezidentinə zəng edib, “mən sülh müqaviləsini imzalamağa hazıram”, vədini verir, amma kimsə ondan soruşmur ki, əgər sülh bəyanatın ciddidirsə, onda ehayların boğazından kəsib, silahlanmağını necə başa düşək? Soruşmurlar, çünki elə bu təlimatlar, ev tapşırıqları onlardan gəlib. Xatırlayırsınız yəqin, Bayden gethagetdə Bakı və İrəvanı təcili şəkildə yarımçıq razılaşdırılmış sülh müqaviləsini imzalamağa çağırırdı. Makron Fransası ilə Bayden – Blinken cütlüyü Ermənistanı yeni hərbi əməliyyatlara hazırladıqları halda Ermənistan müdafiə naziri “qapıları gəzib”, yeni silah müqavilələri imzalayırdı. Avropa İttifaqının hərbi-kəşfiyyat şəbəkəsi şərti sərhədlərimizdə bu günün özündə zəhlətökən missiyasını davam etdirir, Qubadlı və Laçın dağlarına boylananlar nədənsə erməni ordusunun açdığı atəşlərə kar olurlar. Paşinyan da sülhdən danışır. İndi qoy Azərbaycanı ittiham edənlər cavablandırsınlar: əsl Ermənistan hansıdır? Ermənistanın əsl siması hansıdır? Ümumiyyətlə, sima varmı? Paşinyanın “sülhpərvərliyi” erməni cəmiyyətindəki revanşist əhval-ruhiyyəni sadəcə pərdələməyə xidmət edir. Həm də günün birində Ermənistan havadarlarının köməyi ilə 2020-ci ilin Tovuz döyüşlərinə bənzər təxribatlara başlamaq üçün zəmin hazırlayır: “Biz sülh müqaviləsi imzalamağa hazır idik, günahımız yoxdur”, bəhanəsi ilə...Ermənistanın xilası və varlığı üçün ilkin şərt onun idbar konstitusiyasının dəyişdirilməsi, iki dövlətə qarşı əsassız iddialara son qoyulmasıdır! Konstitusiya dəyişikliyini 2027-ci ilə saxlamaqla, üstəlik, buradakı ərazi iddialarının çıxarılmasını inkar etməklə Paşinyan revanşistlərə “pas” ötürür: ənənəvi hay siyasətidir, yəni “mənim sülh bəyanatlarıma baxmayın, siz davam edin”, mesajıdır. Elə İrəvanın mərkəzində Qarabağ ermənilərinin etiraz aksiyalarına rəvac verilməsi də hakimiyyətin gizli oyunbazlığının məntiqi nəticəsidir.
Bakının səbri hüdudsuz deyil. Bu günlərdə Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Elçin Əmirbəyov "Agência Brasil" agentliyinə müsahibəsində xəbərdarlıq etmişdi. E.Əmirbəyovun sözlərinə görə, Azərbaycan və Ermənistan arasında dönməz və davamlı sülhə nail olmaqdan ötrü Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ilə bağlı düzəlişlər edilməlidir. Prezidentin köməkçisi xüsusilə vurğulamıışdı ki, Azərbaycanla sülh fürsəti əbədi deyil. “Ermənistan bu fürsətin daimi olmayacağını anlayıb və onun əldən çıxması onlar üçün ağır nəticələr doğura bilər”, - Əmirbəyov deyib. İrəvandakı “Soros uşaqları” diqqət eləsinlər!
Qərbi Azərbaycandan olan 300 min həmvətənimizin öz yurdlarına qayıdışını əngəlləyən, Qərbi Azərbaycan amilini danmağa cəhd göstərən Paşinyan Azərbaycanla çox təhlükəli oyun oynadığının fərqində deyil, deyəsən. 2019-cu ildə də Xankəndidə dediyi “nöqtəli bəyanat” özünə və ölkəsinə baha başa gəldi, Dəmir Yumruğu tez-tez xatırlasın gərək! Sülh müqaviləsi Azərbaycandan çox, Ermənistana lazımdır. Bunu anlamayıb, yenidən meydanlara çıxırlarsa, özləri bilərlər. Antiterror əməliyyatından bir az əvvəl Arayik Arutyunyan da Xankəndinin baş meydanında çadır qurub, fasiləsiz aksiya keçirməyə qərar vermişdi. Bu gün Bakıda “çay içir”.
Elşad Paşasoy,
Musavat.com
Amerika hakimiyyəti Ukraynanın ərazi bütövlüyü prinsipindən geri çəkilmək üçün zəmin hazırlayır
ABŞ Prezidenti Donald Trampın xüsusi nümayəndəsi Riçard Qrenell Ukraynanın 1994-cü ildə Budapeşt Memorandumuna uyğun olaraq Rusiyaya verdiyi nüvə silahlarının artıq Rusiyaya məxsus olduğunu bildirib. Qrenell niyə bunu xatırlamağa qərar verdi? Düşünürəm ki, bu sözlər sadəcə bir sınaqdır. Məsələ burasındadır ki, görünür, Amerikanın yeni administrasiyasında xarici siyasət blokuna cavabdeh olan nisbətən adekvat insanlar – Uols və Rubio nüfuzlarını itirirlər və mövqelərini itirə bilərlər. Onları Qrenell əvəzləyə bilər (ötən il ABŞ-da prezident seçkilərindən əvvəl o, dövlət katibi vəzifəsinə mümkün namizəd kimi göstərilirdi). Ancaq Tramp və Qrenell xarici siyasətə cavabdehdirlərsə, bunun hansı qərarlara səbəb ola biləcəyini təxmin etmək çətin deyil.
Məsələ burasındadır ki, Bayden administrasiyası əvvəllər mövcud olan dünya nizamını qorumağa çalışarkən, Tramp administrasiyası “dünya nizamının məhv edilməsində heç bir qəbahət yoxdur, gəlin bu prosesdə iştirak edək və bəlkə də ona rəhbərlik edək” müddəasından çıxış edir. Bu mənada Kanada ilə bağlı deyilənləri xatırlaya bilərik: Tramp söz verib ki, ABŞ genişlənərsə, Kanada 51-ci ştat olacaq. Və ya Qrenlandiyaya iddia. Görünür, planda Qrenlandiyanın da 52-ci ştat olması var.
Tramp üçün ərazi bütövlüyü və suverenlik prinsipi, eləcə də beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlər anlamsızdır. Və nəhayət, əgər siz özünüz başqa əraziləri ilhaq etmək istəyən təcavüzkar kimi çıxış etməyi planlaşdırırsınızsa, o zaman başqasının təcavüzkar kimi çıxış etməsindən çox narahat olmamalısınız.
Xatırladaq ki, bu yaxınlarda Tramp komandasından olan Stiven Vitkoff Taker Karlsona müsahibəsində bəyan etmişdi ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin sülh yolu ilə həllinə maneə Ukraynanın Krım və digər dörd regionla bağlı mövqeyidir. Bu, əlbəttə, Vitkoffun şəxsi fikri deyil. ABŞ-ın vitse-prezidenti J.D.Vens də bu mövqenin Ağ Evdə paylaşıldığını faktiki olaraq təsdiqlədi.
İstisna etmək olmaz ki, Tramp administrasiyası Ukraynanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini şübhə altına alan qərarlar qəbul edərsə, ABŞ-ın özündə də bu hərəkətlərin tənqidi ilə qarşılaşacaq. Ona görə də buna əsaslanaraq, ABŞ-ın 47-ci prezidentinin komandası öz hərəkətlərini və qərarlarını daxili auditoriyaya – öz seçicilərinə və siyasi müttəfiqlərinə izah etmək üçün qabaqcadan variantlar hazırlayır.
Şərti olaraq, əgər Ağ Evin yeni administrasiyası Ukraynanın ərazi bütövlüyünü şübhə altına alırsa, o zaman ABŞ-ın özündə belə deyəcək siyasətçilər tapılacaq: “Ukrayna ABŞ-ın təhlükəsizlik zəmanəti müqabilində nüvə silahından imtina edib, indi isə ABŞ bu təminatlardan imtina edir”. Trampın müttəfiqləri Budapeşt Memorandumunun saxta bir şey olduğunu deyərək buna təzyiq edəcəklər. Və deyəcəkklər: "Baxın, Ukraynanın heç bir nüvə silahı yox idi! Buna görə də ABŞ-ın onun qarşısında heç bir öhdəliyi yoxdur".
Beləliklə, Amerika hakimiyyəti Ukraynanın ərazi bütövlüyü prinsipindən geri çəkilmək üçün zəmin hazırlayır.
Bununla belə, unutmaq olmaz ki, Konqresdə ABŞ-ın heç bir halda Ukraynada hər hansı ərazi dəyişikliyini tanımamasını şərtləndirən ikipartiyalı qətnamə təqdim edilib. Ona görə də ehtimal etmək olar ki, Konqresdə ərazi itkiləri ilə bağlı kifayət qədər ciddi müzakirələr aparıla bilər. Lakin Tramp administrasiyasının bu halda strategiyası sadə ola bilər: nüvə qorxusu mövzusunu yenidən gündəmə gətirin!
Bu yaxınlarda Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin direktoru Con Radklif Konqresdə çıxış edərək nüvə təhlükəsi məsələsinə qayıtmış, Rusiyanın Ukraynaya nüvə zərbəsi endirə biləcəyini bildirmişdi. Məntiq sadədir: nəyin bahasına olursa-olsun və mümkün qədər tez sülh sazişi bağlamaq cəhdi ilə onlar ABŞ Putinin ərazi tələbləri ilə razılaşmasa, Üçüncü Dünya müharibəsi və nüvə müharibəsi təhlükəsi barədə isterik qışqıracaqlar. Və deyəcəklər: Budapeşt Memorandumundan ikiəlli yapışanlar müharibə istəyənlərdir.
Müəllif: Petro Oleşçuk - Politoloq, Kiyev Milli Universitetinin müəllimi.
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA.AZ-a məxsusdur.
Vadim Denisenko: “Sonda Trampın iki yolu qalacaq: ya Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək, ya da başqa hansısa addım atmaq”
Martın 23-dən Ər-Riyadda Ukrayna və Amerika, habelə Amerika və Rusiya nümayəndə heyətləri arasında danışıqlar aparılır. Ukraynanın müdafiə naziri Rustem Umerov ABŞ-la dialoqun effektiv olduğunu bildirib. ABŞ və Rusiya nümayəndələri arasında martın 24-də bütün gün davam edən danışıqlardan sonra məlum olub ki, Ukrayna nümayəndə heyəti amerikalı həmkarları ilə yenidən görüşmək üçün bir gün də Səudiyyə Ərəbistanında qalıb.
Eyni zamanda Amerika mediası xəbər verir ki, Ər-Riyadda ABŞ nümayəndə heyəti tərəfindən ABŞ Prezidenti Donald Trampın administrasiyasına təqdim olunan hesabatlar nikbin görünür.
Bu danışıqlarla bağlı fikirlərini yazan ukraynalı politoloq Vadim Denisenko hesab edir ki, rusların hərəkətlərinin məntiqi vaxt qazanmağa hesablanıb: “Çox şey təklif edir, qeyri-mümkün olanı istəmir, vaxtı uzadır. Mən dəfələrlə yazmışam və demişəm: Rusiya Federasiyasının təklifi ondan ibarətdir ki, amerikalılara sadəcə olaraq Arktikanın çıxarılması və işlənməsinə giriş təklif edilmir, onlara qeyri-dost ölkələrdə, ilk növbədə Avropa İttifaqında sanksiya tətbiq edilən malların ticarətində vasitəçilik verilir. Eyni zamanda, Rusiya diktatoru Vladimir Putin Trampın məntiqi ilə oynamağa qərar verib. Buna görə də o, necə deyərlər, hətta “Rosatom” və “Roskosmos”dakı səhmlər haqqında danışmağa hazırdır. Bu da Trampa təzyiqin əsas amilidir. Yenə də deyirəm, hər il on milyardlarla dollar risk var. Bunun müqabilində rus diktatoru iki şey tələb edir: sanksiyaların ləğvi və Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Ukrayna ərazilərinin Rusiya ərazisi kimi tanınması. Eyni zamanda, zaman qazanmaq üçün oynayır”.
“Putin Ukraynanın məhv olacağına inandığı üçün yay hərbi kampaniyası keçirmək istəyir. Bu sonuncu kampaniya səfərbərlik olmadan da mümkündür. İkincisi, Putin Rusiyanı dinc həyata hazırlamalı və xüsusən də artıq ona qarşı olan vətənpərvər azlığın onurğa sütununu təşkil edən 30-35% vətənpərvərlərin mümkün səssiz müqaviməti məsələsini həll etməlidir. Amma azlıq nəzəri cəhətdən aqressiyaya hazırdır”, - Denisenko əlavə edib.
Analitikin fikrincə, Putin Trampın büdrəməsinə hazırlaşır: “Bu, Kiyevin xüsusi diqqət yetirməli olduğu xarici siyasət amilidir. Burada oyun sahəsi artıq dünyadır. Və mən artıq Qara dənizdəki oyun haqqında demişəm. Putin İranda, Afrikada eyni şeyi etməyə çalışacaq”.
“Tezliklə sülh olmayacaq, çünki bu ehtimal azdır. Ancaq hərbi və diplomatik kampaniyadan əlavə, bizdə ABŞ-da “Putin Trampı manipulyasiya edir” informasiya kampaniyası açıq şəkildə yoxdur. Məsələ burasındadır ki, Putinin iki aya qədər vaxt lazımdır ki, Trampa manipulyasiyalara göz yummağa imkan verəcək təsir nöqtələrini tapsın. Onu açıq şəkildə buna sürükləmək qeyri-realdır, çünki çox nəzərə çarpacaq. Sonda Trampın iki yolu qalacaq: ya Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək, ya da başqa hansısa addım atmaq”.
Müəllif: Turan Abdulla
Hörmətli oxucu, yəqin ki, yadplanetlilər haqqında söz-söhbətləri Siz
də çox eşitmisiniz. Görəsən, başqa planetlilərdə də həqiqətən şüurlu canlılar varmı? Onların Yerə gəldikləri doğrudurmu? Danışa bilirlərmi? Əgər danışa bilirlərsə, dilləri Yer kürəsindəki hansı dillərə oxşayır?
Bu suallara olan marağım məni bəzi araşdırmalar aparmağa sövq etdi. Apardığım araşdırmalar zamanı məlum oldu ki, dinimizə görə, 18 min aləm var. Quran təfsirçilərinin əksəriyyəti göylərdə və yerdə gəzib-dolaşan, bütün canlılar üçün tək olan Allaha həmd edən varlıqlar barədə ayələri izah edərkən yerdənkənar sivilizasiyaların mövcudluğunu inandırıcı sayırlar.
Amma bu gün uzaq planetlərdə həyatın olmasına inananlar çox olsa da, bunu cəfəngiyyat hesab edənlər də var. Yadplanetlilərin mövcudluğu kimlər üçünsə elmi fakt, bəzilərinə görə isə əfsanədir.
Fəqət Sokrat demişkən, “Qəlbimdən gələn səs mənə çox zadlar öyrədir”. Bu səs mənə deyir ki, əgər kainatda bu qədər qalaktika və saysız-hesabsız planetlər mövcuddursa, (Vanderbilt Universitetinin astronomiya üzrə dosenti və “Dinlər və Dünyadan Kənardakı Həyat” adlı kitabın müəllifi David Weintrauba görə, onların sayı 2045-ci ilədək bir milyona çata bilər.) həmin planetlərin içərisində təkcə bizim planetdə canlı həyatın var olmasını iddia etmək düz olmaz.
Onu da deyək ki, digər planetlərdə həyatın olmasına inananların sayı getdikcə artmaqdadır. Artıq bir çox alimlər də dünyadan kənardakı həyatın mövcudluğu ilə bağlı cümlələri “əgər” ilə deyil, “nə zaman” ilə başlayırlar.
Onlarla ekspert-araşdırmaçı, astrobioloq, planetoloq, astrofizik, astroloq Yer kürəsindən kənarda həyatın olması fikri ilə razılaşırlar. Astrobioloq K.Horner isə tərəddüd etmədən deyir ki, “Heç inanmağım gəlmir ki, Yer kürəsi yeganə yaşayış məskənidir”. NASA-nın “Vikinq” proqramında iştirak etmiş amerikalı professor C.Levin bildirirdi ki, hələ 1976-cı ildə ABŞ-ın eyniadlı kosmik aparatı Marsa enərkən orada şüurlu həyatı əks etdirən aşkar əlamətlər müşahidə edilmiş, bioloji həyat əlamətləri aşkara çıxarılmışdır. "The Guardian" yazırdı ki, alimlər Balıqlar bürcündə ölçücə Yer planetinə bənzəyən 7 yeni planet kəşf ediblər. Onların fikrincə, bu planetlərdən bəzilərində həyatın mövcud olması tamamilə mümkündür. Vaxtı ilə Marsda Misirdəki kimi Sfinksin olduğunun “isbat olunması” barədə olan söyləntilər, kosmosun dərin qatlarından qeyri-adi siqnalların alınması və s. kimi faktlar da bu inamı artırır. İlk dəfə Aya gedən insan – N.Armstrong yadplanetlilərin gerçək olduğunu söyləyirdi. 2008-ci ildə “Apollo 14” kosmik gəmisi ilə aya gedən dr. E.Mitchell də yadplanetlilərin gerçək olduğu barədə deyilənləri təsdiq edirdi. Mətbuata açıqlama verən E.Mitchell həm də yadplanetlilərin düşmən olmadığını vurğulayırdı.
Bəs görəsən, yadplanetlilər bizim yaşadığımız dünyaya gerçəkdən də səyahət edirlərmi? Bu barədə də fərqli fikirlər vardır. Uçan boşqablar, naməlum obyektlər (təbii xarakter daşımayıb, mistifikasiya faktı aşkar edilməyən qeyri-adi obyektlər), yadplanetlilərin müxtəlif faciələr (təyyarə və gəmi qəzaları, yanğın və s.) törətmələri, Misir piramidalarının onlar tərəfindən tikilməsi, Hindistanda 2 min il bundan əvvəl sanskrit dilində yazılmış yazılarda viman adı altında bir çox mifik uçan qurğular haqqında informasiya verilməsi, şumerlərin qızıl çıxarmaq məqsədilə ulduzlardan gəlmiş Annunaki – yadplanetli qrupu tərəfindən yaradılması, İsa peyğəmbərin, Firon II Ramzesin yadplamentli olmaları, bir zamanlar Roma Papasının yadplanetlilərin varlığından xəbərdar olduğu, Xəzər dənizində yad planetlilərin bazasının olması, onların müxtəlif insanlarla görüşməsi, söhbətlər aparması, öz ideyalarını və təkliflərini çatdırmaları, yadplanetlilər tərəfindən bəzi insanların oğurlanaraq onlara çip yerləşdirmələri və s. söyləntilər bu ehtimalları daha da gücləndirir.
Hətta astroloq S.Rəhimli qeyd edir ki, “Nasada qəzaya uğramış yadplanetli uçan boşqablar var...Hazırda mobil telefonlar, komputerlər, bir sözlə, bunların hamısı vurulmuş və ya qəzaya uğramış gəminin içərisindəki detalları araşdırarkən elmə əlavə olunaraq ixtira edilib".
Məşhur Amerika ufoloqu, professor A.Xaynek BMT-nin xüsusi siyasi komitəsindəki çıxışında bunun reallığa çox-çox yaxın olduğunu bildirərək “Naməlum obyektlərin yüksək qalxma sürəti və manevretmə qabiliyyəti belə fikir yaradır ki, onlardan bir çoxu avtomatik və çox güman, məsafədən idarə olunur. Məhz bu cəhət yadplanetlilərin lap yanımızda olmasını ehtimal etməyə imkan verir,”- demişdi. Bir sıra tədqiqatçılar yad planetlilərin Yerə gəldiklərini və ya çox yaxınlaşdıqlarını qətiyyətlə söyləyirlər. Yadplanetlilərin həyat tərzi və antik mədəniyyətlərdən bəhs edən "Tanrının maşınları" adlı kitabın müəllifi, isveçrəli yazar E.V.Daniken yadplanetlilərin ilk gəlişlərinin daş dövrünə təsadüf etdiyini bildirir. O qeyd edir ki, əcdadlarımız “onları tanrı hesab etdilər...Bu tanrılar günümüzdəki etnoqraflar kimi davrandılar. Bir neçə qəbiləni araşdırdılar, bir neçə dil öyrənib tövsiyələr verdilər. Bir müddət sonra gələcəkdə bir daha geri gələcəklərinə dair söz verdilər".
Astroloq F.Qurbansoy deyir ki, "Yad planetlilərin yer planetinə gəlməsi mövcuddur”. Azərbaycan əsilli ABŞ-da aerokosmik mühəndisi, NASA-da şöbə müdiri işləyən Allen Mirqədirov da müsahibələrinin birində müxbirin “Uzaq bir yerdə insanların yaşadığı bir qalaktikanın mövcudluğuna inanırsınız?” sualına belə cavab vermişdi: “İnanıram ki, digər planetlərdə və qalaktikalarda da insanlardan fərqli bir formada olsa da, həyat var...İnanıram ki, yadplanetlilər mövcuddur və keçmişdə onların bir neçə qrupu yerə baş çəkiblər. Bu barədə hər bir qitədə çoxlu tarixi sübutlar mövcuddur”.
Nəhayət, yazımızın ən maraqlı hesab etdiyimiz bölümünə gəlib çatdıq. Görəsən, Yerə gəlib çıxan bu yadplanentlilər danışmaq qabiliyyətinə malik olublarmı? Dilləri Yer üzərindəki hansı dillərə oxşardır? Bəri başdan deyək ki, bəli, yadplanentlilərin içərisində nitq qabiliyyəti olanlar da var. Amma dillərinin Yer üzərindəki hansı dillərə bənzədiyi barədə tam və tutarlı ortaq fikir yoxdur.
LAKİN ÇOX MARAQLI BİR FAKT VAR! Belə ki, İspaniya gizli xidmətinin illər öncə dərc etdiyi bir hesabatda deyilir ki, günəşdən 4,3 işıq ili uzaqlıqda yerləşən "Alpha Centuari" adlı planet sistemində yaşayan yadplanetlilər türkcəyə bənzər bir dildə danışırlar. Hesabatdakı maraqlı tapıntılar arasında müşahidə olunan UFO hadisələri ilə yanaşı, şahidlərin türkcə və digər dillərdə eşitdiyi səslərin də təsnifləşdirilməsidir. Hesabata görə, əsrlərdir dünyanı uçan naməlum obyektlər (UNO) vasitəsilə ziyarət edən bu “yadplanetlilər iki növdə olurlar. Onlardan biri insana çox yaxın xüsusiyyətlər daşıyır. Bu cinsin çox yüksək texnologiyaya malik olduğu da təsdiqlənib. Yadplanetlilərin tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildədir", - deyə hesabatda bildirilib. Hesabatın ABŞ-ın kəşfiyyat mənbələrinə və UFO müşahidələri zamanı şahidlərin verdiyi ifadələrə əsasən hazırlandığı qeyd olunur.
Xüsusi olaraq qeyd edirik ki, yadplanetlilərin dilinin Yer dillərindən ancaq türk dilinə bənzərliyi hələlik müəyyən olunmuş yeganə faktdır. Təəssüf ki, bəzi ağzıgöyçəklər bu fikri və iddianı məsxərəyə qoyurlar. Birincisi, onlar anlamırlar ki, burda söhbət yadplanetlilərin türkcə yox, “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışdıqlarından gedir. İkincisi, yenə də anlamırlar ki, onların “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışmaqlarının özü də “Tanrı ərmağanı olan türk dili”miz üçün fəxarətdir.
CNI-nin bu hesabatı həm də türk mədəniyyətinin və mifologiyasının yadplanetlilərlə mümkün əlaqələrini də ortaya qoyur. Axı bir çox türk mifologiyasında tanrılarla ünsiyyət, göydən gələn varlıqların insanlara təsiri kimi mövzular var. Bizcə, türk mifoloji mətnlərindəki bu motivlərdə “çəyirdək qədər də olsa, tarixi gerçəklik var”. Bu mənada AB-də keçirilən UFO konfransında çıxış edərkən “Türk UFO alimi” F.Yurdözünün türk sivilizasiyasının yadplanetlilər tərəfindən qurulduğu, Göktürklərin yadplanetli olduğu, yadplanetlilərin türklərlə ortaq irq formalaşdırması barədəki iddiaları qəribliyə salınmalı deyil.
Günəş Dili Nəzəriyyəsinin türk versiyasına görə, yer üzündə danışılan bütün dillərin ortaq əcdadı türk dilidir. “Türk dili Daş-Mədən dövründə köç yolu ilə dünya dillərinə mədəniyyət sözlərini yayan böyük qədim mədəniyyət dilidir”. Yer üzündə danışılan ən qədim və geniş yayılmış dil türk dilidirsə, yad planetlilərin “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışması niyə təəccüblə qarşılansın ki?
Küllü-aləmi yoxdan var edən ulu Tanrı bütün şüurlu canlılara (o cümlədən yadplanentlilərə) dil–danışmaq qabiliyyətini ümumi prinsiplər əsasında vermişdir. (Dillərin yaradılmasına dair ilahi (teoloji) nəzəriyyə) “Quran”ın “ər-Rum” surəsinin 22-ci ayəsində deyilir: “Onun ayələrindəndir göylərlə yerin yaradılışı, dillərinizin, rənglərinizin müxtəlifliyi. Bunda, şəksiz, ayələr var bilənlərə”. Göründüyü kimi, bu ayə dillərin hamısını eyni statusda təqdim edir. Bütün milli dillər Tanrı zəmanətində olduğundan müqəddəslik statusuna malikdir. O cümlədən yadplanetlilərin dilləri də.
N.Comsky kimi bəzi aparıcı dilçilər, həm Yer üzərində işlədilən, həm də yadplanetlilərin istifadə etdiyi dillərin "ümumbəşəri qrammatika" prinsiplərini ehtiva edə biləcəyini düşünürlər. Bu fikri dəstəkləyənlər, dünyadan kənar varlıqların istifadə etdiyi dilin bizim dillərimizə bənzər qrammatik quruluşa malik ola biləcəyini proqnozlaşdırırlar. Bunları nəzərə alan N.Comsky və J.Vatumull Los-Ancelesdə keçirilən Beynəlxalq Kosmik İnkişaf Konfransında deyirdilər ki, "Qəribə görünsə də, Mars dili insan dilindən o qədər də fərqli olmaya bilər".
Yadplanetlilərlə əlaqə saxlamaq üçün əvvəl kosmosa göndərilən mesajlarda kəlmələrdən, riyaziyyat və elmin dilindən istifadə edilirdi. Sonralar musiqidən istifadə edilməyə başlanmışdır. Eşitdiyimizə görə, Xalq artisti Q.Rüstəmovun məşhur “Sona bülbüllər”i də bir zamanlar kosmosa yer üzünü təmsilən göndərilmişdir. Ümid edək ki, günlərin bir günü bu gözəl mahnımıza da qarşılıq olaraq mesaj alarıq.
Son vaxtlar Yer kürəsindən kənar sivilizasiyaların axtarışı, onlarla əlaqə saxlamaq üçün yeni dilin yaradılmasına başlanılmışdır. Bu işə NASA da kömək edir. Yeni dilin yaradılmasından sonra linqvistlər kosmosa mesaj göndərmək istəyirlər. Ümid edirlər ki, həmin mesajı əldə edəcək yadplanetli sivilizasiya onu oxuya, anlaya və ya hansısa digər üsulla dərk edə biləcək. Biz isə ümid edirik ki, bu işdə türk dilinin imkanlarından da istifadə olunacaq və bu, layihənin uğurunu təmin edən əsas amillərdən olacaq.
“Balkanların Nostradamusu" kimi tanınan Vanqa qarıya görə, 2025-ci il yadplanetlilərin insanlarla görüşəcəyi ildir. Məşhur britaniyalı medium D.Davies də bunu təsdiq edir. O göstərir ki, 2025-ci ildə yadplanetlilər artıq gizlənməyəcək, bəşəriyyətlə əlaqə quracaqlar və ilin sonuna kimi fiziki təmasların sayında böyük artım olacaq. Onların dediyinə görə, yadplanetlilər yer üzünə insanlara kömək etmək, xeyir vermək üçün gələcəklər.
Bu niyyətlə gəlirlərsə, xoş gəlirlər. İnanaq ki, aralarında “tələffüzü türkcəyə bənzəyən bir dildə” danışan yadplanetlilərlə yenidən rastlaşmaq da mümkün olacaq! Axırı xeyir olsun!
İmran Verdiyev,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi.
Cənubi Qafqazda mövcud situasiya kənar qlobal siyasi iradə mərkəzləri üçün olduqca cəlbedici xarakter daşıyır. Ona görə də, Qərb siyasi dairələri gələcək strateji hədəfləri üçün bu regionda təsir mexanizmləri yaratmağa can atırlar. Hər halda, yaxın gələcəkdə Cənubi Qafqazla yanaşı, Xəzəryanı bölgə və Orta Asiyanın da qlobal proseslərin əsas ağırlıq mərkəzinə çevrilə biləcəyi qətiyyən istisna deyil. Və bu baxımdan, tranzit region özəlliyi olan Cənubi Qafqazın strateji əhəmiyyəti indi daha da artmış kimi görünür.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, məhz bu səbəbdən də Qərbdə bəzi siyasi iradə mərkəzləri Cənubi Qafqazda sabitliyin olmasında qətiyyən maraqlı deyillər. Çünki hərbi-siyasi sabitlik bu regionda təsir mexanizmlərinin yaradılma imkanlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdıra bilər. Xüsusilə də, Avropa Birliyi və Fransa bu səbəbdən Azərbaycan-Ermənistan yekun sülh sazişinin imzalanması prosesini əngəlləməkdə israrlı davranırlar. Və bu məsələdə Ermənistana təsir alətlərinin rolu kifayət qədər yüksəkdir.
Məsələ ondadır ki, Ukrayna böhranının nizamlanması prosesindən kənarda saxlanılan Avropa Birliyi və Fransa indi əsas diqqətini məhz Cənubi Qafqaza yönəltmiş kimi görünür. Üstəlik, Qərbdən umduğu dəstəyi ala bilməyən rəsmi İrəvanın Ermənistanı yenidən Rusiyanın "təhlükəsizlik çətiri" altına qaytarmaq niyyətinə düşməsi Avropa siyasi mərkəzlərində ciddi narahatlıq yaradıb. Və bu səbəbdən də, həm sülh prosesini pozmaq, həm də Ermənistanın Rusiyaya yaxınlaşma cəhdlərini bıoklamaq məqsədilə müəyyən addımlar atılır.
Bəzi ehtimallara görə, son vaxtlar Ermənistanın atəşkəsi davamlı olaraq, pozması Qərbdən gələn təlimatlardan qaynaqlanmış ola bilər. Belə ki, Ermənistan hökuməti daxilində baş nazir Nikol Paşinyanın da nəzarət etməkdə çətinlik çəkdiyi qrupun olduğu iddia edilir. Həmin revanşist qrup Ermənistanın atəşkəsi pozması ilə sülh prosesini dalana sürükləyir. Və bütün bunların arxasında Fransa kəşfiyyatının dayandığı bildirilir.
Məsələ ondadır ki, bir müddət öncə baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistan ordusuna atəşkəsi pozmağı qadağan etdiyini vurğulamışdı. Ancaq buna baxmayaraq, atəşkəsin pozulması hələ də davamlı xarakter daşıyır. Belə anlaşılır ki, erməni baş nazir ya yalan danışır, ya da öz hakimiyyət komandasına tam nəzarət edə bilmir. Və bütün bunlar indiki mərhələdə əsasən Avropa Birliyinin, xüsusilə də Fransanın geopolitik maraqlarına tamamilə uyğundur.
Üstəlik, nə qədər qəribə də olsa, məhz bu proseslərə paralel olaraq, Ermənistan Avropa Birliyi ilə təhlükəsizlik sahəsində əlaqələrini gücləndirmək qərarı verib. Erməni KİV-lərinin məlumatına görə, Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Paruyr Hovhannisyan artıq Avropa Birliyi ilə bu mövzuda dialoqun başladığını və bu quruma inteqrasiya ilə bağlı prosesin yenidən intensivləşdiyini bildirib. Halbuki, bir müddət öncə rəsmi İrəvan Rusiya ilə yenidən yaxınlaşmaq üçün bu məsələni ümumiyyətlə, arxa plana keçirmişdi. Və Fransanın rəsmi İrəvana təsiri indi situasiyanın dəyişməsinə səbəb olub.
Erməni nazir müavini bildirib ki, hazırda Avropa Birliyi ilə müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri üzrə daha fəal işə başlamaq üçün yeni formatları müzakirə edilir. Onun sözlərinə görə, Avropa Birliyi hətta Ermənistan üçün təhlükəsizlik sahəsində ən mühüm tərəfdaşlardan birinə çevrilir: "Məhz buna görə də yeni tərəfdaşlıq gündəliyində ilk dəfə olaraq təhlükəsizlik probleminə geniş yer ayrılıb və bu məsələyə ayrıca bir fəsil həsr olunub",
Paşinyan hakimiyyətinin təmsilçisi bildirib ki, hazırda Avropa Birliyi daxilində təhlükəsizlik sahəsinin gücləndirilməsi ilə bağlı gündəliyin aktiv şəkildə müzakirə edilməsi Ermənistanla əməkdaşlıq üçün də yeni perspektivlər açır. Nazir müavini həmçinin Ermənistanın "Avropa Sülh Fondu"ndan 10 milyon dollar maliyyə vəsaiti almaq üçün ikinci dəfə müraciət etdiyini vurğulayıb. Və bütün bunlar onu göstərir ki, Brüsseldə Cənubi Qafqazda sabitliyin bərpasına imkan vermək niyyətindən hələlik çox-çox uzaqdırlar.
Ümumiyyətlə, belə anlaşılır ki, Fransa başda olmaqla, bəzi Avropa siyasi dairələri bu regionu öz strateji maraqlarının girovuna çevirməkdə israrlıdırlar. Yəni, Cənubi Qafqaza tam yerləşib, məkrli geopolitik oyunları davam etdirmək üçün təhlükəli planlar qururlar. Belə ki, rəsmi İrəvan Ermənistanın hətta Azərbaycanla sülh sazişi imzalandıqdan sonra da Avropa Birliyinin "mülki müşahidə missiyası" ilə əməkdaşlığı davam etdirəcəyini bildirib. Və indi rəsmi İrəvan Azərbaycanla sülh sazişinə əsasən, Ermənistan-Azərbaycan sərhədindən çıxarılmalı olan avropalı casuslara həm yeni mandat, həm də fərqli fəaliyyət formatı üzərində düşünür.
Göründüyü kimi, Avropa Birliyi və Fransa Cənubi Qafqazla bağlı məkrli niyyətlərindən hələ də imtina etməyib. Tramp adminstrasiyasının hakimiyyətə gəlişindən sonra ABŞ nisbətən fərqli mövqeyə yönəlmiş olsa da, Avropa Birliyi və Fransa Ermənistanı "geopolitik müstəmləkə" kimi istifadə etməkdə israrlı davranmağa çalışır. Belə vəziyyətdə Fransanın da liderliyi altında bu regionda yerləşmək hədəfinə can atan Avropa Birliyinin Cənubi Qafqazda yeni savaş törətmək planlarını reallaşdırmağa çalışa biləcəyi qətiyyən istisna deyil. Və Avropa Birliyinin strateji planları qarşısında böyük əngəl rolunu oynaya biləcək sülh sazişinin imzalanma perspektivini yalnız yeni savaşla pozmaq mümkün ola bilər.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat"
Postsovet məkanında belə bir yanlış stereotip var ki, 25 il 3 ay öncə Rusiya prezidenti Boris Yeltsin Vladimir Putini öz siyasi varisi təyin edərək hakimiyyətdən çəkilməklə Rusiyanın, eləcə də regionun gələcək problemlərinin əsasını qoyub.
Ancaq bu kimi mübahisələrin gerçək cavabı Boris Yeltsinin memuarlarında var.
Rusiya və qonşuları üçün daha pis ola bilərmiş. 1991-ci ildən ta 2000-ci ilə qədər özünə bir neçə siyasi varis müəyyənləşdirən Yeltsin Nemtsov, Kiriyenko və Primakovdan sonra Putinin üzərində ona görə dayanıb ki, Primakovun daha pis niyyətlərə malik olduğunu anlayıb.
Yeltsin Yevgeni Primakovla cəmi 8 ay işləyib. Daha sonra Primakov Rusiya Federasiyanın baş naziri postundan kənarladırılıb.
Yeltsin diktə edərək qələmə aldırdığı memuarında göstərir ki, Primakov yavaş-yavaş, ancaq sabit şəkildə siyasi təşəbbüsü ələ keçirərək, ölkəni sosializmə geriyə qaytarmaq, SSRİ-nin sərhədlərini və qayda-qanunlarını bərpa etmək fikrində olub. “Ölkə yeni-yeni növbələrdən, qıtlıqdan, partkom qarşısında qorxudan çıxırdı, hər şeyi geri qaytarmaq əsl cinayət olardı”, - Yeltsin yazır.
Onların ilk toqquşması, daha dəqiqi, xoşagəlməz söhbəti 1999-cu ilin yanvarında baş verib. Primakov Dumaya bir qanunvericilik layihəsi təqdim edib. Həmin qanuna görə, prezident müqəvvaya çevrilir, əsas səlahiyyətlər baş nazirə keçirmiş. Həmin vaxt xəstəxanada olan Yeltsin bundan duyuq düşüb, ondan xəbərsiz parlamentə qanun layihəsi göndərdiyi üçün Primakova irad bildirib, o da pərt olaraq geri çəkilib.
Yeltsin Primakovun var gücü ilə mütləq hakimiyyətə can atdığının fərqinə varıb.
Yeltsin yazır: “Mən Yevgeni Maksimoviçi baş nazir təyin edən zaman bilməzdim ki, cəmi bir neçə ay keçəndən sonra aramızda anlaşılmazlıq kar divar kimi duracaq. Nə qədər paradoksal olsa da, “barışdırıcı” və “birləşdirici” Primakov günbəgün biznesin böyük hissəsi, KİV, bir çox siyasilər və Dumanın bütöv fraksiyaları üçün başlıca qıcıqlandırıcı faktora çevrilirdi. Bilərəkdən, ya bilməyərəkdən, o, öz ətrafında bazar iqtisadiyyatına, liberalizmə qarşı olan qüvvələr toplayırdı, istər-istəməz söz azadlığına hücum edirdi və bu, jurnalistləri həyəcanlandırırdı”.
Heç demə, Primakov mediaya münasibətdə Suslov xəttinin tərəfdarı imiş. Bir gün o, “Rossiya” telekanalının bütün yaradıcı kollektivini yığaraq, bir saat ərzində jurnalistləri danlayıb, onlara yolverilməz tonlarını, səhvlərini göstərib və onları “başa salıb” ki, hökumət haqqında nəyi demək olar, nəyi demək olmaz.
Bir gün Yeltsin təkrar-təkrar jurnalistləri pisləyən Primakova deyib: “Yevgeni Maksimoviç, fikir verməyin, heç kəs bizim aramızı vura bilməz, danışdığımız kimi, 2000-ci ilə qədər bir yerdə işləyəcəyik”.
Primakov bir dəqiqə düşünüb və Yeltsinə təklif edib ki, televiziyadan briqada dəvət olunsun və o, bu sözləri təkrar etsin, ölkə əhalisi də bunu eşitsin.
Yeltsin razılaşıb, bir müddətdən sonra kabinetə televiziyaçılar daxil olublar və Yeltsin deyib ki, 2000-ci il seçkilərinə qədər vəzifəsini icra edəcək, baş nazir isə yeni prezidentin seçkisinə qədər işləyəcək.
Ancaq 1999-cu ilin baharında artıq Yeltsinin fikri dəyişib. Onların arasında anlaşılmazlıqlar davam edib. Bir dəfə hökumət toplantısında ədliyyə naziri may ayında tətbiq ediləcək amnistiya ilə 94 min nəfərin azadlığa çıxacağından danışarkən Primakov nazirin sözünü kəsib və deyib: “Bu, humanizm göstəricisidir, düzgündür. Ancaq bunu həm də ona görə etmək lazımdır ki, iqtisadi cinayətlərə görə içəri basacağımız adamlara yer açılsın” .
Bundan sonra Yeltsin anlayıb ki, bu adamın əlinə hakimiyyət keçsə, sovet rejiminin repressiya maşınını sazlayıb işə salacaq.
Bunu təşkil etməkdən ötrü Primakovun əlində rıçaqlar və hazır komandası da olub. Onun ətrafındakı köhnə partokratlar Primakovun simasında özlərinə “köhnə əyyamı qaytaraq biləcək” lider görüblər.
Primakov baş nazir postunun inzibati resurslarından istifadə edərək hərəkat formalaşdırmaq, uğurlu seçki kampaniyası aparmaq və seçkilərdə qələbə qazanaraq dövlət başçısı seçilmək niyyətində olub. Onun ətrafındakı qüvvələrin siyasi rəngi, gələcəyə yönəlik niyyətləri Yeltsinə sərf etməyib. Prezident anlayıb ki, bu adamlar onun ailəsi üçün də təhlükə kəsb edirlər.
Həmin vaxt Primakov Gennadi Züqanovun rəhbərlik etdiyi kommunistlərlə vaxtaşırı məsləhətləşmələr aparırmış. Kommunistlər isə Yeltsinin parlamentdə impiçment olunması üçün Dumaya qanun layihəsi təqdim ediblər. Həmin sənəd beş müddəadan ibarət olub: “Rus xalqının soyqırımı”, ordunun dağıdılması, 93-cü ildə Dumaya hücum, Belovejsk sazişi və MDB-nin yaradılması, Çeçenistanda müharibə...
Yəni Züqanov və Primakov SSRİ-nin süqutunu qanunsuz elan etmək və bunda Yeltsini günahkar çıxarmaq istəyiblər. SSRİ-nin demontajının qanunsuz elan edilməsi artıq bütün keçmiş müttəfiq respublikalara qarşı ərazi iddiası, SSRİ-ni bərpa etmək təşəbbüsü demək idi.
Yeltsin sırf sovet əyyamının bərpa olunmaması üçün qoca kəşfiyyatçını vəzifəsindən götürüb, yerinə gənc kəşfiyyatçını – Vladimir Putini təyin etmək qərarına gəlib.
Tərəfdarları Yeltsinə deyiblər ki, baş nazirin istefaya göndərilməsi impiçmenti qaçılmaz edəcək. Lakin, bu, Yeltsini dayandırmayıb. O, gələcək siyasi varisi kimi nişanladığı Vladimir Putinin yolunu açmaq üçün fəaliyyətə başlyıb.
Ancaq məsələ heç də Yeltsinin istədiyi kimi olmayıb. Primakov öz ərizəsi ilə istefa verməkdən imtina edib. Yeltsin iki dəfə xahiş edib, amma Primakov onun sözünə qulaq asmayıb. Bundan sonra Voloşin hazır istefa ərizəsi ilə kabinetə daxil olub və söhbət bitib.
Maydan avqusta qədər RF-nin baş naziri postunu Sergey Stepaşin tutub. Avqustda isə baş nazir vəzifəsinə Vladimir Putin gəlib. O gələn, bu gələn...
1999-cu ilin mayında Primakovun 69 yaşı olub. O, vəzifəsindən gedəndən sonra Dövlət Dumasının deputatı seçilib, daha sonra (2001-ci ildə) isə Rusiya Federasiyasının Ticarət-Sənaye Palatasının prezidenti olub və 10 il bu vəzifədə çalışıb. Primakov 2015-ci ildə 86 yaşında ölüb.
Yəni 2000-ci ildə Putinin yerinə Primakov prezident seçilsəydi, keçmiş SSRİ respublikalarının başına müsibətlər 2014-cü ildən sonra yox, daha tez gələcəkdi. Çünki Primakov SSRİ-ni qorumaq üçün əlini sovet xalqının, konkret olaraq Bakı sakinlərinin qanına bulayanda Putin gənc və iddiasız DTK mayoru idi.
Araz Altaylı, Musavat.com
Cənubi Qafqazda rəsmi İrəvanın üzləşdiyi situasiya Ermənistanın gələcək taleyi üçün real təhlükələri daha ön plana çıxartmağa başlayıb. Belə ki, Paşinyan hakimiyyətinin bütün geopolitik manipulyasiyaları bir-birinin ardınca iflasa uğramsqdadır. Xüsusilə də, Ermənistanın "Qərbə qaçış" cəhdlərinin uğursuz olması indi rəsmi İrəvan üçün əsl "geopolitik kollaps" effekti verməkdədir. Və bu səbəbdən də, Paşinyan hakimiyyətinin Azərbaycanla qarşıdurma mühitinin zəiflədilməsinə ehtiyacı var.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi İrəvan hər ehtimala qarşı bu istiqamətdə ilk addımlarını artıq atmağa başlayıb. Belə ki, Paşinyan hakimiyyəti Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanmalı olan yekun sülh sazişinin tam mətni ilə artıq razılaşıb. İndi həmin sənədin imzalanmasına can atan rəsmi İrəvan Azərbaycanın saziş öncəsinə bağlı şərtlərini də icra etmək məcburiyyətindədir. Əks halda, sülh sazişinin imzalanma ehtimalı qətiyyən inandırıcı görünmür.
Bu səbəbdən də, baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistanın yeni konstitusiyasının qəbulu, Avropa Birliyinin "mülki müşahidə missiyası"nın gələcək taleyi və ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvi barədə danışıb. Erməni baş nazir bildirib ki, Ermənistan vətəndaşlarına yeni konstitusiyaya sahib olmağı təklif ediləcək və onun qəbul olunması üçün 2027-ci ildə referendumun keçirilməsi planlaşdırılır. O, qeyd edib ki, hakimiyyət komandasının bir hissəsi referendumu 2026-cı ildə parlament seçkiləri ilə paralel keçirməyin məqsədəuyğun olduğunu düşünür.
Avropa Birliyinin "mülki müşahidə missiyası"nın gələcəyi ilə bağlı baş nazir Nikol Paşinyan bildirib ki, sülh sazişi imzalandıqdan sonra Ermənistan və Avropa Birliyi bu missiyanın fəaliyyəti, forması və metodu ilə bağlı ortaq qərar verəcək. ATƏT-in Minsk Qrupunun buraxılması məsələsinə toxunan Nikol Paşinyan vurğulayıb ki, bu mövzu müzakirə edilməlidir. Çünki sülhə doğru irəlilədikcə, Minsk Qrupu formatı öz aktuallığını itirir. O, Ermənistanın bu məsələni gündəmə gətirəcəyini və yaxın vaxtlarda müzakirələrə başlayacağını bildirib.
Ermənistan baş naziri hərbi eskalasiya üçün heç bir əsasın olmadığını bildirməklə yanaşı, tərəflər arasında etimad problemi olmasaydı, sülh sazişinin çoxdan imzalanmış olacağını da vurğulayıb. Halbuki, erməni baş naziri yeni konstitusiyanın qəbulu ilə bağlı referendum 2027-ci ildə planlaşdırıldığını deməklə, sülh sazişin həmin tarixdən öncə imzalanma ehtimalını da istisna etmiş oldu. Və onun fikrincə, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişinin təminatı üçün əlavə qarantlara da ehtiyac yoxdur, çünki ən effektiv təhlükəsizlik zəmanəti sülhün özü, qonşularla normal münasibətlərdir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ATƏT-in Minsk qrupu ilə bağlı məsələdə Rusiyanın da mövqeyi məhz Azərbaycanın tələblərinə uyğundur. Belə ki, "Qərbə qaçış" planları pozulmuş Ermənistanın müttəfiqi Rusiya Minsk Qrupunun fəaliyyətinin bərpasını mümkün hesab etmir. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarovanın sözlərinə görə, Kremlin Ağ Evlə əlaqələrini bərpası etməsinin Minsk Qrupu ilə heç bir əlaqə yoxdur və Moskvanın bu məsələyə yönəlik mövqeyi dəyişməz qalır: "Minsk Qrupunun bütün strukturları ləğv olunmalıdır və bunun üçün ən optimal variant məhz Bakı və İrəvanın birgə təklifi əsasında bu institutların buraxılmasıdır".
Göründüyü kimi, Ermənistanın formal da olsa, mövcudluğunda israr etdiyi Minsk Qrupu ilə bağlı məsələdə Rusiya rəsmi İrəvanı məyus edə biləcək mövqe tutur. Bunun əsas səbəblərindən biri də məhz Rusiya-Ermənistan münasibətlərində kəskin ziddiyyətlərin olmasıyla bağlıdır. Kremldə artıq ABŞ və Qərbin Ermənistanı sahibsiz buraxdığını da nəzərə almağa başlayıblar. Ona görə də, rəsmi İrəvanın mümkün qədər aciz duruma düşərək, yalnız Rusiyadan imdad diləməsində birbaşa maraqlıdırlar. Və hazırda Paşinyan hakimiyyətinin Kremllə münasibətləri bərpa etməyə can atdığı barədə də məlumatlar mövcuddur.
Məsələ ondadır ki, baş nazir Nikol Paşinyan Kremllə ünsiyyətə daha çox önəm verməyə başlayıb. Hətta vaxtilə müxtəlif bəhanələrlə Rusiyaya səfərlərdən imtina edən erməni baş nazir indi belə təklifləri böyük ümidlərlə qəbul edir. Yaxın vaxtlarda Ermənistanın KTMT da daxil olmaqla, Rusiyanın patronajlığı altında olan qurumlarda fəaliyyətini bərpa edəcəyi gözlənilir. Üstəlik, baş nazir Nikol Paşinyan hökumətin qapalı toplantısında Rusiya ilə "uçurulmuş körpülər"in bərpası barədə xüsusi tapşırıqlar verib.
Digər tərəfdən, rəsmi İrəvan Rusiyanı məmnun etmək üçün xüsusi kampaniyaya da başlayıb. Belə ki, Qərbdən ümidləri kəsilməkdə olan Paşinyan hakimiyyəti indi də Ermənistanın strateji tərəfdaşı ABŞ-a qarşı etiraz dalğası yaratmağa çalışır. Üstəlik, bu etiraz dalğası üçün məhz Kremlin uzun müddət rəsmi İrəvana sərt ittihamlar irəli sürdüyü məsələ - ABŞ-ın Ermənistandakı bioloji hərbi laboratoriyaları hədəfə çıxarılıb. Və məhz indiki mərhələdə gözlənilmədən bu mövzunun gündəmə gətirilməsi Ermənistanın Rusiyaya möhtac qaldığını göstərir.
Məsələ ondadır ki, Ermənistandakı ABŞ səfirliyi qarşısında Pentaqonun bioloji hərbi bazalarına qarşı etiraz aksiyası rəsmi İrəvanın təlimatı olmadan keçirilə bilməzdi. Erməni aksiyaçılar “Pentaqonun bioloji hərbi bazalarına YOX!”, “ABŞ-ın ölümcül bioloji hərbi laboratoriyalarına YOX!”, “ABŞ-ın bioloji laboratoriyaları Ermənistan üçün təhdiddir” şüaları səsləndiriblər. Üstəlik, ABŞ-ın Ermənistandakı səfiri Kristina Kvinin persona non-grata elan edilməsi üçün imza toplama kampaniyası da başlanılıb. Və bu, rəsmi İrəvanın Kreml qarşısında xəyanətə görə günahını yumaq cəhdindən başqa bir şey deyil.
Bütün bunlar onu göstərir ki, rəsmi İrəvan ABŞ və Qərbə artıq ümidlərini tükəmək üzrədir. Qərbin sahibsiz buraxdığı Ermənistan yenidən Rusiyanın "təhlükəsizlik çətiri" altına sığınmaq üçün cəhdlər göstərir. Belə anlaşılır ki, hərbi müttəfiqi Rusiyaya xəyanət etmiş Ermənistan geri dönüş və bağışlanmaq üçün indi də ABŞ və Qərbə arxa çevirir. Və bu baxımdan, son illərdə Rusiyaya qarşı çoxsaylı ittihamlar irəli sürmüş Ermənistanın Qərbə də xəyanət edərək, geri dönüş cəhdlərinə Kremlin necə reaksiya verəcəyi böyük maraq doğurur.
Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat"
Baş nazir Nikol Paşinyan çox çalışır ki, Türkiyə Ermənistan-Azərbaycan sülh sazişi imzalamadan ölkəsi ilə sərhədi açsın. Ankaranın mövqeyi qətidir: “İrəvan sərhədin açılmasını istəyirsə, ilk növbədə Azərbaycanla sülh sazişi imzalamalıdır”. Sülh sazişinin imzalanması ləngidiyindən Paşinyan Türkiyə ilə sərhədin açılması üçün başqa variantlar üzərində düşünür. Paşinyanın təlimatıyla bir neçə gün əvvəl Türkiyənin bir qrup jurnalisti İrəvana dəvət edilir. Ermənistanın baş naziri onların suallarına cavabında Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşmasını istədiyi fikrini dönə-dönə təkrarlayır. Bundan sonra Paşinyan Türkiyə istiqamətində ikinci addımını atır. İrəvan Suriyaya humanitar yük göndərmək adıyla Türkiyənin sərhədi müvəqqəti açmasını xahiş edir. Ankara bu xahişə “yox” deyə bilməzdi, çünki söhbət Türkiyənin də dəstək verdiyi Suriyaya humanitar yardımın çatdırılmasından gedir. Beləcə, İrəvandan Suriyaya humanitar yardım aparan 4 yük maşını martın 21-də Ermənistan-Türkiyə sərhədindəki “Marqara” keçid məntəqəsindən keçib. Bu keçid məntəqəsi martın 31-dək açıq olacaq. Bununla 1993-cü ildən bağlı olan sərhəd məntəqəsi ilk dəfə açılmış oldu. Təsadüfi deyil ki, Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyan sərhədin müvəqqəti açılmasına görə türk həmkarlarına təşəkkür edib. Paşinyan bu sərhədin açıq qalması üçün Suriyaya kiçik həcmdə olsa belə humanitar yardımlar göndərməkdə davam edəcək.
Elxan Şahinoğlu
TEREF