Yerin maqnit sahəsi və fırlanma hərəkətindən enerji əldə etməyi hədəfləyən yeni tədqiqat geofiziki enerji tutma sahəsində inqilabi bir addım kimi qiymətləndirilir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, ABŞ-da çalışan bir qrup fizik Yer kürəsinin fırlanma enerjisindən elektrik istehsal etmək üçün planetin maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı təsirə girən xüsusi bir cihaz hazırlayıb və bu prosesin mümkünlüyünü sübut edən eksperimental nəticələr təqdim edib. "Physical Review Research" jurnalında yayımlanan bu araşdırma geofiziki enerji potensialına dair mövcud nəzəriyyələri dəyişdirə biləcək gücə malikdir.

Alimlər uzun illərdir Yer kürəsinin nəhəng fırlanma hərəkətinin istifadəyə yararlı enerji mənbəyinə çevrilə biləcəyini müzakirə edirlər. Planetin öz maqnit sahəsi boyunca dönməsi elektromotor qüvvə adlı bir təsir yarada bilər ki, bu da elektrik istehsalını mümkün edə bilər. Lakin bu nəzəriyyəni praktik olaraq reallaşdırmağa çalışan əvvəlki cəhdlər uğursuz olmuşdu.

Tədqiqatı həyata keçirən üç alim – Prinston Universitetindən Kristofer Çayba, Jet Propulsion Laboratory-dən Kevin Hand və Spectral Sensor Solutions-dan Tomas Çayba bu problemin nəzəriyyədə deyil, eksperimentlərdə gizləndiyini bildirirlər. Onların məqsədi bu mexanizmi izolyasiya edərək, xarici dəyişənlərin təsirini minimuma endirmək və enerjinin itməsi ehtimalını aradan qaldırmaq olub.

Tədqiqat qrupu zəif keçirici xüsusiyyətləri ilə tanınan manqan-sink ferrit materialından hazırlanmış silindrik bir cihaz hazırlayıb. Cihaz şimal-cənub oxu boyunca hizalanmış və 57 dərəcəlik bir bucaq altında yerləşdirilmişdir. Bu düzülüş onun həm Yer kürəsinin fırlanma trayektoriyasına, həm də maqnit sahəsinin xətləri ilə perpendikulyar (dik) olmasına imkan verib.

Cihazın hər iki ucuna elektrodlar yerləşdirilib və potensial fərqləri ölçmək üçün xüsusi detektorlar istifadə edilib. Xarici işıq mənbələri və fotoelektrik müdaxilələr aradan qaldırıldıqda, cihazda 18 mikrovolt gücündə sabit bir gərginlik qeydə alınıb. Bu enerji həcmi texnoloji tətbiqlər üçün kifayət qədər az olsa da, tədqiqatçılar bu metodun böyük miqyasda inkişaf etdirilə biləcəyi və effektiv mexanizmlərlə təkmilləşdirildiyi təqdirdə "limitsiz enerji" əldə etməyə imkan verə biləcəyini düşünürlər.

Hazırda əldə edilən enerji miqdarı çox kiçik olsa da, bu kəşf Yerin maqnit sahəsi və fırlanmasından enerji istehsal etməyin ilk real addımı hesab edilir. Gələcəkdə bu metod genişləndirilib inkişaf etdirilərsə, enerji istehsalı sahəsində yeni bir dövrün başlanğıcı ola bilər. Bununla belə, bu elmi irəliləyişin daha əvvəl "limitsiz enerji" üzərində çalışan və müəmmalı şəkildə yoxa çıxan alimlərin taleyi ilə eyni aqibətlə qarşılaşıb-qarşılaşmayacağı isə zamanla aydınlaşacaq.

Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Elçin Əlibəylinin təqdimatında "İrsimiz" rubrikasının növbəti buraxılışı yayımlanıb.

"Bayramın folklor mətnləri saxtalaşdırılıb" adlı buraxılışda filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ləman Vaqifqızı Novruz çərşənbələrindən və inanclardan söz açıb.

O bildirib ki, Axır çərşənbə Novruzdan daha əhəmiyyətlidir: "Çərşənbələr təntənəli şəkildə qeyd olunmamalıdır. Cəmlə sayı 3-dür və suya, havaya, torpağa düşür. Təqvim inancının əsasında təbiətin ölüb-dirilməsi dayanır. Çilə beçələri əslində bu mənanı verir. İl ruzili keçsin deyə, Xıdır əsası xəşilə dəyməlidir. Xıdır xəşili ilə fala baxılır və düz çıxır. Qarğa xəşili kimin evinə aparsa, qız ora ərə gedəcək".

Onun sözlərinə görə, Novruzun əsl adı Yaz və ya Böyük bayramdır və Qızılbaş inancları bayrama daxil olub və bayramın folklor mətnləri saxtalaşdırılıb.

L.Vaqifqızı İlaxır çərşənbənin hansı səbəbdən daha möhtəşəm keçirilməsinə, çərşənbələrin adının necə qeyd olunmasına, qəbir üstünə hansı tarixdə gedilməsinə aydınlıq gətirib və həzrəti Əlinin taxta çıxdığı qırmızı günün izahını verib.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, xaçdaşlar, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq, Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.

Ətraflı Baku TV-nin süjetində:

Köpəkbalıqları uzun illərdir səssiz yırtıcılar kimi tanınırdı. Sənədli filmlərdə, populyar kinolarda və hətta elm adamları arasında belə, onların səssiz olması geniş yayılmış bir fikir idi. Lakin bu anlayış dəyişmək üzrədir.
Qaynarinfo ” USA Today”a istinadən xəbər verir ki, “Royal Society Open Science” jurnalında çərşənbə günü dərc edilən yeni araşdırma rig köpəkbalıqlarının səs çıxardığına dair ilk sənədləşdirilmiş nümunəni ortaya qoyub.

Araşdırmada Yeni Zellandiya sahillərində yaşayan kiçik bir növ olan rig köpəkbalıqlarının alimlər yaxınlaşdıqda və su altında saxlandıqda tıqqıltıya bənzər səslər çıxardıqları müəyyən edilib. Tədqiqatın müəlliflərinin sözlərinə görə, elmi adı Mustelus lenticulatus olan bu köpəkbalıqları düz dişlərini sürətlə bir-birinə vuraraq bu səsləri yaradır.
Təsadüfi kəşf yeni araşdırmalara yol açır
Araşdırmanın baş müəllifi, Yeni Zelandadakı Oklend Universitetində doktorant olan Karolin Nider müxtəlif köpəkbalığı növləri üzərində davranış təcrübələri apararkən bu hadisəni təsadüfən müşahidə edib.
“USA TODAY”ə danışan Nider deyib: “Bu, indiyə qədər eşidilməmiş bir şey idi, ona görə də əvvəlcə mənası mənə aydın deyildi”.
Doktorantura təhsilini başa vurduqdan sonra Nider bu səslər barədə daha çox məlumat əldə etmək üçün araşdırmalarını davam etdirib. O, 2021-ci ilin mayından 2022-ci ilin aprel ayına qədər 10 rig köpəkbalığını müşahidə edib və onların hamısının eyni səsləri çıxardığını qeydə alıb.
Köpəkbalıqları niyə səs çıxarır? – Alimlərin bir fərziyyəsi var
Köpəkbalıqları qazla dolu, balıqların dərinliyi tənzimləməsinə və səs çıxarmasına kömək edən üzmə kisəsinə malik olmayan balıq növünə aiddir. Bu xüsusiyyət alimlərin köpəkbalıqlarını, həmçinin skat və mişarbalığı kimi digər qığırdaqlı balıqları səssiz hesab etməsinin əsas səbəblərindən biri idi.
Lakin yeni tədqiqatlar bu fikrin səhv ola biləcəyini göstərir. 2022-ci ildə İsveç Kənd Təsərrüfatı Elmləri Universitetinin alimləri iki skat növünün mümkün xəbərdarlıq və ya təhlükə siqnalı kimi qəbul edilə biləcək tıqqıltı səsləri çıxardığını qeydə alıblar.
Bu fenomen köpəkbalıqlarında da müşahidə edilə bilər.
Niderin sözlərinə görə, köpəkbalıqları onunla uzun müddət təmasda olduqdan sonra səs çıxarmağı dayandırıblar. O, həmçinin onların nə yemək yeyərkən, nə də akvariumda sərbəst üzərkən bu səsləri çıxardığını görmədiyini əlavə edib.
Hazırda Massaçusetsdəki “Woods Hole” Okeanoqrafiya İnstitutunda postdoktorantura araşdırmaçısı kimi çalışan Nider köpəkbalıqlarının insan müdaxiləsi olmadan, təbii mühitlərində səs çıxarıb-çıxarmadığını müəyyən etmək üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac olduğunu bildirib.

Azpost MEDİA yeni video sujetini təqdim edir:

1976-cı ildə SSRİ-də yeni növ yanacaqla işləyən mühərrik istehsal olundu. Həmin dövr üçün yeni elmi kəşf olan bu hadisə maraq yaratmışdı. Belə ki, avtomobilin yanacaq çəninin üzərin H2 yazılmışdı. Bəli adi su ilə işləyən “Moskviç” sovet insanı üçün yenilik idi.

Davamı videoda:

Martın 27-si Azərbaycanda Elm Günüdür.
Cəmiyyətin inkişafında elmin əhəmiyyəti nəzərə alınaraq, Prezident İlham Əliyevin 2018-ci il 9 aprel tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycanda Elm Günü təsis edilib. Bu əlamətdar gün artıq 7 ildir ki, bütövlükdə Azərbaycan elmi ictimaiyyətinin bayramı kimi qeyd olunur.
Azərbaycanda elmin çox zəngin tarixi və ənənələri var. Əsrlər boyu Azərbaycan alimləri elmi təfəkkürün müxtəlif sahələrində meydana gətirdikləri kəşflərlə bəşəriyyətin elmi xəzinəsinə böyük töhfələr veriblər.
“Elm günü”nün qeyd olunması bütün ölkə üzrə elm sahəsində fəaliyyət göstərən alim və mütəxəssisləri bir araya gətirməklə yanaşı, həm də əldə olunan elmi nailiyyətləri ictimaiyyətə təqdim etməyə, çatışmazlıqları geniş şəkildə müzakirə etməyə və problemlərin həlli ətrafında birləşməyə imkan verir. Bütün elm sahəsində çalışan alimlər “Elm günü”nün ölkəmizin müasir elminin inkişafında əhəmiyyətini və bu günün necə qürurverici olduğunu anlayaraq öz dövlətlətinin və xalqının gələcək yüksək inkişafı naminə səylə çalışır.

Azərbaycanda 27 mart tarixinin “Elm günü” kimi seçilməsi heç də təsadüfi deyil. Bu tarix müstəqil respublikamız üçün əlamətdar bir vaxta, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının təsis olunduğu günə təsadüf edir. Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının yaradılması haqqında” 1945-ci il 27 mart tarixli, 316 saylı qərarı ilə ölkəmizdə Elmlər Akademiyasının təsis edilməsi rəsmiləşdirilib, onun Nizamnaməsi təsdiq olunub.
Hazırda Azərbaycan Respublikasında elmin inkişafı dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biridir. Azərbaycan elmində islahatların aparılması, mövcud problemlərin aradan qaldırılması və elmin qarşısında duran strateji vəzifələrin icrası, həmçinin ölkədə elmin davamlı inkişafının təmin edilməsi məqsədilə Prezident İlham Əliyev tərəfindən müvafiq fərman və sərəncamlar imzalanıb.

Təhsil eksperti Kamran Əsədov isə "Sherg.az"a açıqlamasında deyib ki, bu gün biz yalnız elm adamlarını təbrik etməklə kifayətlənməməliyik:

"Həm də elmin Azərbaycandakı real vəziyyəti ilə üz-üzə dayanmalıyıq. Çünki statistik göstəricilər sübut edir ki, ölkəmizdə elmin inkişafı ciddi şəkildə dayanıqsızdır və sistemli problemlərlə qarşı-qarşıyadır.
2023-cü ildə Scimago Institutions Rankings məlumatlarına əsasən Azərbaycan elmi dünya reytinqində 113-cü yerdə qərarlaşıb. Bu göstərici ilə biz hətta Gürcüstan kimi əhalisi və resursları bizdən az olan ölkədən belə geri qalırıq. Elm və Ali Təhsil üzrə Qlobal İnnovasiya İndeksində də Azərbaycanın mövqeyi zəifdir — 2023-cü ildə 138 ölkə arasında 92-ci yer. Bütün bunlar bir daha göstərir ki, ölkəmizin beynəlxalq elmi məkanla inteqrasiyasında ciddi boşluqlar var.
Halbuki elmi inkişaf təkcə universitetlərdə və laboratoriyalarda baş vermir. O həm də ölkənin beynəlxalq rəqabət gücünü, innovativ potensialını, iqtisadi müstəqilliyini formalaşdırır. Elmə sərmayə qoymayan ölkə gələcəyə sərmayə qoymur".

K. Əsədovun sözlərinə görə, Azərbaycanda elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsində əsas yük hələ də dövlət büdcəsinin üzərindədir:
"2024-cü ilin dövlət büdcəsində elmi tədqiqatlara ayrılan vəsait 95 milyon manat təşkil edib. Bu ümumi büdcənin cəmi 0.5%-i deməkdir. Müqayisə üçün: Avropa İttifaqı ölkələri elmə orta hesabla 2-3% arası vəsait ayırırlar. İsrail bu rəqəmi 4.9%-ə, Cənubi Koreya isə 4.6%-ə çatdırıb. Yəni inkişaf etmiş ölkələr elmi strateji sahə kimi görür biz isə hələ də onu simvolik səviyyədə dəstəkləyirik.
Digər böyük problem — elmi kadrların sosial rifahıdır. Elmi-tədqiqat institutlarında çalışan alimlərin orta aylıq maaşı 400-600 manat arasında dəyişir. Bu maaşla nə elmi fəaliyyət mümkündür, nə də normal yaşam. Gənclərin elmə maraq göstərməməsinin əsas səbəblərindən biri də budur. Onlar elmə yox daha gəlirli sahələrə yönəlirlər.
Azərbaycanda fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru elmi dərəcəsi olanların sayı son illər artsa da bu artım daha çox formaldır. Keyfiyyətli tədqiqat işi aparan alimlərin sayı çox azdır. Bunun bir səbəbi də elmdə hökm sürən məmurlaşma və qapalı struktur sistemidir. Gənc alimlərə meydan verilmir, təşəbbüslər dəstəklənmir, elmi layihələr isə çox zaman ya formal şəkildə bölüşdürülür ya da inzibati əngəllərlə qarşılaşır".

Ekspert hesab edir ki, elmi mühitdə məmur düşüncəsi hökm sürdükcə orada yaradıcı tədqiqat ruhu ola bilməz. Elm təşəbbüs, cəsarət, risk və yenilik tələb edir. Bu dəyərləri boğan bir sistem sadəcə “mövcudluq” səviyyəsində qalacaq: "Hökumət son illərdə müəyyən addımlar atıb:
“Elm haqqında qanun” qəbul edilib, elmi fəaliyyətlərin maliyyələşdirilməsi üçün yeni fondlar yaradılıb. Lakin bu addımlar hələ ki, nəticə verməyib. Əgər bu siyasət real islahatla müşayiət olunmazsa sadəcə qanun və fond yaratmaqla elmi inkişaf etdirmək mümkün olmayacaq. Əsl elmi yüksəliş üçün elmi tədqiqatların maliyyəsi artırılmalı, alimlərin maaşı əhəmiyyətli dərəcədə yüksəldilməlidir. Həmçinin gənclərin elmə gəlməsi üçün xüsusi stimullaşdırıcı proqramlar həyata keçirilməlidir. Ən əsası da elm məmur əlindən xilas edilməlidir. Fikrimcə bu günkü gündə elm adamları üçün təbrik yox dəyişiklik lazımdır. Elm cəmiyyətin beynidir. Əgər o inkişaf etmirsə, deməli cəmiyyət gələcəyə kor baxır".

Amerikalı milyarder “Microsoft”un həmtəsisçisi Bill Qeyts süni intellektin insanı əvəzləyə bilməyəcəyi 3 peşəni açıqlayıb.

AzFakt.com xarici KİV-ə istinadla xəbər verir ki, o, proqram təminatı, biologiya və enerji sahələrində süni intellektin insan əməyi və zəkasını əvəz edə bilməyəcəyini söyləyib.

Bu sahələrin hələ də insan təcrübəsi və müdaxiləsi tələb etdiyini bildirən Qeyts süni intellektin daha çox təkrarlanan işlərdə təsirli olduğunu deyib.

Milyarderin sözlərinə görə, süni intellekt qarışıq təhlil, texniki bilik və yaradıcılıq tələb edən işləri görə bilməz.

Bu yaxınlarda aparılan bir araşdırma süni intellektin iltihablı bağırsaq xəstəliyi olan insanlarda vaxtından əvvəl ölümü proqnozlaşdıra biləcəyini göstərib. Kanadalı tədqiqatçıların fikrincə, ölümlərin demək olar ki, yarısı belə olub.

AzPost xarici mediaya istinadla bildirir ki, Kanada Crohn xəstəliyi və xoralı kolit də daxil olmaqla iltihablı bağırsaq xəstəliyi (İBH) üzrə liderlərdən biridir. Xəstələr tez-tez digər xroniki xəstəliklərin inkişafını yaşayırlar.

Tədqiqat, İBH olan xəstələrin, xüsusən də gənc yaşda digər xroniki xəstəlikləri inkişaf etdirdikləri təqdirdə vaxtından əvvəl ölüm riski altında olduğunu müəyyən edib. Elm adamları, bu qrup arasında vaxtından əvvəl ölümü proqnozlaşdırmağın mümkün olub-olmadığını görmək üçün ontariyalıların sağlamlıq məlumatlarını təhlil ediblər.

Qastroenteroloq Erik Benhimol deyib: “Erkən yaşda inkişaf edən xroniki xəstəliklər xəstənin sağlamlığına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər”. O əlavə edib ki, tədqiqatın nəticələri vaxtından əvvəl ölüm riski yüksək olan xəstələri müəyyən etməyə və onlara qayğının koordinasiyasını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.

2010-2020-ci illər arasında İBH-dən 9278 ölümün təxminən 47 faizi vaxtından əvvəl olub və kişilər arasında bu nisbət daha yüksək olub. Ölümlə nəticələnən ən çox yayılmış xroniki xəstəliklər artrit, hipertoniya, əhval pozğunluğu, böyrək çatışmazlığı və xərçəng olub.

Tədqiqatçılar daha dəqiq proqnozlar vermək üçün 60 yaşından əvvəl diaqnoz qoyulmuş xroniki xəstəliklərin nəzərə alınmasının vacibliyini vurğulayıblar.

Müəlliflər qeyd edirlər ki, “vaxtından əvvəl ölüm bir nəticə olaraq səhiyyə sistemində təkmilləşdirmə imkanlarını daha aydın müəyyən etməyə imkan verir”.