Amerikalı milyarder və sahibkar İlon Maskın “Neuralink” şirkəti “Blindsight” adlı inqilabi cihaz buraxıb.

Musavat.com xarici KİV-ə istinadən xəbər verir ki, “Blindsight” çipi hətta anadangəlmə kor və gözü olmayanların görmə qabiliyyətini bərpa edə biləcək.

Qeyd olunub ki, qurğu zaman keçdikcə görüntü keyfiyyətini yaxşılaşdıracaq və gələcəkdə ultrabənövşəyi işıqda görməyə imkan verəcək.

Təxmini hesablamalara görə, hazırda dünyada 2 milyarddan çox insan tamamilə kordur və ya görmə qabiliyyətinin itirilməsindən əziyyət çəkir.

Səudiyyə Ərəbistanının Ər-Riyad şəhərində təşkil edilən bu olimpiadada Bakı şəhəri, Akademik Zərifə Əliyeva adına liseyin 10-cu sinif şagirdi Ayxan Dəmirli və Bakı şəhəri Fizika, riyaziyyat və informatika təmayüllü liseyin 11-ci sinif şagirdi Fuad Qarayev olimpiadanın gümüş medalını əldə ediblər.
Olimpiadada 25 ölkədən 90 məktəbli iştirak edib.
Qalibləri, müəllimlərini, repetitorlarını və məktəb rəhbərliyini, valideynlərini və olimpiadaya hazırlıq üzrə komandanı təbrik edirəm.
Sponsor olan Azercell şirkətinə də təşəkkürlər.
p.s. ETN -ə də buradan sorğu göndərirəm ki, belə yüksək nəticəyə görə görəsən bu uşaqlar və onların müəllimləri hökumət tərəfindən hansı mükafata layiq görüləcəklər ?
Nə qədər pul mükafatı veriləcək onlara ?
Osman Gunduz
TEREF

İRİA bu gün mygov rəqəmsal platformasının yeni versiyasını təqdim etdi. Əsas yenilik odur ki, mygov daha faydalı olub və vətəndaşa daha çox yaxın olub.
Yenilənmiş versiyada ailə qurmaq, valideyn olmaq və yaxın qohumun vəfatı kimi vacib həyat hadisələri ilə bağlı sənədləşmə prosesi sadələşdirilib. mygov bu prosesləri tam olaraq rəqəmsallaşdırmağa imkan verib.
Məsələn, yeni doğulan uşaqların qeydiyyatını birbaşa mygov üzərindən onlayn olaraq reallaşdrımaq olar.
Bundan sonra sizdən hardasa, hansısa dövlət qurumunda , bankda, təhsil müəssisəsində şəxsiyyət vəsiqəsi tələb olunanda mygov-a daxil olub məlumatlarım bölməsindən bu məlumatları göstərmək yetərlidir. Bu məlumat artıq sənəd hesab olunur.
Yaxud hansı qurumdasa sizdən, nikah və doğum şəhadətnamələri, sizə yaxın olan qohumunuzun ölüm şəhadətnaməsi istənilərsə onları fiziki olaraq təqdim etməyə ehtiyac yoxdur.
mygov-a daxil olub bu məlumatları təqdim edə bilərsiniz, qarşı tərəf artıq bunları adi məlumat deyil, SƏNƏD olaraq qəbul etməyə borcludur .
Yəni indiyədək vətəndaşla bağlı MƏLUMAT OLARAQ mygov-da yerləşdirilən informasiyalar RƏQƏMSAL SƏNƏD statusu qazanıb.
Uzun müddətdən bəri gözlənilən məsələ artıq öz həllini tapıb.
Vətəndaşlar bu rəqəmsal sənəd və məlumatları QR kod və ya PDF şəklində paylaşa da bilirlər.
mygov kimlərsə tərəfindən vətəndaşlar haqqında məlumatların toplanmasına icazə verilməsini də təmin edib.
Artıq siz mygov vasitəsilə hansısa quruma sizin haqqınızda, sizdən xəbərsiz məlumat toplanmasına icazə VERMƏYƏ də bilərsiniz.
Rəqəmsal hökumət quruculuğunda problemlər də var. Hələlik çox sayda xidmətlər var ki, mygov platformasına inteqrasiya olunmayıb. Hansı ki Prezidentin fərmanına görə bu xidmətlərin hamısının bir nöqtədən, mygov üzərindən veirlməsi təmin edilməlidir. Ayrı-ayrı resurslarda olan faydalı xidmətlərin mygov-a inteqrasiyası indiki anda çox vacibdir.
Dövlətə məxsus datadan effektiv istifadədə də problemlər qalır. Açıq məlumatlar portalında “kasıbçılıqdır”.
mygov rəqəmsal platformasında olan 40-dan çox məlumatın az bir hissəsi rəqəmsal sənəd statusuna malikdir.
Nazir müavini Samir Məmmədov, İRİA rəsmiləri bu sənədlərin sayının tezliklə artırılacağını, rəqəmsal hökumət quruculuğu sahəsində işlərin daha da sürətləndiriləcəyini bildiriblər.
Osman Gunduz
TEREF

Avqustun 15-dən internetin qiymətləri artırıldı, aidiyyəti qurumlar bundan sonra internetin sürətində, keyfiyyətində fərqliliyin olacağını bildirsələr də, tam əksini görürük. Bu barədə paytaxt sakinləri arasında narazılıq var. Qeyd edilir ki, həm internetin sürəti çox zəifdir. Üstəlik, axşam saatlarında ümumiyyətlə internetə daxil olmaq müşkülə çevrilir.

Qeyd edək ki, avqustun 15-dən Azərbaycanda genişzolaqlı internet tarifləri üzrə sürət və ödəniş məbləğinə dəyişiklik edilib. GPON (Gigabit Passive Optical Network - Gigabit tutumlu Passiv Optik Şəbəkə) tarifləri üzrə təqdim olunan sürətlər 2.5 dəfə (40 Mbit/s internet sürətini 100 Mbit/s-yə, 60 Mbit/s internet sürətini 150 Mbit/s-yə və 100 Mbit/s sürətini isə 250 Mbit/s-yə qədər) artırılıb.

Yeni sürət tariflərində abunəçilər üçün minimal sürət 100 Mbit/s-dən başlayır və hər Mbit/s üçün ödəniş məbləği 0.45 AZN-dən 0.25 AZN-ə endirilib. Belə ki, abunəçilərə 100 Mbit/s internet üçün 25 AZN, 150 Mbit/s internet üçün 30 AZN, 250 Mbit/s internet üçün 36 AZN qiymət təklif edilir.

Bəs nəyə görə internetin keyfiyyətində və sürətində vəd olunan qədər fərq hiss olunmur?

Azərbaycan İnternet Forumunun rəhbəri Osman Gündüz internetin qiymətinin bahalaşmasından sonrakı vəziyyəti ilə bağlı fikirlərini bölüşüb: “Gözlənildiyi kimi ”Aztelekom" -un hər abonentə minimal 100 Mb/s sürət iddiası iflasa uğrayıb. Açıqlanan məlumatlardan görünür ki, təqdim edilən sürətlər müqavilədə nəzərdə tutulanlardan xeyli aşağıdır. Bununla bağlı İKTA -ya və Antiinhisara da xeyli şikayətlər daxil olduğu bildirilir. Sektorun tənzimləyici qurumu olan İKTA indiyədək bir dəfə də olsun bu məsələyə münasibət bildirməyib, daxil olan kütləvi şikayətlər və kütləvi imtinalarla bağlı heç bir açıqlama verməyib. Bir dəfə də olsun “Aztelekom”-un müqavilələrini araşdırmayıb, 100Mb/s sürət qəbul etmək üçün texnoloji imkanı olmayan bir abonentlə belə bir sürət üçün necə, hansı əsasla müqavilə bağlanmasını araşdırmayıb. Bir dəfə də olsun “Aztelekom”-da monitorinq aparmayıb ki, görsün ki bu qurum hər bir abonetə 100 Mb/s sürət verə bilir , yoxsa onun ümumiyyətlə belə bir texniki-texnoloji imkanı yoxdur. Anlamıram ki, bunlar olmayacaqsa, operatorlar və provayderlər öz bildiklərini edəcəksə, onda yüzlərlə işçisi olan bu tip tənzimləyici qurum yaratmağa, onu saxlamağa ehtiyac vardımı? Təsəvvür etməzdim ki, tənzimləyici qurumlar provayderlər qarşısında bu dərəcədə aciz durumda ola bilər".

Ekspert əlavə edib ki, bölgələrdə internetdən imtina edənlər və şərikli internetlə bağlı statistika indiyədək açıqlanmayıb: “Bildiyim qədər hər bir bölgədə çox sayda abunəçilər modemləri qaytararaq internetdən imtina edirlər. Sosial mediada da imtina ilə bağlı xeyli materiallar yerləşdirilib. ”Şərikli internet"ə daha çox əhali sıx yaşayan yerlərdə üstünlük verilir. İndi də Aztelekom bildirib ki, qiymət artımından bir ay sonra, yəni 15 sentyabrdan sonra internetdən imtina edənlərin müraciəti qəbul edilməyəcək və əgər imtina olarsa onlar cərimələnəcək. Aztelekom iddia edir ki abonent bir il istifadə edəcəyi ilə bağlı müqaviləyə imza atıb. Abonentin isə bundan xəbəri yoxdur. Xatırladıram ki, qanuna zidd formada tərtib olunaraq imzalatdırılan müqaviilələrin hər hansı hüquqi əsası yoxdur.

Antiinhisarın araşdırmaları başa çatmayıb. Güman ki bu günlərdə Antiinhisar bununla bağlı növbəti açıqlamasını yayacaq. Ötən gün Antiinhisar təbii inhisar subyektlərinin nümayəndələrini yığaraq bir daha yeni Rəqabət Məcəlləsinin yeni tələblərini onlara çatdırıb".

Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti tərəfindən genişzolaqlı internet xidmətləri bazarında Rəqabət Məcəlləsinin tələblərinin pozulması əlamətləri üzrə araşdırmalara başlanılıb. Məlumatda bildirilmişdir ki, son dövrlərdə kütləvi informasiya vasitələrində, bəzi internet provayderlərinin rəsmi internet səhifələrində, habelə sosial şəbəkələrdə genişzolaqlı internet xidmətləri bazarında fəaliyyət göstərən təbii inhisar subyektləri və bir sıra özəl provayderlər tərəfindən internet xidmətlərinin minimum tariflərinin yüksəldilməsinə dair xəbərlər yer alır. Məsələ ilə əlaqədar İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə də çoxsaylı vətəndaş müraciətləri daxil olur.

Kütləvi informasiya vasitələrində yer alan məlumatların və Dövlət Xidmətinə daxil olan çoxsaylı vətəndaş müraciətlərinin ilkin təhlili nəticəsində internet xidmətlərinin yeni tariflərinin müvafiq bazarın əsas iştirakçıları olan təbii inhisar subyektləri və bir sıra özəl provayderlər tərəfindən kollektiv əsaslarla müəyyən edildiyi, eyni xidmətlərə (eyni sürət və paketlərə) görə eyni qiymətlərin təyin edildiyi və bu prosesin ölkədə fəaliyyət göstərən internet provayderləri tərəfindən əlaqəli bir şəkildə, uyğunlaşdırılmış hərəkətlər və ya kartel tipli münasibətlərlə həyata keçiriləcəyinin ilkin əlamətləri müşahidə olunub.

Müştərilərin seçim imkanlarını məhdudlaşdırmaqla həmçinin süni qiymət artımı tətbiq etməklə sui-istifadə hallarının qarşısının alınması məqsədilə Rəqabət Məcəlləsinin tələblərinin pozulması əlamətləri üzrə araşdırmalara başlanılıb.

Məsələ ilə əlaqədar olaraq Dövlət Xidməti tərəfindən bir sıra görüşlər keçirilib. Araşdırmaların nəticələrinə uyğun olaraq Dövlət Xidməti tərəfindən qanunamüvafiq tədbirlər görüləcəyi bildirilib.

Araşdırmanın başlandığı vaxtdan bir gün sonra “Aztelekom” və “Baktelekom” qiymətləri 18 manatdan 25 manatadək yüksəltdi. Hərçənd ki, bu açıqlamada da öz əksini tapırdı və əvvəlcədən bildirilmişdir. Lakin, digər hansı şirkətlər barədə araşdırmanın gedəcəyi müzakirə mövzusudur. Süni qiymət artımı edib, lazım olan internet sürətini verməyən şirkətlər hansılardır?

Referans.az bununla bağlı Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidmətinə sorğu ünvanlayıb. Açıqlamada sözügedən məsələ ilə bağlı araşdırmanın davam etdiyi, nəticələri barədə ictimaiyyətə məlumatın veriləcəyi bildirilib.

Ukrayna kəşfiyyatı yenidən Rusiya Federasiyasının ən böyük banklarına kiberhücum edib.

Bakıvaxtı.az xəbər verir ki, kəşfiyyat xidmətindəki mənbənin Unian-a verdiyi məlumata görə, Ukrayna Müdafiə Nazirliyinin Baş Kəşfiyyat İdarəsinin kibermütəxəssisləri Rusiyanın bank sisteminə növbəti DDoS hücumu həyata keçiriblər.

Mənbənin sözlərinə görə, əməliyyat nəticəsində Rusiya silahlı qüvvələrinin fəaliyyətinə dəstək verən ən iri bank qurumlarının işi pozulub.

İnternetin qiymətinin bahalaşmasından sonrakı vəziyyət haqqında
1. Bölgələrdə internetden imtina edənlər və şərikli internetlə bağlı statistika indiyədək açıqlanmayıb. Bildiyim qədər hər bir bölgədə çox sayda abunəçilər modemləri qaytararaq internetdən imtina edirlər. Sosial mediada da imtina ilə bağlı xeyli materiallar yerləşdirilib.
“Şərikli internet”ə daha çox əhali sıx yaşayan yerlərdə üstünlük verilir
2. İndi də Aztelekom bildirib ki, qiymət artımından bir ay sonra, yəni 15 sentyabrdan sonra internetdən imtina edənlərin müraciəti qəbul edilməyəcək və əgər imtina olarsa onlar cərimələnəcək.
Aztelekom iddia edir ki abonent bir il istifadə edəcəyi ilə bağlı müqaviləyə imza atıb. Abonentin isə bundan xəbəri yoxdur.
Xatırladıram ki, qanuna zidd formada tərtib olunaraq imzalatdırılan müqaviilələrin hər hansı hüquqi əsası yoxdur
3. Gözlənildiyi kimi Aztelekom –un hər abonentə minimal 100 Mb/s sürət iddiası iflasa uğrayıb. Açıqlanan məlumatlardan görsənir ki, təqdim edilən sürətlər müqavilədə nəzərdə tutulanlardan xeyli aşağıdır. Bununla bağlı İKTA -ya və Antiinhisara da xeyli şikayətlər daxil olduğu bildirilir
4. Sektorun tənzimləyici qurumu olan İKTA indiyədək bir dəfə də olsun bu məsələyə münasibət bildirməyib, daxil olan kütləvi şikayətlər və kütləvi imtinalarla bağlı heç bir açıqlama verməyib.
Bir dəfə də olsun Aztelekom-un müqavilələrini araşdırmayıb, 100Mb/s sürət qəbul etmək üçün texnoloji imkanı olmayan bir abonentlə belə bir sürət üçün necə, hansı əsasla müqavilə bağlanmasını araşdırmayıb.
Bir dəfə də olsun Aztelekom-da monitorinq aparmayıb ki, görsün ki bu qurum hər bir abonetə 100 Mb/s sürət verə bilir , yoxsa onun ümumiyyətlə belə bir texniki-texnoloji imkanı yoxdur.
Anlamıram ki, bunlar olmayacaqsa, operatorlar və provayderlər öz bildiklərini edəcəksə onda yüzlərlə işçisi olan bu tip tənzimləyici qurum yaratmağa, onu saxlamağa ehtiyac vardımı ?
Elə RİNN-in tənzimləmə şöbəsinin müdiri Əliyar Təmirov 20 ildir 3-4 nəfərlik komanda ilə bu işi görürdü də.
Təsəvvür etməzdim ki, tənzimləyici qurum provayderlər qarşısında bu dərəcədə aciz durumda ola bilər.
5. Antiinhisarın araşdırmaları başa çatmayıb. Güman ki bu günlərdə Antiinhisar bununla bağlı növbəti açıqlamasını yayacaq.
Ötən gün Antiinhisar təbii inhisar subyektlərinin nümayəndələrini yığaraq bir daha yeni Rəqabət Məcəlləsinin yeni tələblərini onlara çatdırıb.
Osman Gunduz
TEREF

15 sentyabrdan sonra internetdən imtina edənlərin müraciəti qəbul edilməyəcək və əgər imtina olarsa, onda həmin abunəçi cərimələnəcək.
Sputnik Azərbaycan-ın xəbərinə görə, bunu "Azərbaycan İnternet Formunun" rəhbəri Osman Gündüz internetin qiymətinin bahalaşmasından sonrakı vəziyyəti şərh edərkən deyib.
"Bölgələrdə internetden imtina edənlərin və şərikli internet istifadə edənlərin statistikası indiyədək açıqlanmayıb. Hər bir bölgədə çox sayda abunəçilər modemləri qaytararaq internetdən imtina edirlər. "Şərikli internet"ə daha çox əhali sıx yaşayan yerlərdə üstünlük verilir. "Aztelekom" isə bildirib ki, qiymət artımından bir ay sonra, yəni 15 sentyabrdan sonra internetdən imtina edənlərin müraciəti qəbul edilməyəcək və əgər imtina olarsa, onlar cərimələnəcək. Çünki, abonent bir il istifadə edəcəyi ilə bağlı müqaviləyə imza atıb. Abonentin isə bundan xəbəri yoxdur" - Osman Gündüz bildirib.
Onun sözlərinə görə, qanunazidd formada tərtib olunaraq imzalatdırılan müqavilələrin hər hansı hüquqi əsası yoxdur:
"Gözlənildiyi kimi "Aztelekom"un hər abonentə minimal 100 Mb/s sürət iddiası iflasa uğrayıb. Açıqlanan məlumatlardan göstərir ki, təqdim edilən sürətlər müqavilədə nəzərdə tutulanlardan xeyli aşağıdır. Bununla bağlı İKTA -ya və Antiinhisara da xeyli şikayətlər daxil olur. Sektorun tənzimləyici qurumu olan İKTA indiyədək bir dəfə də olsun bu məsələyə münasibət bildirməyib, daxil olan kütləvi şikayətlər və kütləvi imtinalarla bağlı heç bir açıqlama verməyib. Bir dəfə də olsun "Aztelekom" monitorinq aparmayıb ki, görsün bu qurum hər bir abonetə 100 Mb/s sürət verə bilir, yoxsa onun ümumiyyətlə belə bir texniki imkanı yoxdur. Əgər bunlar olmayacaqdısa, operatorlar və provayderlər öz bildiklərini edəcəkdisə, onda yüzlərlə işçisi olan bu tip tənzimləyici qurum yaratmağa, onu saxlamağa ehtiyac vardımı?"
Osman Gündüz onu da əlavə edib ki, tənzimləyici qurumun provayderlər qarşısında bu dərəcədə aciz durumda qalacağına inanmaq çətindir. Çünki ötən gün Prezident yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti təbii inhisar subyektlərinin nümayəndələrini yığaraq bir daha yeni Rəqabət Məcəlləsinin yeni tələblərini onlara çatdırıb. Amma buna baxmayaraq, "Aztelekom" qanuna məhəl qomur.
Qeyd edək ki, bu aydan etibarən əhali internetin qiymətini yeni, artan tariflə ödəsə də, internetin minimal sürəti 100 Mbit/saniyəyə çatmayıb. Abunəçilər sosial şəbəkələrdə internetin qiyməti bahalaşandan sonra sürətinin nəinki artdığı, hətta aşağı düşdüyünə dair şikayət dolu statuslar paylaşırlar. Onu da xatırladaq ki, Prezident yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Xidməti genişzolaqlı internet xidmətləri bazarında Rəqabət Məcəlləsinin tələblərinin pozulması əlamətləri üzrə araşdırmalara başlayıb.
Hazırda 100 Mbit/saniyə optik internetin qiyməti 27 manatdır. Minimum sürət ölkə üzrə bütün abunəçilərə təqdim olunur. Amma abunəçilər 32 manat ödəməklə 150 Mbit/s -ə qədər, 38 manat ödəməklə isə 250 Mbit/s -ə qədər internet ala bilərlər.

Artıq ölkəmizdə hökumətə məxsus datadan effektiv istifadə edilməsi güclənib.
Bir müddət öncə İnnovasiya və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyi, Elm və Təhsil Nazirliyi və Azərbaycan Texniki Universitetinin (AzTU) birgə təşəbbüsü ilə rəqəmsal tələbə kartlarından istifadəyə start verilmişdi.
İndiyədək 4500-dən çox tələbə mygov-u smartfonuna yükləyib və rəqəmsal tələbə kartına sahib olub.
"mygov” tətbiqində SİMA imza və ya digər üsullarla öz hesabına daxil olan tələbə “kartlar” bölməsində tələbə məlumatlarını əks etdirən rəqəmsal tələbə kartını da əldə edir.
Bu məlumatlar ETN-nin mygov-a inteqrasiya olunan tələbə datası əsasında real vaxtda formalaşır.
Bununla da tələbələr fiziki formada tələbə bileti olmadan müxtəlif yerlərdə özlərini identifikasiya edə biləcəklər. Universitetə daxil olmaq, universitetdə imtahanlara giriş zamanı kimi bir çox hallar üçün rəqəmsal tələbə kartından isitifadə olunacaq.
Tələbələr kartın üzərindəki “QR paylaş” düyməsi vasitəsilə həmin bölmədə əks olunan unikal nömrəni təqdim edərək məlumatları digər tərəflərlə paylaşa bilərlər. Eyni zamanda tələbə kartının PDF sənəd formatında paylaşılması da mümkündür. Qarşı tərəf isə bu məlumatları “mygov Checker” mobil tətbiqi və ya veb platforması vasitəsilə yoxlaya biləcək.
Digər universitetlərin də bu hökumət datasından istifadə edərək yeni dəyərlər yaratması faydalı olardı.
Ümid edirəm İRİA və ETN bu istiqamətdə universitetlərə metodiki-informasiya dəstəyini gücləndirəcək.
Osman Gunduz
TEREF

Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) tərəfindən yaradılan Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası təklifi ilə bağlı razılığa gəlib.

Bu barədə açıqlamanı Qazaxıstanın paytaxtı Astanada yerləşən Türk Akademiyası yayıb.

Bildirilib ki, sentyabrın 9-11-də Bakıda Türk Dünyası Birgə Əlifba Komissiyasının 3-cü iclası keçirilib.

Açıqlamada TDT-yə üzv ölkələrdən ibarət Türk Dünyası Birgə Əlifba Komissiyası üzvlərinin iştirak etdiyi iclasın uğurla başa çatdığı vurğulanıb. İclasın əsas məqsədi ortaq əlifba üzrə işləri yekunlaşdırmaq olub. Bu sahədə əldə edilən məlumatlardan və komissiyanın 2 illik fəaliyyət təcrübəsindən yararlanaraq türk dilləri üçün əlifba layihəsi elan edilib. 34 hərfdən ibarət ortaq türk əlifbası təklifi ilə bağlı razılıq əldə olunub.

Məlumata görə, əlifba ilə bağlı ilk dəfə 1991-ci ildə elm adamları tərəfindən təşəbbüs irəli sürülüb. Latın əlifbası əsasında Ortaq Türk Əlifbası layihəsinin hərtərəfli nəzərdən keçirildiyi və komissiya üzvlərinin bu əlifba layihəsində hazırlanması lazım olan məsələlərlə bağlı uyğun qərarlar verildiyi vurğulanıb. Açıqlamda aşağıdakılar qeyd edilir: “ Bu fədakar iş nəticəsində 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası təklifi ilə bağlı razılıq əldə olunub. Təklif olunan əlifbada hər bir hərf türk dillərində rast gəlinən müxtəlif fonemləri təmsil edir”.

Bildirilib ki, əlifba Türk xalqları arasında qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlığı təşviq edir.