Süni intellektin inkişafı Avropa regionunun sosial modelini sarsıda bilər.
Bu barədə Avropa Mərkəzi Bankının (AMB) rəhbəri Kristin Laqard bəyan edib.

İqtisadiyyat.az xəbər verir ki, onun sözlərindən "Bloomberg" agentliyi sitat gətirib.

Laqard etiraf edib ki, süni intellektin inkişafı əmək məhsuldarlığının artması üçün perspektivlər yaratmaqla yanaşı, ciddi risklər də daşıyır. Bu risklərdən biri əmək bazarındakı bərabərsizliyin artmasıdır. Süni intellekti daha effektiv şəkildə istifadə edə bilən işçilərə tələbat yüksələcək, bu texnologiyaları daha zəif mənimsəyənlərə isə maraq azalacaq.

Laqard qeyd edib ki, Avropa ölkələrindəki iş yerlərinin 23–29 faizi süni intellektin tətbiqi ilə avtomatlaşdırılma riskinə məruz qalır. Bunun nəticəsində Avropa İttifaqı ənənəvi olaraq yüksək səviyyədə qorunan iş yerləri ilə süni intellektin əmək bazarına gətirdiyi dəyişikliklər arasında balans tapmalı olacaq.

Bununla belə, Laqard vurğulayıb ki, Avropa süni intellekti elə tətbiq edə bilər ki, öz sosial modelini məhv etməsin. Lakin bunun üçün bərabərsizliyin artmasının qarşısını almağa yönəlmiş genişmiqyaslı investisiyalar tələb olunacaq.

Məlum olduğu kimi son dövrlər dələduzluq faktlarının sayı sürətlə artmaqdadır. Əhalinin kibertəhlükəsizlik mövuzusunda maarifləndirilməsi yönündə banklar, eləcə də Azərbaycan Banklar Assosiasiyası və Daxili İşlər Nazirliyi tərəfindən bir çox maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilsə də kiberdələduzların qurbanı olan insanların sayı olduqca çoxdur.

AzPost xəbər verir ki, Kapital Bank-ın rəsmi saytında yayımlanmış məqalədə də etiraf olunur ki, 5 milyondan çox müştərisi olan bankın adı kiberdələduzluqda daha çox hallanır. Bildirilir ki, müştərilərin çoxluğunu və ölkə əhalisinin böyük əksəriyyətində banka məxsus kartların olduğunu fürsət bilən dələduzlar müxtəlif yollarla müştəriləri aldatmağa və vəsaitlərini mənimsəməyə çalışırlar.

O da qeyd olunur ki, şəxsi məlumatların müştəri tərəfindən ötürüldüyü çox az hallarda oğurlanmış vəsaitin bərpası mümkün olur.

Bankın rəsmi məlumatlarına görə 2024-cü ildə Kapital Banka müraciət edən 141 616 unikal müştərinin 198 734 əməliyyatı dələduzluq əməliyyatı olduğu üçün bloklanıb. Bu, 2023-cü illə müqayisədə 2 dəfə çox müştəridə dələduzluq halının qarşısının alınması deməkdir. Belə ki, 2023-cü ildə bu say 72 000 nəfər olub.

Mütəxəssislər hesab edir ki, daha çox təqaüdçü və büdcədən maaş alanlarda olan Kapital Bank kartlarının sahibləri bu sahədə az maarifləniblər. Eyni zamanda aparılan araşdırma zamanı bəlli olur ki, adıçəkilən bankın mobil tətbiqi təhlükəsuzlik baxımından çox aşağı səviyyədədir. Çünki, dələduzlar daha çox mobil tətbiq vasitəsilə müçtərilərin vəsaitini mənimsəyirlər.

SMS kodu daxil etmək kifayətdir ki, balansda olan pulu asanlıqla digər hesaba köçürmək mükün olsun.

Yəni, ikinci bir cihazdan daxilolma zamanı müştəriyə bu barədə hər hansı xəbərdarlıq belə olunmur. Yalnız müştəri özü tətbiqdə müvafiq bölməni yoxlayaraq tətbiqin neçə cihazda aktiv olduğunu görə bilər.

Digər banklarla müqaisədə Kapital Bank bu sahadə geridə qalır. Odur ki, dələduzların da asanlıqla seçdiyi bank siyahısında ilk yerdədir.

Pulu oğurlanan vətəndaşların böyük əksəriyyəti məhz Kapital Bankın mütəriləridir. Təbii ki, oğurlanan pul isə geri qayıtmır. Çünki bank bunu müştərinin məsuliyyəti hesab edir.

Təhlükəsizlik məsələlərinin zəif olması isə dələduzların işini asanlaşdırır.

Qeyd edək ki, son illər kibercinayətkarlıq halları kəskin şəkildə artıb. Müşahidələrə əsasən, banklar arasında kiberdələduzluq hallarına isə daha çox “Kapital Bank”da rast gəlinir.

Hakerlər Hindistan Müdafiə Nazirliyinin məxfi sənədlərini oğurlayıblar.

Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "The Print” məlumat yayıb.

Qəzetin yazdığına görə, hakerlər darknet-də T-90 tanklarının təkmilləşdirilməsi planlarını, Hindistan Müdafiə Araşdırma və İnkişaf Təşkilatının (DRDO) layihələrini, həmçinin Hindistan Müdafiə Nazirliyinin çoxlu sayda sənədlərini satışa çıxarıblar.

Nazirlikdəki mənbələr nəşrə bildiriblər ki, oğurlanan sənədlər "ən azı dörd və ya daha köhnədir”. Mənbə bu faylların İnternet vasitəsilə Müdafiə İstehsalat Departamentinin zabitinə məxsus kompüterdən yükləndiyini irəli sürüb. Müdafiə Nazirliyinin sözçüsü haker hücumunu təsdiqləsə də, bunun "fərdi səviyyədə” baş verdiyini qeyd edib.

Qeyd olunur ki, oğurlanan sənədlərin əksəriyyəti satınalma hesabatları, texniki təqdimatlar, tender sənədləri və şəxsi məlumatların qeydləridir.

"Süni intellektin bütövlükdə həkim və müəllimləri əvəz etməsi ideyası tamamilə yalnışdır".

Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında professor Adil Qeybulla 10 il ərzində süni intellektin həkimləri və müəllimləri əvəz edəcəyi fikirini şərh edərkən bildirib.

Ekspertin sözlərinə görə, zamanla hər şey təkmilləşsə də, tədris və müalicə prosesi olduğu kimi qalır:

"Şagirdlərlə ünsiyyət qurmaq, auditoriyanı canlı idarə etmək və digər məsələlər müəllimə bağlıdır. Bunu düşünmürəm və insan övladı yaradılandan bu günə kimi elə məsələlər var ki, mahiyyət etibarıyla eyni olaraq qalır. Çox şeylər təkmilləşsə və onlara yanaşma tərzi müəyyən qədər dəyişsə də, mahiyyətcə eyni qalır. O cümlədən bunun biri tədris, digəri isə müalicə prosesidir".

Adil Qeybullanın fikirincə, həkim sənətində süni intellektin köməyi böyük ola bilər:

"Əslində, bu gün tibdə kibernetika sistemlərindən istifadə olunur. Bəzi müayinə metodları, proqramlar həkimlərə diaqnoz qoymağa, müalicəni aparmağa, müxtəlif protokollardan istifadə etməyə, bəzi məsələləri ümumiləşdirməyə imkan verir. Zamanında bunlar yox idi, hər şey həkimin biliyi üzərinə qurulurdu. Hazırda bu işlər xeyli yüngülləşib. Bütün bunlara baxmayaraq, son nəticə beyinə və yaradıcı təfəkkürə aiddir. Bu baxımdan da süni intellektin həkimləri əvəz etməsi fikiri inandırıcı deyil".

Qeyd edək ki, "Microsoft” şirkətinin təsisçisi Bill Qeyts süni intellekt 10 il ərzində həkim və müəllimləri əvəz edəcəyini, insanların çox şey üçün lazım olmayacağını bildirib.

Yerin maqnit sahəsi və fırlanma hərəkətindən enerji əldə etməyi hədəfləyən yeni tədqiqat geofiziki enerji tutma sahəsində inqilabi bir addım kimi qiymətləndirilir.

Qaynarinfo xəbər verir ki, ABŞ-da çalışan bir qrup fizik Yer kürəsinin fırlanma enerjisindən elektrik istehsal etmək üçün planetin maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı təsirə girən xüsusi bir cihaz hazırlayıb və bu prosesin mümkünlüyünü sübut edən eksperimental nəticələr təqdim edib. "Physical Review Research" jurnalında yayımlanan bu araşdırma geofiziki enerji potensialına dair mövcud nəzəriyyələri dəyişdirə biləcək gücə malikdir.

Alimlər uzun illərdir Yer kürəsinin nəhəng fırlanma hərəkətinin istifadəyə yararlı enerji mənbəyinə çevrilə biləcəyini müzakirə edirlər. Planetin öz maqnit sahəsi boyunca dönməsi elektromotor qüvvə adlı bir təsir yarada bilər ki, bu da elektrik istehsalını mümkün edə bilər. Lakin bu nəzəriyyəni praktik olaraq reallaşdırmağa çalışan əvvəlki cəhdlər uğursuz olmuşdu.

Tədqiqatı həyata keçirən üç alim – Prinston Universitetindən Kristofer Çayba, Jet Propulsion Laboratory-dən Kevin Hand və Spectral Sensor Solutions-dan Tomas Çayba bu problemin nəzəriyyədə deyil, eksperimentlərdə gizləndiyini bildirirlər. Onların məqsədi bu mexanizmi izolyasiya edərək, xarici dəyişənlərin təsirini minimuma endirmək və enerjinin itməsi ehtimalını aradan qaldırmaq olub.

Tədqiqat qrupu zəif keçirici xüsusiyyətləri ilə tanınan manqan-sink ferrit materialından hazırlanmış silindrik bir cihaz hazırlayıb. Cihaz şimal-cənub oxu boyunca hizalanmış və 57 dərəcəlik bir bucaq altında yerləşdirilmişdir. Bu düzülüş onun həm Yer kürəsinin fırlanma trayektoriyasına, həm də maqnit sahəsinin xətləri ilə perpendikulyar (dik) olmasına imkan verib.

Cihazın hər iki ucuna elektrodlar yerləşdirilib və potensial fərqləri ölçmək üçün xüsusi detektorlar istifadə edilib. Xarici işıq mənbələri və fotoelektrik müdaxilələr aradan qaldırıldıqda, cihazda 18 mikrovolt gücündə sabit bir gərginlik qeydə alınıb. Bu enerji həcmi texnoloji tətbiqlər üçün kifayət qədər az olsa da, tədqiqatçılar bu metodun böyük miqyasda inkişaf etdirilə biləcəyi və effektiv mexanizmlərlə təkmilləşdirildiyi təqdirdə "limitsiz enerji" əldə etməyə imkan verə biləcəyini düşünürlər.

Hazırda əldə edilən enerji miqdarı çox kiçik olsa da, bu kəşf Yerin maqnit sahəsi və fırlanmasından enerji istehsal etməyin ilk real addımı hesab edilir. Gələcəkdə bu metod genişləndirilib inkişaf etdirilərsə, enerji istehsalı sahəsində yeni bir dövrün başlanğıcı ola bilər. Bununla belə, bu elmi irəliləyişin daha əvvəl "limitsiz enerji" üzərində çalışan və müəmmalı şəkildə yoxa çıxan alimlərin taleyi ilə eyni aqibətlə qarşılaşıb-qarşılaşmayacağı isə zamanla aydınlaşacaq.

Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsi çərçivəsində sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Elçin Əlibəylinin təqdimatında "İrsimiz" rubrikasının növbəti buraxılışı yayımlanıb.

"Bayramın folklor mətnləri saxtalaşdırılıb" adlı buraxılışda filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Ləman Vaqifqızı Novruz çərşənbələrindən və inanclardan söz açıb.

O bildirib ki, Axır çərşənbə Novruzdan daha əhəmiyyətlidir: "Çərşənbələr təntənəli şəkildə qeyd olunmamalıdır. Cəmlə sayı 3-dür və suya, havaya, torpağa düşür. Təqvim inancının əsasında təbiətin ölüb-dirilməsi dayanır. Çilə beçələri əslində bu mənanı verir. İl ruzili keçsin deyə, Xıdır əsası xəşilə dəyməlidir. Xıdır xəşili ilə fala baxılır və düz çıxır. Qarğa xəşili kimin evinə aparsa, qız ora ərə gedəcək".

Onun sözlərinə görə, Novruzun əsl adı Yaz və ya Böyük bayramdır və Qızılbaş inancları bayrama daxil olub və bayramın folklor mətnləri saxtalaşdırılıb.

L.Vaqifqızı İlaxır çərşənbənin hansı səbəbdən daha möhtəşəm keçirilməsinə, çərşənbələrin adının necə qeyd olunmasına, qəbir üstünə hansı tarixdə gedilməsinə aydınlıq gətirib və həzrəti Əlinin taxta çıxdığı qırmızı günün izahını verib.

Xatırladaq ki, Qərbi Azərbaycan Xronikası layihəsinin məqsədi tarixi torpaqlarımızın adının yaşadılması, tanıdılması, həmçinin azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən deportasiyaya məruz qoyulmasından, həmin ərazilərdə mövcud olmuş, lakin adı silinən toponimlərin, saysız-hesabsız yeraltı və yerüstü maddi mədəniyyət nümunələri - qədim yaşayış məskənləri, nekropollar, kurqanlar, qala, saray və istehkam qalıqları, karvansaralar, körpülər, qəbirüstü sənduqələr, xaçdaşlar, at-qoç heykəlləri, məbəd, kilsə, məscid, pir və ocaqların üzə çıxarılması, həmin ərazinin təmiz oğuz-türk məskənləri olduğunu təsdiq edən faktların dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasıdır.

Həmçinin Prezident İlham Əliyevin Qərbi Azərbaycanla bağlı dediyi "XX əsrin əvvəllərinə təsadüf edən xəritə bir daha onu göstərir ki, Qərbi Azərbaycan tarixi Azərbaycan diyarıdır, şəhərlərin, kəndlərin adları Azərbaycan mənşəlidir və biz yaxşı bilirik ki, indiki Ermənistan ərazisində tarix boyu Azərbaycan xalqı yaşayıb. İndi əsas vəzifə ondan ibarətdir ki, dünya ictimaiyyəti də bunu bilsin", - fikrini əsas tutaraq, Qərbi Azərbaycan İcmasının hazırladığı Qayıdış Konsepsiyasından irəli gələn vəzifələrin təbliğidir.

Bundan əlavə, Qərbi Azərbaycanla bağlı tarixçilərin, araşdırmaçıların düşüncələrini, deportasiyaya məruz qalmış şəxslərin həyat hekayəsini işıqlandırmaqdır.

Ətraflı Baku TV-nin süjetində:

Köpəkbalıqları uzun illərdir səssiz yırtıcılar kimi tanınırdı. Sənədli filmlərdə, populyar kinolarda və hətta elm adamları arasında belə, onların səssiz olması geniş yayılmış bir fikir idi. Lakin bu anlayış dəyişmək üzrədir.
Qaynarinfo ” USA Today”a istinadən xəbər verir ki, “Royal Society Open Science” jurnalında çərşənbə günü dərc edilən yeni araşdırma rig köpəkbalıqlarının səs çıxardığına dair ilk sənədləşdirilmiş nümunəni ortaya qoyub.

Araşdırmada Yeni Zellandiya sahillərində yaşayan kiçik bir növ olan rig köpəkbalıqlarının alimlər yaxınlaşdıqda və su altında saxlandıqda tıqqıltıya bənzər səslər çıxardıqları müəyyən edilib. Tədqiqatın müəlliflərinin sözlərinə görə, elmi adı Mustelus lenticulatus olan bu köpəkbalıqları düz dişlərini sürətlə bir-birinə vuraraq bu səsləri yaradır.
Təsadüfi kəşf yeni araşdırmalara yol açır
Araşdırmanın baş müəllifi, Yeni Zelandadakı Oklend Universitetində doktorant olan Karolin Nider müxtəlif köpəkbalığı növləri üzərində davranış təcrübələri apararkən bu hadisəni təsadüfən müşahidə edib.
“USA TODAY”ə danışan Nider deyib: “Bu, indiyə qədər eşidilməmiş bir şey idi, ona görə də əvvəlcə mənası mənə aydın deyildi”.
Doktorantura təhsilini başa vurduqdan sonra Nider bu səslər barədə daha çox məlumat əldə etmək üçün araşdırmalarını davam etdirib. O, 2021-ci ilin mayından 2022-ci ilin aprel ayına qədər 10 rig köpəkbalığını müşahidə edib və onların hamısının eyni səsləri çıxardığını qeydə alıb.
Köpəkbalıqları niyə səs çıxarır? – Alimlərin bir fərziyyəsi var
Köpəkbalıqları qazla dolu, balıqların dərinliyi tənzimləməsinə və səs çıxarmasına kömək edən üzmə kisəsinə malik olmayan balıq növünə aiddir. Bu xüsusiyyət alimlərin köpəkbalıqlarını, həmçinin skat və mişarbalığı kimi digər qığırdaqlı balıqları səssiz hesab etməsinin əsas səbəblərindən biri idi.
Lakin yeni tədqiqatlar bu fikrin səhv ola biləcəyini göstərir. 2022-ci ildə İsveç Kənd Təsərrüfatı Elmləri Universitetinin alimləri iki skat növünün mümkün xəbərdarlıq və ya təhlükə siqnalı kimi qəbul edilə biləcək tıqqıltı səsləri çıxardığını qeydə alıblar.
Bu fenomen köpəkbalıqlarında da müşahidə edilə bilər.
Niderin sözlərinə görə, köpəkbalıqları onunla uzun müddət təmasda olduqdan sonra səs çıxarmağı dayandırıblar. O, həmçinin onların nə yemək yeyərkən, nə də akvariumda sərbəst üzərkən bu səsləri çıxardığını görmədiyini əlavə edib.
Hazırda Massaçusetsdəki “Woods Hole” Okeanoqrafiya İnstitutunda postdoktorantura araşdırmaçısı kimi çalışan Nider köpəkbalıqlarının insan müdaxiləsi olmadan, təbii mühitlərində səs çıxarıb-çıxarmadığını müəyyən etmək üçün əlavə araşdırmalara ehtiyac olduğunu bildirib.

Azpost MEDİA yeni video sujetini təqdim edir:

1976-cı ildə SSRİ-də yeni növ yanacaqla işləyən mühərrik istehsal olundu. Həmin dövr üçün yeni elmi kəşf olan bu hadisə maraq yaratmışdı. Belə ki, avtomobilin yanacaq çəninin üzərin H2 yazılmışdı. Bəli adi su ilə işləyən “Moskviç” sovet insanı üçün yenilik idi.

Davamı videoda: