 |
|
|
Ötən gündən başlayaraq "Asan imza" sistemi işləmir. Əslində ölkənin bütün identifikasiya sistemi, xeyli sayda vacib biznes və dövlət xidmətləri məhz “Asan imza” üzərində "oturub" desək, yanılmarıq. Yəni çox sayda vergi, bank, mühasibatlıq xidmətlərini əldə etmək üçün mütləq "Asan imza" olmalıdır.
İndi təsəvvür edin ki, iki gündür ki, bu sistem işləmir.
Asan imza vasitəsilə imzalama prosesini başa çatdırmaq , resurslardan və elektron xdimətlərdən istifadə etmək mümkün deyil. Bəzən də sistemin hədsiz yükləndiyi görsənir.
Adətən “Asan imza”da tez-tez baş verən bu tip problemlər bir neçə saata həll olunardı. İndi isə problemi bir sutkadan çoxdur ki həll edə bilməyiblər.
Görəsən nə baş verib ? Kiber hücummu olub, yeniləmə prosesində səhvlərmi baş verib ? Kimdir günahkar?
Xatırladıram ki, Asan imza sistemi xarici şirkətə- Best Solution şirkətinə məxsusdur.
Hələlik nə bu imzanın sahibi Bes Solution şirkəti , nə də "Asan imza" şəxsi kabinetinin operatoru olan İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti tərəfindən bununla bağlı heç bir açıqlama verilməyib.
Güman ki şikayətlər də çox olduğundan Best Solution şirkəti Çağrı Mərkəzinin 1847 nömrəsini də birdəfəlik xətdən ayırıb, qoşulmaq mümkün deyil.
Sadəcə biabırçılıqdır.
Prosesin nə qədər çəkəcəyi də bəlli deyil. Bütün bunlar isə doğru bir hal deyil, belə vəziyyət Azərbaycanın indiki inkişaf vəziyyətinə də uyğun olan bir yanaşma deyil.
Mövcud yeni qanunvericiliyin tələblərinə görə “Asan imza” sistemi də kritik infrastruktura aid edilməlidir.
Kritik qurumların siyahıları açıqlanmadığından indiki halda bunu demək də çətindir.
Lakin xeyli müddət fəaliyyət göstərməyən bir sistemin yaratdığı problem kütləvi xarakterlidir, bütün ölkə üzrə sahibkarlar və xidmət istifadəçiləri elektron xidmətləri əldə edə bilməyiblər. Sahibkarlar bununla əlaqəli öhdəlikləri yerinə yetirə bilməyiblər, əmək haqlarını verə bilməyiblər və s.
Sahibkarların, biznesin bununla əlaqəli problemlərdən çəkdiyi ziyanları kim ödəyəcək?
Ən maraqlısı odyur ki, 3 ildir fəaliyyətə başlayan digər rəqəmsal imza, SİMA çox yerə inteqrasiya olsa da, biznes sektoruna inteqrasiyanı başa çatdıra bilməyib.
E-qaimə, bütün növ vergi bəyannamələri, məcburi dövlət sosial sığorta, işsizlikdən sığorta və icbari tibbi sığorta haqları bəyannaməsi, əmək haqları ilə bağlı və s. xidmətləri əldə etmək yalnız "Asan imza" ilə mümkündür.
Görəsən kimlər maraqlıdır ki, imza sektorunda alternativlik, rəqabətli mühit olmasın ?
SİMA rəqəmsal imzasının sahibkarlıq sektoruna, vergi sisteminə inteqrasiyasının başa çatmaması ilə bağlı da nə "Asan imza " sahibinin, nə Dövlət Vergi Xidmətinin, nə də RİNN-in açıqlamaları indiyədək yoxdur.
Osman Gündüz
TEREF
Son zamanlar sakinlərin ən çox qarşılaşdıqları problemlərdən biri internet provayderləri ilə bağlıdır.
TEREF Xəzər TV-yə istinadən məlumat verir ki, xüsusən yeni binalarda sakinlərin internet provayderlərini seçmək imkanı məhdudlaşdırlır.
Sakinlərin üzləşdiyi problemləri araşdıran İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları Agentliyi bəyan edir ki, qanuna əsasən, abunəçilərin operator və provayderləri sərbəst seçmək hüququ var və bu hüququn təmin edilməsinə müvafiq şərait yaradılmalıdır.
Ətraflı süjetdə:
2025-ci ilin ən etibarlı 10 avtomobili reytinqdə liderliyi yapon brendləri tutub. Avtomobilin etibarlılığı sürücü və sərnişinlərin təhlükəsizliyini təmin edən əsas amildir. Avtomobil alarkən bu aspektə diqqət yetirmək vacibdir, çünki etibarlı avtomobil qəza ehtimalını azaldır və təmirə qənaətinizə kömək edir.
AzPost-un məlumatına görə, mütəxəssislər araşdırma apararaq 2025-ci ilin ən etibarlı avtomobil modellərinin reytinqini tərtib ediblər. Reytinq qəza testinin nəticələri də daxil olmaqla bir sıra amillərə əsaslanıb. Yapon brendləri reytinqin lideri oldular.
Mütəxəssislərə görə 2025-ci ilin ən etibarlı 10 avtomobili:
• Nissan Sentra
• Toyota Camry
• Subaru Crosstrek
• Subaru Forester
• Toyota RAV4 PHEV
• Toyota Highlander Hybrid
• Lexus NX 350h (və 450h+)
• BMW X5 (və X5 PHEV)
• Tesla Model Y
• Ford Maverick
Çində dünyada ilk dəfə olaraq 16 Max (19,5 min km/saat) sürətlə uçuş üçün reaktiv yanacaqla işləyən mühərrik yaradılıb.
Bu barədə "South China Morning Post" qəzeti xəbər verib.
Bildirilir ki, ixtira hava və kosmik səyahətlərin sərhədlərini dəyişdirmək iqtidarındadır.
"Çinli alimlər standart aviasiya nefti ilə işləyən, dünyada ilk açıq dinamika mühərriyi (ODE) üzərində uğurlu sınaqlar keçiriblər. Bu, hipersəs mühərrikləri sahəsində potensial inqilab ola bilər", - deyə məlumatda əlavə edilib.
Alimlər müəyyən ediblər ki, bu mühərriyin yanma sürəti ənənəvi birbaşa axınlı hava-reaktivli olanlardan 1000 dəfə yüksəkdir və 6-dan 16 Max-a qədər sürət diapazonunda işləmə qabiliyyətinə malikdir - bu, adi hava-reaktiv mühərriklərin öhdəsindən gələ bilmədiyi sürətdir.
Alimlər Marsın unikal qırmızı rənginin səbəbini müəyyən ediblər. Görünür, planet bu rəngi səthi örtən tozun tərkibində olan paslı dəmir mineralı – ferigidrit sayəsində alıb. Bu, ABŞ-ın Braun Universiteti və İsveçrənin Bern Universitetinin alimlərinin rəhbərliyi ilə aparılmış araşdırmada qeyd olunub.
Qaynarinfo xəbər verir ki, araşdırmanın nəticələri Nature Communications elmi jurnalında dərc edilib.
Tədqiqatçılar Mars missiyalarının və NASA-nın Mars Reconnaissance Orbiter, həmçinin Avropa Kosmik Agentliyinin Mars Express və Trace Gas Orbiter aparatlarının orbitdən əldə etdiyi müşahidə məlumatlarını analiz ediblər. Bundan əlavə, marsoxodların yer səviyyəsindəki ölçmələrindən də istifadə olunub.
Orbitə yerləşdirilmiş cihazlar və marsoxodlar sayəsində alimlər planetin tozlu səthinin detallı spektral məlumatlarını əldə ediblər. Daha sonra bu məlumatlar laboratoriya şəraitində tədqiq edilib. Xüsusilə, alimlər ferigidrit və digər mineralların hissəcikləri ilə işığın necə qarşılıqlı təsir etdiyini Marsa bənzər şəraitdə yoxlayıblar.
Mars tozu olduqca xırda hissəciklərdən ibarət olduğu üçün dəqiq və real ölçmələr aparmaq məqsədilə alimlər toz hissəciklərini modelləşdiriblər. Daha sonra isə xüsusi üyüdücü maşından istifadə edərək ferigidrit və bazaltın ölçüsünü submikron səviyyəsinə qədər kiçildiblər.
Tədqiqatçılar belə nəticəyə gəliblər ki, Marsın süxurlarında olan dəmir müəyyən vaxtda su və ya su ilə oksigenin reaksiyasına girərək dəmir oksidini əmələ gətirib. Uzun illər ərzində bu maddə toza çevrilərək küləklərin təsiri ilə bütün planet səthinə yayılıb.
Əvvəlki araşdırmalarda Marsda olan dəmir oksidi yalnız kosmik aparatlardan müşahidə edilib və bu prosesdə suyun rolu nəzərə çarpmayıb. Bu səbəbdən, alimlər həmin oksidin, çox güman ki, qırmızı rəngli minerallardan biri olan hematit olduğunu düşünürdülər.
Hematitin Mars atmosferi ilə milyardlarla il ərzində reaksiya nəticəsində əmələ gəldiyi və bu prosesin çoxlu miqdarda maye su tələb etmədiyi güman edilirdi. Bu nəzəriyyəyə əsasən, hematit Marsda göllər və çaylar mövcud olduqdan sonra yaranmışdı. Lakin bu hipotez suyun digər dəmir oksidlərinin əmələ gəlməsinə səbəb olması ehtimalı ilə ziddiyyət təşkil edirdi.
Yeni araşdırmaya əsasən, Marsın qırmızı rəngi əslində soyuq suda əmələ gələn ferigidritlə əlaqəli ola bilər. Bu isə alimlərin Marsın milyonlarla il əvvəl necə göründüyü və onun həyat üçün potensial yararlı olub-olmaması ilə bağlı təsəvvürlərini dəyişdirə bilər.
"Min illərlə alimlər Marsın niyə qırmızı olduğunu araşdırıblar. Analizlərimizə əsasən, biz hesab edirik ki, ferigidrit təkcə tozun deyil, həm də süxurların tərkibində geniş yayılıb.
Biz ferigidritin Marsın qırmızı rənginin səbəbi olduğunu düşünən ilk alimlər deyilik, lakin bu, indiyə qədər müşahidə məlumatları və yeni laboratoriya metodları ilə sübut olunmamışdı. Biz, demək olar ki, Mars tozunu laboratoriyada yaratmaqla bunu təsdiqlədik", – deyə Braun Universitetinin tədqiqatçısı Adomas Valantinas bildirib.
Səxavət Məmməd: ""JF-17 Thunder"lərin ən önəmli özəlliyi..."
“Azərbaycan tezliklə Pakistandan “JF-17 Thunder” qırıcılarının ilk partiyasını alacaq".
Bunu Pakistanın informasiya naziri Atta Tarar bildirib.
“Azərbaycan tezliklə Pakistandan “JF-17 Thunder” qırıcılarının ilk partiyasını alacaq. Bundan əlavə, gələcəkdə onların birgə istehsalı mümkündür", - A.Tarar qeyd edib.
“JF-17 Thunder”lərin özəllikləri nədir? “F-16”dan fərqi? Hərbi arsenalımızda başqa hansı qırıcılar var?
Səxavət Məmməd
Hərbi ekspert Səxavət Məmmədin sözlərinə görə, hərbi təyyarələr, hərbi gəmilər və hava hücumundan müdafiə sistemlərinin alışı və satışı həm də siyasi qərardır: “Strateji müttəfiqlik olmadan bu silahları heç bir ölkə digərinə satmır, sata da bilməz. Azərbaycanın hazırda aviaparkında iki döyüş təyyarəsi mövcud idi. Bunlar SSRİ istehsalı olan “SU-25” və SSRİ istehsalı olan “MİQ-29”lar idi. Maraqlıdır ki, bu döyüş təyyarələrindən “MİQ-29”lar Ukraynadan, “SU-25”ləri isə Gürcüstan və Belarusdan alınıb. Azərbaycanın döyüş təyyarələri birinci müharibədə də iştirak edib, ancaq 44 günlük müharibədə Azərbaycanın döyüş təyyarələrinin fəaliyyətini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycanın döyüş təyyarələri böyük işlər görsə də, etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycanın aviaparkı köhnə idi, yenilənməyə ciddi ehtiyacı vardı. Uzun zaman idi ki, Azərbaycanın Pakistandan hərbi təyyarələr alacağı iddia olunurdu. Hətta Rusiyadan da döyüş təyyarələrinin alınacağı yöndə informasiylar vardı. Rəsmi Bakının qərarı Pakistandan "JF-17 Thunder"lər oldu. “JF-17 Thunder”lərin ən önəmli özəlliyi qiymətinin ucuz olmasındadır. Azərbaycan Pakistandan 24 ədəd “JF-17” sifariş verib. Çoxməqsədli döyüş təyyarəsi olan “JF-17”lər döyüş meydanında Hindistana qarşı əməliyyatlarda iştirak edib. Həmin döyüşlərdə uğur qazanıb. Ancaq “JF-17”lərin böyük müharibə təcrübəsi yoxdur. “JF-17”lərin hazırda Azərbaycan aviaparkında olan “MİQ-29”lardan və “SU-25”lərdən üstün cəhətləri çoxdur.
"MiQ-29"lar hava üstünlüyü qazanmaq üçün nəzərdə tutulub, qısamənzilli hava döyüşlərində üstünlüyə malikdir. “JF-17”lər isə çoxməqsədli döyüş təyyarəsi kimi nəzərdə tutulub, həm hava döyüşləri, həm də yer hücumları üçün istifadə edilə bilir. Bundan əlavə, "MİQ-29"un "JF-17"nin ən son versiyaları ilə müqayisədə daha az inkişaf etmiş avionika və sensorlara malikdir. Misal üçün, "JF-17" müasir avionika və sensorlara malikdir, xüsusilə Blok III versiyası AESA radar kimi yeni texnologiyalarla təchiz olunub. "MİQ-29"a Rusiya istehsalı olan silahlarla inteqrasiya olunur. “JF-17”yə isə Çin və Pakistan istehsalı olan silahlar, həmçinin bəzi Qərb silahları ilə inteqrasiya olunur. “JF-17”nin ən üstün cəhəti isə universal "MIL-STD-1670" silah idarəetmə sisteminə malik olmasıdır. Qırıcı həm NATO, həm Rusiya, həm də Çin istehsalı olan sursatların istifadəsinə imkan verir.
“JF-17"ni “F-16” ilə müqayisə etmək o qədər də doğru olmaz. Əvvəla, “F-16”lar çox bahalıdır. Bundan əlavə, “F-16”lar müasir avionika və sensorlara, o cümlədən inkişaf etmiş radar və elektron döyüş sistemlərinə malikdir. İki döyüş təyyarəsini müqayisə etdikdə “JF-17" “F-16”nın daha sərfəli alternatividir, ancaq daha az imkanlara malikdir.
“JF-17” təyyarələri "MİQ-29", "SU-25" və müqayisəsini apardığımız "F-16"dan fərqli olaraq təkmühərriklidir.
Azərbaycanın ərazisi, büdcəsi üçün ən sərfəli və ən müasir döyüş təyyarəsinin "JF-17" olduğunu görə bilirik. İddialar var ki, Azərbaycan Çindən Chengdu "J-10" (NATO kod adı: Firebird) çoxməqsədli döyüş təyyarələri də ala bilər".
Əli Orucov
AMİP liderinin köməkçisi, politoloq Əli Orucov isə qeyd etdi ki, Azərbaycanın hərbi hava qüvvələri postsovet məkanının ən güclü hava qüvvələrindən biri hesab olunur: “HHQ arsenalında Rusiyanın istehsalı olan “Aero L-39” təlim-hücumçu, müxtəlif təyinatlı “MiQ-21”, “MiQ-29”, “Su-24, “Su-25”, “İl-76”, “An-24”, “An-12”, “Tu-134A”, “Tu-16”, “Mi-2”, “Mi-8”, “Mi-24”, "Mi-35M" markalı helikopterlər, həmçinin dünyanın tanınmış şirkətlərinin ("Aerostar", "Orbiter") istehsalı olan pilotsuz uçan aparatlar var. Hava məkanının etibarlı qorunması üçün çox böyük miqyaslı işlər görülüb. Belə ki, HHQ NATO standartlarına uyğun təkmilləşdirilmiş yeni təlim mərkəzləri, aerodromların moderinizasiyası, uçuşların təhlükəsizliyi ən müasir avadanlıqlarla təmin edilməsi həyata keçirilib. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, burada NATO standartlarına uyğun idarəetmə məntəqəsi yaradılıb. Azərbaycanla Pakistan arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən Pakistan istehsalı olan "JF-17 Thunder" qırıcıları almaqla aviaparkı daha da gücləndirəcək. Bu qırıcıların birgə istehsalı da nəzərdə tutulur. Azərbaycan ilkin olaraq Pakistandan bu qırıcıdan 24 ədəd alacaq. Bildirmək istərdim ki, çoxfunksiyalı və Çinlə birgə moderinləşdirilən “JH-17” qırıcıları bir çox dövlətlərin hərbi hava qüvvələrinin arsenalında da uğurla istifadə olunur. Bu qırıcıların geniş manevr imkanları, texniki xarakteristikası və Qərbin analoji döyüş təyyarələri ilə müqayisədə baha olmaması ona üstünlük qazandırır. Bəzi mütəxəssislər həmin təyyarələri "F-16" kimi öndə gedən təyyarələrdən heç də geri qalmadığı qənaətindədir. Hesab edirəm ki, Pakistan-Azərbaycan əməkdaşlığı, xüsusən də hərbi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi Azərbaycanın gücünə güc qatacaq və mövqeyini daha da gücləndirəcək".
Cavanşir ABBASLI,
“Yeni Müsavat”
Elektron hökumət portalından görsənir ki, RİNN uzun müddət problemli olan bu vəziyyəti düzəltmək istəyir.
Baxıram ki, e-GOV Portalının operatoru İRİA Portalda yeni bir “E-iştirakçılıq” bölməsi də yaradıb.
Görünür ki, hökumət beynəlxalq hesabatlarda Azərbaycanın xeyli zəif göstəricilər əldə etdiyini nəzərə E-iştirakçılıqda vətəndaşların aktivliyini yüksəltmək istəyir.
Portalda vətəndaş rəylərinin toplanması üçün də müraciət edilib.
Bütün bunlar isə indiyədək bu sahədə olan bərbad vəziyyətin aradan qaldırılması baxımından təqdirəlayiq addımlardır.
Xatırladıram ki, BMT iki ildə bir dəfə elektron hökumətin inkişafı indeksinini açıqlayır.
E-iştirakçılıq da bu indeksin “Elektron xidmətlər” alt çoxluqlarından birisidir.
E-iştirakçılıq dedikdə əsasən, vətəndaşların dövlət idarəetməsində, qərarların qəbul edilməsində iştirakı, e-xidmətlər üçün vətəndaş rəylərinin və təkliflərinin öyrənilməsi, elektron məsləhətləşmə və e-iştirak üçün effektiv mexanizmlərin yaradılması, açıq məlumat bazalarına əlçatanlıq, ictimai iştirakçılıq, ictimai nəzarət proseslərində effektiv iştirak imkanları və s. nəzərdə tutulur.
Azərbaycan hər il məhz bu E-iştirakçılıq alt indeksərinin vəziyyəti baxımından mövqelərini xeyli itirib.
“E-iştirakçılıq” üzrə hətta elə bəndlər var ki, onların qiymətləndirilməsində Azərbaycan “0” bal alıb
Son 10 ildə Azərbaycanın təxminən 190 ölkə arasındakı E-iştirtakçılıq indeksi üzrə dinamikasını təqdim edirəm :
2024-cü il - 88-ci yer
2022-ci il - 98-ci yer
2020-ci il - 73-cü yer
2018-ci il - 79-cu yer
2016-cı il - 47-ci yer
2014-cü il - 77-ci yer
RİNN son iki ildə bütövlükdə elektron hökumət quruculuğundakı vəziyyəti 9 pillə, E-iştirakçılıqdakı vəziyyəti isə 10 pillə müsbətə doğru dəyişə bilib.
Lakin statistikadan görsənir E-iştirakçılıq hələ də “ən zəif bənd” olaraq qalır.
Vətəndaşların elektron iştirakçılığı 5 il öncəki vəziyyətdən 12 pillə, 2016-cı ildəki vəziyyətdən isə 41 pillə geridir.
Xatırladıram ki, bu sahədə vəziyyətin düzəldilməsinə yönəlik daha bir addım ötən ilin sonu atılıb.
Biznes mühiti və beynəlxalq reytinqlər üzrə Komissiyasının nəzdində yeni bir işçi qrupu - “Rəqəmsal Hökumətin İnkişafı” İşçi Qrupu yaradılıb. Ötən ilin sonu qrupun ilk iclası da keçirilib, “ Elektron Hökumətin İnkişafı İndeksi” reytinqinin gələcəkdə yaxşılaşdırılması əsas müzakirə predmeti olub.
Doğrudur, vətəndaşlara yönəlik bir qrupa vətəndaş cəmiyyətindən hələlik heç bir nümayəndə daxil etməsələr də ümumilikdə belə bir istiqamət üzrə işçi qrup forçmalaşdırmaq faydalı bir təşəbbüs olaraq dəyərləndirilə bilər.
Düşünürəm ki, E-iştirakçılıqda vəziyyəti düzəltmək bir Nazirliyin, bir qurumun işi olmamalıdır, bütün maraqlı tərəflər səfərbər olmalıdır. Bununla bağlı ayrıca hüquqi -normativ aktların qəbulu da faydalı olardı.
myGov-da və digər rəqəmsal hökumət həllərində belə imkanlar nəzərdə tutulmalıdır.
Bəzən müşahidələr göstərir ki, hansısa bir fəaliyyətlə bağlı dövlət informasiya resursu formalaşdırılarkən vətəndaşların iştirakı, ictimai nəzarət imkanları nəzərdə tutulmur.
Dövlət idarəetməsinin və qərarlar qəbul edilməsinin bütün sahələrində vətəndaşların iştirakı, rəy və təkliflər bildirməsi nəzərə alınmalıdır və bunun üçün rəqəmsal imkanlar yaradılmalıdır.
İstənilən bir hökumət datası formalaşdırılarkən vətəndaşların və biznesin ona əlçatanlığı təmin edilməlidir.
RİNN tərəfindən E-iştirakçılqıla bağlı atılan addımlar faydalıdır və ümid edirəm bu sahədə vətəndaşların rəqəmsal imkanları daha da genişləndiriləcək.
Osman Gunduz
TEREF
Beynəlxalq tədqiqatçılar qrupu, Salvador Rovira-Llorensin rəhbərliyi ilə İspaniya ərazisindəki ən mühüm Tunc dövrü kolleksiyalarından biri hesab olunan Villena xəzinəsi arasında qeyri-adi tapıntıya rast gəlib.
İqtisadiyyat.az xəbər verir ki, aparılan araşdırma nəticəsində dəmir qolbaq və qızıl suyuna salınmış boş yarımkürə formasında bir əşyanın yerüstü mənşəli olmayan metal – meteorit dəmirindən hazırlandığı müəyyən edilib.
Bu tədqiqat "Trabajos de Prehistoria" (TP) jurnalında dərc olunub.
Bu kəşf, İberiya yarımadasında metallurgiya texnologiyalarının 3 min il əvvəl kifayət qədər inkişaf etmiş olduğunu göstərib. Uzun müddət bu dəmir artefaktların mənşəyi müəmmalı qalmışdı, çünki Pireney yarımadasında Dəmir dövrü yalnız e.ə. 850-ci ildə başlamışdı. Halbuki, Villena xəzinəsindəki qızıl əşyalar e.ə. 1500–1200-cü illərə aid edilir.
Metalların tərkibini müəyyənləşdirmək üçün tədqiqatçılar spektrometrik analiz aparıblar. Nəticədə, materialda yüksək nikel tərkibi aşkarlanıb ki, bu da meteorit dəmirinin əsas xüsusiyyətlərindən biridir. Bu, o deməkdir ki, bu artefaktlar insanların yerüstü filizlərdən dəmir əldə etməyi öyrənməsindən əvvəl hazırlanıb.
Güclü korroziya bu nəticənin tam təsdiq edilməsinə mane olsa da, alimlər yeni, qeyri-invaziv analiz metodlarından istifadə edərək tədqiqatı davam etdirməyi planlaşdırırlar. Əgər hipotez təsdiqlənsə, bu tapıntılar İspaniyada meteorit dəmirindən hazırlanmış ilk artefaktlar kimi tarixə düşəcək.
Alimlər kosmosda insan fəaliyyəti nəticəsində baş verəcək hava qəzalarının sayının artması ilə bağlı həyəcanverici tendensiya barədə məlumat veriblər.
Uçuş zamanı sərnişin təyyarələri ilə kosmik zibillərin toqquşması halları qeydə alınmayıb, lakin belə bir hadisə baş verərsə, nəticələri fəlakətli ola bilər. Yeni araşdırmaya görə, belə hadisələrin baş vermə ehtimalı artır və yaxın onilliklərdə artacaq.
Alimlər istifadə olunmuş raket pillələrinin və işləməyən peyklərin trayektoriyalarını bütün dünya üzrə sərnişin təyyarələrinin marşrutları ilə müqayisə edərək modelləşdiriblər. Məlumatların təhlili narahatedici tendensiya aşkar edib: kosmik zibillərin təyyarələrlə toqquşması riski durmadan artır.
Araşdırmaya görə, hər il sərnişin təyyarələrinə zibil düşməsi ehtimalı artır və aviasiya təhlükəsizliyinə getdikcə daha böyük təhlükə yaradır. Son illərdə raket və peyk buraxılışlarının sayında kəskin artım müşahidə olunur və bununla yanaşı, dünya üzrə sərnişin hava nəqliyyatının həcmi də artıb.
Hazırda orbitdə təxminən 2300 istifadə edilmiş raket mərhələsi və minlərlə işləməyən peyk var ki, onlar tezliklə atmosferə yenidən daxil olub Yerə düşəcəklər. Bu, xüsusilə ağır hava trafikini nəzərə alsaq, əlavə təhlükə yaradır.
Kosmik tullantıların əksəriyyəti atmosferdə yansa da, bəzi fraqmentlər Yerin səthinə çata bilər. Tədqiqat göstərir ki, təyyarənin gövdəsinə və ya mühərrikinə dəyən kiçik zibil parçaları belə ciddi zədələrə və təyyarənin qəzaya uğramasına səbəb ola bilər. Orbitdəki cisimlərin sayı artdıqca bu risk artmaqda davam edir.
Alimlərin fikrincə, kosmik obyektlərin orbitdən nəzarətsiz enməsi sərnişin aviasiyasına ciddi təhlükə yaradır. Toqquşma ehtimalı aşağı qalsa da, Yerə yaxın kosmosda kosmik zibilin miqdarı artdıqca bu, durmadan artır.
Araşdırma nəticəsində məlum olub ki, kosmik zibillərin təyyarələrlə toqquşması riski böyük hava limanlarının yaxınlığında xüsusilə yüksəkdir və yaxın onilliklərdə artacaq. Obyektlərin izlənilməsinin çətinliyi səlahiyyətliləri hava məkanını bağlamağa məcbur edib və bu, uçuşların gecikməsinə və ləğv edilməsinə səbəb olub.
Alimlər problemin raket pillələri və peyklər üçün idarə olunan geri dönüş sistemlərinə sərmayə qoymaqla həll oluna biləcəyinə inanırlar. Belə texnologiya artıq mövcud olsa da, kosmosa buraxılışların yalnız 35 faizində istifadə olunur. Tədqiqatçılar xəbərdarlıq edirlər ki, kosmik dağıntılarla bağlı vəziyyət getdikcə pisləşir və onun təyyarə ilə toqquşması səbəbindən ilk fəlakəti gözləmək olmaz. Problemi indi həll etmək lazımdır. /lent.az
İnsan bədəninin və həyat tərzinin gələcəkdə necə formalaşacağı elm adamlarının ən çox maraqlandığı mövzulardan biridir. Texnologiyanın inkişafı, genetik müdaxilələr və dəyişən həyat şəraiti insan təkamülünü gözlənilməz istiqamətlərə sövq edə bilər.
Beləliklə, daha qısa insanlardan tutmuş beyinlərə və hətta kosmosda yaşayan yeni növlərə qədər bu ssenarilər nə dərəcədə mümkündür?
Alimlər insanların 1000 il sonra necə formalaşacağını və görünəcəyini açıqlayıb.
Alimlərin apardıqları araşdırmalar sayəsində indi gələcəklə bağlı bəzi proqnozlar vermək mümkündür. Xüsusilə, insanların gələcəkdə necə görünəcəyi və dünyanın necə olacağı ilə bağlı daha etibarlı proqnozlar verilə bilər.
İnsanlar daha qısa olacaq...
UCL-də genetik olan professor Mark Tomas bildirib ki, təkamül tarixən uşaqların sağ qalması ilə bağlı olsa da, bu, həm də məhsuldarlıqla bağlı olub - neçə uşağınız var. Bu o deməkdir ki, daha çox uşağı olanların genlərini gələcəyə ötürmək şansları daha yüksəkdir.
Bəzi alimlər bu təkamül təzyiqlərinin gələcəkdə insanların daha qısa olmasına səbəb ola biləcəyini irəli sürürlər.
Biz daha "cəlbedici" olacağıq!
Professor Tomasın dediyinə görə, "Məməlilərdəki təbii vəziyyət odur ki, dişilər seçim edir. Amma güclü patriarxal cəmiyyətlərdə, dünyanın bir çox yerində olduğu kimi, ümumiyyətlə, kişilər seçim və nəzarət edir".
Cəmiyyətlər daha liberallaşdıqca və qadınların öz tərəfdaşlarını seçməkdə daha çox söz sahibi olduqları üçün bu seçici təzyiq yenidən qadınlara keçə bilər.
"Şükürlər olsun ki, biz indi qadınların seçim etdiyi bir dünyaya doğru irəliləyirik"- deyə professor Tomas bildirir."Qadınlar kişiləri ağıllarına, uğurlarına, gözəl görünüşünə və ya əzələli bədənlərinə görə seçəcəklər. Qadınların seçim gücü artdıqca, bu xüsusiyyətlərin daha çox yayılacağını gözləyə bilərsiniz."
Növbəti bir neçə min il ərzində daha cazibədar kişilər öz genlərini daha uğurla ötürdükcə, bəşəriyyət bir az daha "cəlbedici" ola bilər.
Qətiyyən qaralmağa ehtiyac olmaya bilər. Çünki 1000 ildən sonra insanların dərisi daha "qaranlıq" olacaq.
Dr. Richard Mann Anglia Ruskin Universitetində bioinformatika və böyük verilənlər üzrə baş müəllimdir. Onun sözlərinə görə, gələcəkdə baş verə biləcək şeylərdən biri demoqrafik vəziyyətin dağılmasıdır. ABŞ-dakı mövcud tendensiyalar, ən azı, irqlərarası nikahların getdikcə daha çox yayıldığını göstərir.
"Bu tendensiya davam edərsə, əhalinin strukturunda azalma müşahidə edə bilərik" - deyə o bildirib.
Texnologiyanın inkişafı insan təkamülünü formalaşdıra bilər...
Güclü yeni texnologiyalar insanlara öz təkamüllərini formalaşdırmaq imkanı verə bilər.
Dr. Richard Mann "Gələcəkdə təkamülün öz təbii gedişatına buraxılıb-buraxılmaması sual altına alınmalıdır" fikrini müdafiə edir və gen redaktəsi etməyin mümkünlüyünü, genofondu istədiyimiz kimi dəyişdirmək imkanımız olduğunu irəli sürür.
Bu gün alimlər bunu qeyri-etik hesab etsələr də, gələcək nəsillər buna daha az şübhə ilə yanaşa bilərlər. Artıq ABŞ-da boy, zəka və cinsiyyət kimi xüsusiyyətləri seçməyi vəd edən şirkətlər var.
Beynimiz daha kiçik olacaq...
Yeni Cənubi Uels Universitetinin təkamülçü bioloqu, professor Robert Brooks insan beyninin zamanla kiçiləcəyini gözlədiyini də bildirib.
Professor Brooks nəzəriyyəsinə görə, kompüterlər hesablama, məlumatların işlənməsi və sosial həyat funksiyalarını öz üzərinə götürdükcə, böyük beyinə sahib olmağın üstünlüyü azalacaq.
Əyri kürəklər, caynaqlı əllər...
Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, texnologiyadan intensiv istifadə insan orqanizmində təkamül xarakterli olmasa da, dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
Bunlara bütün günü kompüterə baxmaqdan daha qabarıq olan donqarlar və ya telefondan istifadə nəticəsində deformasiyaya uğramış və həddindən artıq inkişaf etmiş əllər daxildir.
Nəhayət, bizim kosmik şəraitə daha "uyğunlaşmış" insanlara çevrilmə ehtimalımız yüksəkdir!
Əgər bəşəriyyətin bir hissəsi kosmosa getsəydi, orada qalanların tədricən Yerdəkilərdən fərqli bir növə çevrilməsi qeyri-mümkün olmazdı.
Viskonsin-Madison Universitetində antropoloq Dr. Con Hawks: "Yer kürəsində insan əhalisi böyük və müxtəlifdir, lakin uzun kosmosa səyahət kiçik qrupların minlərlə il təcrid vəziyyətində yaşamasına səbəb ola bilər"-deyə bildirir.
"Min illəri əhatə edən səyahətdən sonra başqa bir ulduz sistemində davamlı insan cəmiyyəti qurmaq asan olmayacaq. Lakin belə bir ssenari yeni növün yaranmasına yol aça bilər". /Sfera.az
