Meymun beynini insan beyninə çevirən mexanizm tapılıb.

TEREF oxu.az-a istinadən xəbər verir ki, kəşf ABŞ-nin Yel Universitetinin alimlərinə aiddir. Tədqiqatın nəticələri "Cell" jurnalında dərc edilib.

Alimlər müəyyən ediblər ki, meymun beyninin insan beyninə çevrilməsində "sürətlənmiş inkişaf zonaları" (Human accelerated regions - HAR) kimi tanınan xüsusi genetik keçiricilər əsas rol oynayıb.

Əvvəllər HAR-ın insanlarda və şimpanzelərdə genlərin işini fərqli şəkildə tənzimlədiyi düşünülürdü. Lakin yeni tədqiqat göstərdi ki, bu DNT sahələri hər iki növdə eyni gen dəstinin aktivliyini tənzimləyir. İnsanın unikallığı ondan ibarətdir ki, HAR bu genlərin işini xüsusi şəkildə idarə edərək, neyronların inkişafını və qarşılıqlı əlaqəsini müəyyən edir.

Tarixi kəşf genomun inqilabi üçölçülü xəritəsinin yaradılması sayəsində baş verib. Elm tarixində ilk dəfə alimlər HAR-ın həm insan, həm də şimpanze neyron kök hüceyrələrinə təsirini izləyə biliblər və məlum olan genetik açarların təxminən 90%-ni əhatə ediblər.

Tədqiqatçıların sözlərinə görə, HAR məhz insan beyninin formalaşması dövründə maksimum aktivlik göstərir. Genomun bu hissələri neyronların inkişafı və mürəkkəb neyron əlaqələri şəbəkəsinin yaradılmasına cavabdehdir ki, bu da beynimi̇zi unikal edir.

Maraqlıdır ki, tədqiqat həmçinin HAR ilə autizm və şizofreniya kimi xəstəliklərin inkişafı arasında əlaqəni aşkar edib. Bu kəşf bu mürəkkəb nevroloji pozuntuların başa düşülməsi və müalicəsi üçün açar ola bilər.

Digər mühüm kəşf HAR-ın inkişaf edən beynin spesifik hüceyrə tiplərində müəyyən genləri aktivləşdirmək və deaktivləşdirmək qabiliyyəti olub. Alimlər hesab edirlər ki, məhz bu xüsusiyyət insan beyninin digər primatlara nisbətən ölçüsünün artmasında əsas rol oynayıb.

Bu tarixdə Yerə asteroid düşəcəkNASA və Avropa Kosmik Agentliyi (ESA) tərəfindən aparılan son hesablamalara görə, 2024 YR adlı asteroidin 2032-ci ildə Yerə çırpılma ehtimalı yüksəlib.

BAKU.WS xəbər verir ki, NASA-nın Yerə Yaxın Obyektlərin Araşdırılması Mərkəzi (CNEOS) məlumatlarına əsasən, çarpma ehtimalı 2,3% olaraq hesablanıb. Bu göstərici, ESA-nın dekabr ayında elan etdiyi 1,3%-lik ehtimaldan daha yüksəkdir.

Alimlər 2024 YR asteroidinin dəqiq orbitini müəyyənləşdirmək üçün müşahidələri davam etdirirlər. NASA-nın maliyyələşdirdiyi astronomlar, asteroidin təxminən 90 metr diametrində olduğunu və 1908-ci ildə Sibirdə baş verən Tunquska hadisəsinə səbəb olan göy cisminə bənzədiyini bildirirlər.

Tunquska hadisəsi, 2,150 kvadrat kilometrlik meşə sahəsini məhv edən güclü partlayışla nəticələnmişdi.

Mütəxəssislər, 2024 YR asteroidinin risk siyahısında yüksək yer tutmasına baxmayaraq, narahatlığa ehtiyac olmadığını vurğulayırlar.

ESA tərəfindən yayımlanan məlumatlandırıcı videoda, asteroidlərin çırpılma ehtimalının zamanla dəyişə biləcəyi və yeni müşahidələr nəticəsində bu ehtimalın sıfıra enə biləcəyi bildirilir.

NASA-nın Planetar Müdafiə Koordinasiya Ofisindən verilən açıqlamada, "Keçmişdə də risk siyahısında yüksələn, lakin yeni məlumatlarla təhlükəli olmadığı müəyyən edilən asteroidlər olub" ifadəsi yer alıb.

NASA tədqiqatçısı Molli Wasser, "2024 YR-in Yerə çırpılma ehtimalı, qarşıdakı həftələrdə aparılacaq yeni müşahidələrlə sıfıra endirilə bilər" deyib.

Edinburq Universitetindən planetar astronomiya professoru Colin Snodgrass, "Böyük ehtimalla bu asteroid Yerə yaxın məsafədən keçəcək. Ancaq orbitini daha dəqiq müəyyənləşdirmək üçün əlavə müşahidələr aparmalıyıq" deyə bildirib.

Keçmişdə oxşar hadisələr də bu ssenarini dəstəkləyir. 2004-cü ildə kəşf edilən və Eyfel Qülləsindən böyük olan 99942 Apophis asteroidi, əvvəllər Torino şkalasında 4-cü risk səviyyəsində qiymətləndirilsə də, son hesablamalar onun növbəti 100 il ərzində Yer üçün heç bir təhlükə yaratmayacağını göstərib.

NASA-nın 2022-ci ildə həyata keçirdiyi DART missiyası isə bu cür təhdidlərə qarşı tədbir görülə biləcəyini sübut edib. Bir kosmik aparat, futbol meydançası böyüklüyündə olan asteroidə çırpılaraq onun orbitini dəyişdirib.

Professor Snodgrass bildirib ki, "2024 YR kimi asteroidlər üçün DART tipli müdaxilələr təsirli ola bilər. Bu texnologiyaya sahibik və artıq uğurla test etmişik".

Paris prokurorluğu (Fransa) "X" sosial şəbəkəsi alqoritmlərinin təhrif edildiyi iddiası ilə bağlı araşdırmalara başlayıb.

Bu barədə "Franceinfo" radiostansiyası məlumat yayıb.

"Ehtimal olunur ki, alqoritmlər avtomatlaşdırılmış məlumatların emalı sisteminin işini təhrif edib. Hakimlər və kibercinayətkarlıqla mübarizə idarəsinin əməkdaşları sistemi təhlil edir və ilkin texniki yoxlama aparırlar", - prokurorluqdan bildirilib.

Məlumata görə, araşdırma fransalı deputat Erik Botorelin yanvarın 12-də "X"in işinin qərəzli alqoritmlər əsasında qurulduğunu bildirməsindən sonra başlayıb.

2024-cü ilin dekabr ayında elan olunmuş “o3-mini” süni intellekt modeli artıq “OpenAİ” “ChatGPT” çat-botu və API istifadəçilərinin sərəncamına verilib.

Trend xarici KİV-lərə istinadən xəbər verir ki, artıq ChatGPT plus və Team abunəçiləri gün ərzində süni intellektə 150 sorğu göndərə biləcək.

Məlumata görə, aylıq abunə haqqı 200 ABŞ dolları olan Pro istifadəçiləri isə daha ağıllı süni intellekt modelindən heç bir məhdudiyyət olmadan yararlanacaq. Pulsuz istifadəçilərə sorğu baxımından hansı limitlərin qoyulacağı açıqlanmayıb.

"Falkon 9" daşıyıcı aparatı 22 "Starlink" minipeykdən ibarət partiyanı uğurla orbitə çıxarıb.

Bu barədə “SpeysX” şirkəti məlumat yayıb.

Qeyd olunub ki, raket Kaliforniyadakı Vandenberq Hərbi Hava Qüvvələri bazasındakı SLC-4E buraxılış meydançasından buraxılıb. Təxminən bir saat sonra peyklər buraxılış aparatının ikinci pilləsindən ayrılaraq orbitə daxil olublar.

Şirkətdən verilən məlumata görə, buraxılış çərçivəsində 17-ci dəfə istifadə edilən daşıyıcının təkrar istifadə oluna bilən birinci mərhələsi Sakit okeanda “Of Course I Still Love You” dəniz dron platformasına idarə olunan şaquli eniş edib.

Qeyd edək ki, 2019-cu ilin may ayından etibarən "SpeysX" "Starlink" layihəsi çərçivəsində 7 800-dən çox belə peyk buraxıb. Onlardan bəziləri uğursuz olub və ya orbitdən çıxıb. Orbitdə 6,9 mindən çox cihaz işlək vəziyyətdədir.

ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus F-35A Lightning II qırıcı təyyarəsi idarəetməni itirərək Alyaskada qəzaya uğrayıb və dünyanın ən yarımçıq və etibarsız beşinci nəsil təyyarəsi kimi reputasiyasını təsdiqləyib.
Şimal qütb dairəsi yaxınlığında yerləşən Eyelsondakı (Alyaska ştatı) Amerika Hərbi hava qüvvələri bazasında yanvarın 28-də günortadan sonra F-35A qırıcı təyyarəsi eniş-enmə zolağına şaquli enərək partlayıb. Qəzanın səbəbi məlum deyil. Pilot təyyarəni tərk etməyi bacarıb və hərbi hospitala aparılıb.
Rusiya sərhədləri yaxınlığında Alyaskada yerləşən ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin bazaları Arktika və Şimal-Şərqi Asiyada "güc proyeksiyası" üçün strateji əhəmiyyətə malikdir. Eielson 54 F-35A Lightning II təyyarəsinə ev sahibliyi edir. Bu "ildırımlar" tez-tez Elmendorf-Richardson birləşmiş bazasında yerləşdirilmiş 24 F-22 Raptors ilə birgə təlim məşqləri keçirir.

Alyaska dünyada beşinci nəsil təyyarələrin ən çox cəmləşdiyi yer hesab olunur. F-35-in "Arktik Qanadı"nın üstün döyüş effektivliyi aydın deyil. Arktik enliklərdə yüksək texnologiyalara xüsusi tələbkarlıqla yanaşılır. Bu sahədə Rusiya mütləq liderdir. Tu-160 "strateqləri" Şimal Buzlu okeanın üzərində tam üstünlük təşkil edirlər.
Bundan əvvəl F-35-in "uçan kompüterindəki" proqram təminatının nasazlığı Yuta ştatındakı Hill Hərbi Hava Qüvvələri bazasında qəzaya səbəb olmuşdu. Müxtəlif şəraitdə "ildırımlar" Texas ştatının Fort Uort və Florida ştatının Eglin şəhərlərində, Cənubi Karolina ştatının Çarlston və Beaufort yaxınlığında, Yaponiya və Aralıq dənizində hava bazalarında qəzaya uğrayıb.
Onlar hələ Baltikyanı ərazilərə düşməyiblər, lakin Hollandiyanın dörd F-35A qırıcısı yanvar ayından NATO-nun müddətsiz Baltic Sentry əməliyyatı çərçivəsində patrul uçuşları həyata keçirməyə etməyə başlayıb. Buna görə, bir sıra dəniz fəlakətlərinin davamı ehtimal oluna bilər.
F-35-in texnoloji kabusları 800-dən çox dizayn qüsuru, natamam proqram təminatı və uçuşda tam gözlənilməzlik daxildir. Nisbətən yüksək qəza ehtimalı və digər təhlükəsizlik problemləri "İldırımların" ayrılmaz hissəsinə çevrilib
Hətta qeyri-döyüş şəraitində belə, F-35 səsdən yüksək sürətdə parçalanmağa, özünü topla vurmağa, təbii ildırım zərbəsindən zədələnməyə və ya eniş zamanı manyakcasına çırpılmağa meyllidir (əsas xüsusiyyəti).
Amerika paradoksu
"İldrımların" ağıllı kabinası pilotun fasiləsiz oksigenlə təmin olunmasına zəmanət verməyən displeylər və digər "faydasız" qabaqcıl funksiyalarla həddən artıq yüklənib.
Amerikalı ekspertlər qeyd edirlər ki, etibarlı proqram təminatı olmadan F-35 layihəsi "trilyon dollarlıq bərbəzəkdir". Həqiqətən də, ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrindəki 600 "İldırımın" yalnız üçdə biri döyüşə tam hazırdır. Qalan F-35 qırıcıları isə anqarlarda ehtiyat hissələri, proqram təminatının yenilənməsi və digər ağlasığmaz dərəcədə bahalı xidmətləri gözləyir.
Amerikalılar 2030-cu ilə qədər F-35-i texniki və proqram təminatı səhvlərindən xilas etməyə ümid edirlər, lakin qırıcının Lockheed Martin-dən olan TR-3təkmil konfiqurasiyası artıq iki il gecikib. Bu günə qədər F-35 Blok 4-ün ən müasir versiyası döyüş xüsusiyyətlərinə görə Rusiya və Çinin beşinci nəsil "görünməz" qırıcıları olan - Su-57 və J-20-dən nəzərəçarpacaq dərəcədə aşağıdır.

Təkmilləşdirilmiş F-35 indi öz bölmələrində dörd əvəzinə artıq altı AIM-120 idarə olunan raket daşıya bilir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Çin J-20-lərində bu göstərici - səkkiz, Rusiyanın Su-57-lərində isə - on oxşar raketə bərabərdir.
Su-57-nin dünyada uğurlu döyüş təcrübəsinə malik yeganə beşinci nəsil təyyarəsi olması ilə yanaşı, onun arsenalına əvvəllər yalnız Tu-160 və Tu-95MS strateji aviasiya təyyarələrində istifadə edilən ən yeni uzaqmənzilli raketlər daxildir. Sürət, gizlilik və 400 km-ə qədər mənzilli R-37M hipersəsli hava-hava raketlərindən istifadə etmək qabiliyyəti Su-57-ni digər beşinci nəsil təyyarələr üçün tamamilə əlçatmaz edir.
Lockheed Martin nümayəndələri beş il əvvəl F-35-i altıncı nəsil qırıcıya çevirəcəklərinə söz versələr də, möcüzə baş verməyib. Bu günə qədər F-35 Lightning II beşinci nəslin texnoloji parametrlərinə belə çata bilməyib. Sonsuz təkmilləşdirmələr Amerika "İldırım"ının ləkələnmiş reputasiyasını dəyişə bilməyib.
Mach 1 sürətinə çatdıqda, F-35 qırıcısı radarlar üçün "görünməzlik" xüsusiyyətlərini, yəni gizlilik və sürprizini itirir. Buna görə də onun kreyser sürəti 850 km/saatdır. Döyüş radiusu - 1000 km, yüksəklik həddi - 18000 m, döyüş yükü - 9 tondur. "İldırım"a hazırda olmayan yeni, daha güclü mühərrik lazımdır. Bununla belə, hətta köhnə mühərriklə, səsdən yüksək sürətə çatdıqda təyyarənin gövdəsi çatlayır, gizlilik örtüyü və ya quyruqdakı qurğular düşür.
Bir sıra qəza və fəlakətlər F-35-ləri bütün Qərb və Şərq ölkələrində müşayiət edir.
Təyyarənin etibarlılığı və səmərəliliyi əsas deyil. Amerikalıların çoxsaylı birdəfəlik kamikadze müttəfiqlərinə ehtiyacı var. F-35-in konsepsiyası, düşmən gizli təyyarəni aşkar etməmişdən əvvəl onu vurmaqdan ibarətdir. Bundan sonra onun sağ qalacağı və ya bazaya qayıtması "hegemon"u az maraqlandırır.

Avropa və Asiya ölkələrindəki bütün "ildırımlar" Pentaqonun nəzarəti altında vahid qlobal şəbəkədə birləşdirilib və taktiki nüvə raketləri ilə təchiz edilərək Rusiya, Çin, İran, Şimali Koreya və istənilən digər ölkənin dərinliklərində yerləşən hədəflərə zərbələr endirmək imkanı əldə edə bilər. Hələlik isə Ukrayna əməliyyat meydanında belə zərbələrin pilotsuz rejimdə metodik inkişafını müşahidə edirik.
Əlbəttə ki, ABŞ-ın müttəfiqlərinə sırıdığı F-35 qırıcısının texnoloji çatışmazlıqları və çoxsaylı fəlakətləri "Amerika paradoksları"nın alıcıları üçün əsas təhlükə deyil.

Astronomlar yaxınlıqda yaşamaq üçün “Super Yer” adlandırdıqları potensial planet aşkar ediblər.

TEREF "Azərtac"a istinadla xəbər verir ki, Cenevrə Universitetinin alimləri HD 20794 d adlı “Super Yer” planetinin kəşfini təsdiqləyiblər. Bu planet 20 işıq ili uzaqlıqdakı ulduzun yaşayış zonasında yerləşir.

“Astronomy & Astrophysics” jurnalında təfərrüatları açıqlanan bu kəşf həyatı dəstəkləyə biləcək şəraitə malik planetlərin axtarışında yeni imkanlar təqdim edir.

Tədqiqat qrupu bildirib: “Biz 20 ildən çox müddətə əhatə olunmuş RV məlumat dəstlərini təhlil etdik və Günəş tipli HD 20794 ulduzunun ətrafında fırlanan üç planetdən ibarət sistemin mövcudluğunu müəyyənləşdirdik. Bu ulduz parlaq və yaxındır. HD 20794 d həmin ulduzun yaşayış zonasında yerləşir və bu sistemi birbaşa görüntüləmə vasitələri ilə gələcək atmosferin səciyyələndirilməsi üçün yüksək prioritet hədəfdir.

HD 20794 d planeti Yerin kütləsindən təxminən altı dəfə böyükdür, Günəşimizdən bir qədər sönük olan günəşəbənzər ulduzun ətrafında fırlanır. Planetin elliptik orbiti onu ulduzun yaşayış zonasına, həyat üçün əsas olan maye suyun mövcud ola biləcəyi bölgəyə yerləşdirir. Bununla belə, onun uzanan yolu temperaturun dəyişməsinə səbəb olur, planet vaxtaşırı daha isti və daha soyuq bölgələr arasında hərəkət edir.

HARPS spektroqrafının məlumatlarından istifadə edərək planeti ilk dəfə 2022-ci ildə təsbit edən Oksford Universitetinin doktoru Maykl Kretignyer bu kəşfin əhəmiyyətini belə izah edib: “Mənim əsas işim bu naməlum dünyaları tapmaqdan ibarət olsa da yeni kəşf barədə eşitmək üçün çox həvəslənirəm. Digər astronomlar bu planet haqqında bizə məlumat verə bilərlər, xüsusən də o, bildiyimiz Yerə ən yaxın analoqlardan biridir və onun özünəməxsus orbiti var”.

O, həmçinin yeni kəşfin gələcək tədqiqatlar üçün təsirlərini vurğulayıb: “Yaşamaq üçün əlverişli zonada yerləşməsi və Yerə nisbətən yaxınlığı ilə bu planet potensial həyatı göstərən bioimzaların axtarışı üçün ekzoplanetlərin atmosferini xarakterizə edəcək gələcək missiyalarda mühüm rol oynaya bilər”.

HD 20794 d indi Yerə ən yaxın 12-ci potensial yaşayış planetidir. Astronomlar daha əvvəl WASP-127b ekzoplanetində 33 min km/saat sürətə çatan səsdən yüksək küləklər aşkar ediblər ki, bu da planetdə indiyə qədər qeydə alınan ən sürətli reaktiv axındır.