"Azərbaycanda əksər gənclər uzun illər özləri qərar vermirlər. Onların həyatlarındakı bütün qərarları valideynləri verir".

Bu sözləri məşhur psixoloq Əfsanə Rüstəmova "Cebheinfo.az"-a açıqlamasında deyib. O bildirib ki, buna görə də belə şəxslər böyüyəndə ailələrindən asılı vəziyyətə qalırlar:

"Əslində, ata-anası da zamanında şəxsi qərar verməyən övladlar bunun doğru olub-olmadığını bilmək üçün dünya görüşünün formalaşması mərhələsini keçməlidir. Lakin bu baş vermədiyi üçün valideynlər də övladlarının özlərindən kənarda sərbəst yaşamasını istəmirlər. Çünki azadlıq verəcəkləri təqdirdə, övladlarının "nə oyundan çıxa biləcəklərini" təxmin edirlər. Yəni valideynlər tərbiyədə yol verdiyi boşluqlara görə övladlarının nəzarətdən kənara çıxmasını istəmirlər. Başqa sözlə desək, onların "ipini boş buraxmağa" müsbət yanaşmırlar".

Mütəxəssis vurğulayıb ki, azadlıq sadəcə sərbəst olmaq deyil:

"Azadlıq həm də öz sərhədlərini bilərək, sərhədlərinin içində sərbəst olmaqdır. Lakin təəssüflər olsun ki, bizdə bu anlayış bir az yanlış anlaşılır. Bizdə hər kəsin içində istədiyi kimi azad ola biləcəklərini düşünürlər. Hərçənd ki, başqasının azadlığı başlayan yerdə sənin azadlığın bitir. Yəni hər kəs öz sərhədləri daxilində azad olmalıdır". Psixoloqun sözlərinə görə, əksər valideynlər övladlarına azadlıq vermək istəmirlər:

"Bizdə ailələrdə əsasən, "uşaq səs etməz" və ya "valideyn hər zaman haqlıdır" təfəkkürü olub. Bu şüurla böyümüş fərddən isə evində övladına özü ilə bərabər hüquq verməsini gözləmək mümkün deyil. Əslində, Azərbaycan ailələrində uşaqlar da azadlığı səhv başa düşürlər. Onlar elə bilirlər ki, azadlıq istədiyi hər yerə getmək və ya evə arzuladığı vaxta evə gəlməkdir. Yəni bizdə azadlıq belə ölçülür".

Lakin mütəxəssis qeyd edib ki, azadlıq həm də məsuliyyətdir:

"Gənclər başa düşməlidirlər ki, azadlıq həm də geyimlərini almaq, kommunal xərclərini ödəmək və çörək pulunu qazanmaqdır. Bu mənada azadlıq həm də məsuliyyət tələb edir. Ancaq əfsuslar olsun ki, bizdə azadlıq birtərəfli olur. Övlad istədiyini edir, amma onun kommunal xərclərini valideyn ödəyir, hətta evini də alır. Bu baxımdan, azadlıq yox, asılılıq var. Belə səbəblərə görə də gənclərin əksəriyyəti sərbəst yaşamağa meyil etmirlər". Əfsanə Rüstəmova fikirlərini belə əsaslandırıb:

"Gənclərin böyük əksəriyyəti maddi cəhətdən çətinlik çəkməmək üçün ailələri ilə birlikdə yaşayırlar və ayrı qalmağa meyil etmirlər. Bir növ bu məsuliyyəti almaq istəmirlər. Əziyyət çəkməkdənsə, ailələrinin yanında rahat yaşamağı seçirlər. Lakin düşünürəm ki, bu yanaşma insanın öz şəxsiyyətinə hörmət etmədiyini göstərir. Həmçinin, öz gücünə və potensialına bələd olmayan gənclər sərbəst yaşamağı uğurlu həyat hesab etmirlər".

2025-ci ilin yanvar-fevral aylarında pərakəndə ticarət şəbəkəsində istehlakçılara 9241,2 milyon manatlıq, o cümlədən 5066,9 milyon manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 4174,3 milyon manatlıq qeyri-ərzaq malları satılıb.

2024-cü ilin yanvar-fevral ayları ilə müqayisədə pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə 3,8 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 1,8 faiz, qeyri-ərzaq malları üzrə 6,2 faiz artıb.Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2025-ci ilin yanvar-fevral aylarında alıcıların pərakəndə ticarət şəbəkəsində aldıqları mallara xərclədiyi vəsaitin 50 faizi ərzaq məhsullarının, 4,8 faizi içkilər və tütün məmulatlarının, 15,1 faizi toxuculuq məhsulları, geyim və ayaqqabıların, 5,7 faizi avtomobil benzini və dizel yanacağının, 4,6 faizi elektrik malları və mebellərin, 2,5 faizi əczaçılıq məhsulları və tibbi ləvazimatların, 1,3 faizi kompüterlər, telekommunikasiya avadanlıqları və çap məhsullarının, 16,0 faizi isə digər qeyri-ərzaq mallarının alınmasına sərf olunub. Hesabat dövründə pərakəndə ticarət şəbəkəsində əhalinin bir nəfəri orta hesabla ayda 451,8 manatlıq, o cümlədən 247,7 manatlıq ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları, 204,1 manatlıq qeyri-ərzaq malları alınıb.

2026-Beləliklə, bu gün ölkədə ən çox pul ərzağa xərclənir. Bu, əhalinin ərzağa olan tələbatının çoxluğundan, yoxsa ərzağın baha olmasından irəli gəlir?

Məsələ ilə bağlı iqtisadçı-ekspert Akif Nəsirli "Cebheinfo.az"-a bildirib ki, Azərbaycanda insanların ay ərzində xərclədiyi vəsaitin 80-90 faizi ərzağa sərf olunur:

"Dövlət Statistika Komitəsinin elan etdiyi 50 faiz rəqəmi siyasi rəqəmdir. Avropada əhalinin ərzağa xərclədiyi vəsait 40-50 faiz arasındadır. Ancaq Azərbaycanda 80 faizdən yuxarıdır. Əhalinin gəliri az, ərzağın isə qiyməti ona baxanda çox bahadır. Məsələn, bu gün kommunal xidmətləri hesablayanda, 4 nəfərdən ibarət ailə üzvü ayda təxminən 150 manat ödədiyi məlum olur. Digər tərəfdən, bütün ərzaq məhsulları gündən-günə bahalaşır. Həm də bu bahalaşma heç vaxt geri dönmür. Ona görə ki, ölkədə qiymətləri monopoliya, inhisar müəyyənləşdirir. Məmurlar vəzifədən getsə də, biznesmenlikləri qalır. Ona görə də əsas səbəb inhisarçılıqdır. İnhisarçılıqda qiymətin ucuzlaşması söhbəti yoxdur, yalnız bahalaşma var".

Ekspertin sözlərinə görə, ölkəyə idxal olunan məhsulların bahalaşması gömrük rüsumları ilə də bağlıdır:

"Dövlət Gömrük Komitəsi elan edir ki, ötən ilkinə nisbətən 20-30 faiz daha çox gömrük rüsumu yığılıb. Artıq yığılan vəsait həmin məhsulları alan əhalinin cibindən çıxır. Ona görə də əhalinin xərci artır. Əhalinin gəlirinin əksəriyyəti ərzağa gedir. Bizim nə ehtiyata qoymağa pulumuz, nə də bir konsertə, teatra getməyə vaxtımız var. Qazandığımız ancaq yediyimizə çatır. Şəxsən mənim ailəmdə 4 nəfər işləyir, ərzaqdan başqa heç nəyə pul xərcləmirik, yığıma heç nə qoya bilmirik. Bu, Avropada yoxsulluğun bir kriteriyasıdır. Əhali əgər gəlirlərinin 60 faizindən çoxunu gündəlik tələbata xərcləyirsə, demək, o vətəndaş kasıbdır və dövlət ona yardım verir. Ancaq Azərbaycanda kasıblıq həddinin ölçülməsində o kriteriya yoxdur".

Araşdırılmasına ehtiyac duyulur.Əgər şikayət öz təsdiqini taparsa
işçiyə aylıq əmək haqqının ödənilməməsində təqsirkar olan SOCAR AQŞ rəhbərliyi qanunvericilikdə nəzərdə tutulan qaydada (ARƏM maddə 310). maddi, intizam, inzibati və cinayət məsuliyyəti daşıyır və müvafiq məsuliyyətə cəlb edilməlidir. Və ARƏM Maddə 178. 1. əsasən hər gecikdirilmiş gün üçün işçiyə əmək haqqının azı bir faizi məbləğində ödənc verməidir.
SOCAR AQŞ işçisi yazdı:
Üç aydır ki,əmək haqqımız ödənilmir. Sonuncu dəfə əmək haqqımız dekabr 2024-cü ildə verilib. Dedilər bayramacan veriləcək. Bu gün deyirlər ki,pul yoxdur. Heç kim səbəbini izah etmir. Axı bizim ailəmiz var
Qeyd: SOCAR AQŞ” MMC 2007-ci ildə qazma və quyu xidmətləri göstərən birgə müəssisə kimi təsis edilib.
Tərəflər və iştirak payları :SOCAR-13.38% , Nobel Oil Ltd., - 73.77% , Abşeron Qazma MMC -12.85%
Mirvari Gahramanli
TEREF

Ötən il Azərbaycanın cari əməliyyatlar balansında 4 milyard 671 milyon dollar həcmində profisit yaranıb.
Yeniavaz.com xəbər verir ki, cari əməliyyatlar balansı üzrə neft-qaz sektorunda 15 milyard 57 milyon dollar profisit, digər sektorlarda (qeyri-neft-qaz) isə 10 milyard 385,9 milyon dollar kəsr qeydə alınıb.
Qeyd edək ki, əvvəlki ildə neft-qaz sektorunda cari əməliyyatlar balansının profisiti 12% azalıb, digər sektorlarda isə cari əməliyyatlar balansının kəsiri 18,5% artıb. Nəticədə cari əməliyyatlar balansının profisiti 2023-cü illə müqayisədə 2024-cü ildə 44% azalıb.
Onu da qeyd edək ki, qeyri-neft-qaz sektorunda cari əməliyyatlar balansı əvvəlki illərdə də kəsrlə başa çatıb.
Son 10 ildə qeyri-neft-qaz sektorunda cari əməliyyatlar balansının kəsiri aşağıdakı kimi olub:
2015-ci il – 6,77 milyard dollar;
2016-cı il – 5,76 milyard dollar;
2017-ci il – 5,7 milyard dollar;
2018-ci il – 6,8 milyard dollar;
2019-cu il – 7,1 milyard dollar;
2020-ci il – 5,3 milyard dollar;
2021-ci il – 5,7 milyard dollar;
2022-ci il – 5,2 milyard dollar;
2023-cü il – 8,76 milyard dollar;
2024-cü il – 10,4 milyard dollar.

Məlumat üçün bildirək ki, cari əməliyyatlar hesabı tədiyyə balansının əsas bölmələrindən biridir və bir ölkənin xarici dünya ilə olan iqtisadi əməliyyatlarını əks etdirir. Buraya mal və xidmətlərin ticarəti, gəlirlər və transferlər daxildir.
Cari əməliyyatlar balansında profisitin (müsbət saldo) olması ölkənin xaricdən daha çox gəlir əldə etdiyini göstərir, bu da iqtisadiyyata və milli valyutaya müsbət təsir edir. Kəsr (mənfi saldo) isə ölkənin xaricə daha çox pul ödədiyini göstərir, bu da xarici borclanmanı artıra və milli valyutanın zəifləməsinə səbəb ola bilər. Bu baxımdan cari əməliyyatlar balansının uzunmüddətli kəsiri ölkə iqtisadiyyatı üçün risklər yarada bilir.

"Əfv komissiyasının iclasları aprel ayında da davam edəcək"- bunu Azərbaycan Prezidenti yanında Əfv Məsələləri Komissiyasının üzvü Rəşad Məcid deyib.

"Aprel ayında da iclaslarımız olacaq deyə, düşünürəm ki, əfv sərəncamı may ayında imzalana bilər", - deyə R.Məcid vurğulayıb.

Bəs görəsən əfv sərəncamı kimlərə şamil olunacaq?

Hüquq müdafiəçisi Novella Cəfəroğlu Sonxeber.az -a bu barədə açıqlama verib:

"Çox istəyərdik ki, Novruz bayraminda əfv sərəncamı imzalansın. Ailələr bayramı öz sevdikləri ilə keçirsinlər. Eşitdiyimə görə hələki bu barədə ərizələr çoxdur. Yəqin ki, aprel, may aylarında sərəncam veriləcək.

Bizim siyahımızda jurnalistlər, bloggerlər, siyasi partiyalarin fəalları var. Bundan başqa Nardaran hadisələrində həbs olunanların da müddəti az qalır. Əfv sərəncamı onlara da şamil oluna bilər.

Bizə müraciət edənlərin arasinda sadə insanlar da var - həbs müddətinin yarısını və 2/3-ni keçənlər. İstəyərdik ki, onlara da azadlıq verilsin.

Ümumiyyətlə, çox istərdik ki, böyük amnistiya olsun və həbsxanalar yüngülləşsin.

Bu addım bizim dövlətə indiki zamanda çox lazımdır. Dünya bir-birinə qarışıb. Biz içəridə birlik olmalıyıq! Reformlar, milli barışıq - bunlarn hamısı milləti birləşdirən amillərdir. Biz özümüzü qorumalıyıq və icazə verməməliyik ki, bu məsələlərdə bizə Avropadan, Amerikadan tənqidlər olsun.
Onlar bizə həmişə yad kimi baxıblar. İllər ərzində bizim yaramiza zərrə köməklikləri olmayıb. Biz müharibəni zəfərlə bitirdiyimiz üçün daha çox aqressivləşdilər. Buna görə də, özümüz bütün məsələləri həll etməliyik. Həmçinin həbs məsələlərini də!"

Bir vaxtlar kim inanardı ki, telefonla taksi sifariş etmək üçün sadəcə bir düyməyə toxunacağıq?

Startaplar və İnnovasiyalar: İnkişafın əsas maneələri və həll yolları

Startaplar sadəcə yeni texnologiyalar yaradan şirkətlər deyil. Onlar iqtisadi artımın hərəkətverici qüvvəsi, innovasiyaların katalizatoru və sahibkarlığın gələcəyidir. Azərbaycanda startaplara maraq artır, lakin onların inkişafı ciddi maneələrlə qarşılaşır. Əsas problemlər arasında ənənəvi olaraq vençur kapitalının çatışmazlığı, qanunvericilik maneələri və investorların azlığı qeyd olunur. Niyə belə olur və bunun həlli yolları nələrdir?

Maliyyəni haradan tapmaq olar?

Vençur kapitalı, xüsusilə də ilkin inkişaf mərhələsində, startapların “yanacağı” sayılır. Bəs vençur kapitalı nədir? Bu, investorların (vençur kapitalistlərin) yüksək inkişaf potensialına malik, eyni zamanda yüksək riskli olan gənc şirkətlərə və startaplara maliyyə yatırdığı investisiya növüdür. Bu zaman investorlar kredit vermir, əksinə, şirkətin müəyyən payını alır və gələcəkdə onu daha yüksək qiymətə sata bilərlər. Lakin əsas risk ondadır ki, startapların əksəriyyəti uğur qazanmır və investorlar yatırdıqları vəsaiti itirə bilərlər. Bununla belə, uğurlu layihələr böyük qazanc gətirir və uğursuz investisiyaların itkilərini kompensasiya edir.

Vençur kapitalı hesabına inkişaf edən uğurlu startaplara misal olaraq Uber, Airbnb, Tesla, Facebook kimi şirkətləri göstərmək olar.

Vençur kapitalı təkcə IT sektorunda deyil, istehsalat sahəsində də mühüm rol oynayır. Bunun bəzi nümunələrini göstərək:

Bu nümunələr göstərir ki, vençur kapitalı müxtəlif sahələrdə innovasiyaların inkişafına təkan verir. Lakin investorlar həmişə riskə hazır olmalıdır.

Azərbaycanda vençur kapitalının vəziyyəti

Azərbaycanda vençur kapitalı bazarı hələ formalaşma mərhələsindədir. Bu isə startapların lazımi maliyyəni cəlb etməsini çətinləşdirir. Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi (KOBİA) tərəfindən verilən startap sertifikatları üç il müddətinə mənfəət vergisindən azad edir və mikro sahibkarlara 20 000 manatadək kreditlər təqdim edir. Lakin bu, iri layihələrin genişləndirilməsi üçün kifayət deyil.

Məsələn, 2023-cü ilin ilk yarısında Azərbaycanın iqtisadiyyatına yatırılan investisiyalar 21% artsa da, bu vəsaitlərin böyük hissəsi iri müəssisələrə və ənənəvi sahələrə yönəldilib. Bunun nəticəsində bir çox perspektivli startaplar bağlanıb və ya xaricə köçüb.

İnnovativ ideyaların əhəmiyyəti

Bir məsələni anlamaq vacibdir: startap yalnız adi məhsullar istehsal etməklə inkişaf edə bilməz. Həqiqi artım yalnız yeni texnologiyaların yaradılması və tətbiqi ilə mümkündür. Lakin Azərbaycanda vençur kapitalının zəif inkişaf etməsinin bir səbəbi də həqiqətən innovativ ideyaların az olmasıdır.

İnvestorlar yaxşı işlənmiş konsepsiyalar və perspektivli texnologiyalar olmadan bazara maliyyə yatırmağa meylli deyillər. Buna görə də, dövlət səviyyəsində maliyyələşdirmə proqramı yaradılması çıxış yolu ola bilər. Bu proqram çərçivəsində ayrılan vəsaitlər yalnız patentlərin alınmasına, müasir avadanlıqların tədarükünə və startaplara bazara çıxış üçün təlim və dəstək proqramlarında iştirak etməyə sərf edilməlidir.

Bu cür təşəbbüslər startapların inkişafına, investorların cəlb olunmasına və ölkədə innovasiya ekosisteminin güclənməsinə töhfə verə bilər.

Bürokratiya və qanunvericilik maneələri

Mürəkkəb bürokratik prosedurlar və inzibati maneələr kiçik bizneslərin və startapların fəaliyyətini çətinləşdirir. 2008-ci ildə tətbiq edilən "Bir pəncərə" sistemi biznesə başlamaq üçün tələb olunan prosedurların sayını 15-dən 1-ə, müddəti isə 30 gündən 3 günə qədər azaltsa da, sahibkarlar hələ də lisenziyaların və icazələrin alınmasında çətinliklərlə üzləşirlər. Bu cür maneələr potensial investorları çəkindirə və startapların inkişafını ləngidə bilər.

Kadr və infrastruktur problemi

Startaplar yeni iş yerləri yaradır, lakin bu iş yerlərini kim tutacaq? Azərbaycanda texnologiya və idarəetmə sahəsində ixtisaslı kadrların çatışmazlığı hiss olunur. Bundan əlavə, gənc şirkətlər mentorluğa, təlimlərə, tərəfdaş şəbəkələrinə, inkubatorlara və texnoparklara ehtiyac duyur, lakin bu sahələr hələ tam inkişaf etməyib.

Digər ölkələrin uğurlu təcrübələri

Estoniya: Ölkə "Elektron rezidentlik" proqramını tətbiq edib. Bu proqram sayəsində dünyanın istənilən yerində yaşayan sahibkarlar Estoniyada şirkət qeydiyyatdan keçirə və uzaqdan biznes idarə edə bilərlər. Bu təşəbbüs 181 ölkədən 100 000-dən çox elektron rezidenti və 27 000-dən çox yeni şirkət cəlb edib. Bundan əlavə, Estoniya Skype və Bolt kimi 1 milyard dollardan çox dəyərə malik “unikorn” startapları ilə tanınır.

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ): Ölkə azad iqtisadi zonalar (AİZ) yaradıb və biznes üçün vergi güzəştləri, sadələşdirilmiş qeydiyyat prosedurları təklif edir. Məsələn, Rəs-əl-Xaym (RAKEZ) Azad İqtisadi Zonasına aid Biznes Park və Texnologiya Parkı müxtəlif sahələrdə sahibkarları cəlb edir.

Sinqapur: İstedadları cəlb etmə strategiyası

Sinqapur istedadları cəlb etmə strategiyasının ən uğurlu nümunələrindən biridir. Dövlət dünyanın ən yaxşı mütəxəssislərini cəlb etmək üçün qrantlar, vergi güzəştləri və rahat həyat və iş şəraiti yaradır. Tech.Pass kimi proqramlar sayəsində texnologiya sahəsində çalışan xarici mütəxəssislər və sahibkarlar yaşayış icazəsi alaraq öz layihələrini həyata keçirə bilirlər. Bu strategiya Sinqapuru qlobal texnologiya mərkəzinə çevirib.

Azərbaycanda startap ekosisteminin inkişafı üçün təkliflər

Beynəlxalq təcrübədən uyğun şəkildə istifadə etməklə Azərbaycanda dinamik və dayanıqlı startap ekosisteminin formalaşmasına nail olmaq mümkündür. Unutmaq olmaz ki, inkişaf sərmayələrdən deyil, ideyalardan başlayır…

Ondan başlayaq ki, elə başlığa baxarkən söhbətin özəl məktəb və liseylərdən getməsi artıq hamımıza gün kimi aydın oldu.

Amma özəl məktəb və liseylərlə bağlı hər hansı fikir yürütməyə hələlik tələsməyək. Onsuz da cəmiyyətdə özəl məktəblərə münasibət heç də birmənalı deyil. Bunun isə bir səbəbi var: onların əlçatmazlığı və bu əlçatmazlığı yaradan əsas meyar-bahalı illik təhsil haqqı.

Bu gün Azərbaycan təhsilində vur-tut 32 özəl məktəb (lisey) var. Doğrudur, onların da müxtəlif sayda və müxtəlif məkanlarda filialı olanı, yalnız bir korpusla fəaliyyət göstərəni olsa da, marka olaraq bu rəqəm yalnız 32-dir və onlardan yalnız biri paytaxtdan kənarda yerləşir.

Hazırda özəl məktəblərdə təhsil haqqı 3-18 min aralığında dəyişir. Təklif olunan müxtəlif məbləğlərin da təbii ki, öz açıqlaması var. Bugün valideynə təklif etdiyi xidmətlər paketinin kəmiyyət və keyfiyyəti, əvvəlki illərin qəbul imtahanı, beynəlxalq fənn olimpiadaları, eləcə də digər ciddi müsabiqələrin nəticələri özəl təhsil müəssisələrindəki illik təhsil haqqını nizamlayır.

Doğrudur, bugün bir çox özəl təhsil müəssisələrinin təklif etdiyi xidmətlər həddindən artıq bahadır. Amma bir başqa reallıq isə həmin təhsil müəssisələrinə olan valideyn müraciəti axınıdır. Gerçəklik budursa, o zaman biz niyə özəl təhsil müəssisələrindən şikayətlənib, onların illik təhsil haqqılarından giley edirik?! Fikrimcə, bunun bir əsas səbəbi sırf psixoloji baryer, insanlarda övladının gələcəyi, təhsilinin inkişafı ilə bağlı narahatlıq və bunun onun maddi imkanı ilə uyğunluq təşkil etməməsidir. Bəli, bu gün hər kəs övladının daha keyfiyyətli, daha modern standartlara cavab verən bir təhsil müəssisəsində oxumasını istəyir. Bu, onun mənəvi haqqı, valideyn gözləntisidir. Amma yuxarıda da yazdığımız kimi, bu cür müəssisələrin də sayı az, illik təhsil haqqısı çox yüksək, müraciət axını isə tükənməz… Nəticədə, övladının uğurlu təhsilini yalnız bu kimi təhsil ocaqlarında görən valideyn çar-naçar qalaraq, yeganə “çıxış yolunu” ancaq şikayətlənməkdə görür. Yoxsa, azad iqtisadiyyat, sahibkarlıq fəaliyyətin olduğu dövrdə heç bir özəl müəssisəni göstərdiyi xidmətə görə niyə yüksək maliyyə tələb etməkdə günahlandırmaq olmaz.
Deməli, burada əsas məsələ yenə də orta ümumtəhsil müəssisələridir. Çünki sıravi məktəblərimizlə özəl müəssisələr arasında keyfiyyət, yanaşma, nəticəlilik, modern tədris metodları, innovativlik və s. kriteriyalar arasında olan çox güclü disbalans, uçurum qədər fərq valideyni hədsiz narahat edir. O zaman əsas sual da belə qoyulmalıdır: dövlət məktəblərimiz özəllərə niyə uduzur? Hazırda Elm və Təhsil Nazirliyinin bazasında olan təmayüllü gimnaziyaları, lisey komplekslərini, bir də tək-tük sayda güclü şəhər məktəblərini çıxmaqla yerdə qalan müəssisələrin heç birisi özəllərlə rəqabət apara bilmək gücündə deyil. Elə sadaladığımız bütün kriteriyalara görə…

Biz bu fərqləri buraxılı və qəbul imtahanlarının nəticələrində də görürük.

Təbii ki, qəbul prinsipləri özəl, dövlət məktəblərinə baxmır. Bu gün özəl də, dövlət də vahid tədris proqramından istifadə edir. Amma təhsilə yanaşmada, təhsil məzmunun modern formada təşkilində, pedoqoji işin təşkilində özəl məktəblər dövlət məktəblərini qabaqlayır. Təbii burada da istisnalar var. Bir çox dövlət məktəbləri var ki, xüsusən də yuxarıda dediyimiz kimi şəhərin mərkəzində fəaliyyət göstərən məktəb-lisey komplekslərinin, təmayüllü liseylərin, gimnaziyaların nəticələri özəl məktəbləri bəzi hallarda qabaqlayır. Amma orta statistik ümumi təhsil məktəbləri var ki, onların nəticələri hər zaman özəl məktəblərdən geri qalır. Dövlət İmtahan Mərkəzinin hər il təqdim etdiyi elmi-statistik göstəricilərdə bütün bu datalar öz əksini tapıb.

DİM-in yüksək səviyyədə hazırladığı təhlillərdə hər şey öz əksini tapir: 0-50 bal aralığındakı nəticələr onların cinsə görə, məktəblərə görə, regional ərazilərə görə göstəriciləri, bütün statistik vahidlər orada əksini tapır.

Amma yenə də cəmiyyətdə haqlı olaraq belə bir sual yaranır: yüksək keyfiyyətli təhsil, yüksək nəticələr, innovativ, modern yanaşma və s. -bütün bunların hamısı ümumilikdə Azərbaycanda mühitində özəl məktəblərin qiymətinin hətta 15-18 min manat aralığında olmasına haqq qazandırırmı? Yəni real bazar qiymətləri ilə tələb olunan məbləğ arasındakı fərq niyə bu qədər çox olmalıdır? Sıravi vətəndaş olaraq bu sualı ünvanlayan hər kəsi özünə görə haqlı hesab etmək olar. Amma məsələyə bir də özəl məktəbin öz yanaşmasından, öz pəncərəsindən baxmaq lazımdır. Əvvəlcə özəl məktəblərin müsbərlərini əks etdirən bir neçə detail xüsusilə qabardaq:

1.Özəl məktəblərdə şagirdə fərdi yanaşma hər zaman ön plandadır. Burada hər hansı şagirdin diqqətdən kənarda qaldığını, tədris və təlim baxımından kölgədə süründüyünü demək olmaz. Bu, sadəcə mümkün deyil;

2.Özəl məktəblərdəki sırf tələb olunan kurikulumun məzmun standartlarına uyğun dərslərin təşkili və bunun şagirdlərdə həm şəxsiyyətyönümlü formalaşma , həm də onların repetitor xidmətlərindən azad olmasında müstəsna rolu. Yəqin ki, özəl məktəblərdə şagirdlərin əhəmiyyətli hissəsinin repetitor xidmətindən istifadə etmədiyini bilirik. Çünki istisna halları çıxsaq, oradakı böyük şagird auditoriyasının buna sadəcə ehtiyacı yoxdur;

3.Dünyanın bir çox nəhəng təhsil ölkələrində tətbiq olunan beynəlxalq əsaslı modern-innovativ təhsil proqramlarının alınması və dərslərin onların əsasında təşkili. Əmin ola bilərsiniz ki, bu proqramdan “çıxmış” şagirdlər digər həmyaşıdlarından təfəkkür və yanaşmalarına görə xeyli fərqlənir;
4.Beynəlxalq imtahan proqramlarının alınması və bununla da şagirdlərə məktəbi bitirəndən sonra birbaşa xaricdə təhsil almaq imkanının yaradılması.
Doğrudur, bu punktdan bütün özəl məktəblər yararlanmır. Aralarında ən yüksək təminatlı özəllərdə bu imkanlar sunulur;
5.Qidalanma, idman, sağlamlıq, hobbi, əyləncə və özünüinkişafla bağlı keyfiyyətli xidmətin təşkili.

Siyahını təbii ki, uzatmaq da olar. Amma elə bu 5 maddə “özəllərin” hansı mərtəbədə olduğunu göstərir. Amma və lakin… İndi gəldik əsas məsələyə: dünyanın hər yerində təhsil müəssisəsi özəl və dövlət olmaqla iki yerə bölünür. Bizdəki fərq isə ikincilərdəki keyfiyyətin, birincilərdən zəif olmasıdır. Amma bu o demək deyil ki, biz dövlət məktəblərimizə yan baxmalı və onları təhsilimiz üçün uğursuz saymalıyıq. Bu o demək deyil ki, biz dövlət müəssisələrində çalışan on minlərlə müəllimi zəif hesab etməliyik. Əsla elə deyil! Bu gün hər nə olursa-olsun, təhsilimizin əsas bünövrəsi məhz orta statistic göstəriciləri olan məktəblərimizdir. Məhz bu məktəblərdəki əlçatanlılıq, məhz bu məktəblərdəki müəllim fədakarlığı hesabına şagirdlərimiz müəyyən göstərici və savada malik olurlar. Bunları kimsə dana bilməz! Lakin yeganə arzu və istəyimiz həmin məktəblərin yüksək keyfiyyətli özəllərin bəzi təcrübələrindən yararlanmaları və şagirdlər üçün daha verimli olmalarıdırlar. Çünki bugün orta statistic vətəndaşın öz övladını həmin məktəblərdə oxutdurmaq üçün maddi gücü olmasa da, buna mənəvi hüququ var. O zaman gəlin, biz özəllərdəki müsbətlərin bəzilərini öz məktəblərimizə gətirək. Təbii ki, hər detail gətirə bilmərik və bu, absurd da səslənər. Məsələn, qidalanma, beynəlxalq imtahan proqramları və s. Amma elə mexanizmlər var ki, onları gətirə bilərik. Necə, nə cür, bu barədə düşünmək lazımdı. Həmin o vətəndaşın xətrinə… Həmin o övladı isə nigeran olan valideynin xətrinə…

Elmin Nuri
Təhsil məsələləri üzrə tədqiqatçı
Moderator.az