 |
|
|
Suriyada son günlər davam edən döyüşlər nəticəsində, xüsusilə ələvilərin çox olduğu Latakiya bölgəsində 250-dən çox insan həlak olub.
Teleqraf xəbər verir ki, bu barədə xarici KİV-lər Suriya İnsan Haqları Müşahidə Qrupuna istinadən məlumat yayıb.
Onlardan 162-nin mülki şəxslər olduğu bildirilib.
Şahidlərin sözlərinə görə, ələvi əhalisi arasında hazırda çox ciddi bir qorxu var və onlar öz təhlükəsizlikləri ilə bağlı narahatdırlar.
Suriya İnsan Haqları Şəbəkəsi (SNHR) isə, ən azı 225 nəfərin öldüyünü açıqlayıb.
Qeyd edək ki, bu Suriyada Bəşər Əsəd hakimiyyəti devrildikdən sonra qeydə alınan ən güclü toqquşmadır.
Şiddətli qarşıdurmaların baş verdiyi Homs, Latakiya və Tartus bölgələrində komendant saatı tətbiq olunur.
Bu məqamda isə Ərdoğan Suriya məsələsində həm Amerikanın, həm də Rusiyanın planlarını dağıtdı. Bundan sonra nələr olacaq? Masaya hansı yeni plan gəlir?
Bu və gündəmdəki bir çox xəbərləri bu gün saat 13.42-də aparıcı Sevinc Telmanqızının təqdimatındakı “Canlı debat” verilişində izləyə bilərsiz. Qonağımız hərbi ekspert Elxan Şıxəliyevdir. Müzakirədə tamaşaçılarımız da iştirak edə bilər.
Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski martın 11-də ABŞ nümayəndə heyəti ilə Səudiyyə Ərəbistanında keçiriləcək görüşdə iştirak etməyəcək.
“Report” xəbər verir ki, bu barədə “Fox News” telekanalının jurnalisti Ceki Haynrik “X” sosial şəbəkəsində məlumat verib.
O qeyd edib ki, Zelenski martın 10-da Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd bin Salman Əl Səud ilə danışıqlar aparacaq. Bundan sonra onun komandası ABŞ nümayəndələri ilə görüşmək üçün Ciddədə qalacaq.
“Zelenski əvvəlcədən iştirak etməyi planlaşdırmırdı. Daha əvvəl CBS teleşirkəti səhv məlumat yaymışdı”, - Haynrik vurğulayıb.
Avropa Komissiyasının (AK) rəhbəri Ursula fon der Lyayen Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin həlli çərçivəsində Kiyevə Avrapa İttifaqının (Aİ) vahid bazarına üzvlüyü təklif etməyə hazırdır.
Bu barədə Britaniyanın “Teleqraf” qəzeti Aİ rəhbərliyindəki mənbələrə istinadən məlumat yayıb.
Ətraflı
Nəşr qeyd edib ki, Brüssel Ukrayna üçün iqtisadiyyatın konkret hansı sektorlarını açacağını müəyyənləşdirməli olacaq. Həmçinin qeyd edilib ki, Aİ-nin vahid bazarına qismən daxil olmaq hərbi əməliyyatların başa çatmasından sonra Ukrayna iqtisadiyyatına təkan verəcək.
Planın əsas məqamı Ukraynanın müdafiə sənayesi üçün rüsumsuz çıxışın təmin edilməsidir. Bundan əlavə, xidmət sektorunun, ilk növbədə İT sektorunun açılması müzakirə edilir.
İranda son günlər istefa xəbərləri yayılır. Hətta Pezeşkian və Xomenei arasında qalmaqal yaşanır. Pezeşkianın istefa ərizəsi yazdığı və Xomeneinin bunu qəbul etmədiyi haqda məlumatlar da yayılıb. Bəs görəsən, proseslərin sonu necə olacaq? İranda Xomenei hakimiyyətinin devrilməsi mümkündürmü, yoxsa Pezeşkian prezidentlikdən getməli olacaq və yerinə daha sərt düşüncəli şəxs gətiriləcək?
Mövzunu KONKRET.az-a politoloq Samir Hümbətov şərh edib:
“Pezeşkian və Xomenei arasındakı gərginliyin iki səbəbi ola bilər. Birincisi, bunun danışılmış bir oyun olması mümkündür. Hansı ki, süni xaos yaradaraq cəmiyyətin və kənar güclərin reaksiyasını yoxlaya bilərlər. Yaxud da, həqiqətən daxildə narazılıq mövcuddur. Əgər belədirsə, bunun mütləq səbəbləri var.
Amma Xomeneinin hakimiyyətdən gedəcəyini düşünmürəm. O, xəstədir və son baş verənlər Xomeneinin yerinə varis təyin etmək siyasətinin tərkib hissəsi ola bilər. Ancaq Pezeşkianın prezident postunu tərk etməsi mümkündür. Çünki İranda daha çox teokratik hakimiyyət hökm sürür.
Bu səbəbdən də, Xomeneidən çox, Pezeşkianın getməsi real görünür. Son dövrlər Pezeşkianın Azərbaycan dilində danışması, türklərə daha çox meyl göstərməsi Xomeneinin xoşuna gəlməyib. Hələ ki, Pezeşkianın istefa ərizəsini qəbul etməyib. Amma bunun bir oyun olduğu göz qabağındadır. Qarşıdakı günlərdə biz bunun şahidi olacağıq”.
Musavat.com xəbər verir ki, İlham Əliyevin 22 il əvvəl, yenicə Baş nazir təyin olunandan sonra Ərdoğanla görüşünün videosu yayılıb.
9 sentyabr 2003-cü il... Sonu Zəfərlə bitəcək 44 günlük Vətən müharibəsinə hələ 17 il var. Və böyük siyasi səhnəyə Baş nazir kimi baş rolda çıxan İlham Əliyev ilk xarici səfərini Türkiyəyə edir. O dövrdə Türkiyə Prezidenti Əhməd Necdət Sezərdir. Kosmik fiqur kimi bir şey...
Yenicə iqtidara gəlmiş AK Parti isə öz qurucu rəhbərini mürəkkəb manevrlərlə Baş nazir postuna gətirib. Ərdoğanın gənc və enerjili dövrləridir.
O zaman yenicə tanış olan Ərdoğan və İlham Əliyev birlikdə mətbuata açıqlama verirlər. Buyurun, özünüz də bu qiymətli kadrlara baxın…
İlham Əliyevin söylədiklərinə təkrar-təkrar baxaq. Nə deyir, hansı kursu bəyan edir və ən əsası, indi o söylədikləri nə yerdə, nə haldadır?..
Bu videoda diqqəti çəkən məqamlar:
Onun Türkiyə ilə daha da yaxınlaşma kursuna dair söylədikləri;
Qarabağın azad olunması proqramını gələcək fəaliyyətində əsas prioritet seçdiyini elan etməsi.
Hələ o zaman, Azərbaycanda yüksək vəzifəyə təyin olunandan cəmi 1 ay sonra (həm də prezidentliyə namizəd kimi) səsləndirdiyi bütün fikirləri olduğu kimi həyata keçirib.
Bu xronika bir daha göstərir:
İlham Əliyev söz adamıdır, verdiyi vədi yerinə yetirir
Strateji düşünərək, 20 il sonranın çağırışlarına uyğun planlar qurur.
Musavat.com ANS-in arxivindən götürülən həmin qiymətli reportajı təqdim edir.
Zəruri qeyd: Bu videoda əks olunan reportajı mərhum jurnalist, sonradan millət vəkili olan Qənirə Paşayeva hazırlayıb.
R.A.
Musavat.com
Mülki təyyarəmizin vurulmasından sonrakı bir aydan artıq müddətdə Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində soyuqluq qismən yerini müsbət tendensiyaya verməkdədir. Son günlər bu istiqamətdə baş vermiş müsbət hadisələrdən biri Rusiyanın “Alfa Sığorta” şirkətinin təyyarə qəzası ilə bağlı sığorta ödənişlərini tam şəkildə həyata keçirməsini xatırlamaq olar. Bildirilib ki, şirkət həmçinin sərnişinlərə də dəyən zərərə görə ödənişləri həyata keçirməyə başlayıb.
Bu arada Moskvada Azərbaycanın Ümummilli lideri Heydər Əliyevin abidəsi qoyulacağı ilə bağlı Moskva hökumətinin hərəkətə keçməsi də diqqət çəkməyə bilməz. Abidə Azərbaycanın Moskvadakı səfirliyinin yaxınlığındakı bağda yerləşəcək. “Yeni Müsavat” qeyd edir ki, təntənəli mərasimdə Rusiya yüksək səviyyədə təmsil olunub: Moskva meri Sergey Sobyanin, Rusiya baş nazirinin müavini Vitali Savelyev tədbirdə iştirak və çıxış ediblər. O da faktdır ki, Rusiyanın mərkəzi telekanalları və rəsmi agentlikləri bu mövzuya xüsusi diqqət ayırıblar. “Rusiya Azərbaycanla mədəni əməkdaşlığı daha da inkişaf etdirmək niyyətindədir”, - Rusiyanın mədəniyyət naziri Olqa Lyubimova belə deyib. “Rusiya ilə Azərbaycan arasında mədəni əməkdaşlıq möhkəm ənənələrə və çoxillik qarşılıqlı fəaliyyətə əsaslanır. Biz mədəniyyət müəssisələrimiz və yaradıcı kollektivlərimiz arasında əlaqələrin gücləndirilməsinə xüsusi diqqət yetirərək, onu daha da inkişaf etdirməyə çalışırıq”, - Lyubimova bildirib.
Rusiya Federasiya Şurasının sədri Valentina Matviyenkonun Novruz bayramı ərəfəsi Azərbaycana səfər edəcəyi xəbəri də bu qəbildəndir. Çünki məlum qəzadan sonra Matviyenko Azərbaycana səfər edəcək ən yüksək vəzifəli şəxs olacaq. Məlumata görə, Rusiya parlamentinin yuxarı palatasının sədri, ölkənin siyasi iyerarxiyasında təmsil olunan Matviyenko Bakıda Azərbaycan və Rusiya arasında ikitərəfli münasibətlərin inkişafı ilə bağlı müzakirələr aparacaq. Matviyenko Rusiyanın təcrübəli dövlət xadimlərindən biridir, 2011-ci ildən də Rusiya Federasiya Şurasının sədridir. Matviyenkonun Azərbaycanla münasibətləri hər zaman normal olub və güman ki, onun gözlənilən səfəri də münasibətlərdəki soyuqluğu aradan qaldırmağa köməyi olacaq.
Doğrudur, onun İrəvana da səfəri nəzərdə tutulub. Hətta bu gediş “Rusiya-Ermənistan münasibətlərinin inkişafına təkan vermək məqsədi daşıyır”, - deyə xarakterizə olunub. Habelə, Federasiya Şurasının sədrinin Türkiyə səfərini qeyd etmək olar. Lakin bu siyasi marşruta baxmayaraq, Matviyenkonun Azərbaycana gəlişi xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Yuxarıda da deyildiyi kimi, mülki təyyarənin vurulmasından sonra Rusiyadan ölkəmizə gələn ən yüksək ranqlı rəsmi şəxs olacaq. Buna qədər də bəzi addımların atılması müşahidə edilirdi. Misal üçün, Çeçenistan liderinin təyyarədə rəşadət göstərənləri təltif etməsindən, rəsmi Moskva adından danışan Mariya Zaxarovanın və Kreml sözçüsü Dmitri Peskovun yumşaq diplomatiya ritorikasından hiss olunurdu ki, Rusiya Azərbaycanla yaranmış gərginliyi daha da dərinləşdirməyə həvəsli görünmür. Sözsüz ki, Bakının tələbləri qalır - Rusiyanın özünün təzminat ödəməsi və atəş açanların, əmri verənlərin məsuliyyətə cəlb edilməsi. Lakin bu tələblərdən ziyadə sadalanan addımların atılması göstərir ki, Moskva Bakı ilə “buzları əridir”. Matviyenkonun səfərinin isə münasibətlərdə nə kimi təsir oyadacağı növbəti addımlarda bilinəcək.
Münasibətlərdə gərginliyin əlamətlərindən biri də Rusiyaya məxsus informasiya-mədəniyyət mərkəzi - Azərbaycandakı “Rossotrudniçestvo” nümayəndəliyi olan “Rus evi”nin hüquqi şəxs kimi qeydiyyatdan keçmədiyi və Azərbaycanın qanunvericiliyini pozduğu barədə Rusiya tərəfi məlumatlandırıldıqdan sonra, 3 fevral 2025-ci ildə Rusiya tərəfinə “Rus evi”nin fəaliyyətinin dayandırılması ilə bağlı nota göndərilməsi idi. Daha sonra “Rossiya Seqodnya” (Sputnik) agentliyinin Azərbaycandakı nümayəndəliyi ləğv edilib. Onlar yalnız bir müxbir vasitəsilə akkreditasiyadan keçə bilərlər. Bundan əlavə, Azərbaycan əleyhinə çağırışlar Rusiya mediasında başlasa da, daha sonra rusiyalı deputatlar və ekspertlər də “xor”a qoşulmuşdular. Son bir aydan artıq müddətdə isə Rusiya rəsmiləri loyal bəyanatlar verməklə diqqət çəkirdilər.
Elşad Musayev
Azərbaycan-Rusiya parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupunun üzvü Elşad Musayev “Yeni Müsavat”a dedi ki, Azərbaycan təyyarəsinin vurulmasından dövlət rəhbərliyinin və ictimaiyyətin mövqeyi qətiyyətli, haqlı idi. Deputatın sözlərinə görə, Azərbaycan kompensasiya ödənilməsini, günahkarların cəzalandırılmasını tələb edib: “Bu tələblərimiz qarşısında Azərbaycana təzyiq edildi. Ancaq geri çəkilmədik və haqlı mövqeyimizi müdafiə etdik. Bizim Rusiya ilə gərginlikdə heç zaman marağımız olmayıb. Sadəcə, problemin üzərinə getdik. İndi isə Matviyenkonun səfəri və digər addımların atılması ondan irəli gəlir ki, Rusiya Azərbaycanla gərginliyin dərinləşməsində maraqlı deyil. Bunun da bir sıra siyasi-iqtisadi səbəbləri var. Bunun davamını gözləyirik və təyyarəni vuranların məsuliyyətə cəlb edilməsi mütləqdir”. E.Musayev bildirdi ki, Azərbaycan-Rusiya əlaqələrində təyyarənin vurulmasına qədər dinamik inkişaf müşahidə edilirdi, indi bu əlaqələrin qaldığı yerdən davam etməsi üçün rəsmi Moskva tələbləri tam icra etməlidir.
Arzuxan Əlizadə
Deputat Arzuxan Əlizadə də “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, iki ölkə arasında gərginliyin ən pik dövründə belə Rusiyanın Azərbaycana yönəlik bəzi jestlər edəcəyini proqnozlaşdırmışdı: “Çünki Rusiya Qərblə müharibə vəziyyətindədir. Hazırkı şəraitin nə zaman normallaşacağı qeyri-müəyyəndir. Ukraynada gedən müharibə Avropa ilə Rusiyanın əlaqələrini pozub. Bu kontekstdə Türkiyə və Azərbaycan Rusiya üçün nəfəslik rolu oynayır. Rusiya da heç zaman bu nəfəsliyi bağlamaq istəməz. Ona görə də münasibətlərdə yumşalmaya gedəcəyi gözlənilən idi”. Deputat əlavə etdi ki, Azərbaycanın haqlı tələbləri gec-tez yerinə yetirilməlidir: “Ona görə həm Matviyenkonun səfəri, həm sığorta ödənişi, həm mərhum Heydər Əliyevə Moskvada abidə qoyulması Rusiyanın əlaqələri yumşaltmaq istiqamətində atdığı addımların bir hissəsidir”.
Emil SALAMOĞLU,
“Yeni Müsavat”
Türkiyə və Azərbaycandan güc və birlik mesajı – “Biz sülh, inkişaf və tərəqqi istəyirik!”
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə görüşünün ardından tarixi paylaşım edib. Ərdoğan qardaş ölkənin liderini Türkiyədə qəbul etməkdən böyük məmnuniyyət duyduğunu bildirərək, Bakı və Ankaranın sarsılmaz birliyinin hər sahədə gücləndiyini vurğulayıb.
Ərdoğan paylaşımında “Bir millət, iki dövlət” ifadəsinin təkcə bir şüar olmadığını, bu qardaşlığın hərbi, iqtisadi və enerji sahələrində möhtəşəm layihələrlə gerçəkliyə çevrildiyini qeyd edib.
“Biz ticarətdən müdafiəyə, xüsusilə enerji sektorunda bir çox strateji layihələrə imza ataraq əlaqələrimizi daha da möhkəmləndiririk. Gələcəyə birlikdə addımlayırıq.”
Türkiyə lideri bəyan edib ki, Ankara və Bakı bölgədə sabitliyin, sülhün və rifahın qarantıdır:
“Türkiyə-Azərbaycan barışın, huzurun, rifahın tərəfdarıdır. Biz bölgədə yalnız sülh, əməkdaşlıq və birlik istəyirik. İnşallah, bundan sonra da regional sabitlik və inkişaf naminə bütün addımları birlikdə atacağıq.”
Bu möhtəşəm mesaj, Azərbaycanın və Türkiyənin bölgədəki rolunun gücləndiyini və sarsılmaz qardaşlığın yeni zirvələrə yüksəldiyini bir daha sübut edir.
Musavat.com
Azərbaycan hökuməti BMT-nin dörd təşkilatının - BMT-nin İnkişaf Proqramı (UNDP), BMT-nin Əhali Fondu (UNFPA), BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının (UNHCR) və BMT-nin Uşaq Fondunun (UNICEF) Azərbaycandakı ofislərinin bağlanması təklifi ilə bu qurumlara müraciət edib. Bu barədə martın 4-də APA xəbər yayıb.
APA-nın iddiasına görə, hökumət tərəfi qurumların ölkədə fəaliyyətlərini davam etdirmələri üçün əsas qalmadığını düşünür. “Azərbaycan, əslində, hazırda maliyyə resursu məhdud olan BMT-yə yardım edib. Onu əlavə ofislər saxlamaqdan xilas edir. BMT isə bu resursları konkret böhran zonalarına, ən çox ehtiyac duyulan ölkələrə yönəldə bilər”, - deyə yazıda qeyd olunur.
Yazıda həmçinin iddia olunur ki, sözügedən beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycan hökuməti ilə əməkdaşlığa soyuq yanaşıblar. Nümunə olaraq UNHCR-in mandatının qaçqınlarla işləmək olduğunu əsas gətirərək azərbaycanlı məcburi köçkünlərlə işləmədiyi yazılıb. Daha sonra isə UNDP-in Azərbaycan ofisinin özünü BMT təşkilatı kimi deyil, QHT kimi apardığı qeyd olunub. “Bu təşkilat Azərbaycanın “Qrant haqqında” qanununu pozaraq, QHT-lərlə deyil, QHT üzvlərinin və ya onların yaxınlarının yaratdıqları MMC-lərlə maliyyə əməliyyatları aparıb”, - deyə yazıda vurğulanır.
Xəbər Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramovun martın 3-də BMT-nin İnkişafı Əlaqələndirmə Ofisinin Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə Regional direktoru Qui-Yeop Sonu qəbul etməsindən sonraya təsadüf edir.
Məlumata əsasən, görüşdə Azərbaycanın “BMT ilə əməkdaşlıqdakı prioritetlərini yeni dövrün reallıqlarına uyğun və BMT-nin resurslarından daha səmərəli istifadə edəcək şəkildə yenidən nəzərdən keçirdiyi vurğulanıb”. “Bu xüsusda, bəzi BMT qurumları ilə bundan sonrakı tərəfdaşlığın milli prioritetlərə uyğun şəkildə layihə əsaslı əməkdaşlıq mexanizmi vasitəsilə davam etdiriləcəyi müqabil tərəfin diqqətinə çatdırılıb”, - deyə qeyd olunub.
Martın 5-i isə Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin (BQXK) ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə mütəxəssisi Oreli Laşant Azərbaycan hökumətinin BQXK-in ölkədəki nümayəndəliyini bağlamaq niyyəti olduğu haqda məlumat yayıb. Onun sözlərinə görə, hazırda BQXK Azərbaycan tərəfi ilə danışıqlar aparır. “Bu, bizim konfidensial və ikitərəfli dialoqumuzun bir hissəsidir”, - deyə o bildirib.
Eyni gündə, APA “Transparency İnternational” təşkilatının Azərbaycan bölməsi qismində çıxış edən “Şəffaflıq Azərbaycan” Korrupsiyaya qarşı Mübarizə İctimai Birliyinin fəaliyyətini dayandırdığı haqda xəbər yayıb. Xəbərə əsasən, təşkilatın təsisçiləri onun ləğv edilməsi üçün Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etməyə hazırlaşır.
ABŞ, Çin, Avropa İttifaqı və Rusiya yeni “böyük güclər dördlüyü” yaradaraq dünyanın əksər hissəsini öz aralarında bölüşdürəcəklərmi?
Yenidənqurmanın süqutu demokratiyanın və liberal dünya nizamının indiki böhranının səbəblərindən biridir. Sovet layihəsinin islahat şüarı olan humanistləşdirmə baş tutmadı, hətta əksinə: kapitalizm vəhşiləşdi.
İndi yalnız tənbəllər liberal dünya düzəninin dağılmasından danışmır. Trampın son bəyanatları və hərəkətləri Qərb demokratiyasının və onun yaratdığı beynəlxalq münasibətlər sisteminin uzun sürən deqradasiyasının altından xətt çəkir. Bu proses SSRİ-nin dağılmasından sonra 35 il çəkdi və söhbət “ən böyük geosiyasi fəlakətdən” yox, kapitalist əxlaqını yumşaltmaq üçün ən mühüm stimulun aradan qalxmasından gedir. Uzun müddət bu stimulu kapitalizmə ruhlandırıcı alternativ rolunu oynayan Sovet layihəsi verdi. Sosializmin islahat əvəzinə süqutu bugünkü həyatımıza birbaşa təsir göstərir.
Bu il Mixail Qorbaçovun elan etdiyi yenidənqurmanın başlanmasından 40 il keçir. 1991-ci ildə onun süqutu qlobal inkişafda bir çox uzunmüddətli meylləri müəyyən etdi. "Daha çox sosializm, daha çox demokratiya!" — bu, yenidənqurma şüarı idi. Məğlubiyyətindən üç onillik keçsə də, bizdə heç biri yoxdur.
Uğursuz alternativ
Yenidənqurma və onun ideologiyası Sovet sosializmini humanistləşdirməklə onu islah etmək məqsədi daşıyırdı. O illərin jurnalistikasında “insan siması olan sosializm” tərifi məşhur idi. 1917-ci il inqilabının yaratdığı inkişaf yolu danılmamış, dövrün tələblərinə uyğun düzəlişlərə məruz qalmışdır.
Qorbaçovun “Yenidənqurma və Yeni Siyasi Düşüncə” kitabında təqdim olunan transformasiya layihəsi sosializmdən imtina etməyi deyil, Qərb kapitalizmi ilə barışığı təklif edirdi. Hər iki sistem bəşəriyyəti hər an tamamilə məhv olmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qoyan “Soyuq müharibə”yə son qoymalı idi. Bu, Sovet İttifaqını onun üçün ağır yük olan mühasirəyə alınmış qala sindromundan azad edərdi. Silahlanma yarışı sosial sahənin inkişafına, istehlak mallarının istehsalına ciddi ziyan vurdu. Xarici dünya ilə gərginliyin azalması ölkə daxilində dissidentlərə qarşı repressiyalara ehtiyacı aradan qaldırdı.
Qorbaçov Qərbə qeyri-mümkün olduğu qədər də ağlabatan bir şey təklif etdi: hər bir tərəfin şəxsiyyətini və daxili həyat tərzini qorumaqla dinc yanaşı yaşamaq və əməkdaşlıq etmək.
Bu layihə nə SSRİ-də, nə də xaricdə lazımi dəstək tapdı. Sistem daxilində vəzifəsi xarici dünya ilə qarşıdurma rejimini saxlamaq olan strukturlar Qorbaçovun planı ilə razılaşmadılar. Sovet cəmiyyətinin üç sütunundan - Sov.İKP, DTK və hərbi sənaye kompleksindən ən azı sonuncu ikisi “Soyuq müharibə”yə son qoymaqda maraqlı deyildi. Çünki bu, onları mövcud olmaq səbəblərindən məhrum edərdi.
Bu, xüsusilə xarici təhlükələri daim gücləndirmək zərurəti olmadığı halda, öz kadrlarının əsas payından və ölkədəki imtiyazlı mövqedən məhrum olan DTK üçün doğru idi. 70 il ərzində agent çəkişmələri bütün Sovet cəmiyyətini kökündən çıxara bildi, ona görə də Komitə üzvlərinə sağdan və soldan yenidənqurma əleyhdarlarını təşkil etmək asan idi. Yeltsinin yaxın çevrəsində nə qədər məlumat verənin olduğunu hələ də bilmirik. Lakin Fövqəladə Hallar üzrə Dövlət Komitəsinin arxasında DTK rəhbəri Vladimir Kryuçkovun dayandığı artıq sübuta yetirilib.
Hər iki anti-Qorbaçov qrupun fəaliyyətinin nəticəsi agentlərin qüdrətini cilovlamaq qabiliyyətini özündə saxlayan gücə malik yeganə struktur olan Sov.İKP-nin ləğvi oldu. Partiya təşkilatı onun əsasında cəmiyyətin fəal hissəsini əhatə edən yeni siyasi strukturların yaradılması üçün resurs təmin etdi. Demokratikləşmə tələbi 1980-ci illərdə gəlmiş partiya liderlərinin yeni nəsli tərəfindən formalaşdırılıb. Fəal yox, sistemli demokratiyanın bu ilk tumurcuqları peyda olan kimi Sov.İKP-yə qadağa qoyulması ilə birlikdə məhv edildi. Eyni zamanda, DTK strukturları 90-cı illərdə əziyyət çəkmədilər və yeni prezident şaqulisinə uğurla inteqrasiya edərək partiyadan və xüsusən də ictimai nəzarətdən kənarda qaldılar. Beləliklə, prezident fiquru ətrafında qurulan “Sezarizmə” yol açıldı.
Sosializmi islahat etmək əvəzinə, bir neçə il ərzində tamamilə iflas yaşandı. Hər şey o qədər tez baş verdi ki, kənar aktorların öz mövqeyini almağa və siyasətlərini dəyişməyə vaxtı olmadı. Baxmayaraq ki, 1985-ci ildən Qorbaçov ABŞ-la münasibətlərdə “yumşaq” kursu götürmüşdü, Qərbin təzyiqləri daha bir neçə il davam etdi. Tərəflər arasında münasibətlərdəki buzlar 1988-1989-cu illərdən tez əriməyə başladı.
Qorbaçov genişmiqyaslı tərksilah proqramını işə salmağa və həyata keçirməyə nail oldu. Lakin artan iqtisadi problemlər və millətlərarası münaqişələr ona vəziyyəti nəzarətdə saxlamağa imkan vermədi. Qərb tərəfdaşları 1991-ci ildə kritik vəziyyət zamanı G7-nin iclasında tələb olunan təcili yardımı göstərmədilər.
Bununla belə, ABŞ Prezidenti Corc Buş Respublikaçılar Partiyasının rəhbərlərinin təşəbbüsü ilə baş tutan Sovet İttifaqının dağıldığını elan etməkdən çəkinmədi. Bu, “Soyuq müharibə”də Qərb İttifaqının qələbəsi idi. Dünya sosializm sistemi sürətlə öz mövcudluğunu dayandırdı. Lakin eyni zamanda, elan edilmiş “tarixin sonu” otuz ildən sonra bütün dünyada dərin reaksiyaya və siyasi arxalaşmaya çevrildi.
ABŞ-ın başçılıq etdiyi Avro-Atlantik Alyans ölkələri Avropada vahid təhlükəsizlik sistemi qurmaq əvəzinə tədricən Şərqi Avropa ölkələrinə nəzarət uğrunda Rusiya ilə rəqabətə giriblər. Keçmiş SSRİ-nin bütün nüvə potensialını miras qoyan və BMT Təhlükəsizlik Şurasındakı yeri olan Rusiya Federasiyasının özündə demokratik təsisatların başlanğıcı bazar islahatlarının iqtisadi məqsədəuyğunluğuna qurban verildi. Yeni ölkənin kimliyi Romanovlar imperiyasının gerbinin Stalinin himni ilə birləşməsi üzərində qurulub. Qərblə Rusiya arasında əsrin dörddə biri müddətində davam edən geosiyasi oyunlar son 80 ildə Avropada ən böyük silahlı münaqişəyə səbəb olub.
1917-ci il inqilabının dərsləri
Sovet sosializmi nə mükəmməl, nə çiçəklənən, nə də sabit quruluş idi. Onun saxlanması keçmiş Rusiya imperiyasının xalqlarına böyük zəhmət və qurbanlar bahasına başa gəldi. Vətəndaş müharibəsindən və dünyanın inkişaf etmiş ölkələri ilə qarşıdurmadan sonra yaranmış siyasi rejim iqtisadiyyatın səfərbərlik modeli və qəddar repressiya aparatı ilə mühasirəyə alınmış qala kimi qurulmuşdu. 1945-ci ildən sonra Sovet təcrübəsinin insan potensialının tükənməyə yaxın olduğu getdikcə aydın oldu.
Yenidənqurmanın əvvəlinə qədər ölkə daimi yaşamaq uğrunda mübarizədən qana qərq olmuşdu, bu da daimi müharibələrdə və repressiyalarda milyonlarla qurbana çevrilmişdi. Bunun ağır nəticələri cəmiyyətdə kütləvi qorxu, inamsızlıq və inamsızlıq idi. Son SSRİ-də kritik bir yorğunluq, məyusluq və sinizm yığıldı. 1980-ci illərdə “Leninist prinsiplərə qayıdış” çağırışı yalnız sifətdə istehzalı təbəssüm yarada bilərdi. Kapitalizmə alternativ uğrunda qeyri-bərabər döyüş sona yaxınlaşırdı.
Dünya üçün 1917-ci il Rusiya inqilabı keçmiş Romanovlar imperiyasının xalqlarına nisbətən daha böyük rol oynadı. O, indi ümumi olaraq “Qlobal Cənub” adlandırılan ölkələrdə anti-müstəmləkəçi və milli azadlıq hərəkatları üçün nümunə oldu. Qərbin köhnə zəngin və inkişaf etmiş ölkələrində “bolşevik təhlükəsi” hakim dairələri daxildə əhalinin geniş təbəqələrinə müvəqqəti güzəştlər etməyə məcbur edirdi.
Dəyişikliklər cəmiyyətin həyatının bütün sahələrinə təsir etdi. Böyük kapital öz mənfəətini orta təbəqə və fəhlə sinfi ilə bölüşməyə məcbur oldu. Hər bir vətəndaşın sosial müdafiəsi və layiqli istehlak standartının təmin olunduğu “rifah cəmiyyəti” konsepsiyası 20-ci əsrdə liberal demokratiyanın təməl daşı oldu. SSRİ nümunəsi ilə qadınlar kişilərlə bərabər hüquqlar əldə edir, irqi ayrı-seçkilikdən imtina edilir, cəmiyyət daha dünyəviləşir. Dövlətlər inhisarların hökmranlığından və iqtisadi böhranların nəticələrindən qorunmaq üçün tənzimləyici mexanizmlər tətbiq edirlər.
Sovet alternativi kapitalizmi dəyişməyə məcbur etdi. Bu, beynəlxalq münasibətlər sisteminə də təsir etdi. İkinci Dünya müharibəsindən sonra aydın oldu ki, liberal demokratiyalar sosialist ölkələri ilə qüvvələr balansını saxlamaq maraqları naminə əməkdaşlıq etmədən yaşaya bilməzlər. Nəticədə, məqsədi sülhün diplomatik yolla qorunması olan beynəlxalq institutlar yarandı və fəal inkişaf etdi.
İnsan hüquqları ümumbəşəri dəyər kimi elan edildi. Demokratiya və insan hüquqları uğrunda mübarizə sosialist düşərgəsinin azad ölkələrindən uzaqda olan ölkələrin qüdrətini tarazlaşdıran mühüm amillərə çevrildi. Sovet çağırışına müqavimət kapitalizmin heterogen və özünü tənzimləyən dünya sistemini səfərbər edir və gücləndirir.
1914-cü ilin avqustuna qayıt
Qərbin siyasi-iqtisadi modeli 1960-cı illərin sonu və 1970-ci illərdə özünün ən parlaq dövrünü yaşadı. Bununla da Sovet sistemi Qərblə rəqabət qabiliyyətini itirdi. Liberal demokratiya sürətlə tənəzzülə uğrayan Sovet İttifaqı fonunda uğurlu və effektiv görünürdü. Lakin onun dağılmasından sonrakı üç onillik perspektivində bu mübahisəsiz görünən üstünlük illüziyaya çevrildi.
Birincisi, Sovet alternativinin ortadan qalxması ilə Qərb kapitalizmi özünü məhdudlaşdırmaq həvəsini itirdi. İkincisi, dünya sisteminin yeni periferik iştirakçıları iqtisadi cəhətdən daha səmərəli görünməyə başladılar. Bir qayda olaraq, onlar bazarı və avtoritar siyasi rejimi uğurla birləşdirib, ictimai nəzarət institutlarını sıxışdırıblar və bununla da kapital artımı xərclərini azaldıblar. Bazar avtoritarizminin Çin modeli dünya sisteminin özəyi də daxil olmaqla bir çox başqa ölkələr üçün cəlbedici oldu.
Nəhayət, qlobal çağırış kimi sosializmin olmaması təkcə sosial dövlətin deyil, həm də beynəlxalq əməkdaşlığın liberal institutlarının deqradasiyasına gətirib çıxardı. Son onilliklər ərzində biz 1917-ci ildən əvvəlki dünyada özümüzü necə tapdığımızın fərqinə varmamışıq. Burada həlledici rolu inhisarçı kapital, güclülərin qanunu və onlara sahib olan imperialist dövlətlər oynayır.
2025-ci ilin əvvəlində, çoxları üçün gözlənilmədən, birdən-birə yenidən aydın oldu: yüz ildən çox əvvəl olduğu kimi, beynəlxalq arenada güc
Bir-birini və dünyanın qalan hissəsini məhv etmək üçün nüvə potensialından istifadə etməyə hazır olan bir neçə böyük imperiya döyüşür. Bizim vəziyyətimizlə on milyonlarla qurbana səbəb olan, lakin bütün bəşəriyyətin həyatı bahasına başa gəlməyən Birinci Dünya müharibəsi arasındakı əsas fərq budur. İndi imperializm təkcə kapitalizmin inkişafının ən yüksək və son mərhələsinə deyil, həm də Fukuyamaya görə deyil, tarixin tam sonu ola bilər.
ABŞ, Çin, Avropa İttifaqı və Rusiya yeni “böyük güclər dördlüyü” yaradaraq dünyanın əksər hissəsini öz aralarında bölüşdürəcəklərmi? Ən azından bu, Tramp, Si Cinpin və Putinlə mümkündür. Şərqi Avropada daha bir ərazi bölgüsü, kim bilir neçə dəfə, Avropa Birliyinə dəhşətli zərbə olacaq.
Bununla belə, dünyanın bölünməsi heç vaxt son deyil; davam edən cilovsuz qazanc axtarışları kontekstində əsas dünya gücləri arasında qarşılıqlı yadlaşma və daimi qarşıdurma praktiki olaraq qaçılmazdır.
"Daha çox kapitalizm, daha az demokratiya!" — bu, indiki anın şüarıdır. Problem ondadır ki, indi Sovet layihəsi kimi xəyali alternativ yoxdur və hətta perspektivi də yoxdur. Sosializm iflasa uğradı və kapitalizm liberal ədəb qaydalarının lazımsız yüklərindən tədricən xilas olur. Dünya ifrata varmağa hazırdır.
Müəllif: Vasili Jarkov - Müstəqil siyasi analitik, Vilnüsdəki Avropa Humanitar Universitetinin müəllimi.
Mənbə: The Moscow Times
Tərcümə AYNA.AZ-a məxsusdur.
Martın 5-də Ankarada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Respublikasının Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan iftar süfrəsində iştirak ediblər.
