Əhalinin sosial durumu sosial şəbəkələrdədir – Bəs siz nəyə lazımsınız?

SSRİ illərində “çekist təqibi”nə görə insanlar ağızlarına su alıb dinməzcə qalır. Bəzi haqsızlıq və sosial problemlərə susmalı olurdular. Etiraz qurdlarını repressiya qurbanları olmuş Müşviqlərin şeirlərini oxumaqla öldürürdülər.

KONKRET.az xəbər verir ki, Azərbaycan müstəqilliyini bərpa edəndən sonra 1993-ə kimi reket jurnalistikası hökm sürdü. Lakin 1993-cü ildən sonra azad söz və mətbuat azadlığı, daha sonra senzuranın ləğvi bu sahənin inkişafına yol açmalı idi.

Bəli, yol açmalı idi ki, dördüncü hakimiyyət – jurnalistlər əhali arasındakı problemlərdən hökuməti xəbərdar etsin, ölkə rəhbərliyi də bu çətinliklərin aradan qaldırılması naminə işlər görsün. Düzdür, hazırda bəzi informasiya resurslarının bu istiqamətdə fəaliyyəti var. Müəyyən məmur özbaşınalıqları, sadə vətəndaşların problemləri vaxtaşırı işıqlandırılır. Lakin bütün bunlar hər zaman kifayət etmir. Ona görə də Azərbaycan hökuməti kadr islahatları aparır ki, əhalinin rifah şəraiti daha da yaxşılaşsın.

Amma…

Nədənsə yeni təyin olunan rəis, direktor, sədr və nazirlər əvvəlcə xalqın yox, öz güzəranlarını düzəltməyə başlayırlar. Durumlarını o qədər səhmanlayırlar ki, hətta sosial mediada gedən məlumatlarda bəzi məmurların qısa zamanda oliqarxlaşdığı iddia olunur. Yəni əhalinin rifah şəraitinə ayrılan pullar səlahiyyətli şəxslər tərəfindən mənimsənəndə camaatın dolanışığı düzələ bilməz. Nəticədə harın məmurlar artır. Hansısa milyonçu vəzifəlilərin katibələri ən pis halda son buraxılış “BMW” idarə edir, müharibə veteranları isə “NAZ Lifan” sürür. Çörək pulu üçün süpürgəçilikdən tutmuş ən ağır başqa işlərə kimi görən ahıllar bəzən yuxularını təmizlədikləri parkın skamyalarında, biixtiyari formada evə qayıdarkən metro oturacaqlarında alırlar. Halbuki təqaüdçüdürlər və aldıqları aylıq məbləğ məntiqlə onların bütün ehtiyaclarını ödəməlidir. Bəli, məntiqlə. İnflyasiya ilə yox.

Millətin vəkilləri!

Millətin problemlərinin həllində onların səs verib seçdikləri millət vəkilləri parlamentdə məsələ qaldırmalı, yeni qanun layihələrini müzakirə və təklif etməlidirlər. Bunun üçün isə müxtəlif komitələr mövcuddur. Məsələn son günlərin bahalaşması fonunda Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyevin Zəngəzur yazıları tirajlanıb, onun müavini Məlahət İbrahimqızı Ukraynada günahsız yerə saxlanılan Misir Qasımlının problemini qaldırıb, Ukraynadakı səfirimiz Elmira Axundovanı bu istiqamətdə fəaliyyətsizlikdə tənqid edib. Bəli, hər iki mövzunun Azərbaycan üçün gündəmdə saxlanılması mühümdür. Amma sadalananların heç biri nə sosial rifah, nə də iqtisadi narahatlıqdır. Həmin komitədəki Səttar Möhbalıyev haqqında isə bu ilin əsas sualı belə olub:

Maaşımızdan pul tutan Həmkarlar İttifaqları nə iş görür?

Hər çağırışda deputat olan Ziyad Səmədzadə də həmin komitədədir. Sosial problemlərdən daha çox digər komitələrin üzvləri bəhs edir. Onsuz da barmaqla sayılacaq həmin millət vəkillərini millət tanıyır. Məqsəd kiminsə fəaliyyətsizliyinin tənqidi deyil. Çünki bəzən bahalaşma kimi mənfi gerçəklər parlamentdə qabardılır. Amma vəziyyət dəyişməz olaraq qalır, yəni qaldırılan məsələ həll olunmur.

Mədəmizə görə yaşayırıq?

Elə bil ki, hamı hökumətin minimum əmək haqlarını qaldırmasını və Tarif Şurasının qiymətləri artırmamasına ümid bəsləyir. Hamı dediklərimin içində mövcud vəziyyətə təsir edə biləcək vəzifəlilər də var. Ötən yazılarımın biri evində soyuducu və televizor olanları kasıb saymayan deputatın fikrinə həsr olunmuşdu. İqtisadçı geniş təhlilindən sonra bildirmişdi ki, Azərbaycan əhalisi qazancının 50-55 faizini ərzağa xərcləyir. Bu isə əksər insanların kasıb olduğu deməkdir. 800 manatlıq maaşla hesablasaq, 50 % 400 AZN pul edir.

Doğrudan da, ac yatmamaq üçün bir həftəlik bazarlıq ən azı 100 manat civarındadır. Bir ay isə 4 həftədən ibarət olduğu üçün insanlar yemək üçün azı 400 manatlarını xərcləməlidirlər. Minimum əmək haqqıdan 100 manat çox. Vergiləri, dərman, digər gündəlik tələbatları hesablayanda ayın axırına qəpik-qüpük qala, qalmaya. Allah kərimdir. Bir aya 2-3 toy (bədbəxt hadisə, səhhət problemi və s.) məsrəfləri də çıxanda isə insanlar borca girməyə məcbur qalır. Sanki camaatı yüksək faizli kreditlərə vadar edirlər. Broyler rejimindən çıxa bilməyən kasıb millətin vəkili də qayıdır ki, quzu əti ziyandır. Bu, mal və qoyun əti yeyə bilməyənlərə primitiv təsəllidir.

Təskinlikdənsə, gömrük rüsumları ilə bağlı təkliflər verilsə, bəlkə də seçicilər qutuya atılan səslərinin halallığını verərdilər. Gömrük rüsumları yüngülləşən təqdirdə isə monopolist biznesmenlər xaricdəki müəyyən bazarlardan 1-2 manata aldıqlarını 10-30 manat civarında satmasalar xalq maaşının yarısını ərzağa xərcləməz. Kasıb adı üstümüzdən düşərdi. Bir də gördün, Xəzərin sahilində yaşayanlar nə vaxtsa əsl kürü də yeyə bildilər.

Bəlkə də bu ölkə “çörək bol olsa, yenilməz vətən” əsrindən çıxdı. Bəlkə…

KONKRET.az-ın Analitik Qrupu

Kürd qızı Məhsa Əmininin öldürülməsindən sonra İranda bir andaca genişlənən aksiyalar dövlətin müxtəlif təzyiq qruplarına nəzarətini zəiflətdi. Üsyanın genişləndiyi bir dövrdə isə İran rəsmi mənbələrindən KİV-ə bir məlumat sızdırıldı:

“İraq sərhədindən ölkəyə kürd terrorçuları daxil olub. Onlar özləri ilə xeyli silah-sursat gətirib”.

Rəsmi Tehranın bu kəşfiyyat məlumatına reaksiyası çox sərt oldu. 24 sentyabrda İranın İnqilab Keşikçiləri Korpusu Şimali İraq Kürd Muxtariyyətində yerləşən “anti-İran qüvvələri”nə qarşı yeni hərbi əməliyyatlara start verdi. Bir həftədən çox davam edən əməliyyatda kürd terror qrupları və partiyaların qərargahları, habelə, təlim düşərgələri PUA və artilleriya atəşləri ilə vuruldu.

İran və kürd terror qrupları arasında toqquşmalar oktyabr ayında da bütün şiddəti ilə davam etdi. Demək olar ki, hər gün Şimali İraqla sərhəd ərazilər bombalandı. Bununla paraleldə İran İnqilab Keşikçiləri korpusundan yeni bir təhdid mesajı gəldi:

“Bəzi qonşular sərhəd xətlərində mövcud olan münafiq və separatçı terrorçuları ölkədən çıxarıb regionu bu şeytanlardan təmizləməsə, İran silahlı qüvvələrinin xüsusi təyinatlı bölmələri birbaşa müdaxilə etməyə hazırdır” – korpusun 8 oktyabr tarixli bəyanatında deyilirdi.

Bu isə Şimali İraq Kürd Muxtariyyətinin İran tərəfindən işğal ediləcəyi, ya da ən yaxşı halda burada bufer zona yaradacağı mənasına gəlir. Bəs İranla bu terror təşkilatları arasında gərginliyin artması Azərbaycan üçün gələcəkdə hansı təhlükələr formalaşdıra bilər?

Təbriz Araşdırmalar İnstitutunun eksperti Babək Şahidi Pressklub.az-a eksklüziv açıqlamasında bu məsələ ilə bağlı qorxulu proqnozlar verib:

“Məhsa Əmininin etnik kürd olması İranda baş verən aksiyalar fonunda ölkədəki kürdlərin siyasi aktivliyinin artmasına səbəb oldu. Bunu görən İKDP (İran Kürdüstanı Demokratik Partiyası) başda olmaqla kürd siyasi-militar qruplar mövcud vəziyyətdən istifadə etməyə qərar verdilər. KOMALA, İKDP və PKK terrorçuları İraq-İran sərhədini keçib, ölkəyə daxil oldu. Hətta bu təşkilatların üzvləri Kürdüstan bayrağı ilə Qərbi Azərbaycan ostanının xiyabanında yürüş təşkil etdilər. Soruşa bilərsiz ki, Güney Azərbaycanla Kürdüstan bayrağının nə əlaqəsi? Deməli, İKDP, KOMALA və PKK-nın İran Kürdüstanına dair yaratdıqları xəyali xəritələrdə Urmiya, Xoy, Sulduz, Tikantəpə, Üşnəviyyə kimi Azərbaycan şəhərləri Kürdüstanın tərkibində göstərilib. Vəziyyət çox kritikdir. Ölkəyə sızan kürd terrorçular özləri ilə xeyli silah da gətirib. Və onların bir qismini, iddialara görə, sivil dəstəkçilərinə paylayıb. Burada məqsəd, İrandakı iğtişaşlar dərinləşərsə, Kürdüstanı qurmaq üçün terror aktlarını artırmaq, gerilla savaşına başlamaq və yerli kürdləri təşkilatlandırmaqdır. Bu işdə ən böyük zərbə isə biz azərbaycanlılara dəyə bilər. Diqqət yetirsək, PKK\PYD Suriyanın şimalında həm ərəbləri, həm də türkmənləri köçə məcbur etdi. Onlar eyni işi İraqda, Kərkükdə də təkrarladılar və minlərlə türkmən yurd-yuvalarından didərgin düşdü. Təəssüf hissi ilə deyə bilərəm ki, molla rejiminin daxili nəzarəti daha da zəifləyərsə, eyni ssenari Güney Azərbaycanda da yaşana bilər. Kürdlər artıq burada bir çox şəhərlərimizi “özününküləşdirib”. Münbit şərait yetişəndə isə İraq və Suriyadakı təcrübələrini Güney Azərbaycanda da təkrarlamağa cəhd edəcəklər. Bu isə Azərbaycan və Naxçıvanla sərhəddə terrorçuların nəzarət etməsinə gətirib çıxara bilər”.

Mövzuyla bağlı Pressklub.az-a danışan təhlükəsizlik eksperti İlham İsmayıl isə Azərbaycan və onun sərhədləri üçün ciddi bir təhlükənin formalaşacağına inanmır:

“PKK\PJAK-a qarşı İranın çox sərt mövqeyi var və bu qruplar daha çox İraqla sərhəddə fəaliyyət göstərirlər. Onların İranın içərilərindən bu boyda ərazini maneəsiz keçib Güney Azərbaycana gəlmələri, burada təxribat törətmələri şəxsən mənə qeyri-mümkün görünür. Və əlavə edim ki, kürd terrorçulara Güney Azərbaycan və Naxçıvandan qabaq Sənəndəc vilayəti maraqlıdır. Onların əsas məqsədi orada bir müxtariyyat əldə etməkdir. İransa bu məsələdə heç cür güzəştə getmir və həm sərhəddə, həm də ölkənin daxilində onları rahat nəfəs almağa qoymur. Ona görə də mən bu təşkilatların İranda güclənəcəyinə və gələcəkdə Güney Azərbaycan şəhərləri və Naxçıvan üçün hansısa təhdid yaradacağına inanmıram” –deyə, İ.İsmayıl bildirib.

Lakin kürd terrorçuların güney Azərbaycan şəhərlərində əllərində Kürdüstan bayrağı və üzərilərində silahlarla gəzdiyini əks etdirən videogörüntülər var. Habelə, Türkiyə KİV-nin iddiasına görə İranın Azərbaycanla sərhəddə yaxın Germi, Biləsuvar, Meşkinşəhr və Muğan yaşayış məntəqələrində kürd terrorçuların təlim düşərgələri yaradılıb.

Beləliklə, İran PKK-sının Güney Azərbaycanda və Azərbaycanla sərhəddə fəallaşması təlaş doğurur. Eyni zamanda, kürdlərin, bu gün olmasa belə, molla rejiminin devrilməsindən sonra silahlanması, “İran Kürdüstanı” xəritəsi boyu əraziləri ələ keçirməsi və burada etnik təmizləmə siyasəti aparması təhlükəsi realdır. Axı, onlar eyni ssenarini Səddam rejimi devriləndə İraqda, Əsəd rejimi sarsılanda isə Suriyada reallaşdırıb. Belə bir vəziyyətdə Azərbaycanla Türkiyə qonşuluqda bir “Kürdüstan proyekti”nin formalaşdırılmasına imkan verə bilməz. Buna səbəb, əvvəla, sərhədlərin təhlükəsizliyi probleminin aktuallaşacağı ilə bağlıdır. Digər tərəfdən, PKK terroru bu torpaqlarda fəaliyyətə başlasa milyonlarla güney azərbaycanlının qaçmağa cəmi iki məmləkəti qalacaq: Türkiyə və Azərbaycan…

Bütün bunları nəzərə alaraq, deyə bilərik ki, gələcəkdə bu təhlükələrdən sığortalanmanın ən uğurlu yolu məhz Zəngəzur dəhlizidir. Bu dəhliz, əvvəla, terrorçuların ikinci vətənləri sayılan Ermənistanda gizlənmələrinin qarşısını alacaq. Bundan savayı, kürd terroru ilə 40 ildən çox mübarizə aparıb zəfər qazanan Türkiyə ilə Azərbaycanın Ermənistan üzərindən quru yolla əlaqəsi bölgədə terror təhdidini minimallaşdıracaq…
Nicat İsmayılov

“Orta Asiyanın Türk Respublikaları yaxın zamanda dünya siyasətinin mərkəzlərindən birinə çevriləcək. Dünyanın iqtisadi inkişafının "motoru" Asiyaya, Çinə, Hindistana və hər iki dövlətin orbitində olan ölkələrə keçib-keçir, yaxın 20 ildə iqtisadi mərkəz məhz Hind-Sakit okean hövzəsi olacaq”.
Bakupost.az xəbər verir ki, bunu ekspert Natiq Cəfərli bildirib.
N.Cəfərli qeyd edib ki, yeni modeldə Orta Asiyanın Türk Respublikalarının üzərinə böyük rol düşür, onlar körpü, müxtəlif fraqmental lider ölkələr arasında bufer zona rolunda olacaqlar:
“Həmin ölkələri həm də Rusiyanın gələcək fiaskosuna hazırlamaq lazımdır. Əslində bütün dünya bu gün post-Putin, zəifləmiş Rusiya dönəminə hazırlaşır, ölkələr onilliklərə hesablanmış "vizion" qurur.
Yeni dünyada Türk Cümhuriyyətlərinin unikal rolunun olması üçün öz aralarında sıx inteqrasiya bağlarının, əsas da dövlətlərarası koordinasiya institutlarının yaradılması çox önəmlidir. Bu missiyada Azərbaycanın unikal mövqeyi ola bilər, Orta Asiya Türk Respublikaları üçün biz Türkiyədən "bir köynək" daha yaxınıq. Türkiyə vacib, önəmli, güclü "oyun qurucu" rolunu gücləndirməli, Azərbaycan isə Orta Asiyanı Türkiyəyə, eləcə də dünyaya bağlayacaq strateji körpü olmalıdır. Azərbaycan Xəzərin o tayında böyük "yumşaq güc"ə malikdir, biz bunu ölkədə yaşayaraq anlamasaq da, Xəzərin o tayı bizə Avropa kimi baxır, bizi Avropa sayır, bunu doğru dəyərləndirməliyik. Hər şey çox tez dəyişir-dəyişəcək, qlobal dünyadan fraqmental dünyaya keçid baş verir, bu yeni formatda Türkiyə fraqmental dünyanın yeni regional güc mərkəzi, Azərbaycan isə bu yeni güc mərkəzinin əsas oyunçusu ola bilər. Bunun üçün Türk Dövlətləri Birliyinin (TDB) işlək koordinasiya institutları yaranmalıdır, TDB ərazi olaraq böyük bir coğrafiyadır, əhali olaraq 160 milyonluq bazardır, bu qurum gücünü və nüfuzunu dəqiq hesablaya, doğru dəyərləndirib düzgün strategiya qura bilsə, gələcək fraqmental dünyanın əsas oyun qurucularından biri olacaq.
Bu gün 10-20-30 il önə baxmağı bacarmaq, gələcəyin təməlini düzgün qoymaq zamanıdır...”

Oktyabrın 11-i Avropa Şurası Parlament Assambleyasının Hüquq məsələləri və İnsan Hüquqları Komitəsində "Azərbaycanda jurnalistlərin və hüquq müdafiəçilərinin həyatına və təhlükəsizliyinə təhdidlər" mövzusu müzakirə edilib.

Komitə məsələni araşdırmaq və hesabat hazırlamaq üçün Böyük Britaniyalı deputat Hanna Bardelli məruzəçi təyin edib.

Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutunun rəhbəri Emin Hüseynov AŞPA-nın qərarını alqışayıb:
"Məruzəçisinin iki illik mandatı olacaq. Azərbaycanda jurnalistlərin, tənqidi səslərin boğulmasının qarşısının alınması üçün sanki bir institut yaranır. Bütün jurnalistlər, bloqerlər, ölkə daxilində, ölkə xaricində olan siyasi fəallar hamısı onları müdafiə edə biləcək, bəyanatlarla çıxış edə biləcək yeni bir tərəf əldə edir".

AŞPA-nın Hüquq məsələri və İnsan Hüquqları Komitəsinin üzvü olan deputat Erkin Qədirli məsələnin qoyuluşu ilə razı olmadığını bildirib:
Problem var, yanlış anlaşılmasın. Problem araşdırılmalıdır, ciddidir. Jurnalistlərin müdafiəsi önəmli məsələdir. Ancaq burda hazırlanan mətn çox zəifdir, yersizdir və heç problemə aidiyyatı yoxdur".

Hüquq məsələləri və İnsan Hüquqları Komitəsinin Azərbaycandan olan digər üzvü, müzakirələrdə iştirak edən Yeni Azərbaycan Partiyası deputatı Kamal Cəfərov qərəzli yanaşma olduğunu deyir:
"Bilirsiniz, hər ölkənin öz daxili problemləri var. Azərbaycan da, o cümlədən, istisna deyil. Ancaq siz də yaxşı xatırlayırsınız, bir neçə ay bundan öncə erməni minaları nəticəsində azərbaycanlı jurnalistlər həlak oldu, həyatlarını itirdilər. Mən çox istərdim ki, həmin jurnalistlərlə bağlı burda çıxışlar olsun, qətnamə təşəbbüsləri olsun, kənar dinləmələr və tədbirlər keçirilsin. Amma çox təəssüf, bunu görmürük".

"Azərbaycanda jurnalistlərin və hüquq müdafiəçilərinin həyatına və təhlükəsizliyinə təhdidlər" haqqında AŞPA-nın bir qrup deputatı yaz sessiyasında qətnamə layihəsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. Təşəbbüs sənədində deputatlar jurnalist və LGBT fəalı Əvəz Hafizlinin öldürülməsinə, bloger və hüquq müdafiəçisi Bəxtiyar Hacıyevin oğurlanmasına, habelə Azərbaycanda və xaricdə araşdırmaçı reportyorlar üçün təhlükələrə istinad ediblər.

Məruzəçi Hanna Bardell növbəti iki il ərzində mövzunu araşdıraraq AŞPA üçün ətraflı hesabat və qətnamə layihəsi hazırlayacaq.

amerikaninsesi

Azərbaycanla Ermənistan bir yandan sülh və delimitasiya prosesinin həyata keçirilməsi üçün razılaşır, təkliflərə açıq olduqlarını bəyan edir, digər tərəfdən isə sərhəddə atəşkəs pozulur.

Bunu həm münaqişənin qalıqları kimi qiymətləndirmək olar, həm də qarşı tərəfin və maraqlı güclərin təzyiqi kimi də.

Azərbaycan tərəfi demarkasiyanı həll etdiyi üçün sahədə qazandığını masada təmin etməlidir. Artıq bundan sonra bütün güc diplomatların üzərinə düşməlidir. Son sərhəd toqquşmasından sonra hər iki tərəfin cəmiyyəti artıq müharibə ab-havasından çox uzaqdır. Əslində, son sərhəd toqquşmasına gətirib çıxaran təxribatı planlaşdıran güclərin məqsədlərindən biri həm də bu ola bilər. Təbii ki, başqa məqsədlər də olmamış deyil. Misal üçün, Ermənistan ərazisində yeni münaqişə ocağının yaranma ehtimalı da vardı. Azərbaycan ordusu sadəcə vaxtında və yerində durmağı bacardı. İndiki mövqelərdən bir qədər irəli artıq yaşayış məntəqələri demək idi. Bu isə yeni müharibə dalğası və yaxud yeni münaqişə ocağı kimi qiymətləndiriləcəkdi.

Məsələ ondadır ki, Azərbaycan tərəfi uzun zaman idi ermənilərin yaşadığı, Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti nəzarəti altındakı bölgə ilə bağlı rəsmi olaraq heç bir açıqlama vermirdi. Ən son rəsmi Bakı həmin ermənilərin öz vətəndaşı olduğunu və onlarla bağlı məsələnin də daxili işi olduğunu bəyan etdi.

Əslində, proses elə bir həddə gəlib ki, Ermənistan, demək olar, Qarabağdan tamamilə qopub, Qarabağ xərçəngini kəsib atıb. Bu baxımdan, Azərbaycan tərəfinin əli daha güclüdür, ancaq ərazidə Rusiya qüvvələrinin olması müəyyyən suallar yaradır. Azərbaycan ermənilərlə necə danışmalıdır? Hər nə olmasından aslı olmayaraq, təmas qaçınılmazdır. Rəsmi Bakı ya özünə ermənilər içərisində bir masada oturmaq üçün mənbə tapmalıdır. Ya da dolayısı ilə işlər görməlidir. Arayik Arutyunyan Azərbaycan üçün mənbə ola bilməz. Çünki onun cinayət əməlləri və Azərbaycana qarşı məlum iddiaları var. Bundan əlavə, Azərbaycan prokurorluq orqanları Arayikin məhkəmə qarşısına çıxarılacağını bəyan etmişdi. Hərbiqarşısına də mümkün görünmür. Çünki hərbi müdaxilə zamanı itkilər və ya böyük köç problemlər yarada bilər. Rusların ərazidə olması da hərbi müdaxiləni imkansız edir. Qalır sivil üsullar. Misal üçün Şuşada yerli kanalın açılıb erməni dilində verilişlərin verilməsi mümkün ssenaridir. Rəsmi Bakı əlindəki imkanlardan istifadə edərək kənar yayımları dayandırıb özünü bu məkana yerləşdirməlidir. Bu elə bir şeydir ki, bunun üçün nə rusu, nə də hansısa bir ölkəni nəzərə almağa gərək var. Birbaşa təmasın çətin olduğunu nəzərə alsaq, Azərbaycan dolayı yollara əl atmalıdır. Hər iki tərəfin qanlı keçmişi var. Bunun üçün xeyli sayda layihələr həyata keçirilməlidir. Kitablar yazılmalı, filmlər çəkilməlidir. Bu, “Yaradılış” dastanını deyil ki, “ol” deyincə olsun.

Təkcə siyasi, geosiyasi yox, həm də cəmiyyətlərin hazırkı vəziyyəti də imkan verir ki, təməllər atılsın. Hər iki tərəfdən buna qarşı çıxanlar, satqınlıqda ittiham edənlər olacaq. Həmin erməni əhalisinin Azərbaycana adaptasiyası üçün də qurbanlar lazım olacaq. Bu dəfə qurban dedikdə qan, şəhid nəzərdə tutmuram. Söyüləcək, təhqir ediləcək, satqın adlandırıla biləcək qurbanlar. Niyə bu qədər ağır? Çünki Azərbaycanda erməni sözü söyüş, təhqir kimi istifadə edilir, erməni tərəfdə isə türk sözü öldürülməli, yandırılmalı düşmən anlamı verir. Üstəgəl, müharibə travmaları.

Bütün bunları nəzərə alanda proses düşünüldüyü qədər də sadə və asan deyil.

Proses niyə bu qədər çətin görünür? Çünki hər iki cəmiyyətin təhsil və mədəni inkişaf səviyyəsi hər keçən il irəli getmək yerinə, daha da geriləyir. Əslində, tərəflər silaha, sursata yatırım edib, ancaq müharibədən sonrakı sülhə heç bir investisiya qoymayıb. Buna görə də proses bu istiqamətdə dalana dirənib. Problemi həll etməyin başqa bir yolu da Qafqazsayağı olardı. Yəni Azərbaycan tərəfi işğaldan azad etdiyi yerlərə əhalinin köçməsini təmin edir və proses təbii yolla həllə qovuşur. Bu da vaxt alacaq cinsdən həll yolu sayılır.

Məsələ ondadır ki, bölgədə hər kəs sülh istəmir. Sülh istəməyənlər üçün də nə erməni, nə türk, nə itkilər maraqlıdır, bunlar onlar üçün sadəcə olaraq statistikadır.

Sülh, müharibə, maraqlar, qazanclar, layihələr, oyunlar – bunların fonunda biz nə istəyirik? Öncə bunun qərarını vermək lazımdır.

Səxavət Məmməd

www.yenicag.az

Bu, heç də “qardaş xalqlar”, “barışıq”, “hamını bir masa arxasında oturtmaq cəhdləri” ilə bağlı deyil

2022-ci il Nobel Sülh Mükafatı laureatlarının adları elan olunan kimi sosial şəbəkələrdə müzakirələr, tənqidlər başladı: istifadəçilər təəccüblənirlər ki, Ukraynada genişmiqyaslı qanlı müharibə aparan Rusiya və ona dəstək olan Belarus nümayəndələrini necə qalib elan etmək olar?

Yaxşı, gəlin bunu anlamağa çalışaq: ruslar və belaruslar üçün Nobel mükafatı tamamilə təsadüfdür, yoxsa hələ də əsəb üçün əsas var?

Oktyabrın 7-də Ukrayna tarixində ilk dəfə olaraq Nobel Sülh Mükafatıb aldı. Öz missiyasını Ukraynada və ATƏT regionunda insan ləyaqətinin təbliği, insan hüquqlarının, demokratiyanın və həmrəyliyin yaradılması adlandıran Ukraynanın “Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi” hüquq müdafiə təşkilatı mükafatı qazandı. Yeri gəlmişkən, təşkilat “EuromaidanSOS”, “Let My People Go”, “#SaveOlegSentsov” təşəbbüslərinin təsisçisidir.

Əlbəttə, bu, soydaşlarımızla fəxr etmək, belə zəfər xəbərlərinə sevinmək üçün bir səbəbdir. Ancaq bu, bir çox ukraynalı üçün həm də çəlləkdən “bir qaşıq bal”dır. Ona görə ki, ölkəmizin təşkilatı ilə birlikdə Nobel Sülh Mükafatını həm də ruslar və belaruslar qazanıblar. Bunlardan biri SSRİ-də siyasi repressiyaları öyrənmək üçün yaradılmış “Memorial” qeyri-hökumət təşkilatıdır (Rusiya Federasiyasında “xarici agent” kimi tanınıb və bu yaxınlarda ləğv edilib, lakin fəaliyyətini davam etdirir); ikincisi, belaruslu siyasi məhbus, “Vyasna” İnsan Haqları Mərkəzinin rəhbəri Ales Bialiatskidir. Ukraynanın bir çox vətəndaşı belə şəriklilikdən hiddətlənib. Onlar hesab edirlər ki, Nobel Komitəsinin qərarı üç xalqı – Ukrayna, Rusiya və Belarus xalqlarını barışdırmaq üçün növbəti cəhddir. Niyə bu qənaətə gəldiniz sualına belə cavab verilir: Çünki Nobel mükafatının təsisçisinin vəsiyyətinə görə, o, “xalqlar arasında dostluq münasibətlərinə ən böyük və ya ən yaxşı töhfə verənə” verilməlidir.



Son yeddi ayda Rusiya terrorundan yorulan cəmiyyətimiz bu mövzuda xüsusilə aktivləşdi. Onlar mükafatı “Slavyan bazarı” ilə müqayisə edir, gələn il Şimali və Cənubi Koreyadan namizədlərin mükafatı almalarını təklif edir və hesab edirlər ki, Nobel mükafatının təşkilatçıları cizgi filmindəki “Leopold pişiyi” rolunu oynayırlar. Sovet məkanına aid deyildiyi kimi: "Uşaqlar, gəlin birlikdə yaşayaq!".

Bəziləri bu seçimdən əsəbiləşərək təklif edirlər ki, “Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi” mükafatdan imtina etməlidir. Çünki bu nominasiyada rusların və belarusların şəriki olmaq yaxşı deyil.

Aydındır ki, sosial şəbəkələrdə qəzəbli şərhlər yazmaq hardasa anlaşılandır. Onlar ən kiçik bir səbəbini görüb indiki Nobel Sülh Mükafatını tənqid etməyi öhdəsinə götürdülər. Ukraynalı laureatların fikri, xüsusən də “Vətəndaş Azadlıqları Mərkəzi”nin rəhbəri Aleksandra Matviyçukun açıqlaması heç kəsi maraqlandırmır. “Mən şadam ki, rəhbərlik etdiyim Mərkəz bu gün “Memorial” və “Vyasna”dan olan dostlarımız və tərəfdaşlarımızla birlikdə Nobel mükafatı aldıq”, - o qeyd edib. Və bildirib ki, onlar Belarus və Rusiya diktatura rejimlərinə qarşı cəsarətli müqavimət göstərirlər.

Ales Bialiatski Belarusun "Vyasna" Hüquq Müdafiə Mərkəzinin rəhbəri və Lukaşenko rejiminin siyasi məhbusudur (hələ də günahsız şəkildə dəmir barmaqlıqlar arxasındadır). 1997-ci ildən bu təşkilat Belarusda repressiyaların və digər insan hüquqlarının pozulmasının monitorinqini aparır. Müxalifətçi 2020-ci ildə Belarusda keçirilən etiraz aksiyalarında fəal iştirak edib. Onun 2021-ci ildə həbsi “Vyasna”nın Lukaşenkoya qarşı mitinqlərin iştirakçılarına kömək etməsi və siyasi məhbuslar haqqında məlumatların toplanması ilə əlaqələndirilir.

“Memorial” İnsan Haqları Cəmiyyəti isə Rusiyada insan hüquqlarının pozulması hallarını qeydə alır, qaçqınlar və siyasi məhbuslar üçün maarifləndirici proqramlar və hüquqi məsləhətləşmələr aparır. Vaxtilə “Memorial”ın nümayəndələri Stalin repressiyaları qurbanlarının böyük məzarlarını aşkar etmişdilər. Ümumiyyətlə, qurum sovet dövründə edam edilmiş, həbs edilmiş və ya təqiblərə məruz qalmış milyonlarla günahsız insanın xatirəsinin bərpası ilə məşğuldur.

“Memorial” Rusiya Federasiyasında bütün etiraz edənlər kimi "xarici agent" elan edilib və 2021-ci ildə Rusiyada məhkəmənin qərarı ilə qeydiyyatı ləğv edilib. Lakin hüquqi qeydiyyatsız da işini davam etdirir. Təşkilat dövlət orqanlarını nüfuzdan salmaqda və “SSRİ-nin terrorçu dövlət imicini yaratmaqda” ittiham olunurdu. Hamı Putinin SSRİ sevgisi haqqında bilir, ona görə də bu cür ittihamlar təəccüblü deyil.

Və nəhayət, təəccüblüdür ki, cəmiyyətimizə kifayət qədər açıq şeyləri izah etmək lazımdır: Nobel Sülh Mükafatı dövlətlərə yox, insanlara və təşkilatlara verilir. Və bu, heç də “qardaş xalqlar”, “barışıq”, “hamını bir masa arxasında oturtmaq cəhdləri” ilə bağlı deyil, şərlə mübarizə aparanlarla bağlıdır. Bəli, mükafat Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəni dayandırmadı. Lakin bu, onların imperiyaya qarşı mübarizəyə verdiyi töhfələri inkar etmir.

Müəllif: Olqa Robeyko

Mənbə: UNİAN

Müəllif: Ayna.az

Praqa bəyanatında ən vacib məqamlarından biri sərhədlə bağlıdır: razılaşmaya görə, Avropa İttifaqı və Fransa Azərbaycan-Ermənistan sərhədinə “mülki missiya” göndərəcək;
Bu, Avropanın və Ermənistanın maraqlarına uyğun bənd kimi görünür:
- Qərb bu missiya ilə bölgədə iştirakçılıq payını artırır və Rusiya qarşısında güc balansını müəyyən qədər təmin edir;
- Ermənistan bu missiya ilə sərhədin delimitasiyasında istəyini təmin edə biləcəyini hesab edir: Rusiyanın təsirini azaldır; delimitasiyanın SSRİ xəritələri ilə müəyyən edilməsinin gündəmdən çıxarmaq və Azərbaycanın bu xəritələrə əsaslanaraq, sərhəd xəttini hərbi müstəvidə bərpa etməsi perspektivinin qarşısını almaq imkanı qazana bilər;
Bu, Azərbaycanın sərhədlə bağlı planına uyğun görünmür və “Bakı niyə buna getdi” sualını yaradır.
Burada Bakının hansı gediş etdiyi və nə planlaşdırdığına diqqət etmək lazımdır.
Birincisi, Azərbaycan son sərhəd insidenti zamanı nəzarəti bərpa etdiyi mövqelərdən geri çəkilmir: bəyanatda bununla bağlı heç bir qeydin olmaması sərhəd döyüşlərində əldə edilən nəticələrin buna görə Bakıya ən çox təzyiq edən Qərbdə qəbul edildiyi deməkdir;
İkincisi, “sərhəddə monitorinq missiyası” Azərbaycan yox, Ermənistan ərazisində fəaliyyət göstərəcək: Əliyev missiya ilə Azərbaycan ərazisinə daxil olmadan əməkdaşlıq etmək məsələsində razılaşıb;
Bu məqamın siyasi proseslərə təsir edəcəyi aydın görünür:
- Bakı Avropanın istəklərini müəyyən qədər nəzərə almaqla yanaşı, müşahidə missiyasını öz ərazisinə qoymamaqla Rusiyanın da maraqlarını nəzərə aldı;
- Ermənistan Avropanı öz ərazisində, həm də bölgədə Rusiyaya rəqib kimi gətirir və bu, Moskvanın maraqlarına qarşı ciddi gedişdir;
- Rusların İrəvana qarşı Azərbaycanın maraqlarının nəzərə alındığı gediş edəcəyi perspektivi güclənir;
Əliyev Qərbin Azərbaycana qarşı cəbhə almasına imkan vermir, Rusiyanın Ermənistana qarşı cəbhə almasına zəmin yaradır.
Və proseslərin mümkün inkişafında birinci istiqaməti – İrəvan-Moskva qarşıdurmasını formalaşdırır.
Bunun fonunda ikinci istiqamət – Rusiyanın Ermənistana təsir imkanlarının zəifləməsi perspektivi də var. Bakı bu perspektivdə də sərhədin delimitasiyasının Ermənistanın istədiyi kimi olması imkanlarını zəiflədir.
a) Aİ və Fransanın “mülki missiyası” bölgədə davamlı yox, maksimum iki ay müddətində qalacaq və əsas işi delimitasiya-demarkasiya komissiyasına kömək etməkdir: Bakının komissiyanın gündəliyinə daxil etdiyi sərhədin SSRİ dövrünün xəritələrinə uyğun müəyyən edilməsi prinsipi dəyişmir;
b) Azərbaycanın maraqları nəzərə alınmasa, rəsmi Bakı öz ərazisində fəaliyyət göstərməyən missiya ilə əməkdaşlıqdan imtina imkanını özündə saxlayır;
c) Azərbaycan və Ermənistan Praqa bəyanatında BMT və Alma-Ata bəyannaməsinə sadiq qalaraq, bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanısa da, bu, sərhədin delimitasiya edilməsi qarşısında ciddi əngəl deyil: delimitasiyadan sonra ərazilər beynəlxalq sənədlərdə sərhəd müqaviləsinə uyğun təspit edilə bilər;
Beləliklə, Bakı Qərb cəbhəsini neytrallaşdırır, Moskva-İrəvan qarşıdurmasına zəmin yaradır və Rusiya-Qərb toqquşmasını “müşahidə missiyası”nın yerləşəcəyi Ermənistan ərazisinə köçürür.
Asif Nərimanlı
Teref.az

Praqada liderləri bir araya gətirən Avropa Siyasi Birliyi ideyası Fransa prezidenti Emmanuel Makrona məxsusdur. Paris Ukraynanın Avropa İttifaqına qısa müddətdə üzvlüyünün əleyhinə olduğu üçün bu ölkəni və digərlərini bir araya toplamaq üçün Avropa İttifaqı nəzdində Avropa Siyasi Birliyi təsis edilməsini lazım bilib, Brüssel bu ideyanı dəstəkləyib. Tədbirə 44 dövlət dəvətlidir, bunlardan 17-i Avropa İttifaqının üzvü deyil. Avropa Siyasi Briliyinin konkret nə ilə məşğul olacağı hələlik bəlli deyil, ancaq hiss olunur ki, bu format ATƏT-ə bənzər quruma çevrilə biləcək. ATƏT Azərbaycanın, Gürcüstanın və Ukraynanın ərazi bütövlüklərinin qorunması məsələlərində sinifdə qaldı, eyni zamanda Avropa İttifaqının Şərq Tərəfdaşlıq Proqramı da işlək mexanizmə çevrilmədi. Yeni təsisatın işlək olması üçün imkanlar var. Misal üçün Praqadakı toplantı çərçivəsində, Serbiya-Kosovo, Azərbaycan-Ermənistan, Türkiyə-Ermənistan və Türkiyə-Yunanıstan dialoqunun genişlənməsinə şərait yaradılacaq. Heç bir nəticə olmasa belə Avropa Siyasi Birliyi platforması ölkə liderlərinin görüşüb fikir mübadiləsi aparması üçün münbit müstəvidir.
Yeni platforma Rusiyanın xoşuna gəlməyəcək. Ancaq Ukraynada gücünü itirən Rusiyanın diplomatik zəmində prosesə mane olacağı ehtimalı azdır. Azərbaycan və Ermənistanın Avropa İttifaqına üzvlük hədəfləri yoxdur. Buna baxmayaraq, Bakı və İrəvan Brüssellə dialoqun genişlənməsində maraqlıdırlar.
Elxan Şahinoğlu
Teref.az