İstanbulun meri Əkrəm İmamoğlu barəsində həbs-qətimkan tədbiri seçilib. Həmçinin o, vəzifəsindən azad edilib. İstanbulun meri korrupsiya istintaqı çərçivəsində “cinayətkar təşkilat yaratmaq”, “tenderi saxtalaşdırmaq” və “rüşvət almaq” ittihamları ilə günahlandırılır.

Qeyd edək ki, Əkrəm İmamoğlunun saxlanılmasından bir gün əvvəl, 18 may 2025-ci ildə İstanbul Universiteti onun dərəcəsini ləğv edib. Universitet bunu İmamoğlunun qanun pozuntularına yol verdiyi və bunun da onun növbəti prezident seçkilərində namizədliyini məhdudlaşdırdığı ilə əsaslandırıb. Bu qərar müxalifətin onu prezidentliyə namizəd kimi təqdim etməsinə bir neçə gün qalmış verilib və müxalifət dairələrində siyasi motivli addım, hüquq pozuntusu kimi dəyərləndirilib. İmamoğlunun saxlanılması ölkədə etirazlara səbəb olub. Hazırda Türkiyənin böyük şəhərlərində etiraz aksiyaları davam edir.

Qafqaz Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, türkiyəli politoloq Hasan Oktay “Sherg.az”a müsahibəsində Türkiyədə həm iqtidara, həm də müxalifətə qarşı səssiz çevrilişin baş verdiyini bildirib:

-Hasan bəy, İmamoğlunun həbsi ilə bağlı bəzi dairələr onun diplomunun ləğv edilməsi və saxlanılmasının siyasi motivli olduğunu iddia edir. Onlar bunun İmamoğlunun prezidentliyə namizədliyinin qarşısını almaq məqsədilə həyata keçirildiyini bildirirlər. Hətta Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CXP) sədri Özgür Özəl bu barədə danışarkən “Növbəti prezidentimizə qarşı çevriliş cəhdi ilə qarşı-qarşıyayıq” ifadəsini işlədib. Siz bu barədə nə düşünürsünüz?

- Türkiyədə səssiz çevriliş baş verir və bu çevriliş həm iqtidara, həm də müxalifətə qarşı yönəlib. Türkiyə Yaxın Şərq ölkələrinə – İrana, İraqa, Suriyaya, Livana və hətta İsrailə nümunə olmaq əvəzinə, belə bir çevrilişə cəhd etməklə Yaxın Şərqin çürük sistemini Türkiyəyə sırımağa çalışır. Bu, hökumət üçün də zərbədir, çünki hökumətin bir çox komponentləri zehni olaraq Yaxın Şərq dünyasına yaxındır və ölkənin idarəçiliyini bu sistemə uyğunlaşdırmaq istəyirlər. Lakin Türkiyənin 150 illik tarixi və əldə etdiyi nailiyyətlər Yaxın Şərqdən gələn bir modelə uyğun deyil. Əksinə, Türkiyə indiki sistemi ilə Yaxın Şərqə sülh və firavanlıq gətirə bilər və hazırda bu mübarizə gedir. Müxalifətə gəldikdə, CXP, xüsusilə son bələdiyyə seçkilərində birinci partiya olduqdan sonra prosesi idarə edə bilmədi. Prezident seçkilərindən üç il keçməsinə baxmayaraq, Əkrəm İmamoğlunun prezidentliyə namizəd elan edilməsinin iqtidarın müxalifətə qarşı bu əməliyyatı həyata keçirməsinə yol açdığı iddia olunur. Bu vəziyyət, eramızdan əvvəl baş vermiş Pirr qələbəsinə bənzəyir – hər iki tərəf ağır itkilər verib və bu qarşıdurmada qalib olmayacaq. Hakimiyyət bütün diqqətini Ərdoğana yönəldib və beynəlxalq arenada o, artıq diktator kimi təqdim olunur. Bu, kifayət qədər təhlükəlidir və Ərdoğana qarşı ədalətsizlikdir. Əkrəm İmamoğlunun diplomunun ləğvi isə tamamilə hüquqi nonsensdir və hökumətin ondan qorxduğunu göstərir. Bununla belə, prezident seçkilərində İmamoğlunun Ərdoğana qalib gəlmə şansı təxminən 30%-dir. Çünki Türkiyədə seçici profili və siyasi meyillər təxminən belə bölünür: 70% sağ millətçi-mühafizəkar, 30% sol sosial-demokrat və marksist. Bir tərəfdən iqtidar İmamoğlunun prezidentlik şansını əvvəlcədən aradan qaldırdığı üçün sevinir, digər tərəfdən isə hakimiyyət daxilindəki bəzi qruplar İmamoğlunun qalib gəlmə ehtimalından narahat olaraq, onu kənarlaşdırmağa çalışırlar.

- Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan İmamoğlunun saxlanılmasına münasibət bildirərkən deyib: “Müxalifət – CXP, media və digər qurumlar korrupsiya və oğurluq ittihamlarına heç vaxt cavab vermir”. Hətta iddia edib ki, bu məlumatların və sənədlərin əksəriyyətini məhkəməyə öz partiyadaşları təqdim edib. Ərdoğanın bu fikirləri barədə nə deyə bilərsiniz?

- Ərdoğan, sələfi Abdullah Gülün zamanında da oxşar metodun ona qarşı tətbiq edildiyini nəzərə alaraq, bu məsələni mümkün qədər gündəmdən kənarda saxlamağa çalışır. Lakin bu proses Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AKP) öz əleyhinə işləyən bir addım oldu. Müxalifət bloku isə öz daxilində birlik yarada bilmədi. Son CXP qurultayında ciddi korrupsiya halları yaşandı, Kamal Kılıçdaroğlu partiya sədrliyindən uzaqlaşdırıldı və Özgür Özəl seçildi. Bu, partiyada daxili parçalanma yaratdı və nəticədə bəzi qruplar İmamoğlunun məhkəməyə verilməsini və siyasi səhnədən uzaqlaşdırılmasını istəyirdilər.

- İstanbul merinin həbsi davam edən etiraz aksiyalarını daha da şiddətləndirə bilər? Bu etirazlara münasibətiniz necədir?

- Demokratik ölkələrdə kütləvi etirazlar vacibdir, lakin bu etirazlar hüquqi çərçivədə aparılmalıdır. Əks halda, gözlənilməz nəticələr doğura bilər. Bu baxımdan, təhlükəsizlik qüvvələri daha diqqətli olmalı və etirazçılar arasında təxribatçıların yerləşdirilməsinə imkan verməməlidirlər. Küçə nümayişləri demokratiyanın ayrılmaz hissəsidir. Hazırda Türkiyədə ciddi iqtisadi böhran yaşanır və İmamoğlu ilə bağlı hadisələrin iqtisadiyyata da mənfi təsir etdiyi müşahidə olunur.

- İmamoğlunun saxlanılmasından sonra Türkiyə valyutasında dalğalanmalar müşahidə olundu. Bu proseslər ölkə iqtisadiyyatına necə təsir edəcək?

- Son on ildə Türkiyə ciddi iqtisadi problemlərlə üzləşib. Əvvəllər AKP hökumətində iqtisadiyyat naziri olmuş, hazırda isə "DEVA Partiyası"nı yaradan Əli Babacan dəfələrlə bu böhrandan danışıb. Hökumət iqtisadi problemlərin yaratdığı narazılığı azaltmaq üçün İmamoğlu əməliyyatına start verdi. Lakin bu hadisə Türkiyə iqtisadiyyatına ağır zərbə vurdu.

- Yaxın zamanda gündəmdə Türkiyənin Avropa İttifaqına üzvlük məsələsi müzakirə olunurdu. Əkrəm İmamoğlunun həbsinə Avropa dövlətləri və ABŞ-nin münasibəti necədir?

- Bu proseslər Türkiyənin Avropa İttifaqına üzvlük məsələsinə də təsir edə bilər. Qərb ölkələri, xüsusilə ABŞ və Avropa dövlətləri İmamoğlunun həbsini sərt tənqid edirlər. Türkiyənin daxili siyasəti və bu hadisələr onun beynəlxalq nüfuzuna da ciddi təsir göstərə bilər.

İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkil Səbinə Əliyevanın Milli Preventiv Qrupunun üzvləri Elm və Təhsil Nazirliyinin nəzdindəki E.Quliyev adına Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün 9 nömrəli xüsusi internat məktəbində və E.Mirzəyev adına Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün 6 nömrəli Respublika xüsusi internat məktəbində aşkarladığı nöqsanlar qısa zamanda aradan qaldırılmalıdır. Bu barədə “Şərq”ə açıqlamasında təhsil eksperti Elçin Əfəndi söyləyib. Qeyd edək ki, Ombudsman Aparatının Milli Preventiv Qrupunun üzvləri tərəfindən planlı başçəkmələr zamanı müəssisələrin yataqxana, yeməkxana, tibb məntəqəsinə, sinif otaqları və digər inzibati otaqlarına baxış keçirilib, habelə uşaqların asudə vaxtının təşkili, qidalanma, içməli su təminatı və sənədləşmə işləri araşdırılıb. Hər iki müəssisədə uşaqlarla psixoloji işin aparılmasında istifadə olunan sənədlərdə məlumatların tam əks olunmadığı, 6 nömrəli Respublika xüsusi internat məktəbində bəzi dərman preparatlarının istifadə müddətinin bitdiyi, işıqlandırmanın normalara cavab vermədiyi, 9 nömrəli xüsusi internat məktəbində isə bəzi ərzaq məhsullarının yararlılıq müddətinin bitdiyi aşkar edilib. Aşkar olunmuş problemlərlə bağlı müvafiq qanunvericilik və beynəlxalq sənədlərdə əks olunmuş tələblər diqqətə çatdırılmaqla, saxlanma şəraitinin və sənədləşmənin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı müəssisə rəhbərliyinə müvafiq tövsiyələr verilib. Başçəkmə zamanı müəyyən edilmiş nöqsanların aradan qaldırılması məqsədilə Elm və Təhsil Nazirliyinə müraciət olunacaq.

Təhsil eksperti Elçin Əfəndi “Sherg.az”a açıqlamasında qeyd etdi ki, paytaxtda, həmçinin bölgələrdə fəaliyyət göstərən internat və xüsusi internat məktəblərində ümumi tədris prosesi, şagirdlərin qidalanması, yerləşməsi, yataqxana rejimi - bütün bunlar Elm və Təhsil Nazirliyinin nəzarəti altında həyata keçirilir:

- İnternat məktəbləri birbaşa Nazirliyə tabedir. Bölgələrdə yerləşən bu tip məktəblər regional təhsil idarələri, həmçinin Məktəbəqədər və Ümumi Təhsil üzrə Dövlət Agentliyinin də diqqətində olmalıdır. Ombudsman Aparatının məlumatından da görünür ki, faktiki olaraq xüsusi internat məktəblərində xoşagəlməz hallar yaşanır. Vaxtı keçmiş qidalar, dərman preparatları ilə bağlı, şagirdlərin yataqxana şəraiti ilə bağlı vəziyyət ürəkaçan deyil. Bəzi müəllimlər tərəfindən tədris prosesi lazımi səviyyədə keçilmir. Hesab edirəm ki, bu kimi yoxlamalar zamanı aidiyyəti qurumlarla da əlaqəli işləməlidirlər. Tibbi məsələlər Səhiyyə Nazirliyi, qidalanma ilə bağlı Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi yoxlamalarda iştirak etməlidir. Tədrisin vəziyyəti isə birbaşa Elm və Təhsil Nazirliyinin öhdəsindədir. Bu məsələdə əlaqədar qurumlar dəstək verərlərsə, nöqsanlar qısa zamanda aradan qaldırılar.

E.Əfəndi bildirdi ki, təhsil müəssisələrinin ümumi nizamnamələri Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiqlənir. Göstərilir ki, təhsil müəssisələrinə nəzarət Elm və Təhsil Nazirliyi və ona tabeli qurumlar tərəfindən həyata keçirilir:
- Bu halda digər qurumların fəaliyyəti qarşılıqlı razılıq əsasında mümkündür. Deyək ki, tibbi sahədə Səhiyyə Nazirliyi, qidalanma məsələsində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi ilə əməkdaşlıq edilsə, öhdəliklərin yerinə yetirilməsində də ciddi məsuliyyət yaranar.

1990-cı illərin sonları və XXI əsrin əvvəllərində Azərbaycanda özəl universitetlərin sayında əhəmiyyətli artım müşahidə olunurdu. Bu dövrdə bir çox yeni özəl ali təhsil müəssisəsi fəaliyyətə başladı, xarici universitetlər Bakıda nümayəndəliklərini açırdı.

Lakin qısa müddət sonra özəl universitet "bumu" dayandı. Bir çox özəl universitet bağlandı, yeniləri isə açılmadı. Hazırda Azərbaycanda cəmi 9 özəl universitet fəaliyyət göstərir. Bu universitetlər arasında Qərbi Kaspi Universiteti, Azərbaycan Universiteti, Xəzər Universiteti və "Odlar Yurdu" Universiteti kimi ali təhsil müəssisələri mövcuddur.

Bu gün özəl universitetlərdə vəziyyət ürəkaçan deyil. Bir vaxtlar prestijli hesab edilən bu universitetlər indi daha aşağı bal toplayan abituriyentlərin müraciət etdiyi ali təhsil müəssisələrinə çevrilib. Bunun səbəbləri arasında təhsil standartlarına cavab verməyən maddi-texniki baza, müasir tədris korpuslarının və tələbə yataqxanalarının olmaması, zəngin kitabxanaların çatışmazlığı göstərilir.

Mütəxəssislər hesab edirlər ki, özəl ali məktəblər rəqabət mühiti yarada bilmədilər və bu da onların cəlbediciliyinin azalmasına səbəb oldu.

Modern.az bu mövzuda Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin üzvü, Odlar Yurdu Universitetinin Beynəlxalq münasibətlər və turizm kafedrasının müdiri Samir Vəliyevlə həmsöhbət olub.

O, bəzi özəl universitetlərin bağlanmasınının səbəblərindən danışıb: “Müstəqilliyimizin ilk illərində dövlət təhsil müəssisələri ilə yanaşı, özəl təhsil müəssisələri də yaranmağa başladı. Bu say kifayət qədər çox idi. 60-a yaxın özəl təhsil müəssisələri yaradılmışdı. Eyni zamanda bir çox ölkələrin, xüsusilə Rusiyanın müxtəlif universitetlərinin filialları təsis olunmuşdu. Zaman keçdikcə bir çox özəl təhsil müəssisələri rəqabətə dözə bilmədi. Onların məzunları, yetişdirdiyi kadrlar bazar iqtisadiyyatı şəraitində lazımi yerləri tuta bilmədilər. Nəticə etibarilə, təhsilin və tədrisin təşkili mövcud Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə uyğun olmadığından, eləcə də kadr hazırlığının lazmi səviyyədə olmaması səbəbindən təhsil müəssisələri qapandı”.

S.Vəliyev vurğulayıb ki, hazırda fəaliyyət göstərən özəl universitetlərin bağlanma riski yoxdur:

"Bu gün dövlət təhsil müəssisələri ilə yanaşı fəaliyyət göstərən özəl təhsil müəssisələri hesab edirəm ki, Azərbaycan Respublikasının təhsil qanununa,digər normativ hüquqi sənədlərə tam uyğun olaraq fəaliyyət göstərir. Bu universitetlərin lisenziyaları, akkreditasiyaları mövcuddur. Eyni zamanda həmin özəl təhsil müəssisələrinin yetişdirdiyi və bu gün istər dövlət, istərsə də özəl müəssisələrdə çalışan kadrların səviyyəsi də düşünürəm ki, kifayət qədər yuxarıdır. Bu baxımdan bu gün fəaliyyətdə olan özəl təhsil müəssisələri zənnimcə tam standartlara, tələblərə cavab verirlər. Bütövlükdə bu gün əmək bazarına daxil olan məzunların birinci növbədə bilik-bacarıq səriştəsi hesablanaraq işə qəbul olunurlar. Seleksiya aparıldıqda, işə qəbul təbii ki, müəssisənin qiymələrndirilməsinə əsaslanır. Biz özəl təhsil müəssisələrinin işlə təminat məsələsinə baxsaq, düşünürəm ki, kifayət qədər dövlət və özəl müəssisələrdə işləyən məzunlar var. Onlar öz işlərinin öhdəsindən peşəkarcasına layiqincə gəlirlər. Bu gün özəl təhsil müəssisələri mövcud olan bazar iqtisadiyyatı şəraitində lazımi olan kadrları yetişdirə bilmirlər, bu tamamilə absurd məsələdir. Bununla bağlı araşdırmalar, statistik məlumatlar onu deməyə əsas verir ki, özəl təhsil müəssisələri, heç də dövlət təhsil müəssisələrindən az olmayan sayda peşəkar mütəxəssislər yetişdirib, əmək bazarında onların işlə təmin olunması məsələsi öz həllini tapmış olur. Bu nöqteyi-nəzərdən bu gün fəaliyyətdə olan özəl universitetlərin düşünürəm ki, kadr hazırlığı, əmək bazarına lazımı, səriştəli kadrların hazırlanmasında gördüyü işlər təqdirəlayiqdir. Günün tələbinə tam cavab verirlər".

Samir Vəliyev Odlar Yurdu Universitetinin fəaliyyətinə hər hansı riskin olub-olmadığ barədə sualımıza belə cavab verib: "Açığı, mən hər hansı özəl təhsil müəssisəsinin üzərində dayanaraq, belə bir fikir deməyim düz olmaz. Mənim bütövlükdə özəl təhsil müəssisələri, universitetlər haqda yuxarıda dediklərim hamısına şamildir. Bu gün özəl universitet fəaliyyət göstərirsə, deməli, o, Azərbaycan qanunvericiliyinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərir. Başqa fərdi xarakter daşıyan suallar ümumi kontekstdə uyğun gəlmir".