“Qara qutu” ətrafında oyun və ya Moskvanın həqiqəti gizlətmək cəhdi - NƏ ETMƏLİ?
Tarix: Bu gün, 15:36 | Çap et
“Qara qutu” ətrafında oyun və ya Moskvanın həqiqəti gizlətmək cəhdi
Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğrayan “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-nin (AZAL) təyyarəsinin qəzaya uğramasına səbəbin Rusiya hava məkanında “Pantsir S” raketi ilə vurulmasını göstərən etibarlı faktların üzə çıxmasından, Moskvanın bu hadisənin üstünü bağlamaq cəhdlərindən sonra iki ölkə arasında münasibətlərdə soyuqluq müşahidə edilir. Azərbaycan tərəfi mülki təyyarənin Rusiya tərəfindən vurulmasının etirafını, təzminat və digər məsələlərin həllini istəyir. Rusiya isə müxtəlif yollarla bu məsələdən yayınır.

Bu günlərdə Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun hadisə ilə bağlı verdiyi açıqlamalar da Moskvanın informasiya dolaşıqlığı yaratmaq istəyini göstərir. İki ölkə münasibətlərindən danışan diplomat deyib ki, "Rusiya-Azərbaycan münasibətlərini yüksək qiymətləndirirəm. Prezidentlər daim təmasdadırlar. Etibarlı münasibətlərimiz var. İki ölkə arasında bağlı məsələlər mövcud deyil". Onun sözlərinə görə, Rusiya və Azərbaycan yeni, qarşılıqlı faydalı birgə layihələrin axtarışı üçün intensiv işləyirlər. Rusiya XİN başçısı Moskva və Bakının istənilən məsələləri həll edə biləcəyini, buna misal olaraq İkinci Qarabağ müharibəsində səhvən Rusiya helikopterinin vurulmasını göstərib. Lavrov jurnalistləri AZAL-ın təyyarə qəzası ilə bağlı araşdırmanın nəticələrini gözləməyə və faciə haqqında məlumat yaymamağa çağırıb. Nazir həmin məlumatların “qara qutu”ların məlumatları ilə faktiki olaraq təsdiqini tapmadığını söyləyib.

“Aktauda qəzaya uğrayan təyyarənin “qara qutu”ları çox maraqlı məlumatlar verdi. Təhqiqat başa çatana qədər gözləmək vacibdir və “qara qutu” məlumatları hazırda yayılan versiyaların çoxunu dəstəkləmir”, - Rusiyanın baş diplomatı vurğulayıb.

Lavrovun bu açıqlamasından sonra Rusiyanın “Baza” “Telegram” kanalı AZAL təyyarəsinin pilotları ilə aviadispetçerlər arasındakı söhbətin tam stenoqramının yayıldığını iddia edib. Pilotlar və dispetçer arasında aparılan söhbətdən belə nəticə çıxır ki, Qroznıya enməmək, Mahaçqalaya uçmamaq, sonra isə Bakıya qayıtmaq və nəticədə Aktauya düşmək barədə bütün qərarları guya AZAL təyyarəsinin ekipajı müstəqil qəbul edib. “Baza” dispetçerlərin əvvəlcə Qroznıya, daha sonra Mahaçqalaya eniş etməyi təklif kimi irəli sürüldüyünü iddia edir.

Hətta guya heyətə Rusiyanın digər hava limanları haqqında məlumat verildiyini bildirirlər. Lakin ekipaj oraya enməmək qərarına gəlir və təkliflərdən imtina edir. Bundan başqa kanal “quşlarla toqquşma” ehtimalını və göyərtədə “qaz balonunun partlaması” versiyasını da irəli sürür. Bunun guya dispetçerlərlə danışıqlarda pilotların və ekipaj üzvlərinin dilindən səsləndirildiyini bildirir.

Görünən odur ki, Rusiyaya məxsus kanal təyyarənin vurulması ilə bağlı bütün dəlillərə rəğmən baş verən hadisənin motivlərini başqa məcraya yönəltməyə çalışır. Bu məlumatların Lavrovun açıqlamasından dərhal sonra yayılması informasiyanın Rusiyanın rəsmi orqanlarının göstərişi ilə ortaya atılması ehtimalını yüksəldir.

Ümumiyyətlə, “qara qutu”nun məlumatlarının Rusiya tərəfinin necə əlinə keçməsi, niyə Lavrovun rəsmi açıqlama olmadan “qara qutu” barədə danışması sualları meydana çıxır.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Milli Məclisin deputatı Hikmət Məmmədov deyib ki, Rusiya tərəfindən komissiya iştirak edir və bu barədə məlumatlı olmaları təbiidir:

- Çünki qəzadan dərhal Azərbaycan, Qazaxıstan və Rusiya üçtərəfli komissiyası yaradıldı. Bu, qaçınılmazdı, çünki cinayət olan, amma hələlik qəza deyilən hadisə Rusiyanın hava məkanında olub. Ona görə də Rusiyanın komissiyada iştirakı vacibdir.

Hər şeydən əvvəl, Azərbaycan Prezidentinin prinsipial mövqeyi və hadisədən dərhal sonra məsələnin spekulyasiya mövzusuna çevrilməsinin qarşısını almaq üçün bəyanatları diqqətə alınmalıdır. Amma biz görürük ki, prosesin müəyyən mərhələsindən sonra Rusiya niyəsə hamıdan qabaq, araşdırmanın nəticəsi rəsmi açıqlanmadan əvvəl spekulyasiyaya cəhd edir. Rusiya tərəfi malik olduqları informasiya ilə yenidən hadisə ətrafında informasiya dolaşıqlığı yaratmağa cəhd göstərir. Həm də bunu Rusiyanın xarici işlər naziri səviyyəsində edirlər. Mənə elə gəlir ki, bu, birincisi, etik baxımdan doğru deyil. Çünki üç ölkənin komissiya üzvləri eyni vaxtda ilkin nəticələrlə bağlı eyni vaxtda rəsmi açıqlama verməlidirlər. Bu zaman manipulyasuiyalara yer qalmır. Amma Rusiya tərəfi bu etikanı pozur. Eyni zamanda, qabaqdangəlmişlik etməklə yeni suallara, mülahizələrə rəvac verir.

- Rusiyanın qabaqdangəlmişlik etməkdə məqsədi nədir?

- Görünən odur ki, Rusiya bu məsələdə öz maraqlarını diktə etmək niyyəti güdür. Lavrovun açıqlamasının başqa cür izahı yoxdur. Məsələ burasındadır ki, Lavrovun açıqlamasından dərhal sonra əllərində olan informasiyanı təhrif edərək müxtəlif sosial şəbəkə seqmentlərində yayırlar. Bu da onu göstərir ki, Rusiya informasiya manipulyasiyasından istifadə etməklə öz maraqlarını təmin etməyə çalışır.

Bu kontekstdə Qazaxıstan tərəfinin açıqlaması maraq doğurur. Astanadan qeyd edildi ki, Qazaxıstan ilkin rəsmi məlumatlar açıqlanmadan heç bir şərh verməyəcək. Rəsmi açıqlamadan əvvəl hansısa şərhi qeyri-ciddi mövqe saydırlarını bildirdilər. Məncə, ən doğru mövqe budur.

- Aydındır ki, “qara qutu”nun məlumatlarını Rusiyaya təyyarənin istehsal olunduğu və “qara qutu”nun oxunduğu Brazilya tərəfindən sızdırılıb. Rusiyanın məlumatları təhrif edərək ötürsə də, hər halda məlumat var. Bəs Brazilya niyə məlumatları əvvəlcədən sızdırıb?

- Bir qədər hadisənin əvvəlindəki informasiyalara, ehtimallara nəzər salmaq lazımdır. Təyyarənin istehsalçısı olan “Embraer” şirkətinin mütəxəssisləri Brazilyadan Qazaxıstana gəlib “qara qutu”nun oxunması ilə bağlı təklifini verdi və Azərbaycan buna razı oldu. Həmin vaxt Azərbaycanda belə fikir səsləndirildi ki, Brazilya BRİCS üzvüdür və Rusiya ilə çox yaxın münasibətləri, əlaqələri var, görəsən b una görə obyektivliyə zərər gəlməz ki? Ola bilər ki, Rusiya tərəfinə məlumatların sızdırılması bu münasibətlərdən qaynaqlanır. Yəni şirkət üçün birinci amil təyyarənin texniki qüsurlarının olmaması məsələsidir. Bundan kənar amillər – təyyarənin raketlə vurulması, onun niyə Aktauya yönləndirilməsi, Rusiya ərazisindəki başqa hava limanlarına niyə icazənin verilməməsi, təyyarə ekipajının özünü necə aparması “Embraer”i, dolayısı ilə Brazilya tərəfini az maraqlandırır. Şirkətə sadəcə maraqlı idi ki, təyyarədə texniki qüsur olmayıb, şirkətin günahı yoxdur. Qalan məsələlər istehsalçı şirkəti maraqlandırmadığı üçün “qara qutu”nun oxunmasından sonra əldə olunan ilkin nəticələr barədə məlumatları Rusiya tərəfinin istəyi ilə Moskvaya ötürmüş ola bilər.

- Azərbaycan bu informasiya manipulyasiyasının qarşısını necə ala bilər?

- Bu günlərdə Avropa məkanından iki açıqlama verildi ki, görünən odur bu açıqlamalarda Lavrovun tələm-tələsik açıqlamasının rolu var. Söhbət Polşanın Baş naziri Donald Tuskun “Rusiya hava məkanında mülki təyyarələr vurulur” bəyanatından gedir. Aydındır ki, Tusk bu sözlərində AZAL-ın təyyarəsinin raketlə vurulmasını nəzərdə tuturdu. Həmçinin Böyük Britaniya tərəfindən bəyanat verildi ki, lazım olarsa, London təyyarə qəzası ilə bağlı təhqiqat işinin aparılmasında iştirak edə, texniki köməyini göstərə bilər. Hesab edirəm ki, bu bəyanatlar Rusiyanın mövqeyinə qarşı, manipulyasiyalarına qarşı Avropadan edilən passiv etirazdır. Məncə, biz gözləməliyik. Bu, Lavrovun açıqlaması ilə, yaxud informasiya məkanını yalan, təhrif olunmuş informasiyalarla dolduraraq həqiqətin üzə çıxmasının qarşısının alınacağı, nəyinsə sübutunun ortaya qoyulacağı sadə hadisə deyil. Yəqin ki, Azərbaycan məsələ ilə bağlı rəsmi mövqeyini açıqlayacaq. Təbii ki, mövqe Azərbaycan vətəndaşlarının və AZAL-ın mənafelərinin qorunması istiqamətində olacaq. Azərbaycan hadisənin obyektiv nəticələrində qətiyyətli mövqeyə sahibdir. Azərbaycanın birinci şəxsi, cənab Prezident öz sözünü deyib, qətiyyətini nümayiş etdirib. Kimin nə deməsindən asılı olmayaraq, Prezidentin dediyi şərtlər yerinə yetirilməlidir və yetiriləcək. Görünən odur ki, Rusiya hadisənin üstünü örtməyə cəhd edir. Amma bu, baş tutmayacaq.

- Bu cəhdlər fonunda Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinin perspektivi nə vəd edir?

- Rusiya öz imicini qoruya bilməməsi, hava məkanında təhlükəsizliyini təmin edə bilməməsi ilə bağlı narahatdır. Rusiyada belə mövqe səsləndirilir ki, Azərbaycan ölkənin müharibə şəraitində olduğunu nəzərə ala. Lavrov da açıqlamasında dedi ki, belə hadisələr olur. Bildirdi ki, Rusiyanın da helikopteri Azərbaycan tərəfindən səhvən vurulmuşdu. Bütün bunların hamısı Rusiyanın özünə bəraət qazandırmaq cəhdləridir. Gərək Rusiya təyyarənin vurulması barədə səmimi olsun. Bunu təkzib etmək, hansasa hadisə ilə bu hadisənin eyniləşdirilməsi doğru deyil.

Açıq demək lazımdır ki, Azərbaycan və Rusiya yaxşı münasibətləri qoruyub-saxlamalıdırlar. Bu gün Rusiya Azərbaycanla münasibətlərinin qaydasında olmasına məhkumdur. Azərbaycan da Rusiya reallığı ilə hesablaşır. Bir hadisəyə görə, dövlətlərarası münasibətləri birdəfəlik korlamaq olmur, lazım da deyil. Əlbəttə, AZAL təyyarəsinin vurulması hadisəsinin miqyasını əsla kiçiltmək olmaz. Amma münasibətlərin üstündən birdəfəlik xətt çəkmək də mümkün deyil. Dövlət maraqları, milli maraqlar münasibətləri qorumağı zəruri edir. Xüsusilə də iki qonşu ölkələr arasında. Nə Rusiya başqa yerə köçəsidir, nə də Azərbaycan. Biz qonşuyuq və normal qonşuluq münasibətləri davam etməlidir. Sadəcə böyük dövlət olan Rusiya böyük dövlət kimi davranış ortaya qoymalıdır. Başa düşürük ki, bu gün Rusiya ətrafında böyük hadisələr baş verir, müharibə gedir, olum-qalım dövrüdür. Lakin Azərbaycan tərəfinin təyyarəsi vurulub və bu, cinayətdir. Cinayətin isə cəzası olmalıdır. Rusiya tərəfi bu cinayəti törədənlərin cəzasını verməlidir, təzminatı ödəməlidir, digər lazımi addımlar atmalıdır. Bu, həm də böyük dövlətdən gözlənilən davranış olar.

Dünən Vaşinqtonda ABŞ Dövlət Departamentinin binasında Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalayıblar. Sazişin imzalanmasından əvvəl mətbuat qarşısında çıxış edən ABŞ dövlət katibi Blinken bu sazişin iki ölkə arasındakı münasibətlərin yeni mərhələsinə yol açdığını vurğulayıb: “Bu saziş həm ölkələrimiz, həm də region üçün faydalıdır. İmzaladığımız strateji tərəfdaşlıq sazişi daha möhkəm, daha dinc, daha müstəqil bir Cənubi Qafqaza töhfə verəcək”.

Blinken onu da bildirib ki, ABŞ gələn ay sərhəd təhlükəsizliyi ilə bağlı birgə iş aparmaq üçün Ermənistana xüsusi sərhəd mühafizə qrupu göndərəcək: “Bu istiqamətdə müvafiq işləri gücləndirəcəyik”.

ABŞ dövlət katibindən sonra çıxış edən Ermənistan XİN başçısı Mirzoyan iki ölkə arasında münasibətlərin bu səviyyəyə çatmasında Blinkenə göstərdiyi səylərə görə təşəkkürünü ifadə edib: “Biz ABŞ-ın Cənubi Qafqaz regionunda davamlı və qalıcı sülhün təşviqinə verdiyi töhfəni yüksək qiymətləndiririk. İnanırıq ki, sabit və firavan bir Cənubi Qafqaz bütün regional tərəflərin və geniş beynəlxalq ictimaiyyətin maraqlarına uyğundur. Ermənistan sülh gündəminə və onun həyata keçirilməsinə sadiqdir və bu məqsədə nail olmaq üçün ABŞ ilə sıx əməkdaşlıq etməyə davam edəcək”.

Onu da bildirək ki, Ermənistan Parlamenti ötən həftə ölkənin Avropa İttifaqına qoşulmaq üçün müraciət etməsi ilə bağlı qanun layihəsini dəstəkləyib. Lakin sürətli üzvlük ehtimalı azdır. Sazişin imzalanmasından bir neçə saat əvvəl Kreml Rusiyanın Ermənistanla yaxın münasibətlərini yüksək qiymətləndirdiyini və ABŞ-ın regionda heç vaxt sabitləşdirici rol oynamadığını bəyan edib.

Ermənistan uzun illər Rusiyanın əsas müttəfiqlərindən biri olsa da, son illərdə ölkə Qərblə daha sıx əlaqələr qurub.

“ABŞ, əlbəttə, mümkün olan hər cür yolla yeni ölkələri öz təsir dairəsinə çəkməyə çalışır,” - Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov gündəlik brifinq zamanı jurnalistlərə bildirib.

Ermənistanın Qərbə meyilli addımları Moskvada qıcıq yaradıb. Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov dünən keçirdiyi mətbuat konfransında Ermənistana xəbərdarlıq xarakterli və təhdid dolu bəyanat verib. Ermənistan XİN rəhbəri Mirzoyanın Moskvaya səfərə dəvət olunduğunu deyən Lavrov bildirib ki, “Rusiya ilə Ermənistan arasında dialoq” davam edir: “Mirzoyan Moskvaya səfərə dəvət olunub. O, dəvəti qəbul edib. Biz onun səfərini gözləyirik".

“Rusiya ilə Ermənistan arasında rəsmi səviyyədə münasibətlər sadə deyil. Mən Baş nazirin müavini Aleksey Overçukun Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə üzvlük prosesi ilə bağlı müzakirələrə başlaması haqqında şərhini xatırlatmaq istərdim. Overçukun da vurğuladığı kimi, Ermənistanın həm Avrasiya İqtisadi İttifaqında, həm də Avropa İttifaqında olması mümkün deyil. Bu, iki fərqli sistemdir, iki fərqli azad ticarət zonasıdır", deyə Lavrov vurğulayıb.

Lavrov Aİ-yə üzvlüklə bağlı müzakirənin başlanmasını Ermənistanın legitim rəhbərliyinin suveren qərarı adlandırıb. Bununla yanaşı, Rusiyanın baş diplomatı Paşinyan hakimiyyətinə Ukraynanın Avropa İttifaqı ilə assosiasiya təcrübəsini xatırladıb: "2013-cü ildə Yanukoviç başa düşdü ki, Ukraynanın Aİ ilə assosiasiyası ilə bağlı danışıqlar daxili tariflərin olmadığı MDB azad ticarət zonası çərçivəsində öhdəliklərə zidd olan parametrlərə çıxır". Ekspertlər bunu Lavrovun dili ilə Moskvanın İrəvana təhdidi sayırlar.

Ermənistanın Qərbə yaxınlaşma siyasəti, ABŞ-la imzalanan sazişin mahiyyəti, bunun bölgəyə təsirləri, Rusiya və İranın məsələyə reaksiyası ilə bağlı AYNA-nın suallarını Milli Strateji Tədqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Natiq Miri cavablandırıb. Analitik deyib ki, Blinkenlə Mirzoyanın imzaladığı sazişin praktikada işlək olub-olmayacağı sual altındadır:

- Çünki sənəd Co Bayden adminstrasiyasının Ağ Evi tərk etməsi ərəfəsində imzalandı. Bu əməkdaşlığa ABŞ-ın yeni Prezidenti Donald Tramp adminstrasiyasının münasibəti bəlli deyil. Ümumiyyətlə, seçkilərdə uduzan və kreslosunu tərk edən Bayden adminstrasiyası iki daşın arasında niyə belə bir əməkdaşlıq sənədinə imza atdı, o qədər də anlaşılan deyil. Hər halda, sənəd imzalanıb və etiraf etmək lazımdır ki, bu, Ermənistanın uğuru sayıla bilər. Amma yenə deyirəm, nə qədər işlək olacaq, onu zaman göstərəcək. Çünki Trampın Ağ Evə qayıtmasına cəmi 5 gün qalıb. Trampın da siyasəti o qədər də bəlli deyil. Əslində Tramp əvvəl 4 il hakimiyyətdə olub və həmin zaman biz müşahidə etmişik ki, onun xarici siyasət kursu fərqlidir, o qədər də prioritet sayılmır. Tramp daha çox Amerika daxili siyasətə önəm verir. Bu baxımdan, ola bilsin ki, İrəvanla imzalanan sənəd işlək olmayacaq.

- Bunun bölgəyə təsiri nələrdir?

- Açıqlamalarda bildirilir ki, sənəd Cənubi Qafqazda sülh və sabitlik üçün önəmlidir. Ermənistan kimi işğalçı zehniyyətli bir dövlət bölgədə sülh və sabitliyə hansı töhfəsini verə bilər ki? Bu dövlət 30 il müddətində Azərbaycan ərazilərini işğalda saxladı. İkinci Qarabağ müharibəsində məğlub oldu, amma müharibədən 4 ildən çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, sülh sazişindən boyun qaçırır. ABŞ Cənubi Qafqazda sabitlik istəyirsə, o zaman Ermənistanla hansısa strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalamalı deyil, İrəvana Azərbaycanın ədalətli şərtlərini qəbul etməsi və sülh sazişinə imza atması üçün təzyiq etməli idi. Amma biz bunu görmədik. Hesab edirəm ki, ABŞ bu addımı ilə Ermənistanı Rusiyanın təsir dairəsindən qurtaracağını düşünür.

Məncə, bu sənəd Azərbaycana qarşı yox, daha çox Rusiya və İrana qarşı imzalanan sənəddir. Rusiyanın da reaksiyası bəllidir. Ermənistanın Qərbə inteqrasiya kursunu Kremlin həzm etməsi çətindir.

- Moskva İrəvana qarşı hansı addımları ata bilər?

- Lavrovun dili ilə Ermənistana Rusiyadan xəbərdarlıq edildi. Rusiyanın baş diplomatı təhdidləri səsləndirdi və kifayət qədər açıq mesajlar verildi. Düşünürəm ki, Rusiya Tramp adminstrasiyasının fəaliyyətə başlamasını və bundan sonra veriləcək qərarları gözləyir. Əgər Tramp Bayden adminstrasiyasının vaxtında imzalanan sənədin ratifikasiyasına razı olub onu işlək vəziyyətə gətirərsə, Rusiya addımlarını atacaq. Bu addımlar da bəllidir əslində. Məlumdur ki, Ermənistan iqtisadiyyatı Rusiyadan asılıdır. Lavrov Avropa İttifaqında və Avrasiya İqtisadi İttifaqında eyni vaxtda təmsil olunmağın mümkünsüzlüyünü bəyan etdi. Bu, İrəvana xəbərdarlıq və təhdid idi. Eyni zamanda, Lavrov Nikol Paşinyan hökumətinə Ukraynanın keçmiş Prezidenti Viktor Yanukoviçin addımlarını və nəticələri xatırlatdı. Moskva Ermənistana diplomatik dillə deyir ki, Qərbə inteqrasiya siyasəti İrəvan üçün başağrısına çevriləcək. Sirr deyil ki, Rusiyanın Ermənistana kifayət qədər təsir rıçaqları var ki, bunlardan istifadə Ermənistanın, daha doğrusu Paşinyan hökumətinin sonu ola bilər. Hesab edirəm ki, Rusiya Ermənistanın bu addımlarını bağışlamayacaq. Hansı rıçaqdan istifadə edəcək, deyə bilmərəm, amma mütləq İrəvan cəzalandırılacaq. Bir növ, Vaşinqton İrəvanı “Kreml ayısı”nın pəncəsi altına atdı.

- Bəs İranın reaksiyası necədir?

- İran tərəfindən hələlik məsələ ilə bağlı rəsmi bəyanat görməmişəm. Amma əlbəttə, Tehran İrəvanın bu siyasətinə qarşıdır. İrandakı bir neçə qeyri-rəsmi şəxslərin bəyanatları var və Ermənistan xəyanətdə günahlandırılır. Yəqin ki, yaxınlarda İranın da rəsmi reaksiyasına şahid olacağıq. Tehran düşmən saydığı Vaşinqtonla qonşusu və illər uzunu dəstək verdiyi İrəvanın müttəfiqliyini xoş qarşılamayacaq.

“Qərb, NATO və Aİ Şərqə doğru genişlənmək istəyir. Rusiya isə bu prosesə mane olmaq, qarşısını almağa çalışır. Çünki NATO və Aİ-nin Şərqə doğru genişlənməsi Rusiyanın nüfuz dairəsində olan keçmiş sovet res publikalarının onun təsir dairəsindən çıxmasına səbəb ola bilər. Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibə buna nümunədir”.

TEREF bildirir ki, bu fikirləri Globalinfo.az-a açıqlamasında Orta Doğu Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, politoloq Sədrəddin Soltan deyib.

Onun sözlərinə görə, bu proses başlayarsa, Rusiya keçmiş sovet respublikasından müttəfiqlərini itirə bilər:

“Qərbin Rusiya ilə bağlı başlıca hədəflərindən biri onun təsir dairəsində olan həmin ölkələri onun təsir dairəsindən çıxartmaqdır. İran regionda proksi qüvvələrini itirməli, İraq, Suriya, Livan, Fələstin, Yəmən və digər ölkələrdə ABŞ-ın, Qərbin maraqlarına dair çıxışını dayandırması bu blokun əsas hədəflərindədir. İkinci bir məsələ isə İran hakimiyyətinin daxili siyasəti ilə bağlıdır. İnsan haqları, qadın hüquqları, dini və etnik azlıqların hüquqlarının müdafiəsi və s. daxildir “.

Sədrəddin Soltan qeyd edir ki, həmin qüvvələr İranın nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını almağa çalışır:

“Ötən gün Cenevrədə Avropa ölkələri Böyük Britaniya, Almaniya və Fransa ilə İran nümayəndə heyətinin görüşü tərəfləri maraqlandıran bütün istiqamətlərdə müzakirələrin aparılması ilə baş tutub. Tərəflər növbəti görüşün keçirilməsi ilə bağlı razılığa gəliblər.

ABŞ hələ 20 il bundan öncə bəyan etmişdi ki, rəsmi Vaşinqtonun İranda hakimiyyəti dəyişmək marağı yoxdur. Son hadisələr fonunda da bu istiqamətdə hansısa fəaliyyətin və ya fikirlərin şahidi olmadıq. Tehran isə narahatdır. Çünki məsələ ilə bağlı ABŞ-dan təminat istəyir”.

Sədrəddin Soltan Qərbin Rusiyada hakimiyyət dəyişikliyinə cəhd edib-etməyəcəyi ilə bağlı sualımıza belə cavab verib:

“İranda olduğu kimi, Rusiya ilə bağlı da bu məsələ gündəlikdə deyil. Rusiya böyük ölkədir. Rusiyanın demokratikləşməsi ölkədə siyasi azadlıqların təmin olunmasından başlayır. Bu təmin olunmadığı halda mövcud hakimiyyətə alternativin yetişməsində də ciddi problem yarana bilər. Rusiyada seçkilərin şəffaf keçirilməsi məsələsi də əsas problemlərdəndir. Qərb Rusiyada seçkilərin şəffaf keçirilməsini, Ukraynada təcavüzün dayandırılmasını istəyir”.

Ötən il dekabrın 25-də Bakı-Qroznı istiqaməti üzrə marşrutu yerinə yetirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə (AZAL) məxsus təyyarənin Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğraması və bundan sonra hadisələrin inkişafı Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində soyuqluğun yaranmasına səbəb oldu. Çünki təyyarənin raketlə vurulması səbəbindən qəzaya uğradığını göstərən kifayət qədər faktlar var və Rusiya sualları cavabsız qoyur. Azərbaycan tərəfi ən yüksək səviyyədə - Prezident səviyyəsində Rusiyadan üzrxahlıq, təzminat və ümumiyyətlə, məsələyə aydınlıq gətirilməsini istəyib.

Prezident İlham Əliyev dekabrın 29-da Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportunda Azərbaycan Televiziyasına müsahibəsində qəzaya səbəbin təyyarənin Rusiya tərəfindən vurulması olduğunu açıq şəkildə bildirib və Rusiyanın ünvanına kifayət qədər sərt ifadələr işlədib.

““Qara qutu”lar açılandan sonra bilinəcək ki, nə üçün təyyarə enə bilməyib? Dəqiq nə vaxt təyyarəyə yerdən atəş açılıb? Nə üçün yaxında olan hava limanlarına təyyarə eniş cəhdi etməyib, daha yaxın Minvod və Mahaçqala hava limanları idi. Təyyarə Aktauya göndərildimi, yoxsa bu, obyektiv seçim idi? Müxtəlif fərziyyələr var. Bəziləri hesab edir ki, təyyarə bilərəkdən yerdəki xidmət tərəfindən, Qroznı tərəfindən göndərildi ki, çünki təyyarə artıq idarəolunmaz vəziyyətdə idi və ehtimal böyük idi ki, təyyarə dənizə düşəcək. Belə olan halda, ört-basdır cəhdləri uğurla nəticələnəcək və dırnaqarası quş versiyası əsas versiya kimi təqdim ediləcək. Bəzi mütəxəssislərin fikirlərinə görə, Aktau ona görə seçilmişdir ki, orada açıq məkandır və yaşayış yerləri hava limanından uzaqdır və təyyarə ekipajı fərz edə bilərdi ki, bu, qəza enişi olacaq və bunun üçün daha uyğun yer seçmişdi. Ancaq digər tərəfdən, yaxın hava limanları olan halda, təyyarə idarəolunmaz vəziyyətdə olan halda daha uzaq məsafəyə, özü də dənizin üzərindən uçmaq daha riskli idi. Yəni, bütün bu suallara hələ ki, cavab yoxdur”, - deyə Prezident qeyd edib.

Prezident qeyd edib ki, Azərbaycan öz tələblərini açıq şəkildə Rusiya tərəfinə bildirib: “Dekabrın 27-də artıq bu tələblər rəsmi qaydada onlara çatdırıldı. Bu, nədən ibarətdir? Birincisi, Rusiya tərəfi Azərbaycandan üzr istəməlidir. İkincisi, öz günahını etiraf etməlidir. Üçüncüsü, günahkarları cəzalandırmalıdır, cinayət məsuliyyətinə cəlb etməlidir və Azərbaycan dövlətinə və zərərçəkən sərnişin və ekipaj üzvlərinə təzminat ödəməlidir. Bu, bizim şərtlərimizdir. Onlardan birincisi artıq dünən təmin edildi. Mən ümid edirəm ki, digər şərtlərimiz də qəbul ediləcək. Bütün bu şərtlər ədalətlidir. Burada hər hansı bir fövqəladə tələb, yaxud da ki, məsələ yoxdur və bu, beynəlxalq təcrübəyə və normal insani davranışa əsaslanır. Bax, budur. Yenə də deyirəm, Azərbaycan ictimaiyyəti məsələnin bütün tərəfləri barədə məlumatlandırılacaq və məlumatlandırılır. Dediyim şərtlər də, bunlar təbii olaraq ictimaiyyətə sizin vasitənizlə çatdırılır və yenə də deyirəm, mən ümid edirəm ki, bizim şərtlərimiz qəbul ediləcək”.

Hələlik “qara qutu”nun oxunması və istintaqın nəticəsi açıqlanmayıb, amma Rusiya tərəfi də susqunluq nümayiş etdirir. Bu günlərdə sadəcə Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin hadisəyə görə Azərbaycan tərəfindən üzr istəyib. Amma digər şərtlərə əməl olunmayıb.

Qəzanın yaratdığı iki ölkə arasındakı soyuqluğun təsirlərini izah edən ekspertlər bildirirlər ki, Rusiyanın susqunluğu münasibətlərə mənfi təsir edir və bu, ilk növbədə, Moskvanın özü üçün yaxşı hal deyil.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Böyük Azərbaycan Partiyasının (BAP) sədri, Milli Məclisin deputatı Elşad Musayev bildirib ki, Rusiya heç zaman Azərbaycana dost olmayıb:

- Azərbayvan xalqı da, dövləti də Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasətindən çox əziyyət çəkib, başımıza bəlalar gəlib. Təyyarənin vurulması da növbəti dəfə Rusiyanın yaşatdığı faciələrdən biridir. Azərbaycan rəhbərliyi hər zaman Rusiya ilə normal qonşuluq siyasətində maraqlı olub və bu gün də bu siyasət davam edir. Amma Rusiyadan bu münasibəti görmürük, əksinə, zaman-zaman bizə ziyan verməkdə, təxribatlar törətməkdədir. Bəli, anlayırıq ki, Rusiya böyük dövlətdir və onunla düşmən olmaq bizim maraqlarımıza uyğun deyil. Amma Moskva bəzən əndazəni aşan addımlar atır.

Əlbəttə, təyyarə qəzası ilə bağlı istintaqın ortaya qoyacağı nəticələr, “qara qutu”nun oxunmasından sonra gəlinəcək qənaət önəmlidir. Amma Azərbaycan tərəfində səhih məlumatlar var, ortada faktlar var ki, təyyarə Rusiya tərəfindən raketlə vurulub, sonra iz itirmək üçün müxtəlif ağlasığmaz, insanlığa qarşı cinayət olan addımlar atılıb. Əvvəl Rusiya iddia etdi ki, təyyarə quş sürüsü ilə toqquşub, sonra istədilər Çeçenistanın səhvi olması ilə bağlı məsələni həll etsinlər. Amma Azərbaycan rəhbərliyinin qətiyyətli mövqeyi önəmli rol oynadı ki, Rusiya hansısa addım atsın. Söhbət Rusiya Prezidentinin üzrxahlığından gedir. Lakin bizim tələbimiz var və hesab edirəm ki, Prezident İlham Əliyev bu tələbləri səsləndirib. Həmin tələblər yerinə yetirildikdən sonra münasibətlərin normal qaydasına düşəcək. İndi isə münasibətlər heç də ürəkaçan deyil. Bu isə Azərbaycana yox, Rusiyanın özü üçün yaxşı hal deyil. Çünki Rusiya bu addımları ilə təkcə Azərbaycanla münasibətlərinə xələl gətirmir, eyni zamanda, Azərbaycanın müttəfiqi olan və dünyada söz sahibinə çevrilən Türkiyə ilə də münasibətlərinə ziyan vurur. Bu gün Rusiyanın Ukraynada apardığı işğalçı müharibəsi məsələsində Ankara neytrallığını qoruyur. Amma sabah Türkiyə Moskvanın əndazəni aşan addımları səbəbindən siyasətində korrektə edə bilər. Məncə, Rusiya bunu nəzərə almalıdır.

- Təyyarənin vurulmasınadək Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində heç bir gərginlik, problem müşahidə edilmirdi. Hətta iki ölkə arasında müttəfiqliyə dair sənəd də imzalanıb. Belə olduğu halda, Rusiya niyə birdən Azərbaycana məxsus sərnişin təyyarəsini vurur?

- Dediyim kimi, Rusiya Azərbaycana dost olan ölkə deyil. Cənubi Qafqazda öz maraqları və siyasəti olan Moskva bu maraqlar və siyasət üçün bütün addımları atacaq dövlətdir. Bəlkə də Rusiyanın təyyarəni bilməyərəkdən, hansısa məsuliyyətsiz bir hərbçinin səhvindən vurulması inandırıcı olardı. Amma təyyarənin vurulmasından sonrakı davranışlar bunun qəsdlə edildiyi ehtimalını artırır. Çünki təyyarə vurulandan sonra Rusiyanın ərazisində olan yaxın hava limanlarına enişinə icazə verilməyib, əksinə, iz itirilməsi üçün Xəzər üzərinə yönləndirilib. Qəhrəman pilotlarımızın sayəsində təyyarə Aktauda quruda qəzaya uğradı, sağ qalanlar oldu. İndi şahidlər var, təyyarə üzərində qəlpə izləri var. Eyni zamanda, Rusiya sərnişin təyyarəsini vuran hərbçini, ona göstəriş verən hərbçini çıxarıb cinayət məsuliyyətinə cəlb etmədi. Demədi ki, bax bu adamın səhvi olub, biz bunu cəzalandırırıq, təzminat ödəyirik. Əvəzində istintaqın nəticəsini gözləməli olduğumuzu bildirirlər. Hətta istintaqa da müdaxilə cəhdləri var idi. Bunların heç birini etməmək təyyarənin qəsdlə vurulması ehtimalını təsdiq etməmizə imkan verir.

- Bəs səbəb nədir?

- Məncə, təyyarənin vurulması Rusiya Azərbaycana xəbərdarlığı idi. Adətən Rusiya Azərbaycandan nəsə istəyəndə, nəsə umanda bu cür addımlara əl atır. Ola bilsin ki, Moskva Bakıdan nəsə tələb edib, “yox” cavabından sonra belə bir cinayəti törədib. Mən bunu ehtimal kimi deyirəm. Dəqiq deyə bilmərəm ki, nə istəyib, xəbərdarlıq hansı məsələyə görə edilib. Sadəcə fərziyyələrimiz var ki, onları demək mümkündür.

Məlumdur ki, Rusiya Suriyada uduzdu, oradan məğlub ayrıldı. Suriyadakı proseslərin isə qalibi Azərbaycanın qardaş ölkəsi, müttəfiqi türkiyədir. Azərbaycan və Türkiyə liderləri telefon danışıqlarında Suriya məsələsini müzakirə edərkən Azərbaycan tərəfi Türkiyəyə tam dəstəyini ifadə etdi. Eyni zamanda, Suriya xalqına humanitar dəstək göstərildiyini bəyan etdi. Əlbəttə, bu, Rusiyanın xoşuna gəlməyən haldır. Nəzərə almaq lazımdır ki, təyyarənin vurulması da məhz həmin dövrə təsadüf edirdi. Yenə deyirəm, mən bunu sadəcə gəldiyim qənaət kimi paylaşıram.

Qaldı ki, Rusiyanın bu cür “ayı siyasəti” aparmasına, bu, doğru siyasət deyil. Aərbaycan müstəqil, suveren bir dövlətdir və öz maraqlarına uyğun addımlar atır. Bu siyasəti də Azərbaycan xalqı, Azərbaycan rəhbərliyi müəyyənləşdirir, lazım olan addımı da atır. Rusiyanın bizim daxili işlərimizə qarışmaq hüququ yoxdur. Nəinki Rusiyanın, ümumiyyətlə heç bir dövlət ölkəmizin daxili və xarici siyasətinə qarışa bilməz. Hesab edirəm ki, Rusiya Azərbaycanla münasibətlərdə soyuqluğu aradan qaldırmaq üçün əməli addımlar atmalıdır. Çünki bu siyasət Moskvaya ziyan gətirən siyasətdir. Bəli, biz istəmirik ki, qonşu Rusiya ilə münasibətlər pis olsun. Rusiyada yaşayan çoxsaylı azərbaycanlılar amilini də nəzərə alırıq. Amma bu o demək deyil ki, Rusiyanın dediklərinə “hə” deyilməlidir. Azərbaycan Rusiyanın “arxa baxçası” deyil.

- Belə fikirlər var ki, son vaxtlar Laçın istiqamətində Ermənistanın atəşkəsi pozması da Rusiya tərəfindən verilən göstəriş əsasındadır. İddialara görə, Moskva bununla da Bakıya təzyiq etmək istəyir...

- Atəşkəsi pozmaq sülh prosesinə zərbə vurmaq niyyətindən xəbər verir. Məlumdur ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün olmasını istəməyən qüvvələrdən biri də Rusiyadır. Ümumiyyətlə, Rusiya Cənubi Qafqazda heç vaxt sülhdə maraqlı olmayıb, hər zaman eskalasiyanın, gərginliyin olması üçün addımlar atıb. Bu baxımdan, Rusiya şərti sərhəddə atəşkəsin pozulması ilə bölgədə yeni eskalasiyada maraqlı olduğunu göstərə bilər. Məlumdur ki, Ermənistanın 44 günlük müharibədə dağılmış, hələ də özünə gələ bilməyən ordusunun içərisində Rusiyanın agentura şəbəkəsi mövcuddur. Əksəriyyəti zabit-gizirdən ibarət olan Rusiyanın “adamları” Moskvadan gələn təlimatı canla-başla yerinə yetirməyə hazırdırlar. Ermənistandakı revanşist qüvvələr də məhz onlardır. Ona görə də atəşkəsin pozulmasının Rusiyanın təzyiq siyasəti olduğu iddiaları ilə razılaşmaq olar. Amma məsuliyyət Ermənistanın indi hakimiyyətdə olan hökuməti – Nikol Paşinyan hökuməti daşıyır. Paşinyan zəhmət çəksin ordusunu Rusiyanın əmrinə müntəzir şəxslərdən təmizləsin.

ABŞ-nin yeni seçilmiş Prezidenti Donald Tramp hesab edir ki, Ukrayna münaqişəsinin həlli üçün Rusiya ilə dialoq lazımdır.

TNS xəbər verir ki, bu barədə Trampın gələcək milli təhlükəsizlik müşaviri Mayk Vals ABC televiziyasına müsahibəsində bildirib.

“Trampın nöqteyi-nəzərindən qarşı tərəflə hansısa münasibət və dialoqunuz olmasa, sövdələşmə əldə edə bilməzsiniz və biz bu dialoqu yaxın aylarda mütləq əldə edəcəyik” – müşavir deyib.

Vals həmçinin hesab edir ki, Trampın 2024-cü ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə qələbəsindən sonra Qərbin və Ukraynanın münaqişəyə öz yanaşması dəyişib.

Rusiya artıq imperiyasının olmaması ilə barışmalıdır. Qərb isə indiki məqamda Ukrayna ilə bağlı aydın yanaşma hazırlamalıdır.

Moderator.az xəbər verir ki, bu sözləri Böyük Britaniyanın keçmiş baş naziri Boris Conson Litvanın “Delfi” nəşrinə müsahibəsində deyib.

Conson Vladimir Putinə təhqirlər də yağdırıb:

“Putinin etdiyi barbarlıqdır və o başa düşməlidir ki, Estoniya, Latviya, Litva - bu ölkələrin heç biri artıq Rusiya imperiyasının bir hissəsi deyil, eyni şey Ukrayna üçün də keçərlidir. Hər şey bitdi! Bit-di! Daha imperiya yoxdur, Vladimir, sən … axmaqsan! İfadəmə görə üzr istəyirəm, ancaq o elə belədir ki var!”

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına müsahibəsində yenidən Zəngəzur dəhlizi məsələsinə toxunub. Ölkə başçısı bildirib ki, dünyada, Amerikada da Soros dövrü başa çatıb və bunu Ermənistan rəhbərliyi anlamalıdır: “Bayden administrasiyası əslində Soros üsulu ilə idarə olunurdu. Sorosçular isə faktiki olaraq mövqelərini itiriblər. Ermənistan rəhbərliyi bunu nəzərə almalıdır. Nəzərə alsın ki, Yaxın Şərqdə onların yaxın müttəfiqi Əsəd diktaturası artıq tarixin zibilliyinə göndərilib və bu, davam edəcək, ona görə düzgün addım atsın. Biz Azərbaycan olaraq onlar üçün təhlükə mənbəyi deyilik. Biz istəyirik ki, Cənubi Qafqazda sülh olsun, əməkdaşlıq olsun, onlar bizə mane olmasınlar. Onlar Türkiyə ilə Azərbaycan arasında coğrafi maneə kimi fəaliyyət göstərməsinlər. Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır və açılacaqdır. Onlar bunu nə qədər tez başa düşsələr, o qədər də yaxşıdır”.

Məlumdur ki, rəsmi İrəvan Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycanın şərtləri ilə açılmasına qarşıdır. Bir müddət əvvəl dəhliz məsələsi sülh sazişi mətnindən də çıxarılıb. Lakin Prezidentin yenidən bu məsələyə toxunması onu göstərir ki, Zəngəzur dəhlizi Bakının gündəliyindən çıxmayıb və bumövqe dəyişməyib.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Prezidentin “Zəngəzud dəhlizi açılmalıdır və açılacaq” ifadəsi İrəvana bir mesajdır: nə qədər tez razı olsalar, bir o qədər özləri üçün yaxşı olacaq.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (BMTM) şöbə müdiri, politoloq Cavid Vəliyev deyib ki, həqiqətən də Zəngəzur dəhlizi sülh sazişi mətnindən çıxarılıb:

-Amma Prezident bundan sonra açıqlamasında demişdi ki, Zəngəzur dəhlizi Bakının şərtləri çərçivəsində açılmasa, Ermənistanla sərhədlər də açılmayacaq. Yəni ki, Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi aydındır. Cənab Prezident İlham Əliyev müsahibəsində bir daha qeyd etdi ki, Zəngəzur dəhlizi də bizim üçün vacib şərtdir. Dəhliz mövzusunun sülh sazişi mətnindən çıxarılması, tez-tez gündəmə gəlməməsi səbəbindən müəyyən fərqli yanaşmalar və iddialar var idi. Amma istər Azərbaycan Prezidentinin dedikləri, istərsə də Türkiyə tərəfindən verilən açıqlamalar göstərir ki, bu məsələdə Bakının mövqeyi konkretdir. Zəngəzur dəhlizi məsələsində Ermənistan Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməyəcəyi təqdirdə münasibətlərin normallaşması, sərhədlərin açılması, həmçinin Türkiyə ilə sərhədlərin açılması, münasibətlərin normallaşması çətindir.

- Sizin də dediyiniz kimi, Zəngəzur dəhlizi məsələsi sülh sazişi mətnindən çıxarılıb. Əgər dəhliz açılmadan münasibətlər normallaşmayacaqsa, sərhədlər açılmayacaqsa, o zaman bu sülhün dayanıqlılığına şübhə yaranmırmı?

- Əlbəttə, təsir edir. Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması üçün üç məsələ əsasdır: sülh sazişinin imzalanması, sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası və nəqliyyat xətlərinin blokdan çıxarılması, ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi. Sülh sazişi istiqamətində Bakının şərtləri var və Prezident bu şərtləri bir daha xatırlatdı. Söhbət həm sülh sazişi mətninə daxil olan şərtlərdən, həm də kənar şərtlərdən gedir. Məsələn, mətndən kənarda olanlar Minsk Qrupundan imtina ilə bağlı ATƏT-ə birgə müraciət və Ermənistan Konstitusiyasında dəyişiklikdir. Mətndə olan şərtlərdən də İrəvan tərəfindən qəbul edilməyənlər var. Delimitasiya və demarkasiya prosesi üzərində iş gedir, komissiyalar işləyirlər. Qazaxın 4 kəndi Azərbaycanın təzyiqi nəticəsində işğaldan azad edildi və o hissədə sərhədlər müəyyənləşdi. Ticarət əlaqələri, qarşılıqlı gediş-gəliş, nəqliyyatın blokdan çıxarılması məsələsi isə dalana dirənib. Nəqliyyat infrastruktrunun blokdan çıxarılmasında əsas faktordan biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Zəngəzur dəhlizi açılmasa isə sərhədlər açılmır. Bəs sərhədlər açılmadan nəqliyyat əlaqələri, ticarət necə həyata keçiriləcək?! Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün isə Ermənistanın Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməsi lazımdır.

- Amma Ermənistan bundan imtina edir. Perspektivdə İrəvan bu imtinasına yenidən baxa bilərmi?

- Ermənistanın başqa yolu yoxdur. Gec-tez bunu qəbul etməlidir. Əgər Ermənistan regionda əməkdaşlığın bir parçası olmaq istəyirsə, Bakının şərtləri ilə dəhlizin açılmasına “hə” deməlidir. Ermənistan 30 il müddətində Qarabağı işğalda saxladı, nəticədə regiondan izolyasiya oldu. Bu gün Ermənistan həm regional layihələrdə yoxdur, həm də Qarabağın işğalına son qoyulub. İrəvanın bundan sonra yeganə şansı odur ki, Azərbaycanın şərtləri çərçivəsində Zəngəzur dəhlizinin açılmasına etiraz etməməlidir.

Bilirsiniz, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı olan tərəf sadəcə Ermənistan deyil. Burada İranın da əks mövqeyi var və Tehrandan da bu istiqamətdə açıqlamalar verilir. Düzdür, İran bəyan edir ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyi dəyişməyib. Amma istər Yaxın Şərqdə, Suriyada cərəyan edən hadisələr, istərsə də Cənubi Qafqazda baş verən proseslər Tehranın bu məsələyə yenidən baxmasına səbəbdir. Bəli, İranın mövqeyi indi biz istədiyimiz mərhələyə gəlib çıxmayıb, İran Xarici İşlər Nazirliyindən bildirilib ki, “qırmızı xətlər” dəyişməyib. Amma Tehran məcbur olub mövqeyinə baxacaq. Çünki Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı iki müttəfiqin – Azərbaycan və Türkiyənin mövqeyi qətidir. Türkiyənin Suriyada kimə qalib gəldiyi məlumdur. Eyni zamanda, Cənubi Qafqazda Türkiyə-Azərbaycan ittifaqının kimə qalib gəldiyi məlumdur. Gedən proses onu deməyə əsas verir ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqelər bizim istədiyimiz istiqamətdə dəyişir. Bəli, bu gün Zəngəzur dəhlizi açılmayıb. Amma Prezident Əliyev birmənalı şəkildə bildirdi ki, “açılacaq və açılmalıdır”. Çünki başqa yol yoxdur. Bütün analizlər onu deməyə əsas verir ki, Zəngəzur dəhlizi açılmadan Ermənistan da, İran da regiondakı əməkdaşlığın bir parçası ola bilməyəcəklər. Demək istəyirəm ki, hər iki dövlət Azərbaycanın şərtləri ilə dəhlizin açılmasına məcbur da olsa, razı olacaqlar.