“Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus sərnişin təyyarənin Rusiya tərəfindən vurulması artıq demək olar, sübuta yetirilib. Dünən “Caliber”in yaydığı məlumatda olduqca önəmli məqamlar yer almışdı. Bildirilirdi ki, Rusiya tərəfi təyyarənin necə vurulduğunu, əmrin kimlər tərəfindən verildiyini bilir. Amma hələ də gərəkən addımlar atılmır. Əksinə, bu məsələdə Azərbaycan tərəfi günahkar kimi göstərməyə çalışır.

Bir neçə gün öncə isə Rusiyaya məxsus “Baza” Teleqram kanalı AZAL təyyarəsinin stenoqramı olduğu iddia edilən mətn yaymışdı. Həmin stenoqramda pilotlar və dispetçer arasında aparılan söhbətdən belə nəticə çıxır ki, guya Qroznıya enməmək, Mahaçqalaya uçmamaq, Bakıya qayıtmaq və nəticədə Aktauya düşmək barədə bütün qərarları təyyarə ekipajı müstəqil qəbul edib. Lakin Qazaxıstanın baş nazirinin müavini Kanat Bozumbayev yayılan xəbərin həqiqətə uyğun olmadığını, “qara qutu”ların materiallarının internetdə yayımlanan stenoqramlardan fərqləndiyini bildirib. “Caliber” də öz mənbələrinə istinadən Rusiyada aparılan araşdırma zamanı təyyarənin “Pantsir S-1” HHM sistemi ilə vurulduğunu təsdiqləyib.

Globalinfo.az-a danışan AZAL-ın keçmiş prezidenti, birinci dərəcələ təyyarəçi, texniki elmləri doktoru, iqtisad elmləri doktoru, nəqliyyat doktoru, professor Ədalət Əliyev deyib ki, “qara qutu” olmasa belə təyyarənin çöldən vurulması açıq görünür.

Onun sözlərinə görə, Rusiya səhvini etiraf etməsə də, günahkar olduğu məlumdur:

“Fikir verin, təyyarə çöldən vurulduğu üçün metal iç tərəfə əyilib. Daxildən vurulsa, metalın kənarları çöl tərəfə deformasiya olardı. Rusiya da günahkar olduğunu bilir. Bilirsiniz, yalan danışmaq Rusiyanın adətidir. O, beynəlxalq səviyyədə cəzadan yayınmaq üçün belə yollara əl atır. Baş verən hadisə də ona ciddi iqtisadi itki vermiş olur. Çünki Beynəlxalq Mülki Aviasiya qanunları deyir ki, sərnişin təyyarəsi konflikt zonasına uça bilməz. Braziliyanın “Embraer” şirkəti araşdırmanı öz üzərinə götürübsə, bu işə qoşulubsa, orada yalan danışmaq mümkün deyil. Rusiya tərəfi nə qədər bəhanə axtarır, axtarsın. “Embraer” əsassız şəkildə texniki nasazlıq yalanını üzərinə götürməyəcək. Çünki o təyyarələrin istismar müddətində belə hadisələr olmayıb. Braziliya öz işinə əmindir. Orada texniki nasazlıq mümkünsüzdür. Bu təyyarələr çox yüksək səviyyədə istehsal olunub. İndi rusların məsələni fırlatması boş şeydir”.

Ədalət Əliyev deyib ki, Rusiya məsələni boynundan tam atmaq üçün gərək axıra qədər həyasızlıq edə, amma bu dəfə həyazıslıqları işə yaramayacaq:

“Artıq günahkar olduqları sübuta yetirilib. Təyyarələrin hamısı beynəlxalq sığorta şirkətlərində sığorta olunub. Yeri gələrsə, hüquqi qaydada o pulu da Rusiyadan tələb etmək olar. Çünki burada birbaşa Moskvanın əli var. Rus ilk dəfə deyil ki, təyyarə vurur. Məsələn, Malayziya və Polşa təyyarəsini də vurmuşdu. Ondan başqa neçə dənə belə cinayət törədiblər. İndi də bizə eynisini etdilər. Rusiya siyasətçiləri haqda isə danışmağa ehtiyac yoxdur, onları hər kəs tanıyır. Hələ son 30 ildə Azərbaycanın başına gələn oyunların da arxasında Moskva dayanır. Artıq ermənilər bunu başa düşüb, onlardan aralanırlar. Bilirlər ki, ruslar ancaq onları müharibəyə sövq edir. Rusiyanın dediklərinə fikir vermək və inanmaq lazım deyil. Ən doğrusu son nəticəni gözləməkdir”.

Xatırladaq ki, 2024-cü ilin dekabrın 25-də “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-ə məxsus Bakı-Qroznı reysini həyata keçirən “Embraer” sərnişin təyyarəsi Rusiya səmasında vurulub. Hava gəmisinin “Pansir S-1” HHM sistemi ilə vurulduğunu təsdiq edilib. Təyyarəyə eniş icazə verilmədiyi üçün Qazaxıstanın Aktau şəhərinə uçub. Hava gəmisi aeroporta az məsafə qalmış, vurulma səbəbi ilə idarəetməni itirib və qəzaya uğrayıb. Təyyarədə 5 ekipaj üzvü ilə birlikdə 67 nəfər olub. Qəza nəticəsində Azərbaycan, Rusiya və Qazaxıstan vətəndaşları daxil olmaqla 38 nəfər həyatını itirib.

“Ermənistana 10 il vaxt, nə qədər də istəyirsiniz silah verin, onlar bu şərtlər altında belə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin səviyyəsinə gəlib çata bilməyəcəklər. Belə bir ehtimal mövcud deyil”.

Bunu Moderator.az-a açıqlamasında millət vəkil Naqif Həmzəyev bildirib. Millət vəkili qeyd edib ki, Azərbaycan Ordusunun peşəkarlığı ilə yanaşı, hərbi xərcləri də hər ötən il artmaqdadır:

“2025-ci il üçün Silahlı Qüvvələrimizin xərcləri bir qədər də artırıldı ki, bu da dövlətimizin müdafiə və təhlükəsizliyinin yüksək səviyyədə təminatı baxımından olduqca əhəmiyyətlidir.

Azərbaycan Ordusu 2020-ci illə müqayisədə çox güclənib. Ölkəmizdə yeni və güclü hərbi birləşmələr formalaşıb. Nə Ermənistan, nə də Ermənistanın havadarları Azərbaycanla güc dili ilə danışa bilməzlər.

Azərbaycan həm iqtisadi, həm də hərbi qüdrətinə görə bu regionda lider dövlətdir və Cənubi Qafqasla bağlı istənilən məsələdə Azərbaycanın mövqeyini, onun iradəsini nəzərə almadan kimsə hər hansı addım ata bilməz”.

ABŞ-ın yeni Prezidenti Donald Tramp Ağ Evə qayıdan kimi radikal qərarları ilə dünyanın gündəmini zəbt edib. İstər miqrantlarla bağlı sərt qərarı olsun, istərsə də ÜST-dən, istər Paris İqlim Sazişindən ABŞ-ın çıxarılması ilə bağlı qərarları olsun dünyada ajiotaja səbəb olub. Əlavə olaraq, Tramp neftin dünyada ucuzlaşması istiqamətində də addımların atılacağını bildirib. Davosda keçirilən Dünya İqtisadi Forumunda Tramp deyib ki, Səudiyyə Ərəbistanı və OPEC-i neft qiymətlərini aşağı salmağa məcbur edəcək. Prezident hesab edir ki, bu, ABŞ-da inflyasiyanın azalmasına və Ukraynadakı müharibə ilə bağlı Rusiyaya təzyiq göstərməyə kömək edəcək.

“Mən həmçinin Səudiyyə Ərəbistanı və OPEC-dən neftin qiymətini aşağı salmağı xahiş etmək niyyətindəyəm. Qiymət aşağı düşsə, Rusiya və Ukrayna arasında müharibə dərhal bitəcək”, - deyə Ağ Evin yeni rəhbəri vurğulayıb.

Amerika lideri həmçinin Ər-Riyadı ABŞ-ın planlaşdırılan investisiya paketini ilkin 600 milyard dollardan 1 trilyon dollara çatdırmağa çağıracağını vəd edib. Bundan əlavə, siyasətçi faiz dərəcələrinin dərhal azaldılmasını tələb edəcəyini və digər ölkələrin də ondan nümunə götürməli olduğunu bildirib: “Neftin qiyməti aşağı düşdükcə, mən faiz dərəcələrinin dərhal azaldılmasını tələb edəcəyəm və onlar bütün dünyada aşağı salınmalıdır”.

Ekspertlər hesab edirlər ki, Tramp dediklərinə nail olarsa, bu, dünyada növbəti böhranların, kataklizmlərin yaranmasına səbəb olacaq. Xüsusilə, neft ölkələrinin bu tendensiyadan əziyyət çəkəcəyi ehtimal olunur.

Mövzu ətrafında AYNA-nın suallarını cavablandıran politoloq Zərdüşt Əlizadə deyib ki, Tramp neftin qiyməti ilə bağlı hələ seçki təbliğatı zamanı bəyanatlar vermişdi:

- Məncə, buna təəccüblənmək lazım deyil. Çünki bu adam seçicilərinə vədlər vermişdi, indi də həmin vədlərin yerinə yetirilməsinə çalışır. Trampın bəzi qərarları və bəyanatları böyük təhdid doğurur. Xüsusilə, xarici siyasət sahəsində bəyanatları ajiotaj yaradır. Daxili siyasətlə bağlı qərarları anlaşılandır. Məsələn, tənzimlənməyən immiqrasiyanın qarşısını almaq istəyir ki, bu, anlaşılandır. Çünki dünyada yenilik istəyən, xoş yaşayış istəyən insanlar öz ölkələrini tərk edib Amerikaya gedirlər. Halbuki bu insanlar öz ölkələrində layiqli həyatın yaranması uğrunda mübarizə aparmalıdırlar. Miqrantlar Amerikaya problemlər yaradır ki, Tramp da bunun qarşısını almaq istəyir. Eyni zamanda, Amerika sənayesinin, iqtisadiyyatının güclənməsini istəyir ki, bu da başa düşüləndir. Bununla yalnız ölkəsinin, vətəndaşlarının mənafeyini düşünür, bu istiqamətdə addımlar atır. Bir növ, Trampın daxili siyasəti Amerikanın ənənəvi siyasətçisinin etdikləridir. Sadəcə bu siyasəti öz metodları ilə həyata keçirmək istəyir. Bu da təbiidir, hər siyasətçinin öz metodları var. Bayden başqa cür təsəvvür edirdi, Tramp da belə təsəvvür edir, ideyalarına uyğun addımlar atır. Amerikalılar bu adama səs verib lider seçiblərsə, başqa dövlətlərin vətəndaşları nə deyə bilər ki?!

- Neftin qiymətinin aşağı salınması da Amerika cəmiyyətinin istəyidir?

- Əlbəttə ki, birinci Tramp amerikalıların mənafeyini düşünür. Bəyanatında nə dedi? Dedi ki, neftin qiymətinin azalması Amerikada inflyasiyanı azaldacaq, amerikaləıların rifahına xidmət edəcək. Yenə deyirəm, bununla bağlı hələ seçki kampaniyası dövründə demişdi, indi də buna əməl etməyə çalışır. Yəqin ki, onun proqramında neftin qiymətinin düşməsinin iqtisadiyyatın inkişafına necə təsir edəcəyinin detalları var. İkincisi, bəyanatında həm də deyir ki, neftin qiymətinin azalması Ukraynada müharibəni bitirəcək. Dünya nə istəyir, Rusiya təcavüzünün bitməsini, müharibənin dayanmasını istəmir? Tramp da bu metodla həm də müharibəni bitirməyə çalışır. O başqa məsələdir ki, neftin qiymətinin azalması neft ixrac edən, büdcəsi neft gəlirləri hesabına formalaşan ölkələrə bu necə təsir edəcək. Əlbəttə, belə ölkələr neftin qiymətinin düşməsindən narazı və narahatdırlar. Amma bundan Tramp, amerikanlar, heç Avropa və avropalılar da narahat deyillər.

- Neftin qiymətinin düşməsi Ukraynada müharibəni həqiqətən də bitirəcəkmi?

- Müharibəyə son qoymaq deyəndə ki, tərəflər güzəştli danışıqlara getməlidirlər. Tramp adminstrasiyası deyir ki, danışıqlara gəlin, tələbləri azaldın, güzəştlərə gedin. Tərəflər isə daha az güzəştə getmək, yaxud da güzəştə getməmək üçün dirəniş göstərirlər. Tramp neftin qiymətinin aşağı salınması mesajı ilə, eyni zamanda, sanksiyalar hədəsi ilə Rusiyaya mesaj verir ki, Vaşinqtonun tələblərinə razı olsun. Birinci mərhələdə məqsəd Moskva-Kiyev danışıqlarını təşkil etmək, tərəfləri bir masaya gətirməkdir. Sonrakı mərhələlərdə artıq güzəştlər, detallar müzakirə olunacaq. Əlbəttə, neftin qiymətinin düşməsi Rusiyanın Ukraynada apardığı işğalçı müharibəyə təsir edəcək. Rusiyanın əsas gəlirləri neftdəndir. Bu neft gəlirləri ilə silah-sursat alır, istehsal edir və s. Eyni zamanda, insanlara maaş verilir, əsgərlərə maaş, kompensasiya, həvəsləndirici mükafatlar verilir. Sabah pul olmasa, Rusiya müharibəni necə aparacaq? Deyə bilərsiniz ki, Rusiya neftinin əsas alıcıları artıq ondan neft almırlar, sanksiyalar var. Amma sanksiyaya qoşulmayanlar var, onlar nefti alırlar. Həmçinin neftin sanksiyalardan yayınaraq, qeyri-qanuni şəkildə daşınması faktları da var. Ona görə də, müharibənin bitməsinə neft qiymətlərinin ciddi təsiri ola bilər. İndi baxmaq lazımdır ki, Səudiyyə Ərəbistanı, OPEC Trampın bu müraciətinə hansı reaksiyanı verəcək.

Bütün hallarda isə, mən neftin qiymətinin 50 dollardan aşağı düşəcəyinə inanmıram. Buna OPEC imkan verməyəcək. Bu baxımdan, Trampın hər hədəsini yerinə yetirəcəyi də inandırıcı deyil. Amma 50 dollara düşməsi də neft ixrac edən ölkələr üçün zərərlidir.

- Sizcə, OPEC Trampa “hə” deyəcəkmi?

- Mümkündür ki, dünyanın lider dövləti ilə hesablaşılsın. Həm də axı Səudiyyə Ərəbistanı Vaşinqtona “yox” demək gücündə də deyil. Maraqları təmin olunan şəkildə razılığa gələcəklər. Əgər “yox” deyilsə, o zaman Tramp məcburedici addımlar ata bilər ki, bu da OPEC üçün yaxşı nəticələnməz.

- Neftin qiymətinin düşməsinin Azərbaycan üçün də mənfi təsirləri olacaq...

- Əlbəttə, olacaq. Həm də çox mənfi nəticələri. Bunu bilmək üçün iqtisadçı olmağa gərək yoxdur. Azərbaycan dövlət büdcəsi 80 faiz neft gəlirləri hesabına formalaşır. Bu, qeyri-rəsmi məlumatlardır. Hökümət belə olmadığını desə də, aydındır ki, qeyri-rəsmi məlumatlar həqiqətə yaxındır. Neftin qiymətinin düşməsi büdcə gəlirlərinin azalmasına, inflyasiyaya, dolların bahalaşmasına, manatın dəyərdən düşməsinə səbəb olacaq. Bu isə iqtisadi böhran deməkdir. Böyük dövlətlər, Amerika kimi supergüc Azərbaycanı, yaxud Azərbaycan kimi ölkələri, xalqları düşünmür, öz maraqlarını düşünür. Azərbaycanlıların gəlirlərinin azalmasının, kasıblamasının Amerikaya istisi-soyuğu yoxdur. Biz illərdir ona görə hökuməti qeyri-neft sektorunun inkişafına, qeyri-neft sənayesinin yaradılmasına çağırırıq, deyirik. Iqtisadçılar illərdir ki, neftdən asılılığın sonrakı fəsadlarını deyirlər,d anışırlar, amma hökumət üzvləri buna məhəl qoydularmı? Əlbəttə, veclərinə almadılar. Bu böhranlı vəziyyət hökumətin özü üçün də zərərlidir. Amma ən çox ziyanı həmişəki kimi, yenə də xalq çəkəcək. Mən deyə bilmərəm ki, hökumətin bu vəziyyətdən çıxmaq üçün alternativ planı, proqramı varmı? Bu suallara, nəyi necə edəcəkləri ilə bağlı suallara hökumət nümayəndələri cavab verə bilərlər.

Yanvarın 14-də Vaşinqtonda ABŞ Dövlət Departamentinin binasında Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və ABŞ-ın artıq sabiq olan dövlət katibi Antoni Blinken iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq sazişi imzaladılar. Sazişin imzalanmasından əvvəl mətbuat qarşısında çıxış edən Blinken bu sazişin iki ölkə arasındakı münasibətlərin yeni mərhələsinə yol açdığını vurğulayıb: “Bu saziş həm ölkələrimiz, həm də region üçün faydalıdır. İmzaladığımız strateji tərəfdaşlıq sazişi daha möhkəm, daha dinc, daha müstəqil bir Cənubi Qafqaza töhfə verəcək”.

Blinken onu da bildirib ki, ABŞ gələn ay sərhəd təhlükəsizliyi ilə bağlı birgə iş aparmaq üçün Ermənistana xüsusi sərhəd mühafizə qrupu göndərəcək: “Bu istiqamətdə müvafiq işləri gücləndirəcəyik”.

Bundan üç gün sonra isə Rusiya və İran prezidentləri Vladimir Putinlə Məsud Pezeşkian Hərtərəfli Strateji Tərəfdaşlıq Sazişi imzaladılar. Mərasim Kremldə aparılan danışıqlardan sonra baş tutdu.

Bildirilir ki, sənəd Moskva ilə Tehran arasında münasibətləri yeni səviyyəyə qaldırmalıdır. Saziş həmçinin uzunmüddətli perspektivdə əməkdaşlığın gələcək inkişafı üçün hüquqi baza yaradır. İki ölkə rəsmilərinin sözlərinə görə, saziş müdafiə, terrorla mübarizə, enerji, maliyyə, nəqliyyat, sənaye, kənd təsərrüfatı, mədəniyyət, elm və texnologiya daxil olmaqla bütün sahələri əhatə edir.

Yerli və beynəlxalq ekspertlər hesab edirlər ki, imzalanan hər iki sənəd böyük güclərin Qafqazda möhkəmlənmə mübarizəsinin göstəricisidir. Bu sazişlərin regiona təsirlərinin mənfi olacağı qənaətini bölüşənlərin sayı çoxdur.

Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran politoloq Şahin Cəfərli isə hesab edir ki, məsələni çox şişirtməyə ehtiyac yoxdur:

- Birinci Vaşinqtonla İrəvan arasında imzalanan sənədə baxaq. Bu sənəd Ermənistanın xarici siyasətində strateji dönüşə işarədir. Bundan əvvəl də Ermənistan Avropa İttifaqına üzvlük haqqında qanun layihəsini parlamentə təqdim etdi. Yəni hər iki addımla Ermənistan açıq şəkildə üzünü Qərbə doğru çevirdiyini təsdiqləmiş oldu. Təbii ki, rəsmi İrəvan Rusiya ilə də münasibətləri pozmamağa çalışır. Demək olar ki, Qərbə inteqrasiya siyasətini ehtiyyatlı şəkildə aparır.

Konkret imzalanmış sənədə gəlincə, bunu Vaşinqtonla İrəvan arasında müttəfiqlik münasibətləri kimi təqdim olunması da doğru deyil. Bu, hələlik strateji tərəfdaşlıq sənədidir, konkret hərbi müttəfiqlikdən söhbət getmir. Bu sənəd Ermənistanın təhlükəsizliyinə hansısa zəmanət vermir. Əlbəttə, sənəd özlüyündə Ermənistan üçün əhəmiyyətlidir, amma ajiotaja da ehtiyac yoxdur. Sazişin əhəmiyyətini nə çox şişirtməyə ehtiyac var, nə də çox azaltmaq lazımdır. Olduğu kimi qiymətləndirsək, demək olar ki, iki ölkənin bütün sahələrdə əməkdaşlığı daha üst səviyyəyə yüksəldilir.

- Blinken sərhəd təhlükəsizliyi ilə bağlı Ermənistana xüsusi qrupun göndəriləcəyini də bəyan etdi. Bu qrupun sizcə işi nə olacaq?

- Bu, əlbəttə, önəmli məqamdır. Düzdür, tam aydın deyil ki, söhbət hərbi nümayəndə heyətindən gedir, yoxsa mülki heyətdən gedir. Bu, texniki detaldır. Amma həqiqət ondan ibarətdir ki, ABŞ Ermənistanda Rusiyanın və İranın ttəsir boşluğunu doldurmağa çalışır. Ümumilikdə, Qərb Rusiyanın bölgədəki boşluqlarını doldurmaq siyasəti yürüdür. Eyni zamanda, əsas məsələ odur ki, Vaşinqtonun Cənubi Qafqaza diqqəti artıb. İndi demək olar ki, bölgədə Qərblə Rusiya arasında ciddi rəqabət başlayıb, hətta bu rəqabətin qaynar mərhələsini müşahidə edirik.

- Bu sənədin Azərbaycana təsirləri nələrdir?

- Təbii ki, Vaşinqtonla İrəvan arasında imzalanan saziş Azərbaycana qarşı yönəlməyib. Burada Azərbaycana qarşı heç bir təhlükə görmürəm. Bəziləri bildirir ki, Qərbin Ermənistanda Rusiya boşluğunu doldurması Azərbaycana təhlükədir. Amma düşünürəm ki, bu, Azərbaycanın maraqlarına təhdid yaratmır. Əksinə, bu, bizim xeyirimizədir. Bölgədə həm dayanıqlı sülhün, iqtisadi dirçəlişin əldə olunmasına təkan verən prosesdir. Əslində bu, Rusiya və İrana qarşı yönəlib, əsasən də Rusiyaya.

- Bu məqamda Rusiya ilə İran arasında əməkdaşlıq sazişi imzalandı. Bu iki sənədi bir-biri ilə bağlayan səbəblər varmı?

- Rusiya ilə İran arasında imzalanan sənəd son vaxtlar həm Yaxın Şərqdə, həm də Ukraynada baş verən hadisələrin nəticəsində ortaya çıxan sənəddir. Daha doğrusu, Moskva və Tehran arasında imzalanan saziş yeni qlobal geosiyasi reallıqlardan irəli gələn sənəddir. Məlumdur ki, İran ötən il çox ciddi zərbələr aldı. Tehranın sponsorluq etdiyi Yaxın Şərqdəki proksi qruplar İsrail tərəfindən böyük ölçüdə əzildi. “Hizbullah” və HƏMAS-a divan tutuldu, ağır zərbələr vuruldu. Eyni zamanda, İranın Suriyada dəstəklədiyi Bəşər Əsəd rehimi devrildi. Demək olar ki, İran Suriyada, Yaxın Şərqdə öz mövqelərini itirdi. Hansı ki, bu Tehran bu regional konfiqurasiyanı illərlə, böyük əziyyət və maliyyə hesabına qurmuşdu və bu konfiqurasiya çökdü. Bu baxımdan, İranın ciddi xarici dəstəyə ehtiyacı var. Bu dəstək də Rusiyanın timsalında özünü göstərir.

Həmçinin Rusiyanın özünün də vəziyyəti ürəkaçan deyil. Son aylar Rusiya Ukraynada irəliləsə də, çox ciddi iqtisadi böhran tendensiyaları başlayıb, qlobal miqyasda mövqeləri zəifləyib. Ona görə də Rusiya və İranın indi bir-birinə ehtiyacı yaranıb. İmzalanan sənəd də bu ehtiyacdan irəli gəlir. Qərb tərəfindən təzyiqə məruz qalan hər iki dövlət bir-birinə yapışaraq ayaqda qalmağa çalışır. Amma hesab edirəm ki, bu sazişi də həddən artıq böyütməyə ehtiyac yoxdur. Bu sənəd də Tehranla Moskva arasında müttəfiqlik sənədi deyil. Həmçinin bu iki ölkə arasında qarşılıqlı etimadın olduğu da ağlabatan deyil. Vaşinqton-İrəvan və Moskva-Tehran sazişlərinin bir-biri ilə əlaqəsinin olduğunu sanmıram. Dediyim kimi, Rusiya və İran Qərbin təzyiqləri altındadırlar. Belə bir sənəd imzalamaqla bu təzyiqlərdən özlərini qorumağa çalışırlar. Təbii ki, Qərbin təzyiqləri sırasında sanksiyalarla yanaşı, Rusiya və İrana yaxın bölgədə möhkəmlənmə siyasəti də var.

Azərbaycan belə bir tələb irəli sürüb, Ermənistan isə müşahidəçilərin fəaliyyətinin davam etdirilməsi ilə bağlı öz versiyasını təqdim edib. Bu sözləri Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan AB “mülki missiyası”nın fəaliyyətindən Azərbaycanın narazılığını şərh edərkən bildirib. Onun sözlərindən belə anlaşılıb ki, Ermənistan fevralda başa çatan AB missiyasının mandatını uzatmaq niyyətindədir. Belə ki, Simonyan Baş nazir Paşinyanın sözlərini təkrarlayaraq, müşahidə missiyasının yalnız delimitasiya və demarkasiya edilmiş ərazilərdə - məsələn, Kirants - fəaliyyət göstərməsinə ehtiyac olmadığını vurğulayıb. Sərhədin delimitasiya və demarkasiya prosesinin illərlə, hətta onillərlə davam etdiyini nəzərə alsaq, görünür, Ermənistan AB-ni “müşahidə missiyası” adı altında hələ uzun müddət regionda saxlamağa davam edəcək.
Qeyd edək ki, Ermənistanın Azərbaycanla sərhədə AB “mülki missiyası” əvvəlcə iki aylıq gəlsə də, sonradan Bakının razılığı olmadan iki il müddətinə uzadılıb. Müddət 2025-ci ilin fevralında başa çatır. AB mandatın uzadılmasına çalışır.

Politoloq Natiq Miri “Sherg.az”a açıqlamasında bildirib ki, Avropanın dırnaqarası müşahidə missiyasının Ermənistanda varlığı Nikol Paşinyan hökümətinin təhlükəsizliyi nöqteyi nəzərdən görünsə də, bu Avropa Birliyinin Cənubi Qafqazda istinad nöqtəsi olan Ermənistanda varlığını möhkəmləndirir:

“Yəni missiyanın varlığı sadəcə Ermənistanın maraqları kontekstində baş vermir. Bu Qərbin Cənubi Qafqazda mövcudluğunu təmin etməklə məşğuldur. Ermənistanın təhlükəsizlik və Avropa Birliyinin regiona sirayət etmək maraqları qarşılıqlıdır. Ermənistan missiyanın fəaliyyətini istəməsə belə, gələcək inkişaf prespektivini Qərbə yönəldən rəsmi İrəvanın Avropa Birliyinin geosiyasi maraqlarını təmin etmək məcburiyyətindədir. Ona görə də belə həll olunmaz tənliklər ortalığa atmaqla dolayısı ilə Avropa Birliyi müşahidə missiyasının varlığına yol açırlar. Demarkasiya prosesi uzun vaxt aparan və ağrılı gedişdir. Həmin prosesin hansı zaman çərçivəsinə qədər uzanacağını heç kəs bilmir. Ermənistan da buna əmin olduğu üçün belə model ortaya qoyur. Azərbaycan və Ermənistan istəsə belə, sərhədlərin demarkasiya və delimitasiya prosesini qısa müddət ərzində başa çatdıra bilməzlər. Ermənistan düşünür ki, bu cür çözümsüzlük variantı Azərbaycanı sözügedən müddəadan vaz keçirmək üçün işə yarıya bilər. Belə əngəlləyici amillər sülh prosesinin qarşısında tormozlayıcı xarakter daşıyır. Yəni sülh müqaviləsinin imzalanmasına imkan vermir. Çünki sülh iki ölkə arasında əməkdaşlığı, diplomatik münasibətləri və digər sahələr üzrə inteqrasiyanı özündə ehtiva edir. Ancaq sülh bağlamalı olduğun dövlətin sərhədində üçüncü faktorların hərbi strukturlarını yerləşdirməklə sülhdən danışmaq olmaz. Ona görə də Azərbaycanın üçüncü qüvvələr sərhəddə yerləşə bilməz deməsi tamamilə doğrudur. Qalib ölkə olaraq Azərbaycan bunu tam legitim şəkildə tələb etmək hüququna sahibdir”.

Ekspert söyləyib ki, Avropa Birliyi Bakı və İrəvan münaqişəsində bitərəf olmaqdan çıxaraq Ermənistandan yana çıxış edir:
“Eyni zamanda hələ sülh müqaviləsi imzalanmayıb, amma Avropa İttifaqı və Fransa Ermənistanı silahlandırır. Azərbaycan üçüncü qüvvələr deyərkən təkcə Avropa Birliyini deyil, eyni zamanda Rusiya, İran və.s tərəflər nəzərdə tutulur. Simonyanın açıqlaması Azərbaycanın tələblərinə adekvat deyil. Hətta Simonyanın açıqlamasında Ermənistanın konkret hiyləsini də hiss edirik. Bildirirlər ki, əgər həqiqətən də Avropa Birliyinin müşahidə missiyasının çıxmasını tez istəyirsinizsə, demarkasiya prosesini bitirməyə ehtiyac var. Bu isə Azərbaycan qanı bahasına əldə etdiyi strateji yüksəkliklərdən Avropa Birliyinin müşahidə missiyasının çıxarılması xatirinə öz qoşunlarını geri çəkməli və həmin zirvələri yenidən Ermənistana verilməsi deməkdir. Azərbaycan isə heç vaxt Ermənistanın bu hiyləsinə getməyəcək”.

Ədalət, Hüquq, Demokratiya (ƏHD) Partiyasının sədri, millət vəkili Qüdrət Həsənquliyev partiyanın mətbuat xidmətinə müsahibə verib.

"DİA-AZ" müsahibəni təqdim edir:

– Qüdrət bəy, İmişlidə polis əməkdaşının törətdiyi avtoqəza nəticəsində iki azyaşlının həyatını itirməsi sosial şəbəkələrdə geniş müzakirə olunmaqdadır. Bu hadisədən polisə və iqtidara qarşı istifadə cəhdləri açıq-aydın görsənir. Bədbəxt hadisəyə sizin münasibətinizi bilmək istərdik…

– Dünyasını dəyişən uşaqlara Allahdan rəhmət, yaxınlarına dərin hüznlə başsağlığı verir, səbr diləyirəm. Yaralananların Allah şəfasını versin. Ağır və üzücü hadisədir. Çox təəssüf ki, hər il ölkəmizdə yüzlərlə insan avtoqəzalar nəticəsində dünyasını dəyişir, şikəst olur. Avtoqəza törətmiş bəzi şəxslər hətta öz ailə üzvlərinin ölümünə səbəb olur. Başlanmış cinayət işi günahkarları müəyyən edəcək və həmin şəxs, yaxud şəxslər qanunla müəyyən olunmuş qaydada cəzalandırılacaq. İnsanların hadisəyə emosional reaksiyası qəzanın ağır nəticələri səbəbindən başa düşüləndir. Cəmiyyətimizdə hələ də müharibə həyəcanı qalmaqdadır. Ukraynadakı müharibə səbəbindən Rusiyada işləyən soydaşlarımızın ailə üzvlərinə göndərdiyi maliyyə vəsaitinin həcmi kəskin şəkildə azalıb, qonşu ölkələrlə quru sərhədlərin qapadılması səbəbindən bir çox vərtəndaşımızın həmin ölkələrdən ucuz bazarlıq etmək, sərhədyanı ticarətlə məşğul olmaq imkanları aradan qaldırılıb. İnflyasiyanın artım tempi insanların gəlirlərinin artım tempini üstələyir ki, bu da əlavə sosial gərginlik yaradır. Ona görə mütəmadi olaraq hökuməti sərhədləri açmağa, iqtisadi islahatları genişləndirməyə çağırıram. Hadisə ehtiyatsızlıqdan törədilib. Bu kimi hadisələr dünyanın ən inkişaf etmiş və insan həyatına yüksək qiymət verilən mədəni ölkələrində də baş verir. Bəzi Qərb ölkələrində polis zorakılığından ölənlərin sayı minlərlədir. Şükür Allaha ki, bizdə belə hadisələr baş vermir. Avtoqəza hadisəsindən siyasi məqsədlər üçün istifadə etmək yolverilməzdir. Biz onsuz da son vaxtlar polisə, təhlükəsizlik orqanlarına qarşı xaricdən sistemli şəkildə təşkil olunan və aparılan qara piar kampaniyasını müşahidə etməkdəyik. Hesab edirəm, emosional vəziyyətdə etiraz aksiyasına qoşulmuş və polis avtomobilinə ziyan vuran şəxslərə münasibətdə də sərt qərarlar qəbul olunmamalıdır. Ölkəmizin inkişafı və təhlükəsizliyimiz üçün ölkəmizdə sabitlik qorunmalı, eyni zamanda islahatlar həyata keçirilməlidir.