İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Əmlak Məsələləri Dövlət Xidmətinə (ƏMDX) məxsus “Qəbələ Radiolokasiya Stansiyasının İnzibati Təsərrüfat Zonası və Texniki Mövqe” MMC-nin (Qəbələ RLS) direktoru İlkin Şıxqəmzəyev vəzifəsindən azad edilib. Bununla bağlı Dövlət Xidmətinin rəisi Mətin Eynullayev əmr imzalayıb. Onun digər əmri ilə RLS-ə rəhbərlik Vasif Rzayevə həvalə olunub.

Yada salaq ki, Qəbələ RLS SSRİ-nin Raketdən Müdafiə Kompleksinin 8 əsas stansiyalarından biri olaraq 1985-ci ildə istismara verilib. Texniki parametrlərinə görə dünyada analoqu olmayan 6000 km radiusdakı məsafəni nəzarətdə saxlamağa qadir stansiya İran, Türkiyə, Hindistan da daxil olmaqla Yaxın Şərqi bütövlükdə, həmçinin Hind okeanı və Avstraliya qitəsinin müəyyən bir qismini izləmək imkanına malik olub. Stansiya həmçinin bu ərazilərdən atılmış orta məsafəli, nüvə başlıqlı raketlərin ilk atış anından etibarən onların trayektoriyasını müəyyən edə bilirdi.

RLS Qəbələ şəhərindən təxminən 11 km cənub-qərbdə, Ləki dəmir yolu stansiyasından 50 km məsafədə yerləşir. 210 hektar ərazini əhatə edir. 1985-2012-ci illərdə cənub hava trafikini idarə edən Raketdən Müdafiə Kompleksinin bir elementi olub. Stansiya nəinki raketlərin buraxılmasının qarşısını almağa, həm də onların trayektoriyasını izləməyə imkan verirdi ki, bu da raketlərin SSRİ (daha sonra Rusiya) ərazisinə daxil olmasının qarşısını alırdı. Texniki parametrləri və münasib yeri nəzərə alaraq, bu RLS o zaman unikal stansiya hesab olunurdu. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Rusiya hərbçiləri uzun müddət RLS-dən heç bir hüquqi rəsmiləşdirmə olmadan istifadə etdilər. 2002-ci il razılaşması ilə Azərbaycanın mülkiyyəti olan stansiya Rusiyaya 10 il müddətinə (24 dekabr 2012-ci il tarixinədək) icarəyə verilib və informasiya-analitik mərkəz obyekt statusu əldə edib. İcarə haqqı ildə 7 milyon dollar təşkil etmiş, o cümlədən 15 milyon dollara yaxın elektrik enerjisi və kommunal ödənişlərin ödənilməsi də Rusiya dövləti tərəfindən həyata keçirilib. Rusiya infrastrukturun dəstəklənməsi və personalın maddi-texniki təminatına illik 50 milyon dollar xərcləyib. Stansiyanın fəaliyyəti 2 minə yaxın Rusiya hərbçisini, həmçinin müqavilə üzrə işləyən Azərbaycan vətəndaşını işlə təmin edib. 2011-ci ilin əvvəlinə stansiyada texniki resursun uzadılması işləri aparılıb, elementlərin müasirləşdirilməsinə başlanılıb. Lakin 9 dekabr 2012-ci ildə tərəflərin icarə dəyərinə dair razılığa gələ bilməməsinə görə Rusiya Qəbələ RLS-in istismarını dayandırdı. Bakı icarə haqqını aylıq 15 milyon dollara, sonra isə illik haqqı $300 milyon dollara qədər artırmaq istəyirdi. 2013-cü ildə bütün aparatlar sökülərək Rusiyaya geri aparıldı, rusiyalı hərbçilər qarnizonu tərk etdi və obyekt Azərbaycana təhvil verildi. Həmin il iyunun 6-da Qəbələ stansiyasını tamamilə əvəz edən Armavir yaxınlığında yeni nəsil “Voronej” döyüş növbətçiliyi stansiyasının açılışı həyata keçirilib.

Stansiya SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycanın mülkiyyətinə çevrilib. Azərbaycan 2002-ci ildə stansiyanı Rusiyaya 2012-ci ilə kimi il ərzində 14 mln. dollar ödəməklə icarəyə vermişdi. Stansiyada 1400 Rusiya hərbiçisi qulluq edirdi. Burada həmçinin Azərbaycan mütəxəssisləri də fəaliyyət göstərirdi.

Ümumilikdə stansiyada 2000 nəfər fəaliyyət göstərə bilərdi. 10 dekabr 2012-ci ildə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin verdiyi bəyanata görə Rusiya RLS-in istismarını həmin gün dayandırdı. İstismarın dayanmasının səbəbi tərəflərin stansiyanın icarə müqaviləsinin uzadılması barədə şərtlərdə razılaşma əldə edə bilməməsi oldu. Heç bir ölkə obyektin icarəsi ilə bağlı maraqlı olduğunu bildirməyib. 2013-2014-cü illərdə Azərbaycanın Müdafiə Nazirliyinin, ondan sonra isə dövlət əmlakı kimi ƏMDX-nin balansındadır. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin verdiyi məlumatlara əsasən radiostansiya fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra ətraf mühitə olan mənfi təsiri də dayanıb. Bəs RLS-i saxlamaq nəyə lazımdır, niyə sökülmür?

Hərbi ekspert, polkovnik Rövşən Məhərrəmov “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Qəbələ RLS bağlandıqdan sonra binası və yerləşdiyi ərazi 2014-cü ildə, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin tabeliyindən çıxarılıb. Hazırda İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Xidmətinin tabeliyindədir. Stansiyanın idarə edilməsi ilə məşğul olan “Qəbələ Radiolokasiya Stansiyasının İnzibati Təsərrüfat Zonası və Texniki Mövqe” MMC Dövlət Xidmətinə məxsusdur və oranın saxlanması üçün adıçəkilən MMC-yə dövlət büdcəsindən vəsait ayrılır: “Stansiyanın yenidən idarəetməyə verilməsi nəzərdə tutulmur. Rusiya ordusu icarəyə götürdüyü Qəbələ radiolokasiya stansiyasından gedəndən sonra ətraf kəndlərdə yaşayan camaatın canı şüalanmadan qurtulub, həyatları normallaşmağa başlayıb. 15 ilə yaxındır Qəbələ RLS-dən rus hərbçiləri getsə də, bura nə təyinatı üzrə istifadə edilir, nə də sökülür. Buna baxmayaraq, ərazisi qorunur, içəri heç kim buraxılmır. Keçmiş Qəbələ RLS böyük bir ərazini əhatə edir. Yerli camaat istəyir ki, həmin ərazidən insanların faydası üçün istifadə olunsun. Qəbələ RLS əhəmiyyətini itirmiş bir stansiyadır. Vaxtilə bu stansiya SSRİ-nin müdafiə qüdrətinə güc qatırdı. Zamanla stansiyanın texniki göstəricilərini üstələyən, mobil komplekslər istifadəyə verildi. Bu gün Qəbələ RLS tipli stansiyanın saxlanması olduqca baha başa gəlir və bu cür məsrəflər iqtisadi baxımdan sərfəli deyil. İndiki dövrdə həmin obyektin əvvəlki təyinatı üzrə istifadəsi mənasızdır. Çünki daha mobil və çevik stansiyalar mövcuddur.

Qəbələ RLS-in kifayət qədər böyük ərazisi var. Vaxtilə o ərazilərdə 100 hektarlarla meşə massivləri olub. O ərazilərdə inşa olunmuş hərbi obyektləri söküb yerində meşə massivini bərpa etmək də mümkündür. Bundan sonra ərazinin bir hissəsini yerli əhaliyə paylamaq, bir hissəsində istirahət zonası, hotellər yaratmaq olar. Eyni zamanda güman edirəm ki, Qəbələ RLS-in məşhur böyük binasını tarix üçün, tarixi bina olaraq saxlamaq üçün sökmürlər. Artıq həmin ərazi, həmin obyekt insanlara heç bir təhlükə yaratmır. Güman edirəm ki, oranı gələcəkdə turistləri cəlb edən bir obyekt-muzey kimi də istifadə edə bilərlər. Bu cür nümunələr hazırda Pribaltikada mövcuddur. Pribaltikada SSRİ-dən qalma eyni RLS hələ də sökülməyib və muzey kimi istifadə olunur, kifayət qədər turist oranı ziyarət edir. Azərbaycan da bu təcrübəni keçmiş Qəbələ RLS üçün tətbiq eləyə bilər. Sökülmək qərarı veriləcəyi halda isə onu sökmək çətin deyil. Onu hər zaman edə bilərik. Ancaq həmin obyekti SSRİ-dən qalan tarixi abidə kimi gələcəkdə istifadə etmək olar".