 |
|
|
ABŞ Prezidenti Donald Tramp bir neçə gün əvvəl Ağ Evdə keçirilən imza mərasimindən sonra verdiyi açıqlamada İordaniya və Misirin Qəzzada yaşayan fələstinliləri qəbul etməli olduqlarını bir daha vurğulayıb.
Bəs Trampın Qəzza planının arxasında nə dayanır? Niyə İordaniya və Misir? Trampın ilk prezidentliyi dövründə imzalanan İbrahim razılaşmaları və kürəkəni Cared Kuşnerin hazırladığı "Əsrin müqaviləsi" sülh planında hansı Fələstin dövləti nəzərdə tutulur? İki dövlətin iştirakı ilə həll prosesi necə inkişaf edə bilər?
Məsələ ilə bağlı Oxu.Az-a açıqlama verən istefada olan polkovnik, Şimali Kiprin Girne Amerika Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr kafedrasının müdiri, GAU Təhlükəsizlik Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Sadık Akyar bununla bağlı sualları cavablandırıb.
Müsahibəni aşağıdakı videoda izləyə bilərsiniz:
Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus təyyarənin ötən il dekabrın 25-də qəzaya uğraması ilə bağlı Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyinin ilkin hesabatı açıqlamasından sonra da Rusiya tərəfi hadisəyə qərəzli yanaşmasını dayandırmır. İlkin hesabatdan aydın olur ki, Bakıdan Qroznıya J2-8243 reysi üzrə müntəzəm uçuş həyata keçirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə məxsus və dövlət reyestrində 4K-AZ65 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmış Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin təyyarəsi Rusiyanın hava məkanında, o cümlədən Qroznı hava limanı üzərində GPS siqnallarının itməsi halı ilə üzləşib. Hesabatda qeyd edilir ki, təyyarənin füzelyajında, xüsusilə arxa hissəsində, şaquli və üfüqi stabilizatorlarda, sol qanadda və sol mühərrikdə çoxsaylı dəlib keçən və kor zədələr aşkarlanıb. Bu zədələrin kənar obyektlərin təsiri nəticəsində yarandığı müəyyən edilib. Quşlarla toqquşma və ya oksigen balonunun partlaması ilə bağlı hər hansı sübut tapılmayıb. Təyyarədən çıxarılan və ona məxsus olmayan kənar obyektlərin fraqmentləri də hesabatda yer alıb. Rusiya tərəfi, xüsusilə Rosaviasia, bu qəzanın məsuliyyətini rədd edərək, məsələni ört-basdır etməyə çalışır və günahı təyyarə heyətinin üzərinə atır. Rusiya mətbuatı da bu yanaşmanı dəstəkləyir. Bu taktika 2014-cü ildə Ukraynada vurulan Malaysia Airlines təyyarəsi ilə bağlı Rusiyanın tutduğu mövqeyə bənzədilir. Həmin hadisədə təyyarənin Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Donbas bölgəsində, Rusiyaya aid silahla vurulduğu sübut edilsə də, Moskva məsuliyyəti qəbul etməmişdi. Azərbaycan tərəfi isə iddia edir ki, təyyarə Qroznının Xankala qəsəbəsində yerləşən hərbi hissədən atəşə tutulub. Azərbaycan hökuməti, təyyarənin Rusiyanın Pantsir-S hava hücumundan müdafiə sistemi ilə vurulduğunu bildirib. Təyyarədən çıxarılan raket fraqmentləri beynəlxalq ekspertiza nəticəsində təsdiqlənib və Azərbaycan tərəfi bu sübutları beynəlxalq məhkəməyə təqdim etməyə hazırlaşır.
Ağ Partiya sədri Tural Abbaslı “Sherg.az”a vurğulayıb ki, Rusiyanın təyyarə qəzasını törətdiyini etiraf etmək istəməməsinin bir neçə səbəbi mövcuddur:
“Birincisi Rusiyanın beynəlxalq imici var. Rusiya Ukraynada apardığı savaş nəticəsində müəyyən qədər imicini zədələyib. Ona görə də indi öz hava məkanında mülki təyyarələri vuran ölkə olaraq tanınmaq istəmir. Belə olan halda heç bir ölkənin şirkəti Rusiyanın hava məkanında uçmaq istəməyəcək. Onsuz da embarqolar nəticəsində Rusiyanın hava məkanında bəzi şirkətlər uçmaqda tərəddüd edirlər. İkincisi Rusiya Azərbaycanın tələblərini icra edərək daxildə siyasi rəqabətdə uduzmaq istəmir. Çünki Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya qarşısında üç tələb qoyub; üzr istənilsin, təzminat ödənilsin və günahkarlar cəzalandırılsın. Ola bilsin ki, Kreml həmin günahkarları qorumağa çalışır. Lakin Rusiyanın təzminata görə sözügedən məsələdə dirənc göstərəcəyinə inanmıram. Təyyarənin qəzalı vəziyyətə düşdükdən sonra Xəzər dənizini üstünə yönləndirilməsi Rusiyanın izi itirmək məqsədi güddüyünü göstərir”.
T.Abbaslı bildirib ki, ilkin və illik hesabat mövcuddur:
“Beynəlxalq hüquq normalarına görə ilkin hesabat bir ay, yekun hesabat isə bir il ərzində verilməlidir. Rusiya düşünür ki, bir il ərzində müxtəlif siyasi, iqtisadi və digər basqılarla Azərbaycanın mövqeyini yumşaldaraq rəsmi Bakının tələblərini icra etmək məcburiyyətində qalmaz. Rusiyanın etdiyi eyni zamanda siyasi əsəb oyunu sayıla bilər. Azərbaycanın isə prinsipial mövqeyi yerində qalmalıdır. Rusiya bundan sonra geri addım atmağa məcbur ola bilər. İndiki məqamda qəza nəticəsində və hansısa hərbiçilərin səhlənkarlığına görə Rusiyanın Azərbaycanla münasibətləri korlaması məntiqli olmazdı”.
Dünyada hər şey spiral şəklində inkişaf edir və eyni zamanda, tarixin dərslərinin qaçılmaz təkrarı bizə qarşıda gözlənilən tektonik dəyişiklikləri tam dərk etmək imkanı verir ki, bu gün dünya siyasətçilərindən heç birinin dəqiq proqnozlaşdırmağa cəsarət etməsi mümkün deyil. Mümkün variantları təsəvvür etmək olar, amma hər şeyin dəqiq necə olacağını heç kim bilmir.
Belə bir zaman spiralına misal olaraq 1943-cü ildə Tehran hadisələri yada düşür: təkcə İkinci Dünya müharibəsinin gedişatına deyil, həm də müharibədən sonrakı bütün dünyaya təsir edən məsələlərlə əlaqədar olaraq üç dövlətin - Amerika, Böyük Britaniya və SSRİ-nin başçıları strateji məsələlərin həlli üçün bir araya gəldilər. Heç kimə sirr deyil ki, müharibə başa çatdıqdan sonra Avropa, eləcə də Asiya bir daha heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaqdı, dövlətlərin sərhədləri, eləcə də bir çox ölkələrə təsir mərkəzləri də dəyişdi.
Bu gün gözümüzün qabağında dünyada praktiki olaraq eyni proseslər gedir və “heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq” ifadəsi bütün informasiya platformalarında hər kəs tərəfindən səslənir. Geridönməz dəyişikliklər prosesi isə hər gün davam edir... Və Şərq, Yaxın Şərq, bu gün bizim ümumi, böyük dünyamızda dönməz dəyişikliklərin aydın və parlaq göstəricilərindən biridir.
Bu məsələləri daha yaxşı başa düşmək üçün hazırda İraq Nazirlər Komitəsində siyasi məhbuslar üzrə hüquq müşaviri vəzifəsini tutan cənab Əli Zeynalla əlaqə saxlamaq qərarına gəldik.
Qeyd:
Əli Zeynal İraqda yaşayan türkməndir. Səddam Hüseynin dövründə o, Əbu-Qreyb həbsxanasında siyasi məhbuslar kamerasında uzun illər keçirib. Bundan əvvəl o, 8 ay “qırmızı otaq” kimi tanınan edam otağında istintaq altında olub. Orada insanlığa sığmayan işgəncə və təhqirlərdən istifadə olunurdu. Çoxları bu işgəncələrə tab gətirə bilməyib öldü, Əli Zeynal sağ qaldı.
Onun həbsinə səbəb Turan ideyalarını yayması olub. Səddam Hüseyn ölkənin milli ideyasını elan edərək bildirirdi ki, İraqda cəmi iki böyük xalq var - ərəblər və kürdlər və o, heç bir türkməni görmürdü.
Daha sonra Əli bəy İraqın daxili pasportundan istifadə edərək sənədsiz Türkiyəyə qaçıb. O, türk-türkmən kimi ölkəyə buraxılıb. Ankarada Qazi Universitetinə daxil olub, təqaüdə layiq görülüb və yataqxanaya yerləşdirilib. Universiteti İslam tarixi üzrə mütəxəssis kimi bitirib. Uzun müddət sonra İraqa qayıdaraq Kərkük Universitetinə daxil olub, Beynəlxalq hüquq fakültəsini bitirib. Ailəlidir, iki övladı var.
Beləliklə:
- Əli bəy, Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin süqutu ilə bağlı bu gün Yaxın Şərq regionunda nələr baş verir?
- Əvvəla, biz ölkədə 60 ildən artıq hakimiyyətdə olan Bəəs Partiyası rejiminin tamamilə süqutunun şahidi oluruq. Bundan əlavə, 2003-cü ildə ABŞ-ın İraqa müdaxiləsindən sonra İranın qəbul etdiyi “Müqavimət oxu” adlandırılan siyasətə də ciddi zərbə vuruldu. Bu çoxşaxəli strategiya İran ordusu və kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən hazırlanıb. Burada əsas vurğunun hərbi aspekt olmasına baxmayaraq, iqtisadiyyat, mədəniyyət, din kimi sahələr də var idi.
Fikrimcə, İran Suriyaya bərpası mümkün olmayan ziyan vurub ki, bu da İranın əhəmiyyətli iqtisadi və hərbi sərmayələri sayəsində 24 il ərzində “Müqavimət oxu” siyasətinin əsas elementi olub. İranın bölgədəki siyasəti İraq, Livan, Yəmən, Bəhreyn kimi ölkələrin gələcəyinə mənfi təsir göstərir. Beləliklə, Bəşər Əsədin devrilməsi təkcə İranın Suriyadakı mövcudluğuna təsir etmir, həm də İranın “Müqavimət oxu”nun bir hissəsi olan digər ölkələrdəki maraqlarına ciddi zərbə vurur.
- Adama bəzən elə gəlir ki, dünyada sabitliyin pozulması həmişə Yaxın Şərqdən başlayır...
- Mən sizinlə razıyam, kənardan belə görünə bilər ki, Yaxın Şərq aktiv vulkanın kraterində yerləşir. Böhranlar, müharibələr, xalq üsyanları, qonşu ölkələrə yayılan hərbi çevrilişlər, yerli sakinlərin gündəlik həyatının bir hissəsinə çevrilmiş siyasi sui-qəsdlər və digər həyati təhlükəsi olan hadisələr bu regionda adi hadisələrə çevrilib. Gəlin bu məsələyə daha ətraflı yanaşaq: regionumuzda daim mövcud olan gərginlik necə və kimlər tərəfindən idarə olunur? Bəziləri hesab edir ki, qeyri-sabitliyin əsas səbəbləri siyasi və iqtisadi inkişaf problemləri, xüsusən də elmi və texnoloji artımla bağlıdır. Digərləri deyirlər ki, problem regionun ölkələr arasında rəqabət mərkəzinə çevrilməsi, Yaxın Şərqi beynəlxalq münaqişələr meydanına və Şərqlə Qərb arasında rəqabət məkanına çevirməsidir. Sonra mövcud tarixi vəziyyət nəticəsində bu yarışmanın nəticələri dəyişir. Və sonsuz mübarizə, mübarizə...
Bu gün Yaxın Şərq yenidən cazibə və qütbləşmə mərkəzinə çevrilərək, burada münaqişələri və müharibələri daha da qızışdırıb. Müstəmləkəçilik hərəkatları ölkələrin etnik və dini bölünməsinə töhfə verdiyi üçün regionun qeyri-sabitliyinə səbəb olan amillər siyahısından kənarda qala bilməz. Bütün bunları İraq, Suriya və Livandakı müharibələrin nümunələrində çox gözəl görə bilərik. Ümumiyyətlə, bu qeyri-sabitlik elementi əksər ərəb dövlətlərində mövcuddur və ən kiçik qığılcımda bütün bunlar bu ölkələrin hər hansı birində böyük yanğına səbəb olur. Problem ondadır ki, müstəmləkəçiliyin region ölkələrindən qovulması sabitliyə gətirib çıxarmadı.
Müstəmləkəçilərin yerini alan azadlıq və müstəqillik hərəkatlarının əksəriyyətinin proqramlarında müasir dövlətin yaradılması üçün zəruri olan sivil, demokratik əsaslar yox idi. Bunun əvəzinə Yaxın Şərqin siyasi quruluşu hərbi, kazarma-mühafizəkar bürokratik sistemlərə, qəbilə və ya məzhəb birliklərinə, fürsətçi “mülki” strukturlara, hərəkatlara və s. istinad edirdi. Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitlik məsələsində ideoloji aspekti də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Nümunə olaraq sizə sahəsi bir kvadrat kilometrdən çox olmayan Yerusəlim şəhərini verəcəyəm. Üç dinin şəhəri olan, risalət beşiyi və peyğəmbərlərin sığınacağı sayılan şəhər bu gün İsrail tərəfindən parçalanır ki, bu da təbii, bölgədəki vəziyyəti xeyli çətinləşdirir.
- Sizcə, İranı siyasi və iqtisadi aspektlərdə gələcək nə gözləyir?
- İran güclü və zəngin dövlətdir. Və onun əsas gücü daxildə həyat fəaliyyəti üçün demək olar ki, hər şeyi istehsal etməsidir. Amma son illərdə qlobal böhran İslam Respublikasının iqtisadiyyatına ciddi təsir edib. Burada həm xarici, həm də daxili faktorlar bir-birinə qarışıb: beynəlxalq sanksiyalar (ölkə İslam Respublikası yaranandan bəri bu sanksiyalara məruz qalır – red.), eləcə də milli iqtisadiyyatda iqtisadi və struktur disbalansı. Bu problemlər birbaşa olaraq insanların həyat keyfiyyətinə təsir edir, cəmiyyətdə böyük narazılıq yaradır.
2003-cü ildə Səddam Hüseyn rejiminin süqutundan sonra İraq İranın virtual nəzarətinə keçdi və bu, ölkədəki siyasi və iqtisadi vəziyyəti böyük ölçüdə müəyyən etdi. Və sonra İranın ideoloji və siyasi gücü “Müqavimət oxu” doktrinasının elanından sonra artmağa başladı. Amma yuxarıda dediyim kimi, Suriyanın süqutundan sonra İran durmadan öz mövqelərini itirir və hesab edirəm ki, artıq bu ilin may ayında İranla bağlı çox maraqlı şeylərin şahidi olacağıq.
- Əli bəy, Kərkükdə yerli hakimiyyət seçkilərini necə qiymətləndirirsiniz? Necə oldu ki, şəhərin idarəçiliyi əsasən kürd parlamentinin üzvlərinin əlinə keçdi?
- Kərkük Valilik Şurasına seçkilərə gəlincə, 2005-ci ildən bəri Kərkükün tərkib hissələri, xüsusən də Amerikanın İraqı işğalından sonra şəhəri ələ keçirən kürd qruplaşmaları arasında daxili qarşıdurmalar səbəbindən yerli seçkilər keçirilmir. İraqda 2003-cü ildə üç seçki keçirilsə də, Kərkük əyaləti kürd peşmərgələrinə verilib və Kərkük əvvəllər mübahisəli vilayət olduğundan İraq Konstitusiyasının 140-cı maddəsinə uyğun olaraq bölgədə seçkilər keçirilməyib. Kürdlər 2007-ci ildə bu maddənin qüvvədən düşməsinə baxmayaraq, maddənin qüvvədə qalması barədə mübahisə etməkdə davam edirlər. Bu maddədə Kürdüstan bölgəsinin öz konstitusiya hüququ olduğu bildirilir və bu maddədə də Kərkük şəhərinin Kürdüstana daxil olması seçkilərin keçirilməməsinin səbəblərindən biri kimi göstərilir.
Kərkük Bağdaddan 298 kilometr şimalda yerləşir və son rəsmi məlumatlara görə, vilayətin əhalisi etnik və dini azlıqlar da daxil olmaqla, təxminən 1,6 milyon nəfərdir. İraqın digər əyalətləri arasında Kərkük təkcə Konstitusiyanın 140-cı maddəsinə əsasən Bağdad və Ərbil arasında mübahisəli ərazi olduğu üçün deyil, həm də İraqın altı ən böyük neft və qaz yatağına ev sahibliyi etdiyinə görə diqqəti cəlb edir və bu, onu mühüm iqtisadi mərkəzə çevirir.
18 dekabr 2023-cü il tarixli Yerli Şuralar Aktına uyğun olaraq, 2003-cü ildə Amerikanın işğalından sonra keçirilən parlament seçkilərini xatırladan qubernatorlar üçün yerli seçkilərin keçirilməsi qərara alınıb - 2003-cü ildə İraqın Nahl vadisində. (Nahl vadisi assurların kompakt məskənidir. İraq Kürdüstanında kürd muxtariyyəti yaranandan bəri Nahlda kürdlərlə assuriyalılar arasında kəskin qarşıdurma yaranıb - red.). Ali Komissarın müşahidəçilərinin seçki prosesini müşahidə edə bilməməsi səbəbindən qanun pozuntuları və ədalətsizlik özünü büruzə verib.
Seçkilərin saxta pərdə altında keçirilməsi qərarından sonra Müstəqil Maarifləndirmə Komissiyası deyilən qurum yaradıldı, lakin siyasi təzyiqlərə görə müstəqil deyildi. Seçkilər 2023-cü il dekabrın 18-də keçirildi və nəticələr fəlakətli oldu. Kürdlər 7, ərəblər 6, türkmənlər 2 yer aldı. Bu nəticələr ona gətirib çıxarıb ki, tərəflər arasında razılıq əldə olunmadığından, 8 aydan artıqdır Qubernatorluq Şurası formalaşmayıb. Hətta bəzi kürd və ərəb qaliblər Bağdaddakı “Rəşid” otelində bayramda görüşdükdən və türkmənlərin dəvət edilməməsinə baxmayaraq, əyalət şurasının iclası elan olundu. Seçkilərin nəticələri masada qaldı. Türkmənlərin haqlı tələbləri pozulduğu müddətcə bu məsələ həll olunmayacaq.
Demokrat Partiyasının 3 ərəb və 2 kürd üzvünün də iclasda iştirak etməməsi seçkilərin bölgə hökuməti və türkmənlər arasında bəzi satqınlar tərəfindən idarə edildiyini göstərir. İraq türkmənlərinin maraqlarını təmsil edən yeganə qurum olan İraq Türkmən Cəbhəsi Kərküklə bağlı bu sövdələşməni qəbul etməyib və administrasiyaya şikayət ərizəsi yazaraq, razılaşmadığını bildirib. “Rəşid” otelində həyata keçirilən bu hökumət sui-qəsdi qəbuledilməz hesab edilib. Bununla belə, Qubernatorluq Şurası yaradılıb, onu Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi Partiyasından olan kürd vali idarə edir və şuraya sədrlik ərəblərə verilib.
Digər məsələlərlə yanaşı, Türkmən cəmiyyətinin üzvlərindən Yavuz Həmid də Türkmən Cəbhəsi ilə məsləhətləşmədən bu qərarla razılaşdı. Bundan sonra Türkmən Cəbhəsinin ümumi yığıncağında Yavuz Həmidin cəbhədən qovulması və türkmən davasına xain elan edilməsi qərara alındı. Türkiyə mətbuatında isə Yavuz Həmid PKK tərəfdarı adlandırıldı.
- Bir müddət əvvəl media məkanı Amerika qoşunlarının İraqdan çıxarılması ilə bağlı fikirlərlə dolu idi. Sizcə, bu, nə vaxt baş verəcək?
- Bu suala cavab vermək üçün xatırlayaq ki, Amerika İraqı ələ keçirmək planlarını 1950-60-cı illərdən başlayaraq inkişaf etdirib, ancaq 2003-cü ildə həyata keçirib. Görün Amerika neçə ildir öz məqsədinə doğru irəliləyir. Və əvvəldən hər şey onların planı üzrə getdi. İran-İraq müharibəsi amerikalıların işi idi, sonra Küveytlə müharibə, sonra Şimali İraq bölündü, cənubda isə İraq Hərbi Hava Qüvvələrinin uçuşları tamamilə qadağan edildi. Bir sözlə, amerikalılar öz strateji planları sayəsində bu regionda, bütövlükdə ölkəmizdə tam hökmranlıq ediblər. Onlar İran körfəzində möhkəmlənərək bu neftlə zəngin regionun tam hüquqlu nəzarətçiləri oldular. Nəticədə əldə edilən bütün mənfəətlə İraq nefti də onların nəzarətindədir. Amerika qoşunlarının bu gün İraqdan çıxarıldığına dair təminatlara baxmayaraq, bütün İran körfəzi regionu onların əlindədir. Mövcud vəziyyət göstərir ki, Amerika İraqı tərk etmək niyyətində deyil.
Bölgəmizdə baş verən hazırkı dəyişikliklər sadəcə olaraq heyrətamizdir - Mişel Aun Livanda bu yaxınlarda hakimiyyətə gəlib. Livan Prezidenti postu iki ildir ki, boş idi. Aunun namizədliyini ölkənin xristian partiyasının lideri Süleyman Franje dəstəkləyib. Beləliklə, bu hadisə İranın son dövrlərdə, o vaxtdan bəri Livan Prezidenti, ordunun Baş komandanı, general, katolik maronitinin başına gələn uğursuzluqlar silsiləsinin təbii davamı oldu.
Suriyada Bəşər Əsədin gedişi ilə bu dəqiqə yeni hökumət də yaradılıb, lakin Amerikanın da buradan getməsi ehtimalı azdır. 2003-cü ildə Amerika İraqa girəndə bəyan etdi ki, diktator Səddamı devirməklə Baas Partiyasına son qoyacaq və İraqa demokratiya gətirəcək. Təəssüf hissi ilə qeyd etməliyəm ki, bu gün nə Səddam, nə də Baas olsa da, biz hələ də nə siyasi, nə də iqtisadi baxımdan demokratik ölkə olmuşuq. 2008-ci ildə Amerika qoşunlarının 2011-ci ildə İraqdan çıxarılmasına dair saziş imzalanıb. 2011-ci ildə Amerika qoşunlarının çıxarılmasına başlanmış kimi görünürdü, lakin İraq silahlı qüvvələrinə təlim keçmək üçün kiçik bir kontingent qaldı.
Lakin 2014-cü ildən regionda yayılan və 2017-ci ilə qədər davam edən İŞİD terror təşkilatının qüvvələrinə qarşı mübarizə aparmaq üçün 2014-cü ildə Amerika qoşun kontingenti bərpa edilib. Bildiyimə görə, Amerika qoşunlarının tam çıxarılmasının iki mərhələdə planlaşdırıldığı bir razılaşma var: birincisi 2025-ci ilin sentyabrında, ikincisi 2026-cı ilin sonunda. Bu sənəd əsasında əlavə qərarlar qəbul edilməli idi. Amma məlum hadisələr Qəzzada baş verdiyi üçün onlar heç vaxt qəbul olunmayıb. Hazırda Qəzzada bildiyimiz kimi döyüşlər dayanmış kimi görünür. Amma bu, sadəcə sözdür, heç kim dəqiq heç nə bilmir, iki tərəf arasında mübarizə davam edir. Bununla bağlı eşitdiyimiz tək şey girovların dəyişdirilməsidir. Maraqlıdır, girovlar nə vaxt gedəcək, növbəti addım necə olacaq? İsrail Qəzzanı tərk edəcəkmi?
İraqın geosiyasi mövqeyi çox mühüm yerdədir - Suriya, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, İordaniya, İranla həmsərhəddir. İraqın cənub-şərqi İran körfəzinin suları ilə yuyulur və bu, Amerika üçün ən vacib strateji istiqamətdir. Gördüyüm kimi, bu kontekstdə Amerika İraqı heç vaxt tərk etməyəcək, əks halda İran və Rusiya dərhal bu bölgəni ələ keçirəcək. Hər şeylə yanaşı, nəhəng neft və qaz yataqları ölkəmizi çox mühüm strateji obyektə çevirir. Beləliklə, yaxın gələcəkdə Amerika qoşunlarının tamamilə çıxarılması gözlənilmir.
Mələk Vəlizadə,
AYNA-ZERKALO
“İmişlidə olan hadisələri Avropada erməni çörəyi yeyənlər bunu tamam başqa istiqamətə yönəltdilər”.
Lent.az xəbər verir ki, bunu Milli Məclisin yaz sessiyasının ilk iclasında parlamentin Regional məsələlər komitəsinin sədri Siyavuş Novruzov deyib.
O, qeyd edib ki, heç kəs istəməz ki, kiminsə övladını vurub öldürsün:
“O qəzanı tördən adam belə bu hadisənin olmasını istəməzdi. Hadisə baş verib və mən İmişlinin hər iki deputatı ilə söhbət etdim. İcra başçısı rayon mərkəzindən üç kilometr aralıdadı, niyə camaatın yanına gəlmədi? Polis rəisi niyə o camaatın qabağına çıxmadı? Bir dənə prokurordan savayı başqa bir adam o camaatın qabağına çıxmadı. Bu xalqdır. İnsanları başa salmaq lazımdır. Səni orda öldürəcəkdilər? Əksinə qabaqlarına polis düzdülər. Bu insanlarda qıcıq yaratdı. Bütün Azərbaycan xalqı Prezidenti dəstəkləyir, sevir. Bizim hamımızın canımız Prezidentə fədadır. Amma çıx camaatın qarşısına camaatı başa sal. Niyə camaatdan kənar qaçırsız? Nəyə görə? Dövlət əmlakına ziyan vurduğuna, əsəblərini idarə edə bilmədiklərinə görə 18 nəfər həbs edildi. Mən xahiş edirəm ki, onları bağışlasınlar, cavan uşaqlardır. Amma belə hərəkətlərdə rayon hüquq-mühafizə orqanları insanların qabağında olmalıdır. Əgər onun üzü yoxdursa camaatın qabağına çıxmağa, onda gedib ərizəsini yazıb çıxsın evinə getsin”.
“Sülh istəyən, bu istiqamətdə konkret addımlar atmalıdır. Yoxsa, sadəcə “sülh” deməklə sülh olmur”.
Bunu Moderator.az-a açıqlamasında millət vəkili Asim Mollazadə bildirib. Millət vəkili qeyd edib ki, Cənubi Qafqazda sülhün reallaşması üçün Ermənistanın Azərbaycanın sülh səylərini dəstəkləməsi vacibdir:
“Azərbaycan hər zaman regionda sülhün və təhlükəsizliyin təmini istiqamətində sistemli addımlar atıb, böyük diplomatik səylər sərgiləyib. Lakin təəssüflər olsun ki, Ermənistan heç vaxt Azərbaycanın sülh səylərini dəstəkləməyib, əksinə, müxtəlif təxribatlar vasitəsilə bu səylərə kölgə salmağa, Cənubi Qafqazdakı sülh prosesinə zərbə vurmağa çalışıb. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Ermənistanın yürütdüyü siyasət də sülhün təmininə deyil, gərginliyin artmasına xidmət edib.
Əgər Ermənistan öz yanlış, təxribatçı siaysətindən imtina edərsə, ölkəmizin sülh səylərinə səmimi şəkildə dəstək verərsə, o zaman Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhü təmin etmək mümkün olacaq”.
DogruXeber.az: - Artıq bir müddətdir ki, jurnalistlər, sosioloqlar, qida mütəxəssisləri marketlərdəki qidaların, apteklərdəki dərmanların insan sağlamlığına zərərli olduğunu deyir. Əksər qidalarla bağlı (məsələn, kərə yağı, duru yağlar, broyler toyuqlar və s.) həyəcan təbili çalınır. Bir neçə dərmanın isə (məsələn, “Nimesil”) orqanizmi zədələdiyi haqda iddialar, hətta sübutlar olduğu bildirilir.
Bu cür ittiham və iddialardan sonra nə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA), nə Səhiyyə Nazirliyinin, necə deyərlər, “tükü tərpənmir”. Ekspertlər efirdən, sosial şəbəkələrdən vəziyyətin son dərəcə ciddiliyini diqqətə çatdırır, rəsmi qurumlara çağırış edirlər. Maraqlısı da budur ki, bu problemi ictimailəşdirən şəxsləri həmin qurumların nümayəndələri yalançılıqda, populizmdə günahlandırırlar. Bəs çıxış yolu nədir?
Globalinfo.az-a danışan sabiq maliyyə naziri Fikrət Yusifovun fikrincə, AQTA işini günün tələbinə uyğun aparmır.
Fikrət Yusifov
O, ölkədə təhlükəli qida məhsullarının kifayət qədər çox olduğunu vurğulayıb:
“AQTA rəhbərliyinin və orada çalışan mütəxəssislərin nə deməsindən və bu məsələ ilə bağlı necə düşünməsindən asılı olmayaraq, gerçəklər bundan ibarətdir ki, bu agentlik öz vəzifəsini günün tələbləri səviyyəsində qura bilmir. Ölkənin bazar və mağazaları keyfiyyətsiz, insan orqanizminə ciddi təhlükə törədən məhsullarla doludur. Bunları görməzdən gəlmək yumşaq desək, məsuliyyətsizlikdir. Marketlərdə ərzaq məhsullarının keyfiyyəti barədə danışmaq lazım deyil, bu məhsullardan istənilənini götürüb, real yoxlanışa vermək yetərlidir ki, onun hansı keyfiyyətdə olduğunu üzə çıxsın. Bu, ilk növbədə müxtəlif növ yağ məhsullarına aiddir. Yağ insanın hər gün istehlak etdiyi qidadır. Biz bu gün bazarda sağlam yağ məhsulu tapa bilmirik. Bir qədər sağlam olan belə məhsulun qiyməti isə 1 kq üçün 30-50 manat arasındadır. Belə qiymət çox az vətəndaşın büdcəsinə uyğun gəlir. Ona görə qida təhlükəsizliyi dövlətin təhlükəsizliyi qədər ciddi dəyərləndirilməlidir”.
Sabiq nazir deyib ki, xəstə insan xəstə cəmiyyət deməkdir:
“Xəstə cəmiyyət isə dövlətin olum-ölüm məsələsidir. Gəlin, bunun fərqində olaq! AQTA-nın bu sahədəki fəaliyyəti ”5” ballıq qiymətləndirmə sistemi ilə “-2” qiymətə layiqdir. Bizə statistika lazım deyil. Gerçəklər bazarda və marketlərdə gördüklərimizdir!”
Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçukun son açıqlaması böyük maraq yaradıb. Belə ki, o, Moskvanın Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya prosesində ölkələrə məsləhətçi yardım göstərməyə hazır olduğunu bildirib. Eyni zamanda Rusiyanın müvafiq kartoqrafik materialı olduğu və lazım gələrsə, delimitasiya və demarkasiyada iştirak edən tərəflərin tələbi ilə onlara verilə biləcəyini diqqətə çatdırıb.
Son hadisələr fonunda Azərbaycan Rusiya vasitəçiliyinə müsbət yanaşa bilərmi?
Globalinfo.az-a danışan Milli Məclisin deputatı Vüqar İskəndərov deyib ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhədlərin delimitasiyası prosesi ilə bağlı yaradılan komissiya uğurlu sayıla bilər:
“İki ölkə arasındakı münasibətlərə bu və ya digər formada vasitəçilik etmək istəyən qüvvələr həmişə mövcud olub. Rusiya, ABŞ və Aİ formatında baş tutan görüşləri buna misal çəkmək olar. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə bildirib ki, xoşməramlı ölkələrin vasitəçiliyinə etiraz etmirik. Lakin daha çox ikitərəfli danışıqların aparılmasında maraqlıyıq. Azərbaycan və Ermənistan heç bir vasitəçi olmadan çox yaxşı nümunələr ortaya qoydu. Bir neçə prinsipial məsələlərdə razılığa gəldilər. Sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyasına da beləcə başlanıldı”.
Deputatın sözlərinə görə, Azərbaycan və Ermənistan vacib məsələlərdə özləri razılıq əldə edə bilir, lakin son zamanlarda sülh müqaviləsinin imzalanmasında yaranan əngəllər Ermənistanın yarıtmaz siyasətindən qaynaqlanır:
“Ermənistan hakimiyyəti ölkəni digər dövlətlərin plastarmına çevirib. Ərazidə iki mindən çox əməkdaşı olan ABŞ səfirliyi, Rusiya hərbi bazası, NATO qüvvələri, Aİ missiyası tərkibindəki xüsusi təyinatlı, jandarm qüvvələr və s. var. Ermənistan müstəqil qərar verə bilmir. Digər ölkələrin alətinə çevirilib ”.
Ötən gün Avropa İttifaqının (Aİ) Brüsseldəki səfirləri Aİ-nin Ermənistandakı Müşahidə Missiyası ilə bağlı qərarı təsdiqləyiblər. Bu qərara əsasən, avropalı müşahidəçilər daha iki il - 2027-ci il fevralın 19-dək Ermənistanın sərhəd rayonlarında qalacaqlar. Qərar layihəsinə əsasən, müşahidəçilərin tərkibi və sayı dəyişməz qalacaq: 165 xarici və 44 erməni üzv.
Qərar yaxın vaxtlarda Aİ-yə üzv ölkələrin xarici işlər nazirləri tərəfindən təsdiqlənməlidir. Erməni mediasının yazdığına əsasən, bu, əslində formal xarakter daşıyır, çünki bu ölkələrin səfirləri artıq layihəyə səs verərək, öz hökumətlərinin mövqelərini bildiriblər.
Qeyd edək ki, bir neçə gün əvvəl Azərbaycanla şərti sərhəddə yerləşdirilən Müşahidə Missiyası Zəngilan istiqamətində fəaliyyətini aktivləşdirib. Missiyaya məxsus maşın karvanı sərhədə doğru irəliləyib. Onların nə daşıdıqları, niyə belə aktivləşdikləri barədə dəqiq məlumat yoxdur.
Xatırladaq ki, Missiya ilə bağlı dəfələrlə Azərbaycan tərəfi narazılığını bildirib, onun Azərbaycanla razılaşdırılmadan fəaliyyət göstərdiyini bəyan edib.
Başqa bir xəbər isə Ermənistandakı “ARM Tactical” idman klubu adı altında xüsusi taktiki, snayper və terror-təxribat hazırlığı mərkəzinin öz sıralarını xeyli genişləndirməsi ilə bağlıdır. “Minval.az”ın mənbələrdən əldə etdiyi məlumata görə, həmin mərkəz erməni gənclərə təlim məşqləri keçməkdədir.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Ermənistanda Azərbaycan əleyhinə təxribat-terror fəaliyyəti üçün geniş kadr hazırlığına başlanılıb. Bəzi analitiklərin qənaətincə, eyni zamanda, avropalılardan ibarət Müşahidə Missiyasının Ermənistanda qalma müddətinin artırılması, şərti sərhəd yaxınlığında ermənilərin səngərlər qazması hərbi toqquşma riskinin artdığı ehtimalını gücləndirir.
Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Moskvada yaşayan azərbaycanlı politoloq, beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert, Rusiya Xalqlar Dostluğu Universitetinin dosenti Anar Həsənov deyib ki, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh danışıqları prosesi “bir addım qabağa, iki addım geri” prinsipi ilə gedir:
- Məsələn, delimitasiya və demarkasiya prosesi ilə bağlı komissiyaların görüşü keçirilir, optimist bəyanatlar səslənir. Ümumiyyətlə, bu məsələdə hər iki tərəfin razılığı var. Hansı ki, sülh prosesində sərhədlərin müəyyənləşməsi məsələsi də əsas bəndlərdən biri idi. Amma əsas məsələlərdən biri də ATƏT-in Minsk Qrupunun ləğvi ilə bağlı birgə müraciət, Avropa missiyası ilə bağlı Azərbaycanın tələbləri var ki, Ermənistan bundan imtina edir. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki, Avropa missiyası ilə bağlı Bakının şərtlərinə İrəvan əməl etməyəcək. Missiyanın qalma müddətinin uzadılması da bunu deməyə əsas verir. Bu isə təbii ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmasını mümkünsüz edir.
İki ölkə arasındakı münasibətlər indi müşahidə edilən kimi, sabit və qeyri-sabit fazalarda inkişaf edəcək. Onsuz da 2025-ci ildə sülh sazişinin imzalanması mümkünsüz görünürdü. Çünki yenə deyirəm, Azərbaycanın tələbləri var ki, onları Ermənistan yerinə yetirmək niyyətindən uzaq görünür. Söhbət Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını özündə ehtiva edən maddənin dəyişdirilməsindən, de-fakto fəaliyyət göstərməyən Minsk Qrupunun ləğvindən, Ermənistandakı Avropa missiyasının varlığına son qoyulmasından gedir. İrəvan Bakının şərtlərini qəbul etməyə meyilli olsaydı, Avropa Müşahidə Missiyasının qalma müddətinin uzadılmasına “hə” deməzdi.
- Avropa müşahidəçilərinin Ermənistanda qalması Azərbaycanla Ermənistan arasında nələrin baş verməsinə səbəb ola bilər?
- Tərəflər arasında hadisələrin dəyişməsinə əsas verən amil nə avropalı müşahidəçilərin Ermənistanda qalma müddətinin uzadılmasıdır, nə də Ermənistanın Avropaya inteqrasiya kursu seçməsidir. Bu amillər sadəcə vəziyyəti müəyyən sabit şəkildə saxlayır, indiki status-kvonun davam etməsini təmin edir. Necə deyüərlər, nə müharibə, nə sülh vəziyyəti müşahidə edilir. Tərəflər arasındakı gərginliyə səbəb ola biləcək məsələ Ermənistanın silahlanması, Ermənistana gətiriləcəyi ehtimal olunan yeni hücum silahlarıdır. Əgər Ermənistan hədiyyə aldığı, pulu ilə aldığı silahları bazalardan çıxarıb təlim mərkəzlərinə gətirərsə, o zaman hərbi gərginliyin yaranması ehtimalı artır.
Amma avropalı müşahidəçilərin qalma müddətinin artırılmasının gərginliyə, hansısa toqquşmaya səbəb olacağını proqnozlaşdırmaq düzgün deyil. Baxın, həmin Missiya iki ildir ki, Ermənistandadır, amma bu, tərəflər arasında hansısa toqquşmaya, çaxnaşmaya səbəb olmayıb. Düşünürəm ki, onların qalma vaxtının uzadılması qərarı bundan sonra da hansısa hadisəyə səbəb olmayacaq. Sadəcə münasibətlərdə onsuz da mövcud olmayan etimadsızlığı daha da dərinləşdirəcək, sülh prosesinə zərər verəcək. Çünki Azərbaycanın tələblərindən, şərtlərindən biri də həmin missiyanın çıxarılması ilə bağlıdır.
- Yeri gəlmişkən, son vaxtlar yayılan məlumatlara görə, Ermənistanda “ARM Tactical” idman klubu adı altında xüsusi taktiki, snayper və terror-təxribat hazırlığı mərkəzində yeni təlimlər keçirilir, hərbi hazırlıqlar aparılır. Bu, nədən xəbər verir?
- Toqquşma riskini artıran amil Ermənistanın xaricdən aldığı hücum silahlarının təlimidir. Hansısa qrupun məşqləri, silahla davranış qaydalarını öyrənməsi mümkündür. Ola bilsin ki, gələcəkdə həmin şəxslərdən terror törətmək məqsədilə istifadə olunsun, yaxud da yeni müharibə olarsa, onlar ordu sıralarına qoşulsunlar və s. Amma hərbi toqquşma riskini artıran əsas amil Ermənistanın xaricdən tədarük etdiyi hücum silahları ilə təlimlər keçirməsidir. Hələlik belə təlimlər yoxdur, amma istisna da edilmir. Bu isə yeni gərginliyin yaranması ilə nəticələnə bilər. Çünki Ermənistan Azərbaycan ərazilərini 30 ildən çox müddətdə işğalda saxlayıb, iki müharibə baş verib, Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddiaları qalmaqdadır. Ən əsası isə iki ölkə arasında sülh sazişi imzalanmayıb. Belə bir vəziyyətdə Ermənistanın hücum silahları ilə silahlanması, bu silahların təliminin keçirilməsi potensilah hərbi toqquşma riskini artırır.
Hansısa qrupun silahlarla məşqləri, hansısa revanşist qüvvələrin bəyanatları, anti-Azərbaycan təbliğatı müharibə səbəbi deyil. Amma Ermənistanın ağır hücum silahları alması yeni müharibəyə səbəb ola biləcək məsələdir. Bu silahlanmaya görə Ermənistanı Azərbaycanın cəzalandırması mümkündür. Hər hansı bir dövləti onun təcavüzkar siyasətinə görə cəzalandırırlar, denasifikasiyaya uğradırlar. Biz öz arqumetlərimizi irəli sürmək üçün, dünyanın gözündə təcavüzkar olmamaq üçün əlimizdə elə fakt olmalıdır ki, həmin fakt Ermənistanı cəzalandırmağa əsas versin. Hesab edirəm ki, Azərbaycanın dünyaya göstərə biləcəyi ən güclü fakt Ermənistanın hücum silahları almasıdır. Əslində bu proses məncə, başlayıb. Bilirsiniz, hansısa toqquşmadan əvvəl rəsmi bəyanatlar verilir. Düşünürəm ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin son vaxtlar verdiyi bəyanatlar uzaqgörən siyasətin başlanğıcıdır.
- Hansı bəyanatları nəzərdə tutursunuz?
- Ölkə başçısının “Ermənistan faşist dövlətdir” bəyanatı həmin siyasətin başlanğıcı hesab edilə bilər. Ermənistan haqqında Azərbaycanın ictimai diplomatiyası “faşist”, “monoölkə”, “millətçi”, “təhlükə” ifadələrindən istifadə edir. Bu, haqlı iradlardır, yarlıq deyil, şər deyil. Bunların hamısı fakta əsaslanan metaforalardır. Biz bunu dünyaya deməliyik ki, sabah təcavüzkar dövlət, faşist dövlət cəzalandırılanda beynəlxalq ictimaiyyət bizi günahkar bilməsin. Bu gün iki ölkə arasında sülh yoxdur və 30 ildən çox işğalı davam etdirmiş bir dövlət sülhdən yayınır, əvəzində yenidən hücum silahları ilə silahlanır.
Gözləməliyik ki, Ermənistan yenidən təcavüzə başlasın, ərazilərimiz bombalansın, ondan sonra reaksiya verilsin? Nəyə görə Azərbaycan təcavüzkarı qabaqlamamalıdır? Bunu beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətinə çatdırmalıyıq və potensial təcavüzün qarşısını əvvəldən almalıyıq. Anlamaq lazımdır ki, Ermənistanın silahlanmasının bir məqsədi var - Azərbaycana təcavüz etmək. Onlar bizim zəifləməyimizi gözləyirlər. Düşünürəm ki, Azərbaycan Ermənistanın verdiyi bu fakta əsasən addımlarını atmalıdır.
- Demək istəyirsiniz ki, Azərbaycan qabaqlayıcı addımlar atmalıdır?
- Mütləq şəkildə. Bunu bizim beynəlxalq aləmdə ən yüksək tribunadan analogiya aparmağa və haqlı olduğumuzu sübut etməyə əsaslarımız var. Bu gün İsrail Suriya ilə sərhəddə Suriya ərazisinə öz qoşunlarını daxil edir və bildirir ki, millətinin, dövlətinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün naməlum olan hökumət qarşısında bufer zona yaradır. Əslində bu, müzakirə obyektidir. Çünki Suriya heç vaxt İsrail ərazisini zəbt etməyib. Ermənistan isə 30 ildən çox müddətdə Azərbaycan ərazilərini işğalda saxlayıb və bu, faktdır. Azərbaycan dünyaya bəyan edə bilər ki, özümü təcavüzkar, aqressor dövlətdən qorumaq üçün qabaqlayıcı tədbirlər görürəm. Hesab edirəm ki, Bakıdan verilən bəyanatlar buna da aparır.
Zəngəzur dəhlizinin reallaşması məsələsi Azərbaycan tərəfindən yenidən gündəmə gətirilib. Prezident İlham Əliyev dünən nəqliyyat məsələlərinə həsr olunmuş müşavirədə çıxışında deyib ki, Zəngəzur dəhlizi layihəsi Azərbaycan tərəfindən irəli sürülüb və İkinci Qarabağ müharibəsindəki qələbədən sonra bu məsələ beynəlxalq gündəliyə, beynəlxalq leksikona salınıb: “Bu gün Zəngəzur dəhlizi artıq dünyada qəbul edilmiş ifadədir, qəbul edilmiş termindir. Azərbaycan tərəfindən bu dəhlizin açılması üçün praktiki addımlar atılır. Düzdür, Ermənistan tərəfi dörd ildən çoxdur ki, bu məsələ ilə bağlı qeyri-konstruktiv mövqe sərgiləyir, faktiki olaraq 10 noyabr kapitulyasiyasından sonra üzərinə götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirmir. Orada açıq-aydın göstərilirdi ki, Azərbaycanın əsas hissəsi ilə onun ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat bağlantısı olmalıdır. Ermənistan isə buna əməl etmir, müxtəlif bəhanələr gətirərək, müxtəlif qeyri-real və cəfəng layihələri ortaya ataraq, sadəcə olaraq, beynəlxalq ictimaiyyətin fikrini çaşdırmaq istəyir, manipulyasiyalarla məşğuldur”.
“Ermənistan dırnaqarası “Sülh kəsişməsi” layihəsini ortalığa atıb və indi dünyada bir ölkə qalmayıb ki, o ölkəyə bu layihə təqdim edilməsin. Halbuki bu dırnaqarası layihənin Azərbaycansız iki qəpiklik də qiyməti yoxdur və biz bunu dəfələrlə Ermənistan tərəfinə müxtəlif kanallar vasitəsilə çatdırmışıq”, - deyə Prezident əlavə edib.
Azərbaycan lideri İrəvana çağırış xarakterli mesaj da ünvanlayıb: “Əgər siz bu layihəni doğrudan da həyata keçirmək istəyirsinizsə, ilk növbədə, Azərbaycana müraciət etməlisiniz. Çünki bizsiz bu, sadəcə olaraq, kağız parçasıdır. Bizim şərtlərimiz isə ədalətlidir, beynəlxalq hüquqa əsaslanır və Ermənistanın özünün götürdüyü öhdəliklərinə əsaslanır. Ermənistan rəhbərliyinə bir daha məsləhət görərdim ki, 10 noyabr kapitulyasiya aktını diqqətlə oxusun və orada xüsusilə dediyim o bəndə diqqət yetirsin. Yenə də deyirəm, onların dırnaqarası layihəsi Azərbaycansız tamamilə əhəmiyyətsizdir. Sadəcə olaraq, vaxt uzatmaqla məşğuldurlar, beynəlxalq ictimaiyyəti çaşdırmaqla məşğuldurlar. Yenə də Azərbaycana qarşı müxtəlif dairələrdə çirkin kampaniyaların aparılmasına rəvac veriblər. Bunun nəticəsində faktiki olaraq bu günə qədər Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi - Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə bizim ən qısa və ən rahat bağlantımız yoxdur”.
“Düzdür, Naxçıvan Muxtar Respublikasının lazım olan ehtiyaclarını biz müxtəlif yollarla təmin edirik. İlk növbədə, İran İslam Respublikası ərazisindən yüklər və sərnişinlər gedir, digər imkanlarımız da var. Amma onlar iqtisadi cəhətdən daha əlverişsizdir və yol da uzanır. Prinsip etibarilə Gürcüstan, Türkiyə ərazilərindən də bu bağlantı yaradıla bilər, amma ən rahat yol və imkan olduğu halda, əlbəttə ki, bu məsələ prioritet təşkil edir. Bununla belə, biz görəndə ki, Ermənistan tərəfi yenə də özünü qeyri-səmimi aparır, İran İslam Respublikası ilə müvafiq razılaşma əldə edilmişdir və Ermənistanı baypas edən avtomobil körpüsünün tikintisi də, artıq bu layihə də icra edilir və yəqin ki, bu il tamamlanacaq”, Prezident əlavə edib.
Ölkə başçısının bu ifadələri bir daha onu göstərir ki, Azərbaycan tərəfi Zəngəzur dəhlizinin açılmasında israrlıdır və dəhlizin fəaliyyət göstərməsi üçün lazımi siyasi addımlar atılır.
Milli Məclisin Müdafiə, təhlükəsizlik və korrupsiya ilə mübarizə komitəsinin sədri, deputat Arzu Nağıyev mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandırarkən deyib ki, Prezident tərəfindən Zəngəzur dəhlizinin açılacağı ilə bağlı mesajı birinci dəfə deyil:
- Deməli bu məsələ bəzilərinin, eləcə də qarşı tərəf olan Ermənistanın fikirləşdiyi kimi, gündəmdən çıxmayıb. Cənab Prezidentin çıxışında əsas istiqamətdən biri budur ki, Zəngəzur dəhlizi artıq beynəlxalq termindir və bu gün beynəlxalq aləmdə bu dəhlizin nədən ibarət olduğu hamıya bəllidir. Əvvəllər bəzi beynəlxalq qurumlar düşünürdü ki, bu, hansısa dövlətin ərazisinə keçməkdir, kiminsə suverenliyinə toxunmaqdır. Lakin indi Zəngəzur dəhlizi beynəlxalq logistikanın tərkib hissəsi kimi qəbul edilir.
Ermənistan çalışır ki, Zəngəzur dəhlizində gömrük xidməti fəaliyyət göstərsin, rüsumlar alsın, sərhəd xidməti orada fəaliyyət göstərsin. Amma bu zaman ora dəhliz yox, yol olur. Yəni Ermənistan tərəfi bəyan edir ki, Azərbaycandan ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvana gediş-gəlişi təmin etməyə hazırdır, amma yol məntiqi ilə. Azərbaycan tərəfi isə yol məntiqini qəbul etmir, Zəngəzur dəhlizini birmənalı şəkildə dəhliz kimi görür. 2020-ci ilin 10 noyabrında imzalanmış Üçtərəfli Birgə Bəyanatda da Zəngəzur dəhlizinin açılması qeyd olunur, orada yol məntiqi qeyd olunmur. Cənab İlham Əliyev bu Bəyanatı xatırlatmaqla bir daha İrəvana çağırış etmiş oldu. Rəsmi İrəvan düşünüb-daşınmalı, lazım olan qərarı verməlidir. Daha doğrusu, Bəyanatda göstərilən müddəanın icra etməlidir. Ermənistan anlamalıdır ki, Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanın gündəmindədir. Eyni zamanda, onu da anlamalıdır ki, Azərbaycan dəhlizdə hansısa yoxlamanı qəbul etməyəcək. Prezident “maneəsiz keçid” deməklə məhz bunu nəzərdə tuturdu.
- Amma dediyiniz kimi, Zəngəzur dəhlizini mübahisələndirən güclər də var. Əsasən də İran bu məsələnin onun “qırmızı xətti” olduğunu bəyan edir...
- Bu dəhliz Azərbaycanla ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvana maneəsiz gediş-gəliş üçündür. Prezident də bildirdi ki, Zəngəzur dəhlizi Naxçıvana gediş-gəliş üçün daha əlverişlidir. Bəli, həm İran, həm Rusiya, həm Ermənistan, həm də Avropa missiyaları bu məsələni mübahisələndirir. Çalışırlar ki, Zəngəzur dəhlizi dəhliz məntiqi ilə fəaliyyət göstərməsin. Bu qüvvələrin qorxduğu türk dövlətləri arasında quru əlaqələrinin təmin olunmasıdır. Təbii ki, Zəngəzur dəhlizi Azərbaycanla Naxçıvanı, bununla da Azərbaycanla Türkiyəni birləşdirir. Azərbaycanla Türkiyənin birbaşa quru əlaqəsinin olmasını istəməyən, bunu öz maraqlarına zidd hesab edən qüvvələr Zəngəzur dəhlizinə qarşı mövqe qoyurlar. Hesab edirəm ki, bu mövqelər müəyyən müddətdən sonra dəyişəcək. Çünki Prezidentin də dediyi kimi, Zəngəzur dəhlizi artıq beynəlxalq aləmdə qəbul olunur və gec-tez qlobal logistikanın tərkib hissəsi olan bu dəhliz fəaliyyət göstərəcək.
- Dünəndən erməni ictimaiyyətində bir narahatlıq var. Bəzi erməni ekspertləri Prezidentin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı bəyanatını Azərbaycanın tarixi torpaqları olan Zəngəzura iddiasının artması kimi şərh edirlər. Bu narahatlıq nədən qaynaqlanır?
- Hesab edirəm ki, ermənilər belə ajiotaj yaratmaqla beynəlxalq birliyə demək istəyirlər ki, guya Azərbaycan işğala hazırlaşır. Onlarda belə bir siyasət var ki, “qoymayın, Azərbaycan bizi məhv edəcəjk”. Bu absurdlarla beynəlxalq dəstək toplamağa çalışırlar. Azərbaycan lideri bir daha bildirdi ki, Azərbaycanın heç bir dövlətin suverenliyinə, ərazilərinə iddiası yoxdur. Bəli, Zəngəzur da, Göyçə də Azərbaycanın tarixi torpaqları olub. Ermənilər bunu unutmamalıdırlar. Azərbaycan haqlı olaraq Qərbi Azərbaycan ərazilərindən zorla çıxarılmış, deportasiyua olunmuş azərbaycanlıların geri qaytarılmasını tələb edirsə, bu, ərazi iddiası anlamı verməməlidir. Beynəlxalq hüququn tələbidir ki, Ermənistan bu istiqamətdə də addımlar atmalıdır. Bundan ermənilər narahat olmalı deyil, sadəcə beynəlxalq hüququn tələbini yerinə yetirməlidir. Eyni zamanda, Ermənistan rəhbərliyi Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı üzərinə götürdüyü öhdəliyi icra etməlidir. Məsələ bu qədər sadədir.
- Prezident həmçinin Ermənistanın “Sülh kəsişməsi” layihəsinə toxundu və bunu “qondarma”, “Azərbaycansız kağız parçasından başqa bir şey” olmadığını dedi. Bu mesajın mahiyyəti nədir?
- Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan “Sülh kəsişməsi”ndən danışarkən bildirir ki, regionda bütün kommunikasiyalar birlikdə açılmalıdır. İstər dəmir yolları, istərsə də quru yolları birlikdə açılmalı və gediş-gəliş olmalıdır. Bu, Ermənistanın özünü humanitar dövlət kimi göstərmək, beynəlxalq aləmdə müsbət imic qazanmağa çalışmağa cəhddir. Əsas məqam ondan ibarətdir ki, İrəvanın “Sülh kəsişməsi”ndə Zəngəzur dəhlizindən söhbət getmir. Sual olunur: Zəngəzur dəhlizi reallaşmadan bütün kommunikasiyaların açılması nə dərəcədə mümkündür? Bu mənada, Ermənistanın dırnaqarası layihəsi məntiqsizdir. Azərbaycanın tələbi Zəngəzur dəhlizinin açılması, Naxçıvana maneəsiz gediş-gəlişin təmin olunmasıdır. Ermənistan bu tələbi yerinə yetirmirsə, o zaman Azərbaycansız “Sülh kəsişməsi” layihəsinin gerçəkləşməsi mümkün görünmür. Azərbaycan lideri bu mesajı ilə Ermənistana çatdırmış oldu ki, bizim şərtlərimiz həyata keçmədən kommunikasiyaların açılması real deyil. Təbii ki, Ermənistan rəhbərliyi Azərbaycansız “Sülh kəsişməsi”nin həyata keçməyəcəyini anlayırlar. Sadəcə dediyim kimi, dünyada özlərini sülhpərvər, humanist bir ölkə kimi qələmə vermək niyyətindədirlər. Əgər Ermənistan regionda sülhün bərqərar olmasını, iqtisadiyyatın canlanmasını, nəqliyyat-kommunikasiyaların blokdan çıxarılmasında səmimidirsə, o zaman Azərbaycanın tələblərini yerinə yetirməlidir, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına razılığını verməlidir. Əks halda, “Sülh kəsişməsi” elə mənasız sənəd kimi masada qalacaq.
AYNA.az
Mirşahin Əlizadə: “Bir çox hallarda professional dəstək almaq daha çox tövsiyyə olunur”
Azərbaycanda pis vərdişlərin qaynağı sayılan asılılıq problemi pik həddə çatıb. Bu, özünü narkomaniya, iqromaniya, komputer oyunlarından aslılıqlarda və s. daha çox göstərir. Bu mövzunu klinik psixoloq, Dünya Yaddaş Olimpiadaları Federasiyasının üzvü Mirşahin Əlizadə ilə müzakirə etdik.
-Mirşahin bəy, Azərbaycanda iqromaniya dəhşətli dərəcədə yayılıb, hətta narkomaniyanı da ötüb. Sizcə, bu, nədən qaynaqlanır?
-Ümumiyyətlə, asılılıqlara nəzər salsaq, görə bilərik ki, asılılıqlar insanın içinin tatmin olunmayan, yəni doyuzdurula bilinməyən müəyyən duyqusal boşluqdan irəli gəlir. İnsanın şüuraltı zehni bu şəkildə işləyir. Yəni bizim gündəlik davranışlarımızın 95 faizi şüuraltı zehnimiz tərəfindən avtomatik idarə olunurlar. Nəticədə bu şüuraltı zehnin də böyük bir qismi 6 yaşına qədər proqramlanır. Bu da uşaqlıq dövrünə təsadüf edir. Biz hansısa çətin vəziyyətə düşəndə, güclü bir stresslə qarşı-qarşıya qalanda, çıxılmaz vəziyyətə düşəndə əgər şüurlu zehnimizlə məsələni həll edə bilməyib, rasional qərarlar verə, məntiqmizi işlədə bilmiriksə, onda bizim şüuraltı zehnimiz dövriyyəyə girir. O bizim həmin vəziyyətdəki davranışlarımızı kontrol etməyə başlayır. Bu zaman da əvvəlcədən bazasında toplanmış doğru olduğuna əmin olduğu inanclara görə qərar verir. Yəni deyir ki, bu vəziyyətdə bunu etmək lazımdır, bu vəziyyətdə bunu etmək doğrudur və s. Bu zaman da nə baş verir - məsələn, münasibətlərdə problem yaşadığımız zaman bizdə yaranan acı duyğulardan qurtulmaq üçün gedib içki içmək, narkotik vasitələrdən istifadə etmək və yaxud da intihar etmək. Hətta ola bilər ki, başqa bir şeylə özünü asılı vəziyyətə salmaq, bir davranış, vərdiş halına gətirmək. Əgər bizim zehnimizdə varsa, yəni şüuraltı zehin o vəziyyətdə onu etməyin doğru olduğuna inanırsa, həmin vəziyyətdə o şeyi edəcək. Asılılıqlardan əziyyət çəkən insanların hamısında biz bunu müşahidə edirik. Yəni deyək ki, adam oyun asılılığından əziyyət çəkirsə, telefon oyunundan, yaxud hər hansı mərc oyunlarından asılı vəziyyətdədirsə, biz görürük ki, o insanın şüuraltında, daxilində bir duyğusal boşluq var. Özgüvənsizlik, yetərsizlik, ümidsizlik ola bilər və s. Onu doldurmaq üçün insan yanlışlıqlara əl atır. Çünki elə öyrənib ki, bu vəziyyətdə bunu etmək lazımdır. Məsələn, bir pasiyentimizdən soruşanda ki, sən alkoqolizmə necə düşdün?.. Yaxud maddə asılılığından, siqaret asılılığından azad ola bilmirsə, görürük ki, bu insanların bəziləri uşaq vaxtından avtoritet olaraq qəbul etdiyi şəxslər - atası, babası, həyatda nümunə aldığı insanların bir çoxu tütün istifadəçisi olublar. Nəticədə şüuraltında belə bir şey formalaşıb ki, deməli, uğurlu olduğun zaman sən tütündən istifadə etməlisən, şad günlərini siqaret çəkərək qeyd etməlisən. Xoş xəbərdən sonra, əsəbləşəndən sonra bunu edir, etdikcə, hər dəfə o davranış təkrarlandıqca daha da genişlənir, daha da kök salır.
İnsanın həyatında bir davranış formalaşdıqca, deyək ki, əsəbləşəndə siqareti yandırdı, bu onun beynində bir düstur yaradır ki, əsəbləşdinsə get siqaret çək. Bir müddətdən sonra görür ki, bu təkcə əsəbləşəndə yox, sevinəndə də siqaret yandıranda ona “ləzzət edir”. Artıq onun zehnində ikinci bir səbəb yaranır, kök salır - sevinəndə də, depressiyada olanda da, yeməkdən sonra da, çaydan sonra da, kofeylə birgə də və s. siqaret çəkir. Belə-belə çoxlu səbəblər yaranır və bu səbəblərin sayı artdıqca insanın asılı olduğu şeylə arasındakı bağlar güclənir və artıq ondan qopmaq çətinləşir. Çünki bir səbəbi aradan qaldırsa, kənarda olan digər səbəblər onu təzədən həmin vərdişə aparıb bağlayacaq. Elə bu səbəbdən də şüuraltımıza yerimiş əvvəlcədən öyrənmiş olduğumuz bu məhdudlaşdırıcı inanclar bizi səhv yönləndirir, bu asılılıqlara gətirib çıxarır. Həmin anda ən doğru bildiyimiz şey onu etmək olub, ona görə də edirik. Bu, əvvəl psixoloji olaraq başlayır, amma sonra fiziki tərəfləri meydana gəlir və insanda bioloji tərəfləri də artıq formalaşır.
-Bioloji tərəfləri deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz?
- Yəni bu, həm fiziki cəhətdən bizdə xəstəliklər yaradır, həm də narkotik istifadəçisi bir insanın bədənində narkotikə, tütün istifadəçisinin bədənində artıq nikotinə qarşı təlabat yaranır. Həmin təlabat ödənilmədiyi zaman fiziki simptomlar baş qaldırmağa başlayır.
-Ümumiyyətlə, belə asılı xəstələriniz çox olur? Əgər çox olursa, onlar əsaən hansı asılılıqdan əziyyət çəkirlər? Sizcə, onlar özləri müalicəsiz, psixoloqa, başqa həkimlərə müraciət etmədən problemin öhdəsindən gələ bilərlər?
- Belə deyim, aslılıqlardan müraciət edənlər çox olur. “Asılılıq” deyəndə bizim ağlımıza tütün, narkotik, spirtli içki və s. gəlir. Halbuki, başqa asılılıqlar da var. Məsələn, insan asılılığı. Münasibətlərdə özəlliklə bunu görürük. Özgüvənsiz insanlar, özünü bəyənməyən insanlar onları bəyənən, yaxud da əvvəlcədən bir şəkildə sevgi görməmiş insanlar duyğusal boşluğunu dolduran insanla qarşılaşanda ona o qədər möhkəm tutunurlar ki, “o olmasa mən yaşaya bilmərəm” şəklində ifadələr işlədirlər. Halbuki burada məntiqli düşünə bilmirlər. Məntiqli düşünsə deyəcək ki, bu adamı tanımayana qədər sən ölməmişdin ki, yaşayırdın da. Görmüşük ki, bu bir həftədir həmin insanın həyatındadır, amma deyir, “o olmasa mən yaşaya bilmərəm”. Əvvəl yox idi, necə yaşayırdın? Bu da bir asılılıqdır. Və indi əsas məsələyə gəlirik -bu asılılıqların hamısından bizə müraciətlər olur. Bir çox hallarda insanlar necə olur bizə müraciət edirlər - ya özləri artıq həyatlarının çəkilməz olduğunu, iztirab içində olduğunu gördüklərinə görə müraciət edirlər, bəzi hallarda isə ətrafdakı insanlar deyir ki, sən bu şəkildə həyatını davam edə bilməzsən, belə olmaz, mütləq şəkildə professional dəstək almalısan. Professional dəstək almaq üçün müraciət edəndə insanlar müəyyən bir şey öyrənib, həyatlarına tətbiq edə bilərlər. Və yaxud, öyrənmədən özləri bilən birisindən dəstək ala bilərlər. İkisi də bizi problemin həllinə gətirib çıxarır. Lakin təbii ki, maddə asılılığı, narkomaniya, alkoqolizm varsa, burada tibbi yoxlanışdan və tibbi müalicədən də istifadə olunmalıdır.
-Yəni psixoloji müalicə ilə yanaşı, tibbi müalicə də getməlidir.
- Getməlidir, baxır vəziyyətə. Məsələn, elə hallar olur ki, orada münasibət problemidir, tamam psixoloji bir haldır. Qumar asılılığıdır, oyun asılılığıdır, bunu sadəcə psixoterapiya ilə aradan qaldırmaq olur. Bəzi hallarda adını çəkdiyimiz mövzulardan təkcə psixoterapiya ilə düzəldilə biləcək mövzularda vəziyyət o qədər ağır olur ki, o insanlar şüurlu düşüncələrini istifadə edə bilmirlər, artıq müəyyən dərman vasitələrinin istifdə olunması zəruri hal alır. Yəni bu individual olaraq yanaşdığımız zaman bəlli olur. Biz heç vaxt deyə bilmərik ki, filan problem təkcə düşüncə ilə, psixoterapiya ilə düzəldilə bilər, fılan problem isə ancaq dərmanla düzəldilə bilər. Lazım olduğu halda ikisi də birlikdə istifadə olunmalıdır. Ancaq bunu dəqiq vurğulaya bilərik ki, dərman müalicəsi insanın düşüncələrini toparlaya bilməsi üçün bir vasitə olaraq istifadə oluna bilər. Bizi problemə salan düşüncəni dəyişdirmədən, dərman bizi həmin problemdən xilas etməyəcək. Sadəcə həmin o duyğuların balanslaşdırılmasına kömək edə bilər. Məqsəd də müəyyən hormonal balansın tənzimlənməsidir ki, insan sağlam düşünə və problemdən düşüncəsini toplayaraq çıxa bilsin.
Öz-özünə sağalmağa gəlincə, bunu bacaranlar da olur, həyat insanı bir yerlərə gətirib çıxarır. Burada baxmaq lazımdır ki, insan nədən asılıdır. Sağlam iradə gücü varsa, yəni istənilən halda insanın sağalması həm fiziki bədənini, həm də ruhunu sağaltmasından söhbət gedirsə, deyək ki, insan avtomatik şəkildə bunu edə bilir, o fərqindəliyi olur. Çevrəsi, mühiti də onu dəstəkləyə bilir. Bəzi hallarda isə bunu edə bilmir. Bir çox hallarda professional dəstək almaq daha çox tövsiyyə olunur.
Ümumi statistikaya baxanda, o problemlərdən əziyyət çəkən insanların çox az bir qismi vzəiyyətdən təkbaşına çıxa bilirlər. Bunun səbəbi onların zəif olmasından qaynaqlanmır. Mənim də öz həyatımda problemlər yaşadığım hallar, duyğusal anlarım olur. Fiziki problemlərim də olur. Özüm həll edə bilmədiyim məsələlərdə başqa birisindən dəstək alıram. Yəni bu ayıb bir şey deyil. İnsani bir haldır, hamımızın başına gələ bilər. Və bir çox hallarda bunlarda professional dəstək almaq zəruridir. Çünki bəzən insanın özünə verməyi cəsarət edə bilmədiyi sualı başqa tərəfdən eşitməsi daha çox işə yarayır.
-Sizcə, bizim cəmiyyətlə digər ölkələrdəki toplumları müqayisə etsək, bizdə insanların asılılıq faizi çoxdurmu? Əgər bu göstərici çoxdursa, səbəbi nədir?
(Ardı var)
Söhbətləşdi: Ülviyyə ŞÜKÜROVA