14 dekabrda Aşqabadda Azərbaycan, Türkiyə və Türkmənistan liderlərinin iştirakı ilə üçtərəfli sammit baş tutdu. Azərbaycan Türkmənistanla 2017-ci il sazişi ilə strateji tərəfdaş, Türkiyə ilə isə 2021-ci il Şuşa Bəyannaməsi ilə strateji müttəfiqdir.

Bakı və Aşqabadı mədəni-tarixi faktorlardan başqa oxşar coğrafi şərait birləşdirir. Hər iki tərəfin açıq dənizlərə və okeanlara çıxışı yoxdur. Bu amil tərəfləri fərqli cəhətlər üzrə diplomatiyanı aktivləşdirməyə stimullaşdırır. 30 il ərzində Bakı əsasən Qərb, Aşqabad isə Şərq istiqaməti üzrə əlaqələri inkişaf etdirmişdir. Hazırda əldə edilən nailiyyətlərin, resursların, əlaqə kanallarının mübadiləsi ekzistensial zərurətə çevrilmişdir. Bu Bakı, Aşqabad və Ankaraya iqtisadi mənfəət gətirməklə yanaşı, hər 3 tərəfin siyasi çəkisinin artmasına şərait yaradacaqdır.

Türkmənistan Azərbaycan və Türkiyə üçün Mərkəzi Asiyaya açılan iki qapıdan biridir. Son illər tərəflər arasında iqtisadi əlaqələr çox inkişaf etmişdir. 2022-ci ilin ilk 10 ayı ərzində Bakı və Ankara arasında ticarət dövriyyəsi $5 mlrd., Bakı-Aşqabad arasında ticarət dövriyyəsi isə $400 mln. təşkil etmişdir. Qeyd edək ki, keçən illə müqayisədə bu il Bakı və Aşqabad arasında ticarət dövriyyəsi 5 dəfə artmışdır.

Ticarətin artması logistika infrastrukturunun inkişafını zəruri edir. Hazırda Bakı və Aşqabad Xəzərin əks sahillərində, Ankara isə Aralıq və Qara dənizdə logistika imkanlarını genişləndirir. Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolunun yük ötürmə həcminin 1 mln. tondan 5 mln. tona çatdırılması üçün $100 mln.-dan artıq sərmayə ayrılıb. Dəniz tranzitinin ötürmə gücünün artırılması məqsədilə yeni tanker, bərə və yük gəmilərinin, hava tranziti imkanlarının artırılması məqsədilə isə əlavə 9 yük təyyarəsinin alınması planlaşdırılır. Durmadan artan ticarət ənənəvi marşrutlarla yanaşı yeni nəqliyyat dəhlizlərinin – Zəngəzur dəhlizinin açılmasını aktual edir. Ölkə başçısına görə Azərbaycan artıq Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün zəruri olan dəmiryol xəttinin 40%-ni, avtomobil yolunun isə 70%-ni yekunlaşdırıb.

Çoxtərəfli əlaqələrdə enerji də vacib əhəmiyyət kəsb edir. Türkmənistan təbii qaz ehtiyatlarına görə dünyada dördüncü yerdədir. Türkmənistan qazının böyük hissəsi Çinə ixrac edilir. 2019-cu ildə Çinin boru kəməri vasitəsilə qaz idxalının 60%-dən çoxu Türkmənistanın payına düşürdü. Bu göstərici ilə Türkmənistan Çinin ən böyük təbii qaz tədarükçüsü idi. Lakin Rusiyanın Çinə enerjini güzəştli qiymətlə satması Türkmənistanın Asiya bazarında mövqelərini zəiflədir. Rusiya öz növbəsində Türkmənistan üçün alternativ bazar deyil. Aşqabad Qərbin ikinci dərəcəli sanksiyalarından ehtiyat edib, Rusiya ilə münasibətləri inkişaf etdirmir. Digər tərəfdən Rusiyanın Qərbə təzyiq məqsədilə Qazaxıstan neftinin nəqlinə bir neçə dəfə mane olması Aşqabadın Moskvaya etibarını azaltmışdır.

Asiyada qaz qiymətləri aşağı düşdüyü halda avqustda Avropa bazarında bir m3 qazın qiyməti $2700-a çatmışdı. Qış aylarında bu göstəricinin daha yüksək olacağı gözlənilir. Ona görə də Türkmənistanın Avropaya nəzər yetirməsi istər diversifikasiya, istərsə də iqtisadi mənfəət baxımından əhəmiyyətlidir. Çin ilə yanaşı Avropaya da qazın nəqli Türkmənistanın beynəlxalq arenada siyasi çəkisini artırıb, ölkəyə yeni investisiyaların cəlb edilməsinə şərait yarada bilər. Bakı və Ankara Aşqabada bu məsələdə yardım etməyə hazırdır. Tərəflər arasında artıq müəyyən enerji razılaşması mövcuddur. 2021-ci ildə Azərbaycan İran vasitəsilə Tükrmənistandan SVOP şəklində 1,5 milyard kub metr qaz almağı razılaşdırmışdır. Azərbaycan türkmən qazı sayəsində yerli tələbatı ödəyib, Qərb istiqamətində öz ixrac potensialını artırmaq imkanı qazanır. Perspektivdə yeni enerji xəttlərinin çəkilməsi Türkmənistana Azərbaycan və Türkiyə vasitəsilə Avropaya qaz nəql etməyə imkan verəcəkdir.
Cənubi Qafqaz Tədqiqatlar Mərkəzi
Teref.az

Türkçülük düşüncesinin en önemli isimlerinden biri olan Hüseyin Nihal Atsız‘ın, 27 Eylül 1973 yılında Ötüken Dergisi’nde kaleme aldığı “Türk Korkusu” başlıklı makalesinde, yakın ve komşu ülkelerin Türklerden neden korktuğunu, birleşmesinden neden çekindiğinden bahsediyor.
Hüseyin Nihal Atsız, yazdığı makalede günümüzde hala geçerliliğini koruyan önemli noktalara dikkat çekerek şu ifadelere yer veriyor;
“Bize komşu veya yakın olan ülkelerde bir Türk korkusu olduğuna dikkat ettiniz mi? En çelimsizinden en güçlüsüne kadar hepsini tedirgin eden bu korku o milletlerdeki mazinin hâtırasından gelir. Oralarda hâkim olmuşuzdur. Yahut o ülkelerde az veya çok bir Türk topluluğu vardır. Eskiden olduğu gibi bu Türkler’in yine şahlanarak birleşmesi ihtimali komşu veya yakın ülkelerin kâbusudur, korkulu rüyasıdır.”
“Suriye’nin kuzeyinde, Türkiye’ye bitişik yaşayan ve kendilerine “Türkmen” diyen Türkleri’in şehir ve ticaret hayatında olanları yavaş yavaş Türkçeyi kaybetmektedir. Kırk elli yıl sonra Türklük burada bir hâtıradan ibaret kalacak, belki hâtıra bile olamayacaktır.
Irak’taki Türkler çok çetindir. Kuzeydeki Kürdler ve Araplar arasında, ovalık topraklarında Türklüklerini koruyan bir milyona yakın insan, mücadeleleri ve iradeleriyle kendi üzerlerine ilgiyi zorla çekmek başarısını gösteriyorlar. Türkiye’de Kerkük Türkleri tanınıyorsa bu sırf onların gayreti ve himmeti sayesindedir.
Balkan Türkleri’nden Bulgaristan ve Yunanistan hakimiyetinde bulunanlar büyük baskı altındadır. Bunları kaçırmak, milliyetlerini unutturmak için akla gelen her çareye başvurulmaktadır.
İran TÜrkleri büyük bir konudur. Türk, Fars, Kürt, lor, Beluç, Arap ve Ermeniler’den kuru bir ülke olan İran 1925 yılına kadar Türkler’in hakimiyetinde iken bu yılda, neferlikten yetişerek yüksek rütbeli subaylığa kadar çıkmış olan Muhammed Rıza adına birisi, İran şahının Fransa’da bulunmasından faydalanarak idareye el koydu ve o günden başlayan Fars milliyetçiliği , İrandaki Türkleri yok etmeye girişti.
Otuz milyon kadar olan (çünkü hiçbir hakiki nufus sayımı yapılmamıştır) İran nufusunda en büyük unsur TÜrkler olduğu halde İran’daki millete “İran Milleti”, diline “İranca” diyerek Türklük yutulmak istenmektedir.
İranda 50-60 bin kadar olan Ermeniler için okul varken 30 milyon Türk için okul yoktur.
Rusya’da Azeri, Tatar, Başkurt, Kazak, Kırgız, Karakalpak, Özbek, Türkmen, Hakas, Oyrat, Yakut, Çuvaş gibi birçok alfabeler vardır.
Kırımlılar’ın da bir alfabesi vardı ama şimdi Kırımlılar dağıtılmış olduğu için bunların ne olduğunu bilmiyoruz. Bu ayrı alfabeler onları birbirini anlamaz ayrı milletler haline getirmek için yapılmıştır ama boşunadır.
Bunlar hakikaten anlamasalar bile siyasî birlik kurulduktan sonra tek dil, hem de tek lehçe halinde yeniden olacaktır.
Türkler’in hakkını korumak Türk hariciyesinin görevidir. Becerikli ve zeki bir hariciyenin yapabileceği çok şey vardır.
Hiçbir şey yapamasa bile yalnız ve ümitsiz yaşayan Türkler’e sahipsiz olmadıklarını anlatmak, onlara ümit ve hız vermek az şey midir?
Unutmayalım ki bütün bu ülkeler Türkler’den korkuyor. Türkler birleşirse, eskiden olduğu gibi büyük devletlerini kurarsa ne yaparız diye düşünüyor
Hüseyin Nihal Atsız

Ermənistan hakimiyyəti bəyənmədiyi Kremlə yalvarır ki, “yolun açılmasını təmin edin”. Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan yalvarmaqla yanaşı Moskvanı təhdid də edir.
Simonyan deyib ki, ABŞ Dövlət Departamenti və Fransa XİN Azərbaycandan yolun açmasını istəyiblər, növbə Rusiyanındır:
“Ümid edirəm ki, müttəfiqimiz bu dəfə bizi məyus etməz”.
Teref.az yazır ki, bunu politoloq Elxan Şahinoğlu deyir.Politoloq fikirləriniu şərh edərək daha sonra yazır:
Yəni demək istəyib ki, Kreml son illər Ermənistanı və erməniləri çox məyus edib, heç olmazsa bu dəfə fərqli hərəkət etsin. Alen Simonyan daha sonra absurd və xəstə xəyallarını səsləndirməyə başlayıb:
“Rusiyanın sülh missiyasına alternativ təhlükəsizlik variantları barədə düşünməliyik. ATƏT-in Minsk Qrupunun 12 ölkəsinin missiyasını Dağlıq Qarabağa göndərmək lazımdır”.
Bu Alen Simonyanın və digər erməni rəsmilərin cəmiyyətlərini sakitləşdirmək məqsədilə səsləndirdikləri açıqlamalardır. Özləri də anlayır ki, Azərbaycan heç zaman “alternativ missiya”, “yeni təhlükəsizlik tədbirləri” və “ATƏT-in missiyası” kimi təklifləri qəbul etməyəcək.
Teref.az

Avqustun 26-da Azərbaycan Ordusu Laçın şəhərin, Zabux və Sus kəndlərin Rusiya “pisməramlılar”ından geri aldı. Uzun çəkən əsəb müharibəsi Azərbaycanın istəyinə uyğun şəkildə tamamlandı. Ermənilər onlar üçün salınmış yeni marşrutdan istifadə etməli oldular...
O vaxt yazmışdım, bir daha xatırladıram: Marşrutun dəyişməsi Azərbaycana böyük üstünlüklər verdi. Belə ki, köhnə marşrut üzərindən Ermənistan Qarabağ ermənilərinə qaz, işıq və İnternet xətti ötürürdü. Marşrutun dəyişməsi nəticəsində bütün bu xətlər avtomatik olaraq Azərbaycanın nəzarətinə keçdi...
Aydındır ki, Azərbaycan istədiyi vaxt bu xətləri bağlaya bilər. Yəni erməniləri qaz, işıq və İnternetsiz qoymaq bizim üçün su içmək kimi asan bir işdir...
Təbii ki, bu, arzuolunan iş deyil. Qışın oğlan çağında erməninin qazını, işığını, internetini kəsmək onlara zülm etməkdir. Amma ermənilər ipə-sapa yatmaq istəməsələr bütün təzyiq vasitələri işə düşəcək. Başqa variant yoxdur. Həm də I Qarabağ Müharibəsi zamanı ermənilər humanizm prinsiplərinə elə tüpürüblər ki, biz onlara nə qədər pislik etsək, yenə azdır...
Heç şübhəsiz ki, Azərbaycan Qarabağ ermənilərinin qaz, işıq və İnternet bağlantısını öz üzərinə götürməlidir. Ermənistandan Qarabağa ötürülən bütün xətlər kəsilməlidir. Əlbəttə, bu, müəyyən zaman tələb edən işdir. Ancaq bu, iş mütləq görülməlidir. Erməni bilməlidir ki, onun istifadə etdiyi qaz, yandırdığı işıq, bağlandığı İnternet Azərbaycanın əlindədir. Əgər o, Azərbaycan qanunlarına tabe olmasa, həmin əl dəmir yumruğa çevrilib onun başına da çırpıla bilər...
Bunları niyə yazdım? Deyirlər ki, Azərbaycan Qarabağ ermənilərinin qazını kəsib. Məncə, bu, azdır. İşığı da, İnterneti də kəsmək lazımdır. Qarabağdakı erməni hiss etməlidir ki, Azərbaycanla qara-qışqır dili ilə danışmaq olmaz. Nə Paris, nə də ki Moskva onlara elə bir yardım etməyəcək...
Dekabrın 5-də yazmışdım ki, Rusiyanın razılıq verdiyi mini gömrük postunun qurulması o deməkdir ki, Laçın yolu dəhliz statusun itirdi. Bu, Azərbaycan və onun dostlarının növbəti uğurudur. Hal-hazırda Qarabağda baş verənlər onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan bu uğuru möhkəmlədirməkdə israrlıdır.
Dost da, düşmən də bilməlidir ki, Zəngəzura dəhliz statusu verilməsə, Laçın da dəhliz statusunu itirəcək.
Erməni, sən Xankəndindən maneəsiz İrəvana getmək istəyirsən. Yaxşı eləyirsən. Biz də Zəngilandan Naxçıvana maneəsiz çıxış əldə etmək istəyirik. Mənə bu, olmazsa, sənə dünəndən olmaz. Bu qədər bəsit...
Hazırda Qarabağda Rusiya Ordusu ilə üz-üzə dayanan soydaşlarımız bu sadə həqiqəti ermənilərə (elə ruslara da) başa salmağa çalışır....
P.S Şaxtanın qılınc kimi kəsdiyi bu günlərdə bu işin altına çiynini verən hər bir vətən övladına minnətdarlığımı bildirirəm. Allah sizləri var eləsin. Azərbaycan sizin kimi insanları ilə böyükdür...
Elbəyi Həsənli
Teref.az

Eyni taktika, eyni düşüncə tərzi, təkrarçılıq və təkrarlanan tarix. Qarabağ ətrafında baş verənlər bundan o yana keçmir. Keçə bilmir.
Qarabağda hadisələrin qızışması, münaqişənin alovlanması və sonunda baş verən müharibə uzaq tarix deyil.
Azərbaycan müstəqillik əldə etməmişdən əvvəl Qarabağda proseslər başlamışdı. Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan sonra Qarabağa əl qoymağa çalışdı. Mədənləri dövlətin balansına keçirmək üçün fəaliyyət göstərdi. Təbii ki, bu hər zaman uğurlu olmurdu.
Azərbaycan tərəfi bir müddət öncə Laçın dəhlizinin bir neçə saatlıq da olsa, bağlamağa müvafiq olmuşdu. Bunu da məhz işğaldan əvvəlki dönəmdə olduğu kimi, mədənlərlə bağlı etdi. Bu gün olduğu kimi, o zaman da monitorinq üçün gədənlərə qarşı aksiyalar keçirildi, ara qarışdı. Beləcə rəsmi Bakı sözdə mülki şəxslər, əslində, provokatorlarla üz-üzə qaldı.
Ruben Vardanyan ilk gələndən yazırdım ki, Moskva milyarderini kiçik işlər üçün kiçik əraziyə göndərməz, göndəribsə, böyük oyunlar qurulub. Ruben gələndən sonra, təbii ki, ilk əl qoyduğu şeylər elə milyardının üstünə milyard gətirəcək mədənlər oldu. Azərbaycan ərazidə monitorinq keçirən zaman məhz Ruben Vardanyanın orada olması da bunlara sübutdur. Sual olunur, mədənlərdən çıxarılan qiymətli materiallar hansı ölkəyə daşnır? Əlbəttə ki, Rusiyaya. Faktiki olaraq Rusiya sülhməramlı adı altında bölgədə maraqlarını təmin etmək üçün fəaliyyət göstərir. İndi, yəqin ki, ruslar sülhməramlı adı altında əraziyə girəndə “Rus ordusu bölgəyə girdi və çıxması qəliz olacaq” deyənləri qınayanlar biraz utanarlar…
Dünənə qədər sülhdən, Azərbaycanın suverenliyindən danışan Ermənistan və onun baş naziri açıq şəkildə bəyan etdi ki, üçtərəfli bəyanatın 4-cü bəndinə əməl etməyəcəklər. Ermənistan rəhbərinin bu bəyanatı gerçəkdə müharibə səbəbidir. Təkcə bu bəyanat Paşinyanın “Azərbaycanın suverenliyini tanıyırıq” cümləsini sadəcə söz xətrinə dediyinin sübutudur. Ermənistan hər nə qədər Qarabağdan əlini çəkirmiş kimi davransa da, faktiki olaraq prosesin içindədir və oynamağa davam edir. Hətta Azərbaycan ordusu ərazidə olan qanunsuz silahlı dəstələri zərərsizləşdirmək üçün əməliyyat həyata keçirməyə qalxsa, ordunun qarşısına silahlılardan öncə mülki şəxsləri çıxaracaqlar. Əgər bir mülki erməniyə güllə dəysə, bütün dünyanı ayağa qaldırmağa çalışacaqlar. Azərbaycan tərəfi bunu hesablamamış deyil.
Erməni tərəfinin monitorinqlər zamanı aksiya təşkil etməsinə Azərbaycan tərəfinin cavabı da, demək olar ki, eyni oldu. Mülki şəxslər sülhməramlılara qarşı aksiya keçirir, yolu bağlamağa cəhd edir. Bunun nə qədər uğurlu olub-olmamasını zaman göstərəcək.
Məsələnin gerçək tərəfi odur ki, iki xalqın eyni dam altında yaşaması üçün heç bir çarə tapılmayıb. Bu tip mintiqlər hətta prosesə qarışmayanlar arasında belə aqressiya yaradır, onsuz da qarşılıqlı nifrətlə yaşayan xalqlar arasında münasibəti daha da kəskinləşdirir.
Bu cür hallar mülki şəxslərin, cəmiyyətin reaksiyası kimi təqdim edilsə də, kənardan “iki xalqın bir arada yaşaması imkansızdır” mesajını verir. Bu isə təkcə Ermənistanın yox, Rusiyanın da, Fransanın da çörəyinə yağ sürtmək kimi bir şeydir.
Təəssüf edici bir məqam da ondan ibarətdir ki, müharibədən əvvəl olduğu kimi, indi də Azərbaycan tərəfi ancaq cavab addımları atır. Erməni tərəfi hansısa hərəkət edir, Azərbaycan tərəfi də ona eynilə cavab verir. Belə olduğu halda, prosesi idarə edən tərəf kimi ermənilər görsənir. Azərbaycan yalnız müharibədən sonra keçirdiyi bir neçə hərbi əməliyyatda artıqlaması ilə cavab verib. Digər məsələlərdə ancaq və ancaq eyni cür davranıb.
Proseslərin bu həddə çatması onu göstərir ki, artıq siyasi, diplomatik böhran pik həddə yaxınlaşır. Danışıqlar dalana dirənib, faktiki olaraq “söz güləşi” gedir.
Səxavət Məmməd
Teref.az

Azərbaycanın Rusiya sülhməramlılarının yerləşdiyi ərazilərdə faydalı qazıntı yataqlarının qanunsuz istismarı və onun törətdiyi fəsadlarla bağlı ilkin monitorinqin baş tutmaması nə deməkdir? Rusiya hərbi kontingentinin bir neçə gün əvvəl məmurlarımızla görüş zamanı verdiyi vədi yerinə yetirməyəcəyi gözlənilən idi. Rusiya hərbi kontingenti Moskvanın təlimatıyla hərəkət edir. Qarabağdakı kontingentə əmr belə olub ki, monitorinq ərazisinə daxil olan azərbaycanlı məmurların normal fəaliyyəti üçün şərait yaradılmasın, prosesi kənardan müşahidə etsinlər. Hadisə yerində toqquşma baş verə bilərdi. Çünki monitorinq yerinə gələnlər separatçılarla üz-üzə qalıblar, onlar yolu kəsiblər və aralarında mübahisə olub. Görünür, Rusiya hərbi kontingenti gərginlikdə maraqlı olub. Halbuki, Kreml istəsəydi Qarabağdakı hərbi kontingentinin komandanlığına əmr verərdi ki, monitorinqin aparılmasına şərait yaradılsın və bu barədə separatçıların rəhbərliyi xəbərdar edilsin. Rusiyadan asılı vəziyyətdə olan separatçıların onların icazəsi olmadan yolu kəsməz və azərbaycanlı məmurların fəaliyyətə mane olmazdılar. Separatçılar alətdir.
Kreml yataqların monitorinqinə ona görə şərait yaratmayıb ki, bunun ardının gələcəyini anlayıb. Bəli, biz monitorinqlə kifayətlənməyəcəkdik, bunun ardınca başqa tədbirlər planı da var. Rusiya birinci addımımızı əngəlləməklə bizə belə bir mesaj göndərib ki, o biri addımlarımıza da şərait yaratmayacaq. Ancaq bizim əlimizdə elə alətlər var ki, onları yerində reallaşdırmaq üçün Rusiya hərbi kontingenti ilə məsləhətləşməyə ehtiyac yoxdur. Məsələn keçmiş Laçın dəhlizi nəzarətimizə keçdikdən sonra vaxtilə Ermənistandan Qarabağa çəkilən qanunsuz kommunikasiya xətləri – elektrik, qaz boru və internet xətləri nəzarətimizə keçib. Ekoloji vəziyyətin monitorinqini aparmaq üçün şərait yaratmırlarsa, kommunikasiya xətlərində problemlərin yaradılacağı barədə real addımlar atılmasının zamanı yetişib...
Elxan Şahinoğlu
Teref.az

Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar Bakıya növbəti səfərindən sonra əvvəlcə Ankaraya, sonra isə İrəvana yola düşüb.
Bundan öncə isə Klaar öz twitter hesabında Türkiyənin Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin tənzimlənməsi prosesində birbaşa iştirakını dəstəkləyən bəyanatla çıxış edib.
Teref.az yazır ki, bunu politoloq Yeganə Hacıyeva deyir.Fikirlərini şərh edən xanım politoloq daha sonra deyir:
İstanbulda keçirilən “TRT World Forum 2022” çərçivəsində Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu ilə görüşdən sonra Toivo Klaar öz Twitter səhifəsində bunları yazıb:
“Türkiyə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində real yardım göstərə bilər.
İnanın, bu ölkənin Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin hərtərəfli nizamlanması məsələsində təklif edəcəyi çox şey var”.
Aİ-nin Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsinin bu bəyanatı rəsmi Brüsselin Türkiyənin regionda mövqelərinin güclənməsini tanıdığını təsdiqləməsidir.
Aİ rəsmilərinin daha öncə kuluarlarda səsləndirdiyi fikirləri açıq etiraf etmək məcburiyyətində qalıblar.
Aİ-nin təhlükəsizliyi Türkiyəsiz , ən əsası güclü Türkiyəsiz mümkün deyil
Teref.az

Paşinyan Putinlə görüşdə “Azərbaycanın bu yaxınlarda Laçın dəhlizini bağladığı” iddiasını irəl sürüb və belə demək mümkünsə, Bakını şikayət edib.
Putin qapalı görüşdən öncə Rusiya-Ermənistan ticarət əlaqələrindən bəhs etdi. Məntiqlə erməni baş nazir də buna adekvat sözlər deməli idi, lakin o, qapalı görüşdə müzakirə edə biləcəyinə rəğmən, ictimaiyyətin önündə “Laçın dəhlizi” məsələsini gündəmə gətirir. Və bununla sülh sazişində təşəbbüsü ələ almağa çalışan Rusiyaya “siz əvvəlcə məsuliyyət zonanızda baş verənləri həll edin” deyir.
Erməni baş nazir Bakıya da “məsələni Puitinlə müzakirə edirəm” mesajı verir.
Onun “Laçın dəhlizi bağlanıb” iddiası isə Azərbaycanın öz suveren ərazisində ekoloji monitorinq keçirməsidir və istisna deyil ki, Putinin bölgədə baş verənlərdən məlumatı var.
Asif Nərimanlı

Çin lideri Si Sinpinin Səudiyyə Ərənistanına səfəri başlayıb. Si Sinpin Səudiyyə Ərəbistanına bundan əvvəl 6 il əvvəl səfər edib. Si Sinpin Səudiyyə Ərəbistanına səfəri zamanı həm bu ölkə ilə əməkdaşlığı müzakirə edəcək, həm də Çin - ərəb ölkələri sammitində iştirak edəcək. Bu Si Sinpinin Çində pandemiya başladıqdan sonra 3-cü xarici səfəridir. Bundan əvvəl Çin lideri Qazaxıstan və Özbəkistana səfər etmişdi. Bu iki ölkə də Pekin üçün vacib tərəfdaşlardır.
Pekinin Yaxın Şərq ölkələrinə marağı artıb. Yaxın Şərq ölkələri də Çinlə iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək istəyirlər. Çünki uzun onilliklərdir ərəb ölkələrinin əsas siyasi və iqtisadi tərəfdaşı Amerika Birləşmiş Ştatları idi. Çin bu bölgədə Amerikanı sıxışdırmağa başlayıb. Çin son 5 ildə Səudiyyə Ərəbistanın əsas ticarət tərəfdaşına çevrilib. İki ölkə arasında 2021-ci ildə ticarət dövriyyəsinin həcmi təxminən 82 milyard dollar həcmində olub. Səudiyyə Ərəbistanı Çinə maliyyə yatırımına görə 12-cı siradadır. Çinin də Səudiyyə Ərəbistanına böyük yatırımları var və bölgəyə yatırımlarının 20 faizini təşkil edir. Çinin neftə olan tələbatının 17 fazini Səudiyyə Ərəbistanı təmi edir.
İki ölkə əməkdaşlıqda daha irəli getmək istəyirlər. Si Sinpinin Ər-Riyadda görüşləri zamanı müxtəlif sahələrdə 34 müqavilə imzalanıb. İmzalanan anlaşmaların dəyəri 30 milyard dollara yaxındır. Bundan başqa iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq barədə saziş imzalanıb. Səudiyyə Ərəbistanı Çinin “bir kəmər, bir yol” layihəsində də iştirak etmək istəyir.
Çin Səudiyyə Ərəbistanı ilə yanaşı digər ərəb ölkələri ilə də əlaqələri genişləndirməyə çalışır. Si Sinpin bu ölkələrin hər birinə ayrılıqda səfər etmək əvəzin ərəb dövlətlərin liderləriylə ilə Səudiyyə Ərəbistanında görüşməyə qərar verib. Si Sinpin Ər-Riyadda 30 dövlətin başçısıyla görüşəcək. Çin ərəb ölkələriylə yanaşı İran və Suriya ilə əməkdaşlıqdan da imtina etmir. Halbuki, ərəb ölkələrinin Suriya və İrana münasibətləri mənfidir.
Bu gedişat Vaşinqtonu ciddi narahat edir. Siyasi ekspertlər ABŞ prezidenti Co Baydenin iyul ayında Səudiyyə Ərəbistanına səfərinin nəticələrini uğursuz adlandırıblar. Ərəb ölkələri son illər Vaşinqtonun siyasətindən narazı qaldıqlarını gizlətmirlər. Buna görə də ərəb ölkələri Çinlə əməkdaşlığa maraq göstərməklə Vaşinqtonun bölgədə daha fəal siyasət yürütməyə təşviq etməyə çalışırlar. Səudiyyə Ərəbistanı və müttəfiqləri Çinlə iqtisadi əməkdaşlıqlarını genişləndirməyə çalışsalar da, hərbi və təhlükəsizlik baxımından Amerikadan asılıdırlar. Əslində Pekin artan istisadi əlaqələr vasitəsilə ərəb ölkələri ilə hərbi əməkdaşlığı da inkişaf etdirmək istəyir. Ancaq ərəb ölkələri bu məsələdə ehtiyatlı mövqe tutacaqlar.
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi
Teref.az