Avqustun 26-da Azərbaycan Ordusu Laçın şəhərin, Zabux və Sus kəndlərin Rusiya “pisməramlılar”ından geri aldı. Uzun çəkən əsəb müharibəsi Azərbaycanın istəyinə uyğun şəkildə tamamlandı. Ermənilər onlar üçün salınmış yeni marşrutdan istifadə etməli oldular...
O vaxt yazmışdım, bir daha xatırladıram: Marşrutun dəyişməsi Azərbaycana böyük üstünlüklər verdi. Belə ki, köhnə marşrut üzərindən Ermənistan Qarabağ ermənilərinə qaz, işıq və İnternet xətti ötürürdü. Marşrutun dəyişməsi nəticəsində bütün bu xətlər avtomatik olaraq Azərbaycanın nəzarətinə keçdi...
Aydındır ki, Azərbaycan istədiyi vaxt bu xətləri bağlaya bilər. Yəni erməniləri qaz, işıq və İnternetsiz qoymaq bizim üçün su içmək kimi asan bir işdir...
Təbii ki, bu, arzuolunan iş deyil. Qışın oğlan çağında erməninin qazını, işığını, internetini kəsmək onlara zülm etməkdir. Amma ermənilər ipə-sapa yatmaq istəməsələr bütün təzyiq vasitələri işə düşəcək. Başqa variant yoxdur. Həm də I Qarabağ Müharibəsi zamanı ermənilər humanizm prinsiplərinə elə tüpürüblər ki, biz onlara nə qədər pislik etsək, yenə azdır...
Heç şübhəsiz ki, Azərbaycan Qarabağ ermənilərinin qaz, işıq və İnternet bağlantısını öz üzərinə götürməlidir. Ermənistandan Qarabağa ötürülən bütün xətlər kəsilməlidir. Əlbəttə, bu, müəyyən zaman tələb edən işdir. Ancaq bu, iş mütləq görülməlidir. Erməni bilməlidir ki, onun istifadə etdiyi qaz, yandırdığı işıq, bağlandığı İnternet Azərbaycanın əlindədir. Əgər o, Azərbaycan qanunlarına tabe olmasa, həmin əl dəmir yumruğa çevrilib onun başına da çırpıla bilər...
Bunları niyə yazdım? Deyirlər ki, Azərbaycan Qarabağ ermənilərinin qazını kəsib. Məncə, bu, azdır. İşığı da, İnterneti də kəsmək lazımdır. Qarabağdakı erməni hiss etməlidir ki, Azərbaycanla qara-qışqır dili ilə danışmaq olmaz. Nə Paris, nə də ki Moskva onlara elə bir yardım etməyəcək...
Dekabrın 5-də yazmışdım ki, Rusiyanın razılıq verdiyi mini gömrük postunun qurulması o deməkdir ki, Laçın yolu dəhliz statusun itirdi. Bu, Azərbaycan və onun dostlarının növbəti uğurudur. Hal-hazırda Qarabağda baş verənlər onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan bu uğuru möhkəmlədirməkdə israrlıdır.
Dost da, düşmən də bilməlidir ki, Zəngəzura dəhliz statusu verilməsə, Laçın da dəhliz statusunu itirəcək.
Erməni, sən Xankəndindən maneəsiz İrəvana getmək istəyirsən. Yaxşı eləyirsən. Biz də Zəngilandan Naxçıvana maneəsiz çıxış əldə etmək istəyirik. Mənə bu, olmazsa, sənə dünəndən olmaz. Bu qədər bəsit...
Hazırda Qarabağda Rusiya Ordusu ilə üz-üzə dayanan soydaşlarımız bu sadə həqiqəti ermənilərə (elə ruslara da) başa salmağa çalışır....
P.S Şaxtanın qılınc kimi kəsdiyi bu günlərdə bu işin altına çiynini verən hər bir vətən övladına minnətdarlığımı bildirirəm. Allah sizləri var eləsin. Azərbaycan sizin kimi insanları ilə böyükdür...
Elbəyi Həsənli
Teref.az

Eyni taktika, eyni düşüncə tərzi, təkrarçılıq və təkrarlanan tarix. Qarabağ ətrafında baş verənlər bundan o yana keçmir. Keçə bilmir.
Qarabağda hadisələrin qızışması, münaqişənin alovlanması və sonunda baş verən müharibə uzaq tarix deyil.
Azərbaycan müstəqillik əldə etməmişdən əvvəl Qarabağda proseslər başlamışdı. Azərbaycan müstəqilliyini qazandıqdan sonra Qarabağa əl qoymağa çalışdı. Mədənləri dövlətin balansına keçirmək üçün fəaliyyət göstərdi. Təbii ki, bu hər zaman uğurlu olmurdu.
Azərbaycan tərəfi bir müddət öncə Laçın dəhlizinin bir neçə saatlıq da olsa, bağlamağa müvafiq olmuşdu. Bunu da məhz işğaldan əvvəlki dönəmdə olduğu kimi, mədənlərlə bağlı etdi. Bu gün olduğu kimi, o zaman da monitorinq üçün gədənlərə qarşı aksiyalar keçirildi, ara qarışdı. Beləcə rəsmi Bakı sözdə mülki şəxslər, əslində, provokatorlarla üz-üzə qaldı.
Ruben Vardanyan ilk gələndən yazırdım ki, Moskva milyarderini kiçik işlər üçün kiçik əraziyə göndərməz, göndəribsə, böyük oyunlar qurulub. Ruben gələndən sonra, təbii ki, ilk əl qoyduğu şeylər elə milyardının üstünə milyard gətirəcək mədənlər oldu. Azərbaycan ərazidə monitorinq keçirən zaman məhz Ruben Vardanyanın orada olması da bunlara sübutdur. Sual olunur, mədənlərdən çıxarılan qiymətli materiallar hansı ölkəyə daşnır? Əlbəttə ki, Rusiyaya. Faktiki olaraq Rusiya sülhməramlı adı altında bölgədə maraqlarını təmin etmək üçün fəaliyyət göstərir. İndi, yəqin ki, ruslar sülhməramlı adı altında əraziyə girəndə “Rus ordusu bölgəyə girdi və çıxması qəliz olacaq” deyənləri qınayanlar biraz utanarlar…
Dünənə qədər sülhdən, Azərbaycanın suverenliyindən danışan Ermənistan və onun baş naziri açıq şəkildə bəyan etdi ki, üçtərəfli bəyanatın 4-cü bəndinə əməl etməyəcəklər. Ermənistan rəhbərinin bu bəyanatı gerçəkdə müharibə səbəbidir. Təkcə bu bəyanat Paşinyanın “Azərbaycanın suverenliyini tanıyırıq” cümləsini sadəcə söz xətrinə dediyinin sübutudur. Ermənistan hər nə qədər Qarabağdan əlini çəkirmiş kimi davransa da, faktiki olaraq prosesin içindədir və oynamağa davam edir. Hətta Azərbaycan ordusu ərazidə olan qanunsuz silahlı dəstələri zərərsizləşdirmək üçün əməliyyat həyata keçirməyə qalxsa, ordunun qarşısına silahlılardan öncə mülki şəxsləri çıxaracaqlar. Əgər bir mülki erməniyə güllə dəysə, bütün dünyanı ayağa qaldırmağa çalışacaqlar. Azərbaycan tərəfi bunu hesablamamış deyil.
Erməni tərəfinin monitorinqlər zamanı aksiya təşkil etməsinə Azərbaycan tərəfinin cavabı da, demək olar ki, eyni oldu. Mülki şəxslər sülhməramlılara qarşı aksiya keçirir, yolu bağlamağa cəhd edir. Bunun nə qədər uğurlu olub-olmamasını zaman göstərəcək.
Məsələnin gerçək tərəfi odur ki, iki xalqın eyni dam altında yaşaması üçün heç bir çarə tapılmayıb. Bu tip mintiqlər hətta prosesə qarışmayanlar arasında belə aqressiya yaradır, onsuz da qarşılıqlı nifrətlə yaşayan xalqlar arasında münasibəti daha da kəskinləşdirir.
Bu cür hallar mülki şəxslərin, cəmiyyətin reaksiyası kimi təqdim edilsə də, kənardan “iki xalqın bir arada yaşaması imkansızdır” mesajını verir. Bu isə təkcə Ermənistanın yox, Rusiyanın da, Fransanın da çörəyinə yağ sürtmək kimi bir şeydir.
Təəssüf edici bir məqam da ondan ibarətdir ki, müharibədən əvvəl olduğu kimi, indi də Azərbaycan tərəfi ancaq cavab addımları atır. Erməni tərəfi hansısa hərəkət edir, Azərbaycan tərəfi də ona eynilə cavab verir. Belə olduğu halda, prosesi idarə edən tərəf kimi ermənilər görsənir. Azərbaycan yalnız müharibədən sonra keçirdiyi bir neçə hərbi əməliyyatda artıqlaması ilə cavab verib. Digər məsələlərdə ancaq və ancaq eyni cür davranıb.
Proseslərin bu həddə çatması onu göstərir ki, artıq siyasi, diplomatik böhran pik həddə yaxınlaşır. Danışıqlar dalana dirənib, faktiki olaraq “söz güləşi” gedir.
Səxavət Məmməd
Teref.az

Azərbaycanın Rusiya sülhməramlılarının yerləşdiyi ərazilərdə faydalı qazıntı yataqlarının qanunsuz istismarı və onun törətdiyi fəsadlarla bağlı ilkin monitorinqin baş tutmaması nə deməkdir? Rusiya hərbi kontingentinin bir neçə gün əvvəl məmurlarımızla görüş zamanı verdiyi vədi yerinə yetirməyəcəyi gözlənilən idi. Rusiya hərbi kontingenti Moskvanın təlimatıyla hərəkət edir. Qarabağdakı kontingentə əmr belə olub ki, monitorinq ərazisinə daxil olan azərbaycanlı məmurların normal fəaliyyəti üçün şərait yaradılmasın, prosesi kənardan müşahidə etsinlər. Hadisə yerində toqquşma baş verə bilərdi. Çünki monitorinq yerinə gələnlər separatçılarla üz-üzə qalıblar, onlar yolu kəsiblər və aralarında mübahisə olub. Görünür, Rusiya hərbi kontingenti gərginlikdə maraqlı olub. Halbuki, Kreml istəsəydi Qarabağdakı hərbi kontingentinin komandanlığına əmr verərdi ki, monitorinqin aparılmasına şərait yaradılsın və bu barədə separatçıların rəhbərliyi xəbərdar edilsin. Rusiyadan asılı vəziyyətdə olan separatçıların onların icazəsi olmadan yolu kəsməz və azərbaycanlı məmurların fəaliyyətə mane olmazdılar. Separatçılar alətdir.
Kreml yataqların monitorinqinə ona görə şərait yaratmayıb ki, bunun ardının gələcəyini anlayıb. Bəli, biz monitorinqlə kifayətlənməyəcəkdik, bunun ardınca başqa tədbirlər planı da var. Rusiya birinci addımımızı əngəlləməklə bizə belə bir mesaj göndərib ki, o biri addımlarımıza da şərait yaratmayacaq. Ancaq bizim əlimizdə elə alətlər var ki, onları yerində reallaşdırmaq üçün Rusiya hərbi kontingenti ilə məsləhətləşməyə ehtiyac yoxdur. Məsələn keçmiş Laçın dəhlizi nəzarətimizə keçdikdən sonra vaxtilə Ermənistandan Qarabağa çəkilən qanunsuz kommunikasiya xətləri – elektrik, qaz boru və internet xətləri nəzarətimizə keçib. Ekoloji vəziyyətin monitorinqini aparmaq üçün şərait yaratmırlarsa, kommunikasiya xətlərində problemlərin yaradılacağı barədə real addımlar atılmasının zamanı yetişib...
Elxan Şahinoğlu
Teref.az

Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar Bakıya növbəti səfərindən sonra əvvəlcə Ankaraya, sonra isə İrəvana yola düşüb.
Bundan öncə isə Klaar öz twitter hesabında Türkiyənin Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin tənzimlənməsi prosesində birbaşa iştirakını dəstəkləyən bəyanatla çıxış edib.
Teref.az yazır ki, bunu politoloq Yeganə Hacıyeva deyir.Fikirlərini şərh edən xanım politoloq daha sonra deyir:
İstanbulda keçirilən “TRT World Forum 2022” çərçivəsində Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu ilə görüşdən sonra Toivo Klaar öz Twitter səhifəsində bunları yazıb:
“Türkiyə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin həllində real yardım göstərə bilər.
İnanın, bu ölkənin Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin hərtərəfli nizamlanması məsələsində təklif edəcəyi çox şey var”.
Aİ-nin Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi nümayəndəsinin bu bəyanatı rəsmi Brüsselin Türkiyənin regionda mövqelərinin güclənməsini tanıdığını təsdiqləməsidir.
Aİ rəsmilərinin daha öncə kuluarlarda səsləndirdiyi fikirləri açıq etiraf etmək məcburiyyətində qalıblar.
Aİ-nin təhlükəsizliyi Türkiyəsiz , ən əsası güclü Türkiyəsiz mümkün deyil
Teref.az

Paşinyan Putinlə görüşdə “Azərbaycanın bu yaxınlarda Laçın dəhlizini bağladığı” iddiasını irəl sürüb və belə demək mümkünsə, Bakını şikayət edib.
Putin qapalı görüşdən öncə Rusiya-Ermənistan ticarət əlaqələrindən bəhs etdi. Məntiqlə erməni baş nazir də buna adekvat sözlər deməli idi, lakin o, qapalı görüşdə müzakirə edə biləcəyinə rəğmən, ictimaiyyətin önündə “Laçın dəhlizi” məsələsini gündəmə gətirir. Və bununla sülh sazişində təşəbbüsü ələ almağa çalışan Rusiyaya “siz əvvəlcə məsuliyyət zonanızda baş verənləri həll edin” deyir.
Erməni baş nazir Bakıya da “məsələni Puitinlə müzakirə edirəm” mesajı verir.
Onun “Laçın dəhlizi bağlanıb” iddiası isə Azərbaycanın öz suveren ərazisində ekoloji monitorinq keçirməsidir və istisna deyil ki, Putinin bölgədə baş verənlərdən məlumatı var.
Asif Nərimanlı

Çin lideri Si Sinpinin Səudiyyə Ərənistanına səfəri başlayıb. Si Sinpin Səudiyyə Ərəbistanına bundan əvvəl 6 il əvvəl səfər edib. Si Sinpin Səudiyyə Ərəbistanına səfəri zamanı həm bu ölkə ilə əməkdaşlığı müzakirə edəcək, həm də Çin - ərəb ölkələri sammitində iştirak edəcək. Bu Si Sinpinin Çində pandemiya başladıqdan sonra 3-cü xarici səfəridir. Bundan əvvəl Çin lideri Qazaxıstan və Özbəkistana səfər etmişdi. Bu iki ölkə də Pekin üçün vacib tərəfdaşlardır.
Pekinin Yaxın Şərq ölkələrinə marağı artıb. Yaxın Şərq ölkələri də Çinlə iqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək istəyirlər. Çünki uzun onilliklərdir ərəb ölkələrinin əsas siyasi və iqtisadi tərəfdaşı Amerika Birləşmiş Ştatları idi. Çin bu bölgədə Amerikanı sıxışdırmağa başlayıb. Çin son 5 ildə Səudiyyə Ərəbistanın əsas ticarət tərəfdaşına çevrilib. İki ölkə arasında 2021-ci ildə ticarət dövriyyəsinin həcmi təxminən 82 milyard dollar həcmində olub. Səudiyyə Ərəbistanı Çinə maliyyə yatırımına görə 12-cı siradadır. Çinin də Səudiyyə Ərəbistanına böyük yatırımları var və bölgəyə yatırımlarının 20 faizini təşkil edir. Çinin neftə olan tələbatının 17 fazini Səudiyyə Ərəbistanı təmi edir.
İki ölkə əməkdaşlıqda daha irəli getmək istəyirlər. Si Sinpinin Ər-Riyadda görüşləri zamanı müxtəlif sahələrdə 34 müqavilə imzalanıb. İmzalanan anlaşmaların dəyəri 30 milyard dollara yaxındır. Bundan başqa iki ölkə arasında strateji tərəfdaşlıq barədə saziş imzalanıb. Səudiyyə Ərəbistanı Çinin “bir kəmər, bir yol” layihəsində də iştirak etmək istəyir.
Çin Səudiyyə Ərəbistanı ilə yanaşı digər ərəb ölkələri ilə də əlaqələri genişləndirməyə çalışır. Si Sinpin bu ölkələrin hər birinə ayrılıqda səfər etmək əvəzin ərəb dövlətlərin liderləriylə ilə Səudiyyə Ərəbistanında görüşməyə qərar verib. Si Sinpin Ər-Riyadda 30 dövlətin başçısıyla görüşəcək. Çin ərəb ölkələriylə yanaşı İran və Suriya ilə əməkdaşlıqdan da imtina etmir. Halbuki, ərəb ölkələrinin Suriya və İrana münasibətləri mənfidir.
Bu gedişat Vaşinqtonu ciddi narahat edir. Siyasi ekspertlər ABŞ prezidenti Co Baydenin iyul ayında Səudiyyə Ərəbistanına səfərinin nəticələrini uğursuz adlandırıblar. Ərəb ölkələri son illər Vaşinqtonun siyasətindən narazı qaldıqlarını gizlətmirlər. Buna görə də ərəb ölkələri Çinlə əməkdaşlığa maraq göstərməklə Vaşinqtonun bölgədə daha fəal siyasət yürütməyə təşviq etməyə çalışırlar. Səudiyyə Ərəbistanı və müttəfiqləri Çinlə iqtisadi əməkdaşlıqlarını genişləndirməyə çalışsalar da, hərbi və təhlükəsizlik baxımından Amerikadan asılıdırlar. Əslində Pekin artan istisadi əlaqələr vasitəsilə ərəb ölkələri ilə hərbi əməkdaşlığı da inkişaf etdirmək istəyir. Ancaq ərəb ölkələri bu məsələdə ehtiyatlı mövqe tutacaqlar.
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzi
Teref.az

Bir anlıq düşünək, Rusiya sülhməramlılarının 5 illik fəaliyyət müddəti bitir və hazırkı şərtlər daxilində ərazidən çıxır. Xaos, qarşıdurma, talelərinin necə olacağını bilməyən insanlar. Azərbaycan tərəfinin indiki mərhələdə atdığı addımlar bu baxımdan da çox əhəmiyyətlidir. Həm də gələcəyə yönəlik, Rusiya sülhməramlılarının çıxacağı zaman necə davranacağının təməlləridir.

Azərbaycan tərəfi, xüsusilə Soçi görüşündən dərhal sonra sülhməramlıların fəaliyyətini kəskin tənqid etməyə başladı. Bu tənqidlərdə telekanalların canfəşanlıq etməsi bölgəni tanıyanlara “rəsmi Bakının mövqeyi budur” mesajını verirdi. Rusiya, bəlkə də, Ukraynada bataqlığa batmasaydı, geri addım atmaz, qarşıdurmaya gedərdi. Ancaq ruslar da zaman qazanmaq, açıq qarşıdurmadan yayınmaq üçün güzəştə getməyə məcbur oldu. Düzü, rəsmi Bakının arzuladığı da bu idi. Belə ki, ruslar geri addım atmasa, tək çıxış yolu olaraq sərt güc tətbiqi qalırdı. Nəzərə alsaq ki, Azərbaycan ordusu istər sərhəddə, istərsə də Qarabağda bütün strateji yüksəklikləri əlinə keçirib, bundan sonra atacağı ilk addım da yaşayış məntəqələrini ələ keçirmək olacaqdı. Buna isə beynəlxalq aləmdən gələcək reaksiyaları təxmin etmək çətin deyil. Hazırkı vəziyyət həm Moskva, həm də Azərbaycan üçün ən optimal çıxış yoludur.

Azərbaycan bu günə qədər qeyri-rəsmi formada Qarabağda yaşayan ermənilərlə danışıqlar aparıb. Ancaq əraziyə hansısa adla daxil olmaq vacib idi. Ekologiya ilə bağlı əraziyə daxil olmaq gözlənilməz olmaqla yanaşı, həm də son dərəcə ağıllı addım sayılmalıdır.

Dirənişin nəticəsi olaraq gömrük postlarının qurulması barədə ilkin açıqlama artıq verilib. Üçtərəfli bəyanatda Rusiya gömrüyü ilə bağlı bir cümlənin belə keçməməsi onu deməyə əsas verir ki, ərazidəki gömrük postlarına Azərbaycan gömrükçüləri yerləşə, Rusiya sülhməramlıları isə onların mühafizəsini təşkil edə bilər. Əslində, bunun olması bəyanata zidd deyil. Çünki bəyanatda “maneəsiz” sözü Ermənistandan keçən nəqliyyat yolu barədə yazılıb, Laçın dəhlizi ilə bağlı isə belə bir ifadə yoxdur.

Gömrük postlarının qurulması ilə Azərbaycan giriş və çıxışlarda bütün yükləri yoxlaya biləcək. Bununla arzu edilməyən heç nə Laçın dəhlizi vasitəsi ilə əraziyə keçə bilməyəcək.

Gömrük xidməti müəyyən mənada həm də pasport nəzarəti deməkdir. Hər halda, yük yoxlanarkən o yükün kimə məxsus olması da məlum olmalıdır. Bu o anlama gəlir ki, gömrük xidməti adı altında Azərbaycan sərhəd xidmətini də həyata keçirmiş olacaq. Kor nə istərdi?

Hesab edirəm ki, Azərbaycan tərəfi tutduğu mövqedən qətiyyən geri addım atmamalı, prosesləri sürətləndirmək üçün təzyiqlərini artırmalıdır.

Burada başqa bir məqama da toxunmaq olar. Zamanı gələndə Rusiya tərəfi Azərbaycana deyə bilər ki, arzuladıqlarını həyata keçirdim, sən də müddətin artırılması üçün “hə” de. Azərbaycan tərəfinin 2025-ci ilin may ayına qədər vaxtı var. Bu müddət ərzində bir çox məsələlər həll edilməlidir. Əsas məsələlərdən biri rəsmi Bakının Qarabağdakı erməni əhalini öz tərəfinə çəkməsidir. Azərbaycan, Bakı və Azərbaycan pasportu erməni əhalisinin gözünü qamaşdırmalı, cazibədar olmalıdır.

Bakının cazibədarlığı hündür binaları, bahalı daş üzlüklü divarları, ağacsız, daş döşəməli parkları deyil. Ermənistan tərəfinin, elə rusların da Qarabağdakı ermənilərə ən çox təbliğ etdiyi şeylərdən biri Azərbaycandakı insan haqları, məhkəmə sistemi, ifadə, mətbuat azadlığının vəziyyətidir. Bakı bu məsələdə də özünü cazibədar hala gətirməlidir. İrad və istehzalı suallar olacaq ki, ermənilərə görəmi dəyişəcəyik? Bəli! Suverenliyin təmini üçün hər şeyi etmək lazımdır.

Bundan əlavə, Qarabağa qayıdış sürətlənməli, erməni əhali ilə azərbaycanlılar arasında təmaslar artmalıdır. Azərbaycan vəziyyəti elə bir həddə gətirməlidir ki, nə Ermənistanın, nə də Rusiyanın nəsə deməsinə gərək qalsın.

Bunun üçün güzəştlər, imtiyazlar, güzəştli kredit təklifləri, ən müxtəlif cəlbedici vasitələrdən istifadə etmək olar. Rəsmi Bakı Qarabağ və oradakı erməni əhalisi ilə bağlı məsələdə öz göbəyini özü kəsməlidir. Əgər proses bu şəkildə davam edərsə, güzəşt edəcək, güzəşt etməyə məcbur olacaq tərəf Rusiya yox, Azərbaycan ola bilər.

Azərbaycan hazırda təməlləri atır, toxumları səpir, qalır, bundan sonra onu böyütmək, şaxələndirmək.

Səxavət Məmməd

Laçın dəhlizinin girəcəyində mini gömrük-keçid məntəqəsi quraşdırılacaq. Bu barədə Qarabağdakı Rusiya hərbi kontingentinin komandanı, general Volkov açıqlama verib. O, Azərbaycan tərəfi ilə müvafiq razılığa gəldiklərini” deyib, əlavə edib ki, bu vaxta qədər “texniki vasitələri olmadığı üçün” dəhlizə keçiddə yükləri daha diqqətli yoxlamaq imkanları olmayıb.

Xəbərin Azərbaycan cəmiyyətində birmənalı reaksiya doğurmamasının bir neçə səbəbi var. Ortaya xeyli sual çıxır və həmin suallarında çoxunun cavabı elə öz içərisindədir.

Birincisi, “biz razılığa gəlimişik ki, …quraşdıraq” cümləsindəki quraşdırmaq missiyası kimə aiddir? Rusiya hərbçiləri öz postlarında yalnız özlərinin nəzarət edəcəyi keçid məntəqəsi quraşdırırlar? Yoxsa Azərbaycan dövlətinin ərazisinə keçidi təmin edən qanuni gömrük-keçid məntəqəsindən söhbət gedir? Volkov “biz” deyəndə yalnız özlərini, yoxsa Azərbaycan və Rusiya təmsilçilərini birgə nəzərdə tutur?

İkincisi, 44 günlük müharibənin bitməsindən və Rusiya hərbi kontingentinin əraziyə gəlməsindən iki il keçir. Doğrudanmı biz inanmalıyıq ki, bu iki ildə Rusiya keçiddə belə bir post quraşdırmaq istəyib, lakin buna texniki imkanı olmayıb? Axı Rusiyaya lazım olsaydı, oraya bir skaner gətirib qoymaq nə çətin iş idi ki? Belə çıxmırmı ki, bu “razılaşma” daha çox Azərbaycan tərəfinin istəyi ilə təmin olunub? Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, müharibədən sonrakı dövr ərzində dəhliz vasitəsilə Qarabağa silah-sursat, Volkovun dediyi kimi, “qadağan olunmuş yüklər” keçirilməsinə, bəzi Ermənistan və digər ölkə rəsmilərinin istədikləri vaxt gəlib-getməsinə rəsmi Bakının etirazları olub. Sonuncu belə fakt keçən ay ərazidən 2021-ci ildə Ermənistanda istehsal olunmuş minaların tapılaraq, Rusiya hərbçilərinə təqdim edilməsi idi. Görünür, bu və digər bənzər faktlar, nəhayət, Rusiya hərbçilərinə ərazidə ən azından yeganə söz sahibi olmadıqlarını anlatmaq üçün bəs edib.

Üçüncüsü, Volkovun bu açıqlamasının İrandan Xankəndiyə gələn 14 diversant barədə mediada yayılan məlumatlardan dərhal sonraya təsadüf etməsi də diqqət çəkir. Həmin hadisənin Bakı və Moskva arasındakı diplomatik təmaslarda necə müzakirə olunduğu, ümumiyyətlə, müzakirə olunub-olunmadığı barədə bilgi yoxdur.

İndi isə xronikaya nəzər salaq:

– Noyabrın 24-də diversantlar əraziyə keçib;

– Noyabrın 26-da Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya Prezidenti ilə telefonla danışıb;

– Dekabrın 4-də Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov Rusiyaya işgüzar səfərə gedib, həmkarı Sergey Lavrovla görüşüb və iki ölkə arasında məsləhətləşmələrə dair anlaşma sənədi imzalanıb (sənədin mahiyyəti ayrıca təhlilin mövzudur);

– Dekabrın 5-də Prezident İlham Əliyev Rusiya Prezidentinin köməkçisi İqor Levitini qəbul edib (söhbət məhz Ermənistanla münasibətlərdən, regionda nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açılmasından və Zəngəzur dəhlizindən gedib, yəni predmet üzrə);

– Dekabrın 6-da Prezident İlham Əliyev Dağıstan Respublikasının rəhbəri Sergey Məlikovu qəbul edib.

On gün ərazində bu qədər intensiv təmaslar olub və bu təmaslarda Qarabağ, Laçın dəhlizi, ərazidəki erməni silahlı birləşmələri barədə danışılmaması absurd olardı. Volkovun anons etdiyi “mini gömrük məntəqəsi” həmin təmasların nəticəsidir, böyük ehtimalla. Bütün hallarda, Laçın dəhlizinin girişində belə bir postun olmasının hətta müzakirəsi maraqlı situasiya yaradır. Bu post ya özü, ya da onun haqqında açılmış müzakirələr tələyə çevrilə bilər. Ayıq olsaq, ora başqaları düşəcək.

Bəli, praktik olaraq Azərbaycanın bu imkandan necə istifadə edə biləcəyini zaman göstərəcək. Amma fakt budur ki, Rusiya iki ildir bölgədəki sərhədsiz hərəkət protokoluna yenidən baxmalı olub. İndi lap formal da olsa, gəlib-gedənləri yoxlamalı olacaqlar və nəticəyə görə cavabdehlik rəsmiləşir. Razıyam ki, sevinmək tezdir. Amma bunu gözləmək bizim haqqımızdır və ümid edək ki, zamanla gerçək olacaq.

Doğrudur, ölkəmizdə belə gömrük məntəqələri çox yerdə var, illərdir ordan nələrin keçirildiyi barədə çoxlarımızın, bəzən hətta dövlətin belə xəbəri olmayıb. Amma axı bir gün, onillər sonra olsa da, “məşhər günü” yetişəndə yaxasından yapışmağa, günahlandırmağa, izahat tələb etməyə cavabdeh qurumlar və adamlar tapılır! Dəstəylə həbs edib, mühakimə edirlər. Heç biri də etiraz edə bilmir. İndi Laçın dəhlizinə qoyulacaq skanerdən də nələrin keçirildiyini bəlkə də bir müddət bilməyəcəyik, amma bir gün Şuşa yolunda, Qarabağın başqa bir ərazisində Volkovun “qanunsuz yük” adlandırdığı hansısa dəlil tapılanda bunun artıq “ermənilərin özfəaliyyəti” olmadığı, skanerə nəzarət edənlərin fəaliyyəti olduğu üzə çıxacaq. Yapışmaq gücümüz olsa, yaxanı tanıyacağıq. Lap gücümüz olmasa belə, hüququmuz həmişə olacaq…

Ümumiyyətlə, müharibədən sonrakı dövrdə Azərbaycanın Laçın dəhlizi ilə bağlı strategiyasında gömrük-keçid formatının nəzərdə tutulduğu barədə vaxtaşırı məlumatlar yayılırdı. İranla imzalanan niyyət protokolunda “üçüncü dəhliz” məsələsi ortaya çıxanda bu məsələ daha da aktuallaşmışdı. Belə görünür ki, Laçın dəhlizinin girişində quraşdırılacaq post həmin strategiya üçün vacib başlanğıc rolu oynaya bilər.
Qabil Abbasoğlu
pressklub