Litvanın paytaxtı Vilnüsdə NATO-nun növbəti sammiti keçirildi və gündəlikdə əsas məsələ kimi İsveçin alyansa qəbulu və Ukraynanın üzvlük prosedurunun müzakirəsi dayandı. Uzun illər ərzində alyansa girmək istəməyən İsveç qonşusu Finlandiyanın ardından NATO-ya üzv olacaq.

Beləliklə, Rusiya Prezidentinin apardığı təcavüzkar siyasət Qərb dünyasının hərbi birliyini daha da möhkəmləndirir. Buna paralel olaraq isə Priqojinin qiyamından sonra Rusiyanın özündəki daxili siyasi dinamika hələ də gərgin olaraq qalır.

Belə ki, Ukraynaya müdaxilə etməmişdən öncə “Putinin aşpazı” və “Vaqner” Özəl Hərbi Şirkətinin rəhbəri kimi tanınan Yevgeni Priqojin Rusiya ictimai-siyasi səhnəsinə hadisələrin gedişini köklü surətdə dəyişmək iqtidarında olan bir şəxs kimi çıxıb.

Fransanın “Liberation” qəzetinin verdiyi məlumatdan sonra Kremlin mətbuat xidmətinin rəhbəri Dmitri Peskov Putinlə Priqojin arasında görüş olduğunu təsdiqləyib. Yəqin ki, Kreml yetkililəri bunu birbaşa demək cəsarətindən uzaq olduqları üçün “Liberation”a məlumat sızdırıblar. Peskov deyib ki, Putin iyun ayının 29-da 35 nəfər komandirlə görüşüb və Priqojin də onların arasında olub.

Maraqlıdır ki, Rusiya Federasiyasının Prezidenti qiyam günü bütün xalqın önündə Yevgeni Priqojini xain, satqın adlandırmışdı. Onun bu sözlərindən sonra televiziyalar “Vaqner” rəhbərinə qarşı hərtərəfli hücuma keçdilər və onun simasını, şəxsiyyətini mümkün olan bütün mənfi obrazlarla boyadılar.

Bəs görəsən, bundan sonra həmin təbliğatçılar korpusu nə danışacaq?

Çox böyük ehtimalla, yəqin ki, bir müddət susarlar və sonra isə Kremldən gələn əmr və təlimatlara müvafiq çıxışlar hazırlayarlar.

Müharibə başlayandan indiyədək televiziyalarda gedən verilişlərin süjet xətti və ruhu ümumi vəziyyətə uyğun olaraq o qədər dəyişib ki, hətta Şoyqunu, Gerasimovu, Zolotovu, Mişustini və hakimiyyətdəki digər adamları vətən xaini çıxarsalar, qətiyyən təəccüblü görünməz. Yevgeni Priqojinin personası ətrafında cərəyan edən proseslər onu deməyə əsas verir ki, Rusiya hakim elitası öz müqəddəratından bərk narahatdır və bu səbəbdən təhlükəsizlik qüvvələrinin də iştirak etdiyi güclü qruplaşma formalaşdırıb. Bu qrup və ya komanda daxili mübarizədə Priqojindən alət kimi istifadə edir, yerdə qalanlar isə sadəcə təfərrüatdır. Sözsüz ki, həmin komanda Aleksandr Lukaşenkonu da özlərinə cəlb edib və o da həmin sırada məmnuniyyətlə iştirak etməyə razılaşıb.

Əslində, Rusiyadakı hakim elitanı ilk növbədə öz gələcəyi maraqlandırır, qalan məsələlər ciddi əhəmiyyət daşımır. Onların Putinin siyasətindən narazı qalmalarının başlıca səbəbi indiyədək əldə etdikləri gəlirlərin kəskin azalması və onların itirilmə təhlükəsi ilə bağlıdır və heç şübhəsiz ki, bu cəhətdən müharibə xüsusi rol oynayır. Qərbin sanksiyaları elitanı qətiyyən qane edə bilməz, digər yandan isə müharibənin sonunun necə bitəcəyi də onlara bəlli deyil.

İlk başda düşünülürdü ki, müharibə tezliklə və qələbə ilə yekunlaşacaq, bir müddətdən sonra Qərblə ümumi razılaşmaya gəlinəcək və Rusiyaya qarşı qoyulmuş bütün qadağalar, məhdudiyyətlər tədricən götürüləcək. Amma gözlənilən olmadı və indi Putinin siyasəti hamının ziyanına işləyir. Sonra düşünüldü ki, blitskriq alınmasa da, Donbas bölgəsini, Zaporojye və Xerson vilayətlərini tam ələ keçirdikdən sonra Ukraynanın qəyyumu olan Qərb dünyası geri çəkilmək məcburiyyətində qalacaq. Amma hər şey tərsinə getdi və rusların özləri tutduqları ərazilərin əhəmiyyətli hissəsindən geri çəkildilər, Xerson şəhəri daxil olmaqla Dnepr çayının sağ sahilini itirdilər.

2022-ci ilin payızında Kreml rəhbərliyi ordu ilə birlikdə daha bir plan işə saldı: Ukraynanın enerji infrastrukturuna raket zərbələri endirildi, Avropa qaz ilə şantaj olundu. Ancaq bundan da istənilən nəticə hasil olmadı. Artıq Rusiya hakimiyyətinin yuxarı eşalonunda anlayırlar ki, müharibə uzanmağa və taqətdən salma strategiyasına doğru gedir, bu isə hamıdan yeni yanaşma tələb edir.

Kreml rəhbərindən narazı qüvvələrin bir araya gətirilməsi heç də asan məsələ deyil. Bunun üçün liderə və silahlı qüvvəyə ehtiyac yaranır.

Priqojinin qiyam qaldırdığı gün onun Moskvaya doğru sürətlə irəliləməsinə güc strukturları tərəfindən şərait yaradılmışdı. Magistral yol ilə gedən hərbi kolonu darmadağın etmək üçün bir neçə “Su-30” və ya “Su-35” təyyarəsinin havaya qalxması kifayət edərdi. Deməli, yüksək hakimiyyət eşalonunda Priqojini irəliyə verən gizli korpus var və Belarus Prezidenti Aleksandr Lukaşenko da öncədən vəziyyətdən ağah imiş.

Əslində, Putinlə görüşdən sonra Priqojin öz mövqeyini möhkəmləndirdi. Yəqin ki, Putin ona bir daha xain deyə bilməyəcək.

”Vaqner” rəhbərini güclü hala gətirən iki məqam var.

Əvvəla, onun arxasında dayananlar birlik nümayiş etdirərək Putini bərk qorxutdular və yerində oturtdular.

İkincisi isə “Vaqner” hərbi texnikası ilə birlikdə təhlükəsiz şəkildə Belarusa yerləşməyə başlayıb. Beləliklə, artıq aydındır ki, ölkədə görünməyən ikihakimiyyətlilik var və bu proses irəlidə yeni forma alacaq.

Putin özünü zəiflər üzərində qüdrətli göstərə bilirdi, lakin elə ki, Ukrayna müharibəsi başladı, onun əsl qabiliyyəti üzə çıxdı. Putinə böyük ölkənin rəhbəri olmaq nəsib olsa da, o, gözlənilən nəticəni nümayiş etdirə bilmədi. Aleksandr Lukaşenko pərdə arxasında məharətli oyun apararaq sübut etdi ki, o, Putindən daha bacarıqlıdır, amma tale onu Belarusun, Putini isə Rusiyanın başçısı edib. Putin həmişə özünü Lukaşenkodan üstün görüb və zaman-zaman onların arasında münaqişələr də meydana gəlib. Bəlkə də, Lukaşenko Ukrayna ilə ixtilafa girməkdə heç də maraqlı olmayıb, lakin hansısa şərtlər onu buna vadar edib. Belə görünür ki, Lukaşenko da müharibədən əvvəl Rusiya ordusunun əzəməti haqqında danışılan əfsanələrin təsirinə düşümüşdü.

Bütün bunlara baxmayaraq, heç şübhə yoxdur ki, Putin yenidən Prezident seçilmək niyyətindədir və bunun üçün onun elitanın dəstəyinə ehtiyacı var. Əks təqdirdə hadisələrin məhvəri elə dəyişdirilər ki, o, hətta seçkiyə qədər hakimiyyətə “əlvida” deməli olar. Putinin keçmişi bu günə kimi müəmmalarla doludur. Hələ indiyədək sual verilir ki, axı necə oldu, heç kimin tanımadığı, yalnız Sankt-Peterburq merinin köməkçisi və DTK podpolkovniki olmuş birisi Rusiya kimi mürəkkəb və strateji mövqeyə malik dövlətin başına keçdi? Onu buraya kimlər gətirdi? Əgər biz həmin dövrdəki Rusiyanın administrativ, təsərrüfat və təhlükəsizlik elitasının tərkibinə nəzər salsaq, görərik ki, Putin orada heç kim olub. Əlbəttə, bunu onun özü də yaxşı bilir. Hazırda Priqojini dəstəkləyən hakimiyyət korpusunun mümkün planları barədə onu demək olar ki, onlar ilk növbədə alternativ güc kimi tam möhkəmlənməyi düşünürlər. Təkcə silahlı qüvvə ilə hər şey həll olunmur, çünki maraqların bir ucunda şəxsi təhlükəsizliyin təminatı dayanırsa, o biri ucunda da hakimiyyətə yiyələnmək bacarığı dayanır.

Rusiyada indi nə baş verdiyini konkret söyləmək çətindir. Ancaq Priqojin üsyanı göstərdi ki, Putin hakimi-mütləqliyini əldən buraxıb və indi artıq başqaları ilə hesablaşmaq məcburiyyətindədir.

Digər tərəfdən, arxa planda dayanmış qüvvəyə ölkənin bir çox problemlərinin necə həll olunması, yeni hakimiyyətin necə formalaşması və Ukraynada aparılan müharibədə hansı siyasi xəttin tutulmasının faydalı olacağı bəlli deyil. Ona görə də onlar bir çox məsələlərdə öz aralarında tam konsensus əldə edə bilməyiblər. Çünki məsuliyyətin bölüşdürülməsi və gələcəklə bağlı müəyyən strateji yol xəritəsi olmadan Putinin kiminləsə əvəzlənməsi avantüra olar. Amma alternativ güc mərkəzi sakit durmayıb və ilk addımı artıq atıb: böyük hərbi dəstə vasitəsilə öz şərtlərini Prezidentə diqtə etməyə nail olub. Sözügedən güc sadalanan problemlərin həlli ilə bağlı daxili razılaşmaya gələndən sonra mütləq Qərblə gizli danışığa gedəcək. Belə olan təqdirdə Putinin yenidən prezident olma sevdasının üstündən xətt çəkiləcək.

Vaqif Nəsibov

“AzPolitika.info”

Açılış oyunu oynanıldı, lakin bütün əsas hərəkətlər hələ qarşıdadır

NATO sammiti. Yaxşıdan başlayacağam. Birincisi, heç kim Ukraynanın NATO-ya üzv ola bilməyəcəyini söyləməyə belə cəhd etmədi. Hətta Macarıstan da. Belə ki, Ukraynanın NATO-ya qəbulu ilə bağlı bəyannamədə dəqiq tarixlər yoxdur. Ancaq skeptiklərin və rusların çoxdan peyğəmbərlik etdiyi qəti etirazlar yoxdur.

İkincisi, Qoşulma üzrə Fəaliyyət Planı (MAP) olmayacaq. Xarici işlər nazirlərinin monitorinqi olacaq. Bu, MAP-dakı kimi uzun bürokratiya deyil. Nəzəri cəhətdən hər şey demokratik seçkilərin keçirilməsinə və müharibə başa çatdıqdan sonra konstitusiya azadlıqlarının pozulmamasına qədər gedə bilər.

Ancaq Ukraynanın cavab verməli olduğu aydın kriteriyalara nail olmaq indi vacibdir ki, sonradan başqa bəhanələr üçün şans olmasın.

Biz də başa düşməliyik ki, demokratik azadlıqlar və şəffaf dövlət institutları olmadan bizi heç kim NATO-ya qəbul etməyəcək. Nə səbəblərdən, bəhanələrdən asılı olmayaraq, onu bəzəmək olar.

Üçüncüsü, mühüm hərbi proqramlar (G-7, NATO) və Ukraynaya dəstək üçün əsas Qərb ölkələrinin ikitərəfli və çox konkret öhdəlikləri olacaq. ABŞ-ın Ukraynaya İsrail səviyyəsində dəstəyi çox gözəldir.

İndi pis tərəflərə keçək:

1. Hələlik rəsmi dəvət yoxdur. Qərbin rəsmi məntiqi budur ki, dəvət olsa, Rusiyanı sonsuz müharibəyə “təhrik edəcək” və nəticədə NATO ölkələrini də müharibəyə sürükləyəcək. Qərb əvvəlcə tunelin sonunda bir az işıq görmək istəyir.

2. Hələlik tarix yoxdur. Müharibə uzun müddət davam edə bilər və bundan sonra Ukraynanın NATO-ya üzv ola biləcəyi “müharibəyə son qoymaq” meyarları bəlli deyil. Bu 1991-ci il sərhədinə çıxışdırmı? Yoxsa 2014-cü ildən sonrakı vəziyyət? Yaxud da ki, Rusiyada rejim dəyişikliyi? Təbii ki, daha çoxunu deyə bilərəm. Amma gözləntilər nə qədər yüksək olarsa, “müharibəyə son qoymaq” və NATO-ya daxil olmaq perspektivi bir o qədər uzaqlaşır.

Bütün bunlardan çıxan nəticələr isə belədir: düzünü desəm, NATO-nun konsensus yolu ilə başqa bir ölkə ilə müharibə aparan, hətta nüvə ölkəsini də öz sıralarına dəvət edəcəyinə inanmaq üçün fanatik optimist olmaq lazım idi.

Müharibə Ukraynanın NATO-ya daxil olmasına ən böyük maneə olsa da, Alyansa daxil olmaq üçün zəruri olan demokratiya normaları ləğv edilməyib və ləğv edilməyəcək. Ona görə də bu, ikinci olsa da, həm də həll edilməsi lazım olan həyati bir məsələdir.

Yekun nəticə: NATO-nun Vilnüs sammiti hələ də təxirə salınmış şahmat oyununa bənzəyir. Açılış oyunu oynanıldı, lakin bütün əsas hərəkətlər hələ qarşıdadır. Onlar 2024-cü ilin aprelində Vaşinqtonda keçiriləcək növbəti sammitdə edilə bilər. Və hələ də Ukrayna üçün çox yaxşı şanslar var. Amma həm də ən azı müəyyən qədər sülh və şəffaf demokratiyaya nə qədər qəribə görünsə də, qayıdış gözləntisi ilə.

Müəllif: Sergey Taran - Politoloq, Ukrayna Beynəlxalq Demokratiyalar İnstitutunun direktoru

Mənbə: UNİAN

Tərcümə AYNA-ya məxsusdur.

İsveçin NATO-ya üzvlüyü Rusiya üçün fəlakətin başlanğıcı deməkdir - NİYƏ?
Mövzuya keçməmişdən əvvəl bu suala cavab axtarmağa çalışaq: İsveçin NATO-ya üzvlüyünə Türkiyə niyə razılıq verdi?
Cavab: çünki İsveçdən öz istədiklərini böyük ölçüdə aldı.
Məlum olduğu kimi, Türkiyə 30 İyun 2022 NATO Madrid Sammitində İsveç və Finlandiya ilə imzaladığı üçlü protokolun öhdəliklərinin yerinə yetirilməsini istəyirdi. İsveç isə bu istiqamətdə bəzi addımlar atmışdı. Türkiyəyə qarşı müdafiə sənayesi embarqosunu ləğv etmiş, Konstitusiyasını dəyişib, antiterror qanunu çıxarmışdı. Bir növ Türkiyənin tələblərinin hüquqi bazasını yaratmışdı, sadəcə onu praktik olaraq həyata keçirməmişdi; terrorçu ünsürlərin fəaliyyətinə qadağa qoyulmamış, Türkiyənin tələb etdiyi terrorçuları ona təslim etməmişdi.
Zənnimcə, praktik fəaliyyət hüquqi bazanın yaradılmasından sonra həyata keçirilə bilər. Bunun üçün isə zaman lazımdır.
İsveçin indiki hakimiyyətinin Madrid sammitində üzərinə götürdüyü öhdəlikləri hələ ki yerinə yetirə bilməməsi onun yumşaq qarnı ilə bağlıdır. Bildiyimiz kimi, İsveçin indiki hökuməti çox incə teldən asılıdır. Ötən il Türkiyənin irəli sürdüyü şərtləri qəbul edə bilməyən sol blok hökumətinin dağılmasından sonra quruldu. 173 səsə qarşı 176 səs müqabilində. Ona İsveç Demokrat Partiyası da kənardan dəstək verdi. Deməli, mövcud hökumətin ictimai rəydə xoş qarşılanmayan hər hansı addımı onun da devrilməsi ilə nəticələnə bilər. Beləcə, İsveçin NATO-ya üzvlüyü daxili səbəblərdən baş tutmaz. Ölkənin təhlükəsizlik məsələləri isə NATO-ya üzvlük hədəflərinin dərhal reallaşmasını tələb edir və Stokholm bunu sonrakı mərhələyə saxlaya bilməz. Bu baxımdan mümkündür ki, İsveçin NATO-ya üzvlüyü tam reallaşdıqdan sonra hökumət bu addımları atsın, əgər hökumət dağılarsa, erkən seçimlərə getsin.
İsveçin qarşısında dayanan ən böyük əngəllərdən biri də bəzi qüvvələrin islama həqarət edən addımları idi. Xüsusilə Quranın yandırılması kimi əməllər Türkiyəni qıcıqlandırmaq məqsədi güdür və böyük ehtimalla Moskvaya bağlı qruplar tərəfindən həyata keçirilirdi. Fikrimcə, Ankara da bu təxribatın fərqindədir və İsveç hökumətinin zəifliyini nəzərə alıb bu məsələnin üstünə çox getməyəcək. Əks halda təxribatı planlaşdıranlar öz məqsədlərinə çatmış olarlar. Yeri gəlmişkən, NATO-nun Baş katibi Yens Stoltenberq də yəqin ki, bunu nəzərdə tutaraq, İsveçin NATO-ya üzv olmamasının Rusiyanı və İranı sevindirir demişdi.
Bəs, İsveçin NATO-ya qəbulu bu alyansa nə verəcək?
İlk öncə, NATO-nun ən zəif həlqəsi Baltikyanı ölkələrin və Finlandiyanın təhlükəsizliyini ciddi şəkildə möhkəmləndirəcək. Məlum olduğu kimi, bu ölkələrin bir yerdə cəmi 12 milyon civarında əhalisi var: 5.5 milyon Finlandiya + 1.5 milyon Estoniya + 1.9 milyon Latviya + 2.8 milyon Litviya.
Bu qədər az əhalisi olmasına baxmayaraq, ərazi Rusiyanın NATO ölkələri ilə sərhədlərinin böyük hissəsini təşkil edir. Təkcə Finlandiya ilə Rusiyanın sərhədi 1350 km-dir. Təbii ki, bu qədər geniş ərazinin qorunması üçün ölkələrə xeyli sayda əsgər lazımdır. Region ölkələri bunu təkbaşına reallaşdıra bilməzlər. Odur ki, həmin ölkələr mütləq NATO müttəfiqlərinin hərbi qüdrətindən də faydalanmalıdırlar.
2. Suvalki dəhlizi güvəncə altına alındı
Litva ilə Polşa arasında 100-120 km sərhəd var. Suvalki dəhlisi adlanan bu sərhəd bir tərəfdən Belarus, digər tərəfdən isə Rusiyanın Kalininqrad eksklavının təzyiqi altındadır. Rusiya Kalininqrada quru kommunikasiya əlaqələrini bərpa etmək bəhanəsini irəli sürüb dəhlizi ələ keçirsə, Baltikyanı ölkələrlə Finlandiyanın NATO ölkələri ilə bütün əlaqələri kəsilə bilər. Belə bir ağır perspektivlə üzləşməmək üçün Finlandiyanı NATO müttəfiqləri ilə birləşdirən torpaq ərazisi də alyansın nəzarəti altında olmalıdır. Bu isə İsveç deməkdir. Belə çıxır ki, İsveçin NATO-ya daxil olması regionun bir vahid kimi birləşdməsi günün ən aktual məsələlərindən biri idi. Türkiyə İsveçə razılıq verməklə bu problemin həllini asanlaşdırdı.
3. Baltik dənizi Rusiyanın əlindən tamamən çıxdı
Rusiyanı Avropaya və dünyaya bağlayan ən önəmli su hövzələrindən biri Baltik dənizidir. Baltik dənizinə Rusiyanın iki çıxışı vardı: Leninqrad və Kalininqrad. Baltik dənizinin suyu yarım şirin olduğundan ilin mühüm hissəsi don altında olur. Xüsusilə onun şərq hissəsi həm duzsuzluğu, həm də dayazlığı səbəbindən daha uzun müddətə donur. Duzluluq nisbəti Baltikin qərbinə doğru irəlilədikcə artır. Rusiya məhz buna görə Baltik donanmasını Kalininqradda saxlayırdı. İsveçin NATO-ya daxil olmasından sonra bölgəyə ABŞ və Qərb ölkələrinin hərbi gəmiləri lövbər salacaq. Beləcə, Rusiyanın Baltik donanması da tamamilə hərəkətsiz hala düşəcək.
4. Rusiyanın ən yaxın müttəfiqi Belarusun 3 tərəfdən mühasirəsi daha da möhkəmlənəcək. Nəticədə bu ölkənin getdikcə nəfəsi daralacaq və iqtisadi, siyasi təzyiqlər ölkə əhalisinin Lukaşenko hakimiyyətinə qarşı ayaqlanmasına yol açacaq.
5. Baltik dənizinin tam ortasında 3 böyük ada yerləşir: Qotland, Saare və Oland. Xüsusilə İsveçin Qotland adası Baltik dənizinə və sahil dövlətlərinə nəzarətin açarı sayılır. Bu xüsusiyyəti ilə onu Qara dənizdəki Krım yarımadasına bənzədə bilərik. İsveçin NATO-ya daxil olması ilə Qotland da ABŞ-ın nəzarətinə keçəcək. Beləcə, Rusiyanın həyati boğazı ABŞ-ın çaynağında olacaq.
6. Baltik dənizi Rusiyanın balıqçılıq və ticarət sektorları üçün də çox vacib su hövzələrindədir və İsveçin NATO-ya üzvlüyündən sonra Moskva bu avantajını da itirəcək.
Qısası, İsveçin NATO-ya daxil olması Rusiya üçün fəlakətin başlanğıcı anlamına gəlir.
Heyder Oguz
Teref.az

"Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətni imzalanmağa hazır deyil".

Erməni KİV-İ xəbər verir ki, bunu Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan deyib.

O, yaxın vaxtlarda Avropa Şurası rəhbərinin vasitəçiliyi ilə Brüsseldə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə görüşünün planlaşdırıldığını da bildirib:

"Təəssüf ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətni hələ imzalanmağa hazır deyil. Ümid edirəm ki, qarşıdan gələn görüş zamanı Vaşinqtonda əldə olunan irəliləyiş daha əsaslı hala gətiriləcək. Bütün məsələlər diplomatiya yolu ilə həll edilməlidir” deyə Paşinyan söyləyib.

DİA.AZ-ın məlumatına görə, Paşınyanın açıqlamasını "Sherg.az"a dəyərləndirən sabiq xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov qeyd edib ki, sülh müqaviləsi üçün vaxt hələ yetişməyib:

"Mən düşünürəm ki, müqavilə üçün vaxt 2025-ci ildə çatacaq. Yəni Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan gedib-getməyəcəyinin müzakirəsindən sonra, bu məsləyə ciddiliklə toxunulacaq. Ümumiyyətlə isə Azərbaycan tərəfi müqavilə üçün tələsməməlidir. Çünki bu daha çox Ermənistana lazımdır. Azərbaycan onsuz da torpaqlarının əksəriyyətini azad edib və inkişafdadır. Əgər indi Ermənistan sülh istəyirsə gəlin imzalayaq, yox istəmirsə biz 30 il belə yaşamışıq bir az da səbr edərik. Ancaq onsuz da gec-tez məsələsi var və ermənilər bunu yaxşı başa düşür. Digər tərəfdən halva halva deməklə də ağız şirin olmur. Yəni danışıqlar getməlidir, ancaq Ermənistanın "Qarabağda beynəlxalq nümayəndələr olmalıdır" şərti qəbuledilməzdir".

Ermənistanda suyu bulandıranlar biri də 1998-2008-ci illər arasında ölkəsinin xarici işlər naziri olmuş Vardan Oskanyandır. O əlindən gələni edir ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasın və iki ölkə arasında sülh sazişi imzalamasın. Oskanyan radikal müxalifətə qoşulmayıb, hökumət əleyhinə mitinq və yürüşlərə qatılmır, o evindən məqalələr yayımlamaqla, açıqlama və müsahibələr verməklə baş nazir Nikol Paşinyana qarşı mübarizə aparmağa üstünlük verir.
Vardan Oskanyan yeni təkliflə çıxış edib. O hökumətə “Dağlıq Qarabağ” üzrə müzakirəçi heyət yaratmağı məsləhət bilib. Oskanyanın fikrincə, belə bir qrup danışıqlarda cəmi 2-3 ay ərzində uğur qazana bilər. Oskanyan bu “qrupa” rəhbərlik edə biləcəyini deyib. Ancaq Oskanyan bunun üçün baş nazir Nikol Paşinyandan geniş səlahiyyət istəyib.
Oskanyan xəyalpərəstdir. Birincisi, baş naziri daima satqınlıqda ittiham edən keçmiş diplomata Nikol Paşinyan niyə danışıqlar aparmaq üçün xüsusi səlahiyyət verməlidir? İkincisi, Oskanyana kim deyib ki, rəsmi Bakı “Dağlıq Qarabağla” bağlı İrəvanla danışıqlar aparmağa hazırdır? Üçüncüsü, Oskanyan mifik qrupun “danışıqlarda” uğur qazanacağının təminatının nəyə əsasən müəyyənləşdirib? İndi aydın olur ki, Vardan Oskanyanın nazir olduğu 10 ildə iki ölkə arasında danışıqlarda niyə irəliləyiş olmayıb. Görünür, Vardan Oskanyan həmin dövrdə də xəyalpərəst təkliflər irəli sürürdü.
Vardan Oskanyan tək Nikol Paşiyanı hədəf almayıb. Onun yeni hədəfi Amerika Birləşmiş Ştatlarının Ermənistandakı səfiri xanım Kristina Kvin olub. Kristina Kvin Ermənistan İctimai Televiziyasına verdiyi son müsahibədə deyib ki, o Qarabağ ermənilərinin Azərbaycan tərkibində təhlükəsiz yaşayacaqlarına inanır. Səfirin bu açıqlaması Oskanyanı özündən çıxarıb. “Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində ola bilməz” deyən Oskanyan bunu “əsaslandırmağa” çalışıb. Birisi Vardan Oskanyana izah etməlidir ki, onun “Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində ola bilməz” açıqlaması yeni müharibə deməkdir və yeni müharibənin qalibi yenə eyni ölkə olacaq, ermənilər isə yeni itkilərlə üzləşməli olacaqlar.
Elxan Şahinoğlu
Teref.az

ABŞ-da Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasındakı görüş bir neçə gün çəkdi. Adətən Vaşinqtonda bu cür görüşlər uzun çəkir. Demək ki, detallı müzakirələr olub. Amma görüşün nəticəsi olaraq açıqlanan odur ki, hələ konseptual məsələlər üzrə razılıq yoxdur. Ola bilsin ki, kiçik detallar üzrə razılıqlar var. Böyük irəliləyiş hələ ki, əldə olunmayıb.

Bunu Teleqraf.com-a politoloq Elxan Şahinoğlu deyib.

Onun fikrincə, Vaşinqton görüşlərinin nəticəsinə dair müəyyən ümidlər var idi:

“Görünür, ermənilərin Qarabağda törətdiyi təxribata cavab olaraq Azərbaycanın adekvat tədbirləri də görüşün mahiyyətinə təsir edib. Çünki Ermənistan hakimiyyəti dediyini etməyə qorxur. Nikol Paşinyan Qarabağı Azərbaycanın ərazi bütövlüyü səviyyəsində tanımağa hazır olduğunu bəyan etmişdi. Əslində bu yanaşma məsələnin böyük ölçüdə həll idi. Sadəcə bunun sənəddə əks olunmasını geçikdirirlər”.

Politoloq hesab edir ki, qarşı tərəf yenə də Qarabağ məsələsini önə çəkir:

“Orada hansısa təhlükəsizlik və təminatdan danışılır. Buna da Azərbaycan razı ola bilməz. Çünki bu ölkəmizin daxili məsələsidir. Görünən odur ki, Vaşinqtonda bu məsələlərdə razılıq yoxdur”.

Elxan Şahinoğlu ABŞ-da iki tərəfli və üçtərəfli müzakirə olunan məsələlərə də münasibət bildirib:

“Əslində bütün məsələləri eyni zamanda həll etmək mümkün deyil. Azərbaycanın Ermənistanla həll etməyə çalışdığı üç məsələ var. Bunlar sülh sazişi, sərhədlərin müəyyənləşməsi və Zəngəzur dəhlizidir. Hazırda Vaşinqton konseptual sülh sazişi üzərinə fokslanıb. Çünki sülh əldə edilsə digər proseslərin həlli də sürətlənə bilər. Eyni zamanda Vaşinqton hər üç məsələyə baxa bilməz. Burada fikir ayrılıqları çox dərindir. Fakt odur ki, dəhliz məsələsi ilə daha çox Moskva məşğul olur. Avropa İttifaqı isə daha çox sərhədlərin müəyyənləşməsinə diqqət ayırır”.

“Putin Priqojin haqqında danışarkən tir-tir əsir və onun adını çəkmir. Eynilə Navalnı kimi. Bu, Putinin düşməninin ali dərəcəsini göstərir”.

Bunu tanınmış publisist və politoloq Andrey Piontkovski Priqojinin hərbi qiyamını və ondan sonra baş verənləri şərh edərkən deyib.

Doğrudan da, Putinin Priqojinin adını çəkməməsi olduqca əlamətdar psixoloji məqamdır və onun daxili qorxularının, eləcə də hədsiz nifrətinin və bu nifrəti real əmələ çevirə bilməmək acizliyinin təzahürüdür. Bəli, Putini indiyə kimi Priqojin qədər aşağılayan olmayıb. İllər öncə Türkiyə səmasında Rusiya hərbi təyyarəsinin vurulması, eləcə də görüşlərin birində Ərdoğanın onu gözləməyə vadar etməsi Putinin aşağılanmasına dair nadir hallar sayılırdı. Ancaq Priqojinin etdiyi elə bir ağır zərbə oldu ki, bunun sarsıdıcı gücünü Putinin dünyadakı ən açıq və gizli tərəfdarları belə etiraf etməli oldular.

Məsələn, sabiq ABŞ Prezidenti, Putini göylərə qaldırmaqdan həzz alan, onunla yaxın münasibətlərdən qürrələnən və hazırda da hakimiyyətə can atan Donald Tramp bu qiyamın Putini zəiflətdiyini deyib: “Deyərdim ki, o, ən azından çox insanların düşüncəsində zəifləyib”.

Piontkovski isə Putinin zəifləməsini və Priqojinin üstün durumunu belə izah edib: “Putin hakimiyyətinin zəifləməsinin ən böyük sübutu nədir? Ən böyük sübut odur ki, Priqojin sağdır! Sadəcə, sağ deyil, həm də hərəkətdədir. Kremlin bütün təbliğat maşını Priqojini satqın kimi təqdim etdiyi halda o, hakim rejimin aparıcı siyasətçilərilə, oliqarxlarla görüşür. Bu gün hətta Putin Priqojini həbs etmək əmri versə belə, bu əmrin yerinə yetirilməməsi ehtimalı var”.

Doğrudan da, hazırda Priqojini həbs edəcək, cəzalandıracaq qüvvə varmı?

Priqojin Belarusda qaldıqca, Lukaşenko buna imkan verməz və əlbəttə ki, “Vaqner” başçısının Belarus ərazisində tək, yaxud 3-5 cangüdəniylə yaşadığı da qətiyyən inandırıcı deyil. Sözsüz ki, onun mühafizəsi çoxsaylı “vaqnerçilər” tərəfindən yüksək səviyyədə təşkil olunub.

Onun hətta Sankt-Peterburqa, Moskvaya səfərlər etdiyi barədə iddialar belə var. Bu xəbərlər inandırıcı görünməyə bilər, ancaq fakt odur ki, hazırda Rusiyada Priqojini ələ keçirə, həbs edə və cəzalandıra biləcək güc strukturunun mövcudluğu sual altındadır.

Putinə nisbi sadiqliyini saxlayan keşmiş cangüdəni Viktor Zolotvun “Rosqvardiya”sının indiyə kimi ən böyük “qəhrəmanlığı” dinc aksiyaları dağıtmaq, müdafiəsiz insanları əzmək olub. “Tik-tok qəhrəmanları” olan “kadırovçular” isə nəyə qadir olduqlarını Priqojin Rostovda olanda göstərdilər. Odur ki, bu qüvvələrin böyük döyüş təcrübəsinə və bacarığına malik peşəkar “vaqnerçilər”lə döyüşdə qələbə şansı sıfra yaxındır. Məhz buna görə hələ qiyma günündə ekspertlərin əksəriyyəti Priqojinin sialhlı kolonunun qarşısının yalnız aviazərbələr və raket zərbələri ilə alına biləcəyini söyləyirdilər.

Bəs Rusiya hərbi hava qüvvələrinin komandanı kimdir? Sergey Surovikin. O Surovikin ki, Priqojinin adamı hesab olunur və hazırda barəsində araşdırma aparıldığı, həbs edildiyi barədə rəsmən təsdiq olunmayan məlumatlar dolaşır.

Rusiya mətbuatında gedən məlumatrlara görə, Surovikinin hətta şəxsi “Vaqner” jetonu və nömrəsi var. Onu da xatırladaq ki, bu ilin əvvəlinə qədər Rusiya Müdafiə nazirinin müavini vəzifəsini daşıyan general Mixail Mizintsev hazırda “Vaqner”-in belə demək mümkünsə, Baş Qərargah rəisidir...

Yeri gəlmişkən, “Vaqner”-in guya Priqojindən alındığı və ona qarşı çıxdığı, Müdafiə Nazirliyinə tabe etdirildiyi barədə məlumatlar öz təsdiqini tapmır. Əksinə, məlum olub ki, “Vaqner” üzvlərinin cəmi 1 faizi Müdafiə Nazirliyi ilə müqavilə bağlamağa razılaşıblar. Qalanları isə Priqojiniə sədaqətini saxlayır, onların gələcək taleyi və mümkün fəaliyyəti isə heç də Kremlin iradəsinə tabe olacaq kimi görünmür...

“Vaqner”-in maliyyələşdirilməsinə gəlincə, mütəxssilər qeyd edirlər ki, Kreml sözdə bu təşkilata maliyyə ayırmayacağına eyham vursa da, hərbi qruplaşmanın fəaliyyət göstərdiyi Afrikadan və Yaxın Şərqdən maliyyə axını davam edir. Qeyd olunur ki, Putin həmin dövlətlərə öz adamlarını göndərsə də, Afrika ölkələrinin liderləri Priqojinlə işləməkdə davam edirlər. Çünki indiyə kimi onların hakimiyyətinin, şəxsi təhlükəsizliyinin və gəlirlərinin saxlanmasında məhz Priqojinin adamlarının xüsusi rolu olub. Sahədəki “vaqnerçilər” Priqojindən başqa heç kimi tanımırlar, heç kimə tabe olmurlar. Kremlin onları əvəz edəcək xüsusi təyinatlı, təcrübəli qüvvələri isə sadəcə, yoxdur...
Artıq Priqojinin Rusiya ordu və güc strukturları rəhbərləri, oliqarxları, siyasi elitası ilə sıx əlaqələrə, hətta himayədarlara malik olduğu heç kimdə şübhə doğurmur. Rusiyanın gələcək taleyində mühüm rol oynayacaq bu adamların gözündə isə Putin zəiflədikcə, Priqojin yüksəlir. Odur ki, Priqojinin hərbi qiyamının guya qurama olduğu, Putinlə razılaşdırılaraq təşkil olunduğu və sair bu qəbildən olan iddialar gülməli və çürükdür.

Nəticə etibarilə Putinin yeganə xilas yolu Priqojini məhv etməkdir. O, sağ qaldıqca təhlükəlidir. Ona görə hazırda bir çox ekspertlər qiyamın fiziki olaraq yarımçıq qaldığını bildirsələr də, mahiyyət etibarilə hələ bitmədiyini deyirlər. Qeyd edirlər ki, Priqojinin məskunlaşdığı bildirilən Belarusdan Moskvaya, Kremlə qədər məsafə daha yaxındır, nəinki Rostovdan...

Cəlal Məmmədov

“AzPolitika.info”

Rusiya son hərbi-siyasi təlatümlərin təsirindən hələ də çıxa bilməyib. "Vaqner"in yarımçıq qalmış hərbi qiyamı Kremlin əsas probleminə çevrilib. İndi daha çox "Rusiyada qiyam bitdimi, yoxsa hələ də davam edirmi" məzmunlu suallar rus ictimai fikrində aktual olaraq, qalmaqdadır.

Onu da qeyd etmək lazımdır ki, "Vaqner"in hərbi qiyamı ətrafında müzakirələr istənilən halda, əsas sualları məhz Rusiya prezidenti Vladimir Putinin üzərində indekskəşdirir. Çünki hazırda prezident Vladimir Putin Rusiya dövlətçiliyi və onun gələcək taleyi baxımından, "açar fiqur" rolunu oynayır. Ona görə də, prezident Vladimir Putinin Rusiya dövlətçiliyi üçün önəmi ilə yanaşı, Kreml sahibinin bundan sonra hakimiyyətdə qalmasının ölkənin gələcək taleyinə təhlükəli ola biləcəyi də mübahisələrə yol almaqdadır.

Məsələ ondadır ki, Rusiya öz müasir tarixində artıq üçüncü dəfədir, oxşar hərbi-siyasi proseslərdən keçmək məcburiyyətində qalıb. İlk dəfə keçmiş SSRİ adlanan ölkənin paytaxtı olan Moskvada hərbi-siyasi qiyam yatırılsa da, dövlət çevrilişi hər halda, baş verdi. "Demokrat şineli"nə bürünmüş keçmiş prezident Boris Yeltsin və yaxın ətrafı hakimiyyətə gəldi. Keçmiş SSRİ parçalanıb, dağıldı, yeni dövlətlər yarandı.

İkinci oxşar hərbi-siyasi proseslər prezident Boris Yeltsinin istefası ilə nəticələndi. Rusiya "dərin dövləti" o vaxt demək olar ki, heç kimin tanımadığı indiki prezident Vladimir Putini hakimiyyəti gətirdi. Prezident Vladimir Putin Rusiya tarixinə ölkədə silahlı separatizmin zərərsizləşdirilməsi ilə düşmüş oldu. Kreml sahibi zəifləmiş mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi, Rusiyadan ayrılmaq istəyən federasiya subyektlərinin ipini çəkdi. Nəticədə prezident Vladimir Putin parçalanmaq təhlükəsi ilə üzləşmiş Rusiyanı xilas etdi.

Ancaq Kreml sahibinin güclü dövlət lideri hesab olunduğu dövr artıq arxada qalmağa başlayıb. Çünki "Vaqner"in hərbi qiyamı yarımçıq qalmış olsa belə, prezident Vladimir Putinin imicini korlamaq, siyasi avtoritetini zəiflətmək üçün tamamilə yetərli oldu. Hər halda, indi Kreml sahibi əvvəlki kimi, nüfuza və etimada malik deyil. Ukrayna savaşında Rusiyanın çətin duruma düşməsinə paralellik təşkil edən hərbi qiyam ölkədə yeni siyasi liderə ehtiyacın olması barədə qənaətləri ön plana çıxarıb.

Təbii ki, belə qənaətlərin güclənməsi üçün kifayət qədər ciddi səbəblər mövcuddur. Hər halda, "Vaqner"in hərbi qiyamı Rusiyanın illərlə yığılmış fundamental problemlərini açığa çıxartdı. Məlum oldu ki, Rusiyanın siyasi idarəçilik sistemi köhnəlib, müasir tələblərə cavab vermir, dövlətə qarşı real təhlükələrə reaksiya göstərə bilmir. Və sürətli islahatlar aparılmazsa, növbəti hərbi-siyasi böhran Rusiya dövlətinin sonunu gətirə bilər.

Hər halda, indi bütün dünya Rusiyanın müdafiə sisteminin ciddi şəkildə zəif olduğuna əmindir. Çünki "Vaqner"in cəmisi 25 minlik silahlı qruplaşma ilə bütün ölkənin içindən keçib, paytaxt Moskvanın 200 kilometrliyinə qədər irəliləyə bilməsinin başqa izahı yoxdur. Düzdür, Kremlə yaxın siyasi dairələr "Vaqner"in qiyamının məhz prezident Vladimir Putinin hiyləgər planına uyğun imitasiya olduğunu iddia edirlər. Böyük ehtimalla bu, Kreml sahibinin imicini və avtoritetini xilas etmək uydurulmuş propoqanda tezisidir.

Əks halda, Kreml sahibinin bu "hiyləgər plan"ının məqsədini də açıqlayardılar. Üstəlik, əgər, bu, prezident Vladimir Putinin planıydısa, niyə onun qarşısını almaq üçün Belarus lideri Aleksandr Lukaşenkoya minnətçi düşdülər. Yəni, prezident Vladimir Putin özünün planlaşdırdığı qiyamı özü də yatıra bilməzdimi?

Halbuki, qiyamçılarla dil tapdığı üçün belaruslu həmkarına təşəkkür etmək məcburiyyətində qalan Kreml sahibi indi "Batka"ya borclu duruma düşüb. Yəqin ki, Belarus prezidenti yaxın gələcəkdə bu borcun geri ödənməsini hakimiyyəti zəifləmiş Kreml sahibindən tələb etməkdən qətiyyən çəkinməyəcək. Və bu, Rusiyanın hətta Belarusdan belə, asılı vəziyyətə düşmək üzrə olduğunu göstərir.

Ancaq bütün bunlarla yanaşı, Kremlin əsas problemləri məhz Rusiyanın daxilindədir. Çünki son hadisələr Rusiyanın dərin hərbi-siyasi böhran yaşamaqda olduğunu biruzə verir. Ən əsası isə bu böhran ən qısa zamanda aradan qaldırılmazsa, Rusiyanın fundamental daxili problemləri həll edilməzsə, növbəti hərbi qiyam qaçılmaz ola bilər. Hər halda, "Vaqner" olmasa belə, Rusiyada qiyama cəsarət edəcək fərqli güclər də mövcuddur. Və "Vaqner"in ortaya çıxartdığı real mənzərə növbəti qiyamın uğur qazana biləcəyini qətiyyən istisna etmir.

Belə anlaşılır ki, Putin hakimiyyəti ölkədə siyasi idarəçilik sistemini dəyişməzsə, qiyam təkrarlana bilər. Əslində, bu reallığı həm Rusiya cəmiyyəti, həm də Kreml başa düşür. Yəni, Rusiya üçün tarixi xarakter daşıyan "aşağılar əvvəlki kimi idarə olunmaq istəmir, yuxarılar isə daha əvvəlki kimi idarə etməyi bacarmır" tezisi növbəti dəfə aktualdır.

Ancaq əsas paradoks ondan ibarətdir ki, hazırda Rusiyada nə aşağılar, nə də yuxarılar mövcud vəziyyətdən çıxış yollarını bilmir. Aşağılar Kremlin ənənəvi avtoritar idarəçilik metodlarından başqa heç bir örnəyə malik deyil. Yuxarılar isə həmin örnəyin dəyişdirilməsinə həvəsli deyil, hətta bunu böyük təhlükə hesab edir. Və bu isə Rusiyada siyasi labirint yaradır.

Halbuki, indi Rusiya siyasi dairələri üçün əsas məsələ "Vaqner"in qiyamını stimullaşdıran səbəbləri müəyyən etməkdən ibarətdir. Hər halda, Kremldə artıq şübhə etmirlər ki, "Vaqner"in qiyamı bir neçə ay əvvəldən hazırlanmış və Rusiyanın hərbi-siyasi elitasına daxil olan bəzi qruplaşmalar tərəfindən dəstəklənən bir plana bağlı proses idi. Əks halda, silahlı dəstələr belə asanlıqla, heç bir əngəllə üzləşmədən paytaxt Moskvaya qədər yürüş edə bilməzdi.

Kremldə hələlik Rusiya ordusunun üç önəmli generalının istintaqa cəlb etməklə, Rusiyaya xəyanət edənlərin ifşa edilməsinə çalışırlar. Ancaq daha 13 generalın da istintaqa cəlb edilməsinə icazə üçün prezident Vladimir Putinə müraciət olunduğu bildirilir. Əgər, bu barədə məlumatlar doğrudursa, deməli, rus generalitetinin önəmli bir hissəsi prezident Vladimir Putinə qətiyyən sadiq deyil.

Digər tərəfdən, "Vaqner"in Rusiya kəşfiyyatının dəstəyi olmadan qiyama cəsarət etməsi də qətiyyən inandırıcı görünmür. Əks halda, dünyanın hər yerindən məlumat almağı bacaran rus kəşfiyyatı "Vaqner"in qiyama hazırlaşdığını dərhal Kremlə bildirərdi. Halbuki, Rusiya kəşfiyyatı müəmmalı şəkildə qiyam hazırlığı barədə uzun müddət susub.

Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, "Vaqner"in yaradılmasında Dövlət Kəşfiyyat İdarəsi (QRU) bu layihənin əsas müəllifi olduğu bildirilir. Bu baxımdan, Rusiya hərbi kəşfiyyatının nəzarəti ilə yaradılmış "Vaqner"in Qərbdən təlimatlar alması barədə iddialar öz əhəmiyyətini itirmiş olur. Əgər, belə bir xəyanət olsaydı, Rusiya kəşfiyyatı ilk növbədə Yevgeni Priqojini və onun yaxın ətrafını dərhal zərərsizləşdirə bilərdi.

Göründüyü kimi, "Vaqner" qiyamı ilə bağlı olduqca müəmmalı məqamlar mövcuddur. Həmin müəmmalı məqamların istiqaməti birbaşa rus generalitetinə və Rusiya kəşfiyyatına doğru yönəlir. Belə anlaşılır ki, Rusiyanın dövlət sistemində ciddi çatlar mövcuddur və hazırda daxili hesablaşma davam edir. Bu isə o deməkdir ki, Rusiyada "qiyam kabusu" hələ aktualdır. Yəni, əslində, qiyam Kremlin divarları içərisində davam edir. Və əgər, bu hesablaşmanın mütləq qalibi ən qısa zamanda məlum olmasa, növbəti qiyam bütün Rusiyanı bürüyə bilər.

Elçin XALİDBƏYLİ,
Siyasi ekspert,
"Yeni Müsavat"