Bir neçə gün öncə Paytaxtın Təzəpir məscidində nəzir qutusundan 13 min manata yaxın vəsaitin oğurlanması ilə bağlı xəbər yayılmışdı.
Hadisənin təfərrüatını araşdırmaq üçün Baku TV sözügedən məsciddə olub.
Baku TV məscidin axunduna nəzir qutularında toplanan vəsaitlərin necə və hansı istiqamətdə xərcləndiyi sualını ünvanlasa da, axund jurnalistə qarşı aqressiya nümayiş etdirərək sualı cavablandırmaqdan qaçınıb.
Məsələyə münasibət bildirən ilahiyyatçı Elşad Miri nəzir qutusuna pul atanları qınayıb:
“Nəzir qutusuna pul atmaqdansa, imkanı olmayan insanlara yardım göstərmək daha savabdır. Nəzir qutuları din biznesidir. Bundan da din biznesmenləri məharətlə istifadə edirlər”.

Avqustun 9-da Rusiya Prezidenti Vladimir Putinlə Özbəkistan lideri Şavkat Mirziyoyev arasında telefon danışığı olub.

Kreml məlumat yayıb ki:

- Prezidentlər Rusiya-Özbəkistan strateji tərəfdaşlıq və müttəfiqlik münasibətlərinin gələcək inkişafını müzakirə ediblər,

- Putinlə Mirziyoyev müxtəlif səviyyələrdə ikitərəfli təmasların intensivləşdirilməsini razılaşdırıblar.

Rusiya və Özbəkistan prezidentlərinin müzakirələri ortaq narahatlıqlar və asılılıq məsələləri ilə xarakterizə oluna bilən paradiqmaların əhatəsində aydınlaşa bilər.

Danışıqlar Rusiyanın Mərkəzi Asiyada yüksək titul qazanmaq səylərinin bir hissəsidir, çünki Ukraynadakı münaqişə səbəbindən bəzi boşluqlara düşən Moskva Mərkəzi Asiyadakı mövqelərinin ABŞ və Çin tərəfindən qamarlanacağından çəkinir.

Bu mənada Özbəkistan Mərkəzi Asiya dövlətləri içərisində Rusiya üçün bir neçə səbəbdən əhəmiyyətli amil kimi qeyd oluna bilər.

Birincisi, Rusiyanın Avropaya satdığı qazın həcminin azalması ilə o, enerji sahəsində boşluqlara düşür. Rusiya üçün bu vakuumu doldura biləcək ölkələrdən biri də Özbəkistandır.

Rusiyanın alternativ qaz nəqli üçün ixrac infrastrukturunun mövcud olduğu Özbəkistan kimi ölkələrə üz tutması Moskva-Daşkənd əlaqələri üçün həm səmərəli, həm də problematikdir.

Kreml Rusiyanın təbii qaz ixracını Özbəkistan vasitəsilə artırmaqla Daşkəndi həvəsləndirir. Bu, ikitərəfli münasibətlərdə gurultulu şövq yaratsa da, Özbəkistan Rusiyanın peyki olmaqdan qaçır, müstəqil siyasətlə beynəlxalq siyasətdə öz mövqelərini bərkidir.

Lakin Özbəkistan bilir ki, o, Rusiyanın hədəfindədir, çünki Moskva öz imperiya nəfəsini postsovet məkanında, o cümlədən Mərkəzi Asiyada hiss etdirir.

Özbəkistan-Qırğızıstan, Özbəkistan-Tacikistan münasibətlərindəki soyuq nöqtələr, Özbəkistanın Qaraqalpaqıstan Muxtar Respublikasında üzləşdiyi çətinliklər Rusiyanın münaqişələr üzərindən regiona təsirlərini çoxaldır. Ona görə də Daşkənd maksimal dərəcədə ehtiyatlı davranaraq həm Kremlin oyununa gəlməməyə çalışır, həm də onunla səmərəli əməkdaşlığa önəm verir.

Rusiya isə ənənəvi geosiyasi məntiqinin dövriyyədə qalması üçün:

- Avropada itirilmiş qazanclarını kompensasiya etməyə çalışır;

- Öz təbii qazını Özbəkistan trayektoriyasında saxlamağa cəhd edərək, həmin enerji marşrutuna təzyiq göstərir;

- Bu məsələləri Mərkəzi Asiya regionuna baxışı ilə dərindən əlaqələndirir.
Beləliklə, Kremlin Özbəkistanla bağlı enerji siyasətinin iki böyük aspekti üzə çıxır.

1. Rusiya Özbəkistana qaz satışından regionda rəqibləri qarşısında muxtariyyət qazanmaq üçün istifadə edir.

2. Rusiya özünü bölgənin sülh və təhlükəsizlik təminatçısı kimi təmsil olunan aktor qismində təbliğ etməyə çalışır.

Özbəkistan ölkədə yaşanan qaz qıtlığı səbəbilə Rusiyadan əlavə enerji idxalını alqışlayır, ancaq bunun formalaşdırdığı geosiyasi təhdidləri də nəzərə alır.

Bu təhlükə, yəni qaz çatışmazlığı çox zaman regionda sosial iğtişaşların və qeyri-sabitliyin müjdəçisi olur.

Lakin Özbəkistan Rusiya qazının tədarükü mövzusunda səmərəli razılaşma əldə etmək üçün Moskva qarşısındakı kartlarını oynaya bilər.

O mənada ki, Daşkənd Moskvanın alternativ bazar axtarmasından istifadə edib özünü “zəmanətli alıcı” kimi qiymətə mindirib Kremlin təhdidləri önündə manevr qazana bilər.

İkincisi, Özbəkistan ölkədə neft və qaz yataqlarının kəşfini sürətləndirib yeni baza tapsa, bu, Rusiyadan asılılıqlara son qoya bilər.

İstənilən halda, Putinlə Mirziyoyev danışıqları energetika sahəsində Rusiya-Özbəkistan əməkdaşlığı üçün stimulverici siqnaldır və yaxın zamanlarda yeni məlumatlar üzə çıxacaq. Rusiya Özbəkistanı öz çətiri altına salmağa cəhdlər edəcək. Putinlə Mirziyoyevin telefon diplomatiyasında, yəqin ki, Rusiya ilə Özbəkistan arasında təhlükəsizlik sahəsində sənədlərin imzalanması planı da nəzərdən keçirilib.

Moskva enerji sahəsindəki əməkdaşlığı regionda böyük strategiyasının bir parçası kimi üstün mövqelərə çıxarmağa səy göstərəcək.

Rusiya Mərkəzi Asiyadakı maraqlarından dolayı Özbəkistanın Türk Dövlətləri Təşkilatındakı iştirakına da diqqət yetirir ki, bu da Azərbaycan və Türkiyə üçün siqnaldır.

TDT-nin fonundakı iqtisadi potensial onun hərbi potensialla paralel şəkildə qurulmasını şərtləndirir, Rusiya isə Çin və Qərb kimi TDT-nin fəaliyyətindən pay qoparmağa çalışır.

Ona görə də TDT-dəki iki strateji müttəfiq - Azərbaycan və Türkiyə - Rusiya ilə Özbəkistanın münasibətlərindəki yeni tendensiyaları diqqətdə saxlayacaq.

Aqşin Kərimov - DİA.AZ

Rusiya Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində (ŞKTC) konsulluq açacaq. Şimali Kipr Türk Respublikasının Prezidenti Ersin Tatar Moskvanın bu barədə müraciət ediyini açıqlayıb.
Rusiyanın Kipr səfirliyindən bir səlahiyyətli isə tezliklə Lefkoşa şəhərinin şimalında konsulluq xidmətləri göstərməyə başlayacaqlarını, işlərin müntəzəm həyata keçiriləcəyini vurğulayıb.
ŞKTC-nin müstəqilliyi tanınır?
Moskva faktiki olaraq Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində konsulluq açmağa qərar verdiyini bəyan edib. Bu qərar başda Prezident Ersin Tatar olmaqla, ŞKTC rəsmiləri tərəfindən müsbət qarşılanıb.
Bu qərar ŞKTC-nin tanınması istiqamətində atılan ilk addım kimi şərh edilir.
Rusiya isə bu addımının siyasi məzmun daşımadığını, sadəcə, həmin bölgədə yaşayan ruslar üçün vacibliyi baxımdan belə bir qərarın verildiyini deyir.

Prinsip etibarilə Moskvanın ŞKTC-də konsulluq açması müstəqilliyini tanımaq mənasına gəlmir. Bunu anlamaq üçün ilk növbədə konsulluğun nə olduğunu başa düşmək lazımdır. Konsulluq mahiyyət etibarilə səfirliyin kiçik formasıdır. Konsulluq təmsil olunan ölkə vətəndaşlarının pasportları və konsulluğun ölkəsinə səyahət etmək istəyən xarici vətəndaşların vizaları ilə əlaqəli məsələlərlə məşğul olur. Həm də vətənə aid olan vətəndaşların doğum, nikah, boşanma və ölüm qeydlərini aparır.
Rusiya ilk ölkə deyil ki, ŞKTC-də konsulluq açır. Bu gün ABŞ, İngiltərə, Almaniya, İtaliya ve Fransanın da ŞKTC-də konsulluğu var. Lakin bu o demək deyil ki, həmin ölkələr ŞKTC-nin müstəqilliyini tanıyır.
Lefkoşadan sonra sıra Xankəndidədir?
Əslində, Moskvanın Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində konsulluq açmaq qərarı başda Azərbaycan olmaqla bütün türk respublikalarını sevindirəcək bir addım olmalıdır. Lakin burada bizi narahat edən məqamlar da var.
Kreml ŞKTC-də konsulluq açmasının Türkiyə və digər türk cümhuriyyətləri tərəfindən müsbət qarşılanacağını bilir. Nəticə etibarilə ŞKTC yekdilliklə Türk Dövlətləri Təşkilatına müşahidəçi üzv kimi də seçilib.
Rusiyanın konsulluq açmaq arqumenti diqqət çəkir: həmin bölgədə yaşayan ruslar üçün vaciblik baxımdan belə bir qərar verilib. Bu gün ŞKTC-də 50 minə yaxın Rusiya vətəndaşının yaşadığı deyilir. Yəni konsulluq onlar üçün açılıb.

Narahatlıq yaradan məqam Rusiyanın bənzər arqumenti əsas gətirərək Xankəndidə də konsulluq açmaq ehtimalıdır. Düzdür, indiyə qədər Kremlin belə təşəbbüsü olmasa da, bu, heç olmayacağı mənasına da gəlmir.
Birincisi, bu gün Xankəndi və ətraf ərazilərdə yaşayan ermənilərin əksəriyyəti ya Ermənistan, ya da Rusiya pasportu daşıyır. Çox az qismi qondarma qurumun verdiyi “pasportu” daşıyır. Bunu Laçın buraxılış məntəqəsi ilə gedib-gələn ermənilərin siyahısından da görmək olar.
İkincisi, 10 noyabr bəyanatının müvafiq bəndinə görə, Xankəndi və ətraf ərazilərdə 1960 sülhməramlı fəaliyyət göstərir. Biz bu sayın süni şəkildə artdığını və hazırda qeyd olunan rəqəmdən çox olduğunu bilirik. Paralel olaraq sülhməramlıların bir çoxunun ailə üzvünü də Xankəndi və ətraf ərazilərdə yerləşdiyi bəllidir. Bu o mənaya gəlir ki, Qarabağda düşünüləndən çox Rusiya vətəndaşı yaşayır.
Rusiya təkcə bu iki arqumenti əsas gərtirib Xankəndidə konsulluq aça bilər. Rəsmi Bakı buna etiraz etdiyi halda Xankəndinin Azərbaycan ərazisi olduğu və konsulluğun Azərbaycanda açılacağını deyə bilərlər.
Nəticə etibarilə bunlar ehtimal olsa da, qabaqlayıcı addımların atılmasında fayda var.
Müəllif: Politoloq Turan Rzayev
Teref.az