 |
|
|
"Moskvaya səfər edən Həmas nümayəndələri ilə təmaslar Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi vasitəsilə həyata keçirilir".
Bunu Rusiya dövlət başçısının mətbuat katibi Dmitri Peskov Jurnalistlərə açıqlamasənda deyib.
O qeyd edib ki, Rusiya prezidenti Vladimir Putin onlarla görüş keçirməyi planlaşdırmır.
Xatırladaq ki, bir az əvvəl Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova Fələstinin HƏMAS hərəkatının nümayəndələrinin Moskvada səfərdə olduğunu bildirmişdi.
Həmas nümayəndə heyəti Moskvada Rusiya prezidentinin Yaxın Şərq və Afrika ölkələri üzrə xüsusi nümayəndəsi, Rusiya Federasiyası xarici işlər nazirinin müavini Mixail Boqdanovla görüşüb. Rusiya tərəfi, xüsusən də hərəkat nümayəndələri ilə görüşdə girovların azad edilməsi və Qəzza zolağından rusların təxliyəsi məsələlərini müzakirə edib.
Teref.az musavat.com-a istinadən Dünya Sakitin yazısını təqdim edir.
Bir həftə əvvəl Avropa bazarına alternativ tapdıqlarını deyirdi, amma Çin ucuz Rusiya qazını almağa həvəs göstərmir
Ötən həftə dünya siyasi gündəmini İsrail-HƏMAS qarşıdurması zəbt etsə də, iqtisadi gündəm daha çox Pekinə kökləndi. Çin paytaxtında keçirilən "Bir kəmər-Bir yol" layihəsinə həsr olunmuş forum Rusiya prezidenti Vladimir Putinin iştirakına görə əvvəlkilərdən daha çox diqqət cəlb etdi.
Bu, Putinin Ukraynadakı işğalçı müharibə başlanandan bəri uzaq xaricə ilk səfəri olmaqla yanaşı, Pekində əldə olunması gözlənilən razılaşmalar baxımından beynəlxalq medianın gündəmində oldu. Belə ki, Putinin Çin lideri Si Cinpinlə görüşü zamanı Rusiya qazının Çinə ixracını bir neçə dəfə artıracaq "Sibirin gücü-2" qaz kəmərinin çəkilməsini nəzərdə tutan layihə ilə bağlı konkret razılaşmanın əldə olunacağı gözlənilidi. Layihənin görüşdə müzakirə olunacağını Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov da elan etmişdi. Bundan əlavə, Pekinə Rusiya prezidenti ilə birlikdə "Qazprom" şirkətinin rəhbərliyi də geniş tərkibdə getmişdi.
Nəhayət, Pekinə getməzdən öncə Putin arxayın şəkildə Avropanın almadığı bütün qaz həcmlərinə alıcı tapdıqlarını elan etmişdi: "Biz bunu praktiki olaraq tapmışıq. Təchizatın həcmi hələ Avropa qitəsi ilə müqayisədə azdır, lakin bu ölkələrin iqtisadiyyatı genişləndikcə təchizat da artacaq, mən burada heç bir problem görmürəm".
Putinin fikrincə, Avropa Rusiya qazı olmadan dolana bilmir: "Avropa ölkələri hələ ki bizim qazımız olmadan keçinə bilmir. Onların, sadəcə olaraq, əlavə qazı əldə etməyə yerləri yoxdur. Bu, yəqin ki, mümkündür, amma çətindir, hətta mövcud alternativ fiziki həcmlər belə kifayət etmir. Biz hamımız Amerika qazını almaqdan danışırıq, lakin orada da hasilat həcmi məhduddur və onu tez bir zamanda artırmaq o qədər də asan deyil. Bunlar hamısı uzun bir dövrü əhatə edən işlərdir".
Lakin Pekində Putinlə Si Cinpin arasında 3 saatdan artıq çəkən görüşdən sonra verilən açıqlamalarda "Sibirin gücü-2" layihəsi barədə bir kəlmə olsun məlumat səsləndirilmədi. Pekində verilən yeganə açıqlama "Qazprom"la Lin Dövlət Neft-qaz Şirkəti CNPC arasında qaz alqı-satqısına dair əlavə sazişin imzalanması barədə oldu. Həmin saziş bu ilin sonunadək Çinə nəzərdə tutulandan əlavə 600 milyon kubmetr qazın nəqlini nəzərdə tutur. "Qazprom"un sazişlə bağlı bəyanatında bildirilir ki, "işçi görüş zamanı "Qazprom" və CNPC-nin sədrləri ikitərəfli əməkdaşlığın geniş spektrini müzakirə ediblər". "Qazprom" "Sibirin gücü" qaz kəmərinin ikinci qolunu israrla təbliğ edir, lakin çinlilər nəzakətlə susurlar. Beləliklə, ötən həftə Pekində 2023-cü ilin martındakı vəziyyət təkrarlandı: Si Cinpin Moskvada bütün təmtəraqla qəbul edildi, lakin Çin tərəfdən enerji əməkdaşlığının genişləndirilməsi ilə bağlı heç bir siqnal olmadı. Rusiya mətbuatının yazdığına görə, onlar indi də "meydana çıxmayıblar".
Çinin ilk kəmərdəki mövqeyinə görə Moskva ikincinin maliyyələşməsini birlikdə həyata keçirməyə çalışır. Məsələ burasındadır ki, "Sibirin gücü-2" mürəkkəb marşrutlu kəmərdir və onun tikintisi ən azı 10 il çəkəcək. Bundan əlavə, layihə olduqca bahalıdır: yalnız boru xəttinin çəkilməsi 55 milyard dollar hesablanır. Kəməri qazla doldurmaq üçün iki yatağın işlənməsi, Amur vilayətində qaz emalı zavodunun və onlarla kompressor stansiyasının tikintisi xərclərini daxil etsək, layihənin dəyəri 100 milyard dollara qalxacaq. Plana görə, indi layihələndirmə işləri aparılarsa, "Qazprom" 2048-ci ildən öz vəsaitlərini geri qaytarmağa başlaya biləcək. Layihədə qazın qiyməti neftin qiymətinə bağlı olduğundan, qoyulan investisiyanın qaytarılması bir barel üçün 60-90 dollar arasında hesablanıb. Üstəlik, Çin "qiymət öldürən" alıcılardandır və kəmər hazır olduqdan sonra hansı tələblərin irəli sürüləcəyini proqnozlaşdırmaq çətindir. Buna görə də Rusiya layihənin maliyyə riskini bölüşmək istəyir, Pekin isə ümumiyyətlə, layihə ilə maraqlanmadığını açıq nümayiş etdirir.
Qeyd edək ki, 2023-cü ildə "Sibirin gücü-1"lə Çinə 22 milyard kubmetr qazın nəqli planlaşdırılır. Üstəlik, əlavə 8 milyard kubmetr maye qaz satışı gözlənilir. 30 milyard kubmetr "Şimal axını 1"lə Avropaya nəql olunan qazı belə kompensasiya etmir. Analitiklərin hesablamalarına görə, Rusiyanın Avropaya qaz tədarükü 2021-ci ildəki 201 milyard kubmetrdən 2023-cü ildə 26-27 milyard kubmetrə qədər azalıb. "Qazprom" Türkiyəyə də qaz tədarük edir. Onun qiyməti neftin qiyməti ilə bağlıdır. Neftin qiyməti qalxarsa, o zaman təklifin həcmi azalar. Məsələn, bu ilin may ayında Türkiyə qaz alışını 25 faiz azaldıb, ilin sonuna qədər isə daha 7,5 azaldacağı gözlənilir. Ümumilikdə 2023-cü ildə "Qazprom" 80 milyard kubmetr qaz ixrac edəcək ki, bu da müharibədən əvvəlki 2021-ci ildən 2,5 dəfə azdır. Bu isə o deməkdir ki, hətta "Sibirin gücü 2" işə salınsa belə, bu, Avropa bazarındakı itkilərin yarısını ancaq kompensasiya edə bilər. Lakin məsələ burasındadır ki, hətta "Sibirin gücü 1"in əsas ötürücülük gücünə - 38 milyard kubmetrə çatdırılmasına da Çin tərəfi hər hansı vəsait xərcləmək istəmir. İlk əvvəldən kəmərin bütün xərclərini qarşılayan Rusiya indi onun ötürücülük gücünü artırmaq işlərini də öz hesabına həyata keçirir. Çin tərəfinin təşəbbüskarlıq etməməsinin nəticəsidir ki, kəmərin tam ötürücülük gücünə çatması müddəti 2025-ci ildən 2027-ci ilə keçirilib.
Rusiya niyə qaz ixrac bazarı kimi Çindən belə ikiəlli yapışıb? Cavab çox sadədir: Avropa İttifaqı artıq 2027-ci ilə qədər enerji sektorunu Rusiyasız quracağını bəyan edib. Maye qaz istehsalçıları yaxın 2 ildə böyük layihələr işə salacaqlar. Ən uzağı 2026-cı ildən Avropa qaz bazarında seçim imkanları 2021-ci ildəkindən daha geniş olacaq. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) illik "World Energy Outlook" hesabatına əsasən yeni maye qaz(LNG) layihələri üzrə istehsalın başlanması 2030-cu illərə doğru qaz bazarında təklif bolluğu yaradacaq. Hesabat müəllifləri hesab edirlər ki, təklif bolluğu bazarda təbii qazın qiymətindəki volatilliyin qarşısını alacaq, onun ucuzlaşmasını şərtləndirəcək. Onların fikrincə, qısa müddətdə təbii qaz qiymətlərindəki dəyişkənlik davam edəcək, lakin 2025-ci ildən sonra yeni LNG layihələrinin tətbiqi ilə vəziyyət dəyişəcək ki, bu da "bazarların tarazlığını pozacaq və tədarüklə bağlı narahatlığı aradan qaldıracaq".
Hesabatda qeyd edilir ki, artıq tikintisi davam edən və ya yekun investisiya qərarı qəbul edilən layihələr 2030-cu ilə qədər LNG istehsalını ildə 250 milyard kubmetr artırmalıdır ki, bu da bugünkü qlobal tədarükün yarısına bərabərdir. Qlobal maye qaz təklifində ən əhəmiyyətli artım 2025-ci ildən 2027-ci ilə qədər gözlənilir. Yeni layihələrin yarıdan çoxu ABŞ və Qətərdə yerləşir.
BEA-nın fikrincə, yeni LNG istehsalının tətbiqi qlobal qaz bazarında tarazlığa nail olmağa imkan verəcək, lakin onun istehlakının artım tempi də yavaşıyır. 2030-cu ilədək tələb və təklif 4,3 trilyon kubmetrə qədər artacaq ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 161 milyard kubmetr və 140 milyard kubmetr (təxminən 4 faiz) çoxdur. Eyni zamanda, 2050-ci ilə qədər analitiklər qaza tələbat və təklifin 3 faiz azalacağını və ildə 4,17 trilyon kubmetrə düşəcəyini proqnozlaşdırırlar.
Agentlik vurğulayır ki, yeni LNG güclərinin işə salınması, eləcə də qlobal qaz tələbatının artım tempinin aşağı düşməsi Rusiya üçün Asiya ölkələrinə "mavi yanacağın" tədarükünün diversifikasiyasında çətinliklər yaradır: "Qiymətləndirmələrimizə görə, yeni qaz tədarüklərinin üçdə birindən çoxu spot bazarda təqdim olunacaq. Bununla belə, yetkin bazarlar, xüsusən də Avropa bazarı struktur tənəzzülü yaşayır. İnkişaf etməkdə olan bazarlarda isə daha böyük həcmləri mənimsəmək üçün kifayət qədər infrastruktur olmaya bilər. Bazarda artıq LNG təklifi o deməkdir ki, Rusiya Federasiyası yeni bazarları fəth etmək üçün son dərəcə məhdud imkanlara malikdir. Onun qlobal qaz ticarətində 2021-ci ildəki 30 faizlik payı 2030-cu ilə qədər STEPS (mühafizəkar iqlim ssenarisi - IF) çərçivəsində iki dəfə azalacaq".
Agentliyin məlumatına görə, Çində qaz istehlakının payı 2030-cu ilə qədər 24 faiz artaraq 458 milyard kubmetrə, Hindistanda - 78 faiz artmaqla 107 milyard kubmetrə, Cənub-Şərqi Asiya ölkələrinin qalan hissəsində isə 21 faiz artmaqla 191 milyard kubmetrə çatacaq.
Beləliklə, aydın görünür ki, Rusiya öz qazını Çinə satmağa, sadəcə, məcburdur. Pekin birbaşa kəmər ideyasını müsbət qarşılamadığına görə Rusiya dolayı yollarla məhsulunu Çinə satmağa çalışır: oktyabrın 7-də Özbəkistana Qazaxıstan üzərindən ildə 2,8 milyard kubmetr qazın çatdırılması prosesinə başlanıb. Özbəkistan son illərdə qaz hasilatının azalması, istehlakın sürətli artımını yaşayır. Ölkə bu səbəbdən Çinlə qaz satışına dair müqaviləyə əməl edə bilmir. İndi isə daxili istehlak üçün qazı Rusiyadan alıb, Çinə satışı artırmaq imkanı yaranıb. Eyni proses Qazaxıstanla da gedə bilər. Astana ildə Çinə 10 milyard kubmetr qaz satmaq öhdəliyinə əməl edə bilmir, amma ötən həftə Pekində tərəflər arasında qaz alqı-satqısına dair yeni müqavilə imzalanıb. Müqavilənin detalları açıqlanmadığına görə Qazaxıstanın əlavə qaz həcmlərini haradan əldə edəcəyi bilinmir. Lakin əksər analitiklər daxili istehlak üçün qazın Rusiyadan alınması, əvəzində Çinə ixracın artırılması variantının üzərində dayanırlar.
Maraqlıdır ki, Türkmənistan, Qazaxıstan və Özbəkistan qazını Çinə daşıyan 3 xətli kəmərlər şəbəkəsinə Rusiyanın qoşulmasına hər 3 ölkə etiraz edib. Belə görünür ki, Qazaxıstan və Özbəkistan Rusiyadan qazı özləri alıb Çinə satmağa üstünlük verirlər...
Rusiyanın Ermənistandakı səfiri Sergey Kopırkin “Birinci Kanal”da nümayiş olunan “Tutti varisinin gəlincikləri. Nikol Paşinyan: Bəlaların xəbərçisi” verilişi ilə əlaqədar Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb.
Bu barədə Ermənistan mətbuatı məlumat yayıb.
“Proqram zamanı Ermənistanın yüksək rütbəli rəsmilərinə qarşı təhqiramiz və tamamilə qəbuledilməz bəyanatlar səsləndirilib. Görüş zamanı səfirə müvafiq etiraz notası verilib”, - XİN-in bəyanatında deyilir.
Qeyd edək ki, veriliş zamanı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla bağlı xoşagəlməz ifadələr səsləndirilib. Verilişdə “Ana Ermənistan” müxalifət blokunun rəhbəri Andranik Tevanyan da iştirak edib.
"3+3" formatında növbəti görüş Türkiyədə keçiriləcək.
Bu barədə Tehranda keçirilən görüşdən sonra Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov məlumat verib.
O bildirib ki, Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, İran, Rusiya, Türkiyə XİN başçıları 2024-cü ilin birinci yarısında Türkiyədə görüşəcək.
Qeyd edək ki, bu gün keçirilən toplantıda Gürcüstan tərəfi iştirak etməyib.
Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyə parlamentinə İsveçin NATO-ya üzvlüyü ilə bağlı protokolun ratifikasiya edilməsini təklif edib.
Yeniavaz.com xəbər verir ki, bu barədə Türkiyə prezidentinin administrasiyası məlumat yayıb.
“İsveçin NATO-ya qəbulu ilə bağlı protokol 23 oktyabr 2023-cü ildə Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan tərəfindən imzalanıb və Türkiyə Böyük Millət Məclisinə təqdim edilib”, – administrasiyadan bildirilib.
Cənubi Koreya prezidenti Yun Sok-Yol krallığa səfəri zamanı Koreya Respublikası və Səudiyyə Ərəbistanı arasında 15,6 milyard dollar dəyərində 51 anlaşma memorandumunu imzalamağı planlaşdırır.
Bu barədə Cənubi Koreya liderinin ofisinə istinadən məlumat yayılıb.
Oktyabrın 23-də investisiya forumu və ölkələr arasında tikinti sahəsində əməkdaşlığın 50 illiyi mərasimi zamanı memorandumlar imzalanacaq. Sənədlər müxtəlif sənaye sahələrini, o cümlədən neft ticarəti, hidrogen enerjisi və qida sahələrini əhatə edir.
Xatırladaq ki, Səudiyyə Ərəbistanının vəliəhd şahzadəsinin 2022-ci ildə Koreya Respublikasına səfəri zamanı tərəflər arasında 29 milyard dollarlıq memorandum imzalanıb.
Gürcüstan oktyabrın 23-də Tehranda “3+3” regional formatı (Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, İran, Rusiya, Türkiyə) çərçivəsində keçiriləcək görüşdə iştirak etməyəcək.
“Report” xəbər verir ki, bu barədə Gürcüstan Xarici İşlər Nazirliyi məlumat yayıb.
Nazirlik xatırladıb ki, Gürcüstan heç vaxt bu formatda görüşlərdə iştirak etməyib.
Qeyd edək ki, ilk dəfə “3+3” formatında görüş ötən il Gürcüstanın iştirakı olmadan Moskvada baş tutub.
Sabah İranın paytaxtı Tehranda xarici işlər nazirlərinin iştirakı ilə keçiriləcək görüşdə isə siyasi, iqtisadi, təhlükəsizlik, nəqliyyat, enerji sahələrində regional əməkdaşlıq məsələləri müzakirə ediləcək.
Türkiyə xarici işlər naziri Hakan Fidan Böyük Britaniyanın xarici işlər, ittifaq və inkişaf məsələləri üzrə dövlət katibi Ceyms Kleverli ilə görüşüb.
APA xəbər verir ki, bu barədə Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi məlumat yayıb.
Görüş Ankarada baş tutub.
Baş diplomatlar Fələstin-İsrail münaqişəsini müzakirə ediblər.
Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyanın davranışları Kremlin səbrini tükəndirir.
Qeyd edək ki, oktyabrın 17-də Nikol Paşinyanın Avropa Parlamentində çıxışı zamanı Rusiya ilə bağlı səsləndirdiyi fikilər Rusiya rəhbərliyi tərəfindən birmənalı qarşılanmayıb. Kremldəki adını çəkilməsini istəməyən yüksək vəzifəli şəxs TASS -a açıqlamasında bildirib ki, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan fəal şəkildə Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenskinin yolu ilə gedir.
Onun sözlərinə görə, Paşinyanın Avropa Parlamentindəki Rusiyaya qarşı çıxışı təxribat xarakterlidir.
“Biz Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın oktyabrın 17-də Avropa Parlamentindəki çıxışını, xüsusən də Rusiya, Rusiya-Ermənistan münasibətləri ilə bağlı tamamilə məsuliyyətsiz və təxribat xarakterli çıxış kimi qiymətləndiririk”, - deyə həmin şəxs bildirib.
Yüksək vəzifəli şəxs, həmçinin vurğulayıb ki, Qərb Ermənistanı Ukraynaya çevirməyə çalışır.
“Biz Moldovanı 2 nömrəli Ukrayna hesab etsək, Ermənistanı necə 3 nömrəli Ukraynaya çevirməyə çalışdıqlarını görürük. Paşinyan Vladimir Zelenskinin yolu ilə şütüyür”,-deyə o qeyd edib.
Xatırladaq ki, Paşinyan sözügedən çıxışında Rusiyanın müttəfiq kimi Ermənistana heç bir kömək etmədiyini, əksinə, onu devirməyə çalışdıqlarını deyib.
Bütün bunlar ona deməyə əsas verir ki, Moskva Paşinyan hakimiyyətini cəzalandırmaq üçün ciddi tədbirlər görmək qərarında ola bilər. Kremldəkilər bu məsələdə daha da ciddi ola bilərlər.
Lakin Kremlin Ermənistanın hərbi-siyasi elitasında və müxalifət tərəfdən onun təsiri altında olanlar vasitəsilə Paşinyanı hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq cəhdlərinin baş tutub-tutmayacağı sual altında qalır.
TEREF.AZ-ın məlumatına görə, məsələ ilə bağlı təhlükəsizlik üzrə ekspert İlham İsmayıl “Cümhuriyət” qəzetinə açıqlamasında qeyd edib ki, Paşinyanın Rusiyaya qarşı səsləndirdiyi fikirlər yersiz və əsassızdır:
“İlkin olaraq qeyd edim ki, Paşinyanın səsləndirdiyi fikirlərdə kifayət qədər yalan var. O, bütün vasitələrdən istifadə edərək Avropa qarşısında özünə bəraət qazandırmağa və müəyyən Qərb dairələrinin köməkliyi ilə hakimiyyətini qorumağa çalışır. Onun Avropa Parlamentindəki Qərbyönlü çıxışı məhz buna yönəlib.
Paşinyan deyib ki, Rusiya Ermənistan qarşısında müttəfiqlik öhdəliyini yerinə yetirməyib və dar gündə İrəvana kömək etmədi. Ona sual vermək lazımdır ki, Rusiya nə vaxt Ermənistanı tək qoyub? Əlbəttə ki, heç vaxt.
Sadəcə olaraq, 44 günlük müharibə Ermənistanın ərazisində yox, Azərbaycanın işğal altında olan ərazilərində gedib. Moskvanın Ermənistan tərəfində durması və bu müharibəyə müdaxiləsi qeyri-mümkün idi. Yalnız Rusiyanın vasitəçiliyi ilə noyabrın 10-da müharibə dayandırıldı.
Erməni tərəfinin iddiaları budur ki, 2022-ci ilin sentyabr toqquşmalarında guya Azərbaycan Ordusu Ermənistanın hansısa yüksəkliklərini ələ keçirib. Əslində isə Azərbaycan heç bir ərazini işğal etməyib. Azərbaycan ilə Ermənistan arasında sərhəd xəttləri şərti xarakter daşıyır və hər iki ölkənin sərhəddəki mövqelər hələ dəqiq müəyyən olunmayıb”.
Ekspert vurğulayıb ki, Moskvanın Ermənistanda hakimiyyət dəyişiklikliyi etmək üçün xüsusi imkanları yoxdur:
“İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatandan bəri Moskva Paşinyan hakimiyyətini devirmək üçün nə qədər cəhd etsə də, hamısı fiaskoya uğrayıb. Son iki ildə Kremlə yaxın olan radikal müxalif cəbhənin nümayişləri öz effektini verməyib. Belə olan halda Moskva Paşinyan hakimiyyətini dəf etmək üçün ya özünə bağlı hərbçilər vasitəsilə çevriliş həyata keçirməli, ya da Paşinyana qarşı sui-qəsd təşkil etməlidir.
Ancaq Moskvanın Ermənistanda bu addımları atmaq üçün imkanları yoxdur. Çünki Qərb Paşinyanın və onun hakimiyyətinin təhlükəsizliyinin təinatına ciddi yanaşır. Həm də Ukraynada müharibənin getdiyi vaxtda bu kimi cəhdlərə əl atmaq Rusiyanın nüfuzuna ciddi zərər vura bilər”.
Ekspertin sözlərinə görə, Moskva Ermənistanı yalnız iqtisadi yolla cəzalandıra bilər:
“Bildiyimiz kimi, Ermənistan Rusiyadan enerji cəhətdən çox asılıdır və Moskva bu ölkədə iqtisadi mülkiyyətin 50 % -nə sahibdir. Yəni Rusiyanın Paşinyan hakimiyyətinə enerji və iqtisadi cəhətdən təzyiqlər etməsi mümkündür. İstənilən halda Moskva müəyyən bir bəhanə ilə Ermənistana təbii qazın təchizatını dayandıra bilər”.
Rusiyanın Ermənistana bu yaxınlarda köç edən Qarabağ ermənilərindən öz məqsədləri üçün istifadə etməsi məsələsinə gəlincə, İ. İsmayıl qeyd edib ki, Paşinyan artıq bu təhlükənin qarşısını alıb.
“Nikol Paşinyan çox yaxşı başa düşür ki, Moskva və radikal erməni müxalifəti Qarabağ erməniləri vasitəsilə İrəvanda dağıdıcı nümayişlər və iğtişaşlar keçirə bilər. Ona görə də Paşinyan Qarabağ ermənilərini paytaxtdan uzaq olan üç bölgəyə – Qafan, Gorus və Göyçədə yerləşdirməklə bunun baş verməsinin qarşısını aldı. Ümumiyyətlə, Ermənistanda keçmiş iqtidarın nümayindələrindən başqa heç kəs kütləvi nümayişlərin keçirilməsinə cəhd göstərmir”.
İ. İsmayıl onu da əlavə edib ki, Rusiya tədricən Ermənistanı tərk edəcək:
“Rusiyada yaşayan 300 mindən çox erməninin daimi qeydiyyatı yoxdur və onlar müvəqqəti gələnlər hesab olunurlar. Moskva həmin erməniləri kütləvi şəkildə Ermənistana göndərib onların vasitəsilə ölkədə iğtişaşlar yarada bilər. Amma Moskvanın bu vasitəyə əl atacağı inandırıcı görünmür.Ümumiyyətlə, Rusiyanın bundan sonra Ermənistanda öz istədiklərini həyata keçirmək üçün imkanları yoxdur”.
Sonda İ. İsmayıl bildirib ki, Qərb hər vəchlə Paşinyan hakimiyyətini qorumağa çalışacaq:
“Ermənistan üzərində Qərb ilə Rusiya arasında gərgin rəqabət müşahidə olunur, amma bu, qaynar fazaya keçməyəcək. Qərb maksimum şəkildə güc strukturlarının köməkliyi ilə Paşinyan hakimiyyətinin təhlükəsizliyini təmin edir. Hər halda güc yolu ilə Paşinyanın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması qeyri-mümkündür”.
Həm rəsmi İrəvanın, həm də Brüsselin növbəti görüşdə sülh şərtlərinə Azərbaycanın siyasi iradə pəncərəsindən yanaşmaqdan başqa variantı qalmayıb... Çünki həm Avropa Birliyi, həm də Ermənistan sülh prosesində Rusiyanın orbitrliyinin ön plana keçməsində qətiyyən maraqlı deyillər, uğursuzluq isə Kremlə əlavə şans verə bilər...
Cənubi Qafqazda yaxın gələcəkdə hansı proseslərin cərəyan edəcəyi artıq təxminən aydınlaşdırmağa başlayıb. Belə ki, bu regionda daha çox geopolitik, geoiqtisadi və geostrateji layihələrin ön planda olacağı indi elə bir ciddi şübhə doğurmur. Və böyük ehtimalla bu önəmli məqam Cənubi Qafqazda maraqları olan nəhəng dövlətlərin, eləcə də, əsas beynəlxalq iqtisadi-siyasi güc mərkəzlərinin arasında mübarizəni daha da kəskinləşdirəcək.
Bütün bunları nəzərə aldıqda, Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanması gözlənilən yekun sülh sazişinin əhəmiyyəti daha da artmış olur. Üstəlik, Azərbaycan ordusunun Qarabağ regionunda reallaşdırdığı lokal antiterror tədbirlərindən sonra yekun sülh sazişinin önü açılmış kimi görünür. Çünki müzakirələrdə ən çox mübahisə doğuran, daha dəqiq desək, Azərbaycan və Ermənistan arasında 35 illik hərbi münaqişənin yeganə səbəbi artıq mövcud deyil. Rəsmi Bakının Qaradağ regionu üzərində Azərbaycanın suveren hüquqlarını bərpa etməsindən sonra bu problem birdəfəlik ləğv edilib.
Maraqlıdır ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Xankəndidə Azərbaycanın bayrağını ucaltmasından sonra beynəlxalq siyasi məkanda da yekun sülh sazişinin qaçılmaz olması barədə daha əminliklə mülahizələr irəli sürülür. "Qarabağ münaqişəsi"nin əsas müəllifi olan Rusiya belə, artıq heç bir əngəlin qalmadığını, ən yaxın vaxtlarda sülh sazişinin imzalanmasının vacibliyini qabardır. Və bu önəmli məqam da Cənubi Qafqazda sülh prosesinin uğur qazanmasına əlavə imkanlar açır.
Qərb siyasi dairələri isə Ermənistana yönəlik müəyyən dəstək açıqlamaları versələr də, hər halda, sülh prosesinə vasitəçilik missiyasında israrlı davranmağa çalışırlar. Əsas məqsəd isə regional sülh prosesinin uğurlu nəticəsindən sonra həlledici təşəbbüsün Rusiyanın əlinə keçməsinə imkan verməməkdir. Və Rusiya ilə rəqabətdə üstünlük qazanaraq, Cənubi Qafqazda öz regional maraqlarının inkişaf perspektivlərinə münbit şərait yaratmaqdır.
Təbii ki, regional proseslərin belə inkişaf perspektivləri qazanması ABŞ və Qərbi, xüsusilə də, Avropa Birliyini Azərbaycan-Ermənistan sülh danışıqlarında real nəticələr əldə edilməsinə cəhd göstərmək məcburiyyətində buraxır. Əks halda, Rusiya yenidən regional sülh prosesində şəriksiz orbitr rolunu ələ keçirə bilər. Çünki rəsmi Bakının da Qərbin sülh prosesində real nəticədən uzaq vasitəçilik missiyasına uzun müddət şans tanıyacağı da qətiyyən inandırıcı görünmür.
Belə anlaşılır ki, bu ayın sonlarına doğru keçirilməsi nəzərdə tutulan üçtərəfli Brüssel görüşü ABŞ və Avropa Birliyi üçün həlledici xarakter daşıya bilər. Əgər, bu görüşdə Azərbaycanın milli maraqlarına daha həssas yanaşılmazsa, rəsmi Bakı Brüssel platformasına verdiyi önəmi geri çəkə bilər. Bu isə ABŞ və Avropa Birliyinin sülh vasitəçiliyinin iflasa uğraması demək olardı.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, hazırda rəsmi Bakı sülh prosesindən ilk növbədə beynəlxalq hüquq normalarına uyğun delimitasiya və demokratiya razılaşması gözləyir. Çünki əks halda, Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşma ehtimalı qətiyyən real deyil. Və bu önəmli məqamı həm Ermənistan, həm də Avropa Birliyi mütləq nəzərə almalı olacaq.
Brüssel görüşündən öncə diqqəti çəkən ən önəmli məqam isə ondan ibarətdir ki, bu dəfə bütün təşəbbüs faktorları yalnız rəsmi Bakının əlində cəmləşib. İndi sülh vasitəçiliyində kimin həlledici mövqe qazana biləcəyini məhz Azərbaycanın geopolitik iradəsi müəyyən edir. Və rəsmi Bakı bu iradəsinin nə qədər keçərli olduğunu Qranada göründən imtina etməklə, birmənalı şəkildə hər kəsə sübuta yetirməyə nail oldu.
Bu baxımdan, Avropa Birliyi Şurasının rəhbəri Şarl Mişel bu önəmli faktoru yaxınlaşmaqda olan növbəti Brüssel görüşündə mütləq nəzərə almalı olacaq. Çünki indi Şarl Mişelin və onun təmsil etdiyi Avropa Birliyinin vasitəçilik missiyasının gələcək taleyi məhz bundan birbaşa asılıdır. Hər halda, rəsmi Bakının bu missiyanı şübhə altına almaq qətiyyətinin olduğuna indi heç kim şübhə etmir. Və bu, Brüssel görüşünün əsas təşkilatçısı olan Şarl Mişeli də rəsmi Bakıdan asılı vəziyyətə salır.
Göründüyü kimi, hazırda Şarl Mişel kifayət qədər ciddi seçim qarşısında qalmış kimi görünür. Belə ki, Brüssel görüşündə Fransanın "erməni tezisləri" bu platformanı böyük risk altında buraxa bilər. Ona görə də, Brüssel görüşündə regional savaşın mütləq qalibi olan Azərbaycan üzərində israr etdiyi beynəlxalq hüquq normaları ön plana keçirilməlidir. Və rəsmi Bakının həmin beynəlxalq hüquq normalarına uyğun şəkildə təklif etdiyi beş şərt sülh sazişi üçün əsas baza rolunu oynamalıdır.
Əks təqdirdə, rəsmi Bakı üçün qeyri-müəyyən müddətə qədər uzanma ehtimalı olan Brüssel prosesinin elə bir ciddi önəmi qalmamış olacaq. Üstəlik, onu da nəzərə almaq lazımdır ki, hazırda Ermənistanla imzalanacaq yekun sülh sazişinin rəsmi Bakı üçün əsas prioritet olduğunu iddia etmək də bir qədər çətindir. Çünki rəsmi Bakı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tam şəkildə təmin etməyə nail olub. Və indi yekun sülh sazişinin imzalanması prosesinin uzanması məhz Ermənistan üçün ciddi problemlər vəd edir.
Məsələ ondadır ki, rəsmi İrəvanın sülh prosesini uzatmaqla, nail ola biləcəyi heç nə qalmayıb. Əksinə, prosesin uzanması Ermənistanı əlavə geopolitik itkilərə məruz qoya bilər. Rəsmi İrəvanın Ermənistanı blokadadan çıxartmaq niyyəti də elə məhz sülh sazişinin imzalanmasına birbaşa bağlıdır. Və bu, Ermənistan üçün maliyyə-iqtisadi imkanlar aça biləcək yeganə variantdır.
Azərbaycanın isə oxşar problemləri mövcud deyil. Ermənistandan fərqli olaraq, Qərbdən dəstək vədlərinə ümid bəsləmək məcburiyyətindən də çox-çox uzaqdır. Əksinə, Azərbaycanın kifayət qədər ciddi iqtisadi-ticari qaynaqları mövcuddur. Rəsmi Bakı Azərbaycanı uzun müddət ayaqda tuta biləcək maliyyə qaynaqlarına sahibdir. Üstəlik, Türkiyə kimi güclü hərbi-siyasi müttəfiqə malik olması da Azərbaycanın təhlükəsizlik maraqlarını təmin edir.
Belə vəziyyətdə həm Ermənistanın, həm də Avropa Birliyinin Brüssel görüşünə Azərbaycanın siyasi iradə pəncərəsindən yanaşmaqdan başqa variantı qalmır. Çünki həm Avropa Birliyi, həm də Ermənistan sülh prosesində Rusiyanın orbitrliyinin ön plana keçməsində qətiyyən maraqlı deyillər. Rəsmi Bakının Brüssel görüşündən məmnun qalmayacağı təqdirdə isə Rusiya yeni şans qazana bilər. Bu baxımdan, Kremlin "pusquya yatıb", Rusiyanın revanş saatını gözlədiyi isə qətiyyən şübhə doğurmur. Və Brüssel görüşü uğursuz olarsa, bu, Rusiya üçün real şans demək olacaq. \\Musavat.com