 |
|
|
Son illər gözlənilməz hadisələr dünya iqtisadiyyatına dərindən təsir edib. Bəs 2024-cü ildən gözləntilər nədir?
“Cebhe.info” xəbər verir ki, dünya iqtisadiyyatına nəzər saldıqda, 2020-ci illər qlobal iqtisadiyyat üçün eniş və çıxışlarla başladı. Onilliyin son günü olan 31 dekabr 2019-cu ildə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) Çində müəmmalı bir tənəffüs yolu xəstəliyinin ortaya çıxdığını bildirdi.
Mart ayında qədər koronavirus pandemiyası hələ iki il davam edəcək qlobal iqtisadi artıma sarsıdıcı zərbə vurdu. Rusiya 2022-ci ilin fevralında Ukraynanı işğal edəndə dünya bu böhranın təsirindən təzəcə çıxmağa başlamışdı. Bundan sonra neftin qiyməti qalxmağa başladı və bu da inflyasiyaya səbəb oldu. Pandemiyadan böyük zərər görən təchizat zəncirləri daha da çıxılmaz vəziyyətə düşdü.
Avropa siyasi səbəblərdən ən böyük enerji tərəfdaşı olan Rusiya ilə ticarəti dayandırdı. Bütün bunlarla yanaşı, kriptovalyutaların çöküşü, “evdən iş inqilabı” və süni intellektin iş həyatında artan yeri özünü göstərməyə başladı.
Beləliklə, 2024-cü ilə girmək üzrəyik, qlobal iqtisadiyyat gələcəkdə nə qədər sabitlik vəd edir?
Son illərin tarixi hadisələri gələcək üçün qiymətləndirilə bilməyən iqtisadi “miras” qoyub. Dünyanın ən inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarında inflyasiya yavaşlasa da, faiz dərəcələri son dərəcə yüksək olaraq qalır.
Bu faiz dərəcələrinin nə vaxt düşəcəyi ilə bağlı etibarlı proqnoz yoxdur və mərkəzi banklar bununla bağlı çox erkən addımlar atmaqdan çəkinirlər. Bəzi ekspertlər pul siyasətinin sərtləşdirilməsinin təsirlərinin 2024-cü ildə hiss olunmağa başlayacağını proqnozlaşdırırlar. Keçən il bir çox müşahidəçilər bu təsirlərin 2023-cü ildə hiss olunmağa başlayacağını proqnozlaşdırsalar da, bu baş vermədi.
Böyük Britaniyada yerləşən iqtisadi tədqiqat və bazar təhlili təşkilatı “Oxford Economics”in nümayəndəsi Adam Slater bildirib ki, bütün sarsıntılara baxmayaraq, qlobal iqtisadiyyat proqnozlaşdırıldığı dərəcədə zəifləmədi:
“Bununla belə, bunun zaman məsələsi olduğunu düşünürük”.
2024-cü ildə qlobal artımın əhəmiyyətli dərəcədə “zəifləyəcəyini” proqnozlaşdıran Slater texniki tənəzzül ehtimalını istisna etmir. İqtisadçılar 2024-cü ildə qlobal Ümumi Dünya Məhsulunun (GWP) artımının 2023-cü ildəkindən çox da fərqlənməyəcəyini proqnozlaşdırırlar. Hətta yavaşıyacağını proqnozlaşdıranlar da var. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) gələn il təxminən 2,7 faiz artım proqnozlaşdırır. Bu, 2023-cü ildəki 2,9 faiz nisbətindən az deməkdir.
Digər tərəfdən, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) artım tempini 2,9 faiz, Avropa Mərkəzi Bankı isə 3 faiz səviyyəsində qiymətləndirir. Proqnozlar müxtəlif regionlarda fərqli artım templərinə işarə edir. Məsələn, BVF ABŞ-da (ABŞ) Çin və Avropa ilə müqayisədə daha güclü artım olacağını proqnozlaşdırır.
Yavaşlayan Çin iqtisadiyyatı 2024-cü ildə yaxından izlənilməli olan hadisələrdən biridir. Dünyanın ikinci ən böyük iqtisadiyyatı olan Çin qlobal kurs üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadçı Slater “Çin həm qlobal artım, həm də Asiya regionu üçün çox önəmlidir”,- deyib.
Hindistan Siyasət Araşdırmaları Mərkəzindən Sushant Sinqxh Çin iqtisadiyyatının "dirçəliş və ya çöküş" imkanlarının 2024-cü il üçün çox vacib olduğunu vurğulayıb. 2023-cü ilin əvvəlində Dünya Bankı elan etmişdi ki, Çinin iqtisadi vəziyyəti hamıdan əvvəl Şərqi Asiya regionuna təsir edəcək.
Şərqi Asiya ölkələri ənənəvi olaraq qlobal iqtisadiyyatın güc mərkəzləri kimi fəaliyyət göstəriblər. Vaşinqtonda yerləşən Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzindən Villiam Reinş Çinin gələcəyinə nikbin baxır.
O, qiymətləndirmədə deyib:
“Dövlətin nəzarəti altında olan iqtisadiyyatların ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri səhvlərinin nəticələrini təxirə sala bilməsidir. Çin banklara deyəcək ki, bu sektora borc verin. Şirkətlərə “Siz iflas edə bilməzsiniz” deyəcək, ya da bəlkə mesaj vermək istəyəndə şirkətlərə iflas etməli olduqlarını söyləyəcək. Amma əsl aktor qərarları verən əyalət hökuməti olacaq”.
Digər tərəfdən, Çin iqtisadiyyatının çökəcəyi ilə bağlı proqnozların real olmadığını, digər tərəfdən ölkədə ciddi iqtisadi problemlərin olduğu da vurğulanıb:
“Onların çox güclü ixrac sektorları var, o cümlədən elektrik avtomobillərinin akkumulyatorları, istehlakçı elektronikası və mədən sənayesi. Bunlar onları qlobal miqyasda yüksək rəqabət qabiliyyətli edən sahələrdir və bu, dəyişməyəcək”.
İqtisadçını dünya iqtisadiyyatı baxımından narahat edən bir məqam da Tayvan məsələsidir. Si Cinpinq və Cozef Bayden arasında son görüşün ABŞ-Çin münasibətlərindəki buzları müəyyən qədər əritdiyini qeyd edən iqtisadçı, bununla belə, Çinin Tayvanı işğal etmə ehtimalının qlobal iqtisadiyyatın gələcəyi üçün böyük yük yaratdığı qənaətindədir.
Bununla belə, ekspertlər mümkün işğalın yaxın gələcəkdə, ən azı 2024-cü ilə qədər baş verməyəcəyini proqnozlaşdırırlar. Bu məsələdən narahat olan Sinqx “Şinin düşündüyü tək şey onun qoyacağı mirasdır” ,- deyib.
Tayvanda münaqişə yəqin ki, yaxın gələcəkdə baş verməsə də, Ukraynada iki ilə yaxındır davam edən müharibə 2024-cü ildə də dünya iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərməkdə davam edəcək. Ukrayna müharibəsinin hələ də qlobal iqtisadiyyat baxımından ən əhəmiyyətli komponent olduğunu vurğulayan Sinqx bildirib:
“Rusiya-Ukrayna müharibəsi birbaşa olaraq qida, gübrə və yanacağa təsir edir. Bu üç amil xüsusilə Qlobal Güneydə bir çox insanın həyatına təsir edir”.
Ukraynadakı müharibə son iki ildə qlobal enerji və ərzaq bazarlarına mənfi təsir göstərib. Müharibə ilə bağlı proseslərin çətinliklərini isə dünyanın ən kasıb cəmiyyətləri yaşamalı oldular. Ekspert Hindistanın kağız üzərindəki yüksək artım rəqəmlərinə baxmayaraq, ölkədə yaşayan insanların əksəriyyətinin iqtisadi çətinliklər içində olduğunu vurğulayıb.
Hindistan hökuməti bu yaxınlarda ölkədə 800 milyondan çox insanı pulsuz taxılla təmin edəcəklərini açıqlayıb. Hindistan 2024-cü ildə kritik seçkilərin keçiriləcəyi ölkələrdən biridir. Gələn il dünya üzrə 4 milyarddan çox seçici seçkiyə gedəcək.
Türkiyə, Pakistan, Braziliya, İndoneziya, Meksika, Banqladeş və ola bilsin ki, Böyük Britaniyada da seçkilər keçiriləcək. Bütün bu ölkələr iqtisadi baxımdan əhəmiyyətli olsa da, 2024-cü il ABŞ-da prezident seçkilərinin iqtisadiyyat baxımından ən önəmli seçki olduğunu qeyd etmək yerinə düşər. Keçmiş Prezident Donald Tramp səsvermədə hazırkı Prezident Cozef Baydeni qabaqlayır və Trampın gələn il noyabrda seçilməsi dörd illik fasilədən sonra tarixdə ikinci müddətin başlanğıcı olacaq.
Çalışdığı müddətdə Çinlə “ticarət müharibəsi” aparan Trampın Ağ Evə dönəcəyinin qlobal iqtisadiyyat üçün necə olacağı bəlli deyil. Tramp seçkilərdə qalib gəlsə, 2025-ci ilin əvvəlində vəzifəsinin icrasına başlayacaq. 2024-cü ildə dünya iqtisadiyyatına təsir edə biləcək bir çox amillər və mümkün inkişaflar var. Bir çox sektorlarda yaşıl enerjiyə keçid və süni intellektin sürətli inkişafı iş dünyasındakı müzakirələrdə mərkəzi rol oynayacaq.
Bununla belə, pandemiya və Ukraynadakı müharibə göstərdi ki, əsas müəyyənedici amilləri proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Gözlənilməz hadisələr dünyanın gedişatını dəyişir.
Avropa İttifaqının diplomatik xidmətinin rəhbəri Josep Borrel “Politico” nəşrinin Avropa versiyasına görə ilin yumoristik antireytinqində aparıcı yerlərdən birini tutub.
O, “Diplomatiyanın Boratı” mükafatına layiq görülüb.
Borat eyniadlı ABŞ - Britaniya komediya filminin qəhrəmanıdır. Qərb ölkələrində onun adı “xeyirxah axmaq” mənasında işlənir.
“Avropalıların Borrelə arxayın ola biləcəkləri nə isə varsa, bu da onun heç vaxt axmaq olmaq fürsətini əldən verməməsidir. O, namizədlərdən birinin öldürüldüyü Ekvadoru dinc seçkilər keçirdiyi üçün alqışlayıb. Vəzifə müddəti sona yaxınlaşdıqca, Borrel öz diplomatik uğursuzluğunu hər gün avropalılara xatırlatmaq istəyir”, - “Politico” yazır.
Xəbər verdiyimiz kimi, Sankt-Peterburqda MDB dövlət başçılarının qeyri-rəsmi görüşü keçirilir. Görüşdən əvvəl Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev MDB-yə üzv ölkələrin liderləri ilə salamlaşıb.
Herbiand.az xəbər verir ki, “RİA Novosti” sözügedən anın görüntülərini yayıb.
İlham Əliyevin salamlaşdığı şəxslər arasında Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan da olub.
Həmin görüntüləri təqdim edirik:
Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) Fransa kəşfiyyatının təkcə Azərbaycandakı deyil, həm də Moldova və Gürcüstandakı qollarını kəsdi, müxtəlif planların qarşısını aldı.
Bu barədə açıqlamasında beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Əziz Əlibəyli deyib.
Ekspertin sözlərinə görə, Fransanın Qafqazdakı maraqları üçün qurban gedən dövlət var: “Bu, Ermənistandır. Son baş verən proseslər rəsmi İrəvanı da dilemma qarşısında qoyur. Onu da deyim ki, hazırda dünyada qlobal miqyasda kəşfiyyat müharibəsi gedir. Qafqaz xüsusilə Ermənistanın timsalında bu savaşın mərkəzinə çevrilib. Azərbaycan dövləti fransalı rezidentləri ifşa edərkən prosesin digər detalları da açıqlandı. Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti Fransa kəşfiyyatının təkcə Azərbaycandakı deyil, həm də Moldova və Gürcüstandakı qollarını kəsdi, müxtəlif planların qarşısını aldı. Biz dünyanın ilk beşliyində olan ölkəsinə qarşı bunu bacardıq. Bu, Azərbaycan hüquq-mühafizə orqanlarının peşəkarlığının, proseslərdəki həlledici rolunun göstəricisidir”.
O bildirib ki, bu, E.Makronun prezidentliyi dövründə Fransa xarici kəşfiyyatının müxtəlif savaşlarda uduzması ilə müşayiət olunur: “Parisin Afrikadakı, Keniyadakı itkiləri buna misaldır. Fransa digər regionlardakı itkilərini Qafqazda kompensasiya etmək istəyir. Fransanın Qafqazdakı maraqları onun xarici kəşfiyyat konsepsiyasının bir neçə mühüm elementi üzərində qurulub: risklərə qarşı adekvat davranmaq, özünün iqtisadi və digər maraqlarını təmin etmək. Onu da deyim ki, hazırda Fransa Prezidenti Emmanuel Makronla ölkəsinin xarici kəşfiyyat xidmətləri arasında ziddiyyət var”.
Qeyd edək ki, dekabrın 26-da Azərbaycan XİN Fransa səfirliyinin iki əməkdaşının diplomatik statuslarına uyğun olmayan və “Diplomatik əlaqələr haqqında” 1961-ci il Vyana Konvensiyası ilə ziddiyyət təşkil edən fəaliyyətlərinə görə “persona-non-grata” (arzuolunmaz şəxs) elan olunduğunu bildirib.
Həmin şəxslərin 48 saat ərzində Azərbaycan ərazisini tərk etməsi tələb olunub və XİN-in müvafiq etiraz notası Fransa səfirinə təqdim edilib.
Həmin şəxslərin 48 saat ərzində Azərbaycan ərazisini tərk etmələri tələb edilib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi müvafiq notanı Fransa səfiri Ann Buayona təqdim edib.
Həmin iki diplomatın Azərbaycan tərəfindən arzuolunmaz şəxs elan edilməsi Fransanın kəşfiyyat fəaliyyəti ilə əlaqəlidir.
Böyük bir ehtimalla həmin diplomatlar Fransanın regiondakı və Azərbaycandakı kəşfiyyat fəaliyyətini kurasiya ediblər.
Yəqin ki, Azərbaycan xüsusi xidmət orqanları həmin diplomatların kəşfiyyat axınındakı izlərinə düşərək tutarlı məlumatlar əldə ediblər.
Həmin iki diplomat, ehtimal ki, ya birbaşa Fransanın Xarici Təhlükəsizlik Baş İdarəsinin (DGSE) əməkdaşı olublar, ya da onun direktivlərini icra ediblər.
Fransa isə Azərbaycanın əldə etdiyi hər hansı məlumatların müqabilində deyəsi söz tapmayıb və Paris masada Azərbaycan kəşfiyyatı ilə diplomatiyasının birliyinə məğlub olub.
Diplomatik etiketlərə uyğun olaraq Azərbaycan onların adlarını açıqlamır.
Aqşin Kərimov
Teref. Xocanın bloqu
Səhifəmiz hamının üzünə açıqdır.
Rusiyada müxalifətçi Aleksey Navalnı Yamalo-Nenets Muxtar Dairəsinin Xarp kəndindəki IK-3 "Qütb canavarı" koloniyasındadır.
Qaynarinfo xəbər verir ki, bu barədə "RİA Novosti"yə regional İctimai Monitorinq Komissiyasının sədri Danila Qontar məlumat verib.
O, agentliyin Navalnının İK-3-də olması ilə bağlı sualına cavab verərkən "Bəli, belə bir məlumat var", deyib.
Qontar qeyd edib ki, monitorinq komissiyası növbəti dəfə koloniyaya yanvarın sonunda baş çəkməlidir.
Yamal-Nenets Muxtar Dairəsi üzrə insan hüquqları üzrə müvəkkilinin köməkçisi Lyudmila Deqtyayeva agentliyə bildirib ki, ombudsman sonuncu dəfə dekabrın 15-də Xarmadakı koloniyaya baş çəkib. Onun sözlərinə görə, məhbusların saxlanma şəraiti müəyyən edilmiş tələblərə və standartlara uyğundur.
Aleksey Navalnının cəza çəkdiyi Vladimir vilayətinin Melexovo kəndindəki 6 saylı ciddi rejimli islah koloniyasından yoxa çıxması barədə xəbər dekabrın əvvəlində yayılıb. KİV-in məlumatına görə, siyasətçinin vəkillərinə müxalifətçinin artıq koloniya siyahısında olmadığı bildirilib və onun harada olduğunu deməkdən imtina edib.
Dekabrın 18-də Vladimir Vilayət Məhkəməsi məhbusla videokonfrans vasitəsilə əlaqə saxlamaq mümkün olmadığı üçün Navalnının şikayətlərinə baxılmasını təxirə salıb.
Ötən gün məlum olub ki, Navalnı Yamalo-Nenets Muxtar Dairəsinin Xarp kəndindəki 3 saylı islah koloniyasında tapılıb. Bu barədə Navalnının mətbuat katibi Kira Yarmış X sosial şəbəkəsindəki səhifəsində məlumat verib: "Bu gün vəkil ona baş çəkdi. Aleksey yaxşıdır".
Navalnının təhvil verildiyi iddia edilən 3 saylı islah koloniyası "Qütb canavarı" adlanır. Orada YUKOS işi üzrə müttəhimlərdən biri Platon Lebedev cəza çəkib. Məşhur "Qütb bayquşu" həbsxanası da Xarpda yerləşir.
Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiçin rəhbərlik etdiyi Serbiya Proqressiv Partiyasının parlament seçkisində qalib gəlməsindən sonra ölkənin həssas nöqtələrinə yenidən çomaq soxulur.
“Serbiya Zorakılığa Qarşı” müxalifət partiyasının seçki nəticələrinə etirazları, paytaxt Belqradda baş verən iğtişaşlar Balkan regionunda ambisiyaları qızışan Rusiya, Qərb və Çinin strateji təkəbbürünün nümayişi məkanı kimi cazibə mərkəzinə düşür.
Serbiya Prezidenti Vuçiç isə baş verənlərin anatomiyasındakı xarici təsirlər mövzusunda Qərbin divarlarına “atəş açır”. Vuçiçin hələ bundan əvvəlki bəyanatları və qərbyönümlü etirazçılara ünvanlanan xəbərdarlıqları “silahları” Qərbə tuşlamasının indikatorudur.
Baş verən hadisələrin müşayiətində Vuçiç və Rusiyadan Qərbin əleyhinə verilən bəyanatlardakı oxşarlıqların çoxluq təşkil etməsi istər-istəməz bir sualı ortaya çıxarır: Serbiyadakı iğtişaşları Qərbmi təşkil edib?
Ondan başlayaq ki, Serbiya uzun illərdir, Avropa İttifaqına üzvlük üçün müzakirələr aparırdı, lakin Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlamasından sonra Belqradın Moskva ilə Qərb arasında balanslı görünən mozaikası dəyişdi.
Serbiya Qərbin anti-Rusiya sanksiyalarına qoşulmaqdan imtina etdikdən sonra Serbiya-Kosovo sərhədindəki insidentlərin günbəgün artması bilərəkdən qızışdırılan hadisə kimi diqqət mərkəzinə düşürdü.
Serbiya ondan ayrılan Kosovonu müstəqil dövlət kimi tanımır və ora tarixi ərazi subyekti kontekstində yanaşır, bu isə Qərbin əsəblərinə toxunur.
Qərb isə Serbiyanı Kosovonu tanımağa məcbur edir, hərçənd ki, belə şərtli səslər yüksəldikcə Belqradın siyasi üfüqlərində hərbi eskalasiyaya dair siqnallar çalınır.
Kosovo beynəlxalq güclər arasında geosiyasi kurs formalaşdıran məkanlardan biridir. Oyunçular isə təkcə ABŞ və Rusiya deyil. Balkan regionunda Qərblə Rusiya arasında gedən rəqabət alternativ qlobal güc olan Çinin həmin bölgədəki iqtisadi ekspansiyası üçün münbit şərait formalaşdırır.
Artıq bu ilin oktyabrında Pekinlə Belqrad arasında Azad Ticarət Sazişi imzalandı. Lakin bu, son deyil, Çinin regionda gizli hərbi təmsilçiliyi də yaranır.
Məsələn, Serbiya Çin müdafiə sənayesinin əhəmiyyəti haqqında tərifli sözlər deyir. Üstəgəl, Serbiya silahlı qüvvələrinin əhəmiyyətli dərəcədə güclənməsində Çinin silah kontingentinin rolu böyükdür ki, bu da Pekini müdafiə və təhlükəsizlik sahələrində üstünlük əldə etmək trayektoriyasına daxil edir.
Amma Çinin regiondakı siyasi proseslərə yön verməsi, onu lazımi həddə qədər idarə etməsi real deyil, çünki əlində belə rıçaq yoxdur. Hərçənd ki, Çin ABŞ-nin də, Rusiyanın da ehtiyat etdiyi əməliyyatları artıq gerçəkləşdirir. Misal üçün, Çinin Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında barışıq doktrinasının müəllifinə çevrilməsi, sözsüz ki, Moskva və Vaşinqtonun vasitəçilik sərhədlərinə müdaxilə etməkdir.
İndi belə bir versiya səslənə bilər ki, Çin Serbiya-Kosovo konfliktinin həllinə girişib regiondakı strateji nüfuzunun təmini üçün çatışmayan elementləri əlində cəmləşdirməyə çalışır.
Lakin bu hələ ki iddia səviyyəsində qala biləcək ehtimaldır, hazırda Serbiyadakı siyasi proseslərdə ən çox Qərblə Rusiya ön planda tutulmalıdır.
Vuçiç isə Rusiya əleyhinə bəyanat vermir, əksinə, Qərbi ittiham edir. Onun dediklərinə istinad etsək, deyə bilərik ki, Serbiyadakı iğtişaşların maddi-texniki dəstəkçisi, onun mütəşəkkil səviyyəyə çatmaq planlarının müəllifi ABŞ və onun müttəfiqləridir.
Regionda kövrəklik dərəcəsinin yüksəkliyi öz tempini saxladıqca Serbiyanın Kosovoya müdaxilə etmək ehtimalları böyük olaraq qalır.
Halbuki, NATO Kosovodakı hərbi mövcudluğunu gücləndirib və bunu nəzərə almaq məcburiyyətini Rusiya da, Serbiya da çox yaxşı hiss edir.
Buna baxmayaraq, NATO-nun Kosovodakı missiyasının potensial qalıcılığı barədə Alyans daxilində yekdil fikrin olmadığı Rusiyanı Qərbə, Serbiyanı isə Kosovoya qarşı xeyli həvəsləndirir.
Burada hansı direktivlərə əməl edilib-edilməyəcəyi o qədər də vacib deyil, əhəmiyyətli olan geostrateji ambisiyaların Balkan üzərindəki alovunun yüksələcəyidir.
Serbiyadakı seçkidən sonra tərəflərin temperaturu aşağı salmağa çalışdığı görünsə belə, strateji rəqabətlərin kəsişən nöqtələri vəziyyəti daha da gərginləşdirə bilər.
Kosovo məsələsini əhatə edən diskurs isə Serbiyanın kampaniyasında mərkəzi mövqe tutmağa davam edəcək.
Regiondakı başqa bir cəbhə isə Bosniya və Herseqovinanın ərazisi olan və demoqrafik tərkibində serblərin üstünlük təşkil etdiyi Serb Respublikasıdır ki, bu da qlobal oyunçuların diqqət mərkəzindən kənarda qalmayacaq.
Aqşin Kərimov
2024-cü il yanvarın 1-dən Rusiya Avrasiya İqtisadi Birliyində sədrlik funksiyalarını Ermənistana verir.
Bu barədə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin dekabrın 25-də Ali Avrasiya Şurasının iclasında bildirib.
“Mən erməni həmkarlarımıza və dostlarımıza uğurlar arzulayıram. Təbii ki, biz onlara lazım olan bütün yardımları göstərəcəyik”,-deyə Putin bildirib.
Xatırladaq ki, Avrasiya İqtisadi Birliyinin üzvləri Ermənistan, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Rusiyadır.
Hurriyet.az xəbər verir ki, "Nyu-York Tayms" nəşri ABŞ və Səudiyyə Ərəbistanından olan məmurlara istinadla Ər-Riyadın qiyamçı husilərlə müharibəyə qoşulmaq istəmədiyini yazıb. Nəşrin yazdığına görə, Səudiyyə krallığı 2030-cu ildə dünya biznes qovşağına çevrilməyi planlaşdırır. Müharibə isə ölkəni hər baxımdan geri sala bilər.
Ukrayna Parlamenti yetərsaysız qalır: kimisi vətən xaini olduğuna görə mandat itirdi, kimisi rüşvətə görə tutuldu, kimisi mandatdan qurtuluş yolu axtarır
Ukrayna Parlamentində deputatların sayı azalır. Lakin hərbi vəziyyət dövründə deputat korpusunun sıralarını seçki keçirməklə artırmaq mümkün deyil. UNİAN müharibə zamanı deputatların hara “yoxa çıxdığını” və neçə parlamentarinin Ali Radanın legitimliyini qoruduğunu araşdırıb. AYNA sözügedən araşdırmanı istinadla təqdim edir:
2023-cü ilin ikinci yarısında Ukraynada seçkilərin keçirilməsinin zəruriliyi barədə tez-tez eşidilirdi. Lakin...
Genişmiqyaslı müharibədən əvvəl ekspert mühiti hesab edirdi ki, Ali Radanın hazırkı çağırışının müddətini başa vurmaq ehtimalı azdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ukrayna Parlamentinin hazırkı deputatlarının səlahiyyət müddəti 2023-cü ilin payızında başa çatdı. İndi deputatların səlahiyyət müddəti faktiki olaraq uzandı. Ola bilsin ki, Ukrayna tarixinin ən uzun Ali Rada çağırışı bu çağırış olacaq. Çünki Rusiyanın işğalı və Ukraynada hərbi vəziyyətin tətbiqi ilə əlaqədar seçkilərin keçirilməsi mümkün deyil. Ona görə də 2023-cü il oktyabrın 29-da baş tutmalı olan yeni parlament seçkisi baş tutmadı.
"Ukrayna Konstitusiyası açıq şəkildə qeyd edir ki, Ali Radanın səlahiyyətləri hərbi vəziyyətin sonuna qədər davam etməlidir. Hərbi vəziyyət başa çatdıqdan sonra parlament seçkiləri keçirilə bilər və bundan sonra səlahiyyətlər yeni seçilmiş Ali Radaya keçəcək", “Penta” Tətbiqi Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri - Vladimir Fesenko qeyd edib.
Bununla belə, onun sözlərinə görə, müharibə uzanarsa və “aşağı intensivlikli” döyüşlərə çevrilərsə, Ukraynanın müttəfiqlərinin dövlətin demokratikliyini və hökumətin legitimliyini təsdiq etmək üçün seçkilər keçirməyə təşviq etməyə çalışacağını istisna etmək olmaz.
Legitimliklə yanaşı, Ukrayna Parlamentinin sürətlə deputatlarını itirməsi baxımından da seçkilər lazımdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, Ali Radanın konstitusiya tərkibi 450 xalq tərəfindən seçilmiş nümayəndədən ibarətdir. Bununla belə, hələ tam miqyaslı işğaldan əvvəl parlamentdə iyirmidən çox yer boş idi. Fakt budur ki, iyirmi altı deputatın seçilməli olduğu majoritar dairələrə malik icmalar işğal edilib. Başqa bir rayonda planlaşdırılmış əlavə seçkilər keçirilmədi - genişmiqyaslı işğal onların qarşısını aldı. Beləliklə, 2019-cu ildə cəmi 424 xalq deputatı seçilib.
Xainlər və "Monako Batalyonu"
2022-ci il fevralın 24-dən sonra parlamentarilərin sayı azalmağa davam edib. Xüsusilə, hazırda Ukraynada qadağan edilmiş Rusiyayönlü Deputatlar Şurasının "Müxalifət Platforması" Partiyasının təmizlənməsi ilə əlaqədar partiyanın deputatlarının 11-inin mandatları alınıb. Onların arasında: Mariupolun müdafiəçiləri Vadim Rabinoviç və Renat Kuzminin Rusiya əsirliyindən qaytarılması müqabilində Moskvaya verilən vətənə xəyanətdə təqsirləndirilən Viktor Medvedçuk Ukrayna vətəndaşlığından məhrum edilərək axtarışa verilib. Eyni siyahıda bu yaxınlarda Moskva vilayətində Ukrayna xüsusi xidmət orqanları tərəfindən aradan götürülən Taras Kozak, Oleq Voloşin və İlya Kiva da var.
Digər Rusiyapərəst personaj Nestor Şufriç də vətənə xəyanətdə şübhəli bilinib və zaminə buraxılmadan həbs edilib. Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, o, istintaqda olduğu müddətdə və istintaq təcridxanasında olduğu müddətdə Ali Radanın Söz Azadlığı Komitəsinin sədri vəzifəsində qalıb. Bu yaxınlarda nəhayət ki, bu vəzifəni itirib, amma hələ də xalq deputatıdır...
Xaricdə, deyirlər ki, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində Nataliya Korolevska ilə əri və “Müxalifət Platforması” fraksiyasından olan həmkarı Yuri Solodla birlikdə kef edirlər.
2020-ci ildə Viktor Medvedçukun başçılıq etdiyi nümayəndə heyətinin tərkibində Moskvaya səfər edən Tetyana Plaçkova deputat mandatını “ailə şəraitinə görə” təhvil verib. Və həmin vaxt Rusiya Federasiyasının artıq Ukrayna ərazisinin bir hissəsini işğal etməsinə baxmayaraq, “Ukraynalı nümayəndələr” Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının sədri və Rusiya deputatları ilə görüşüblər.
Yeri gəlmişkən, sözügedən səfərdə parlamentdə özünü hələ də əla hiss edən Oleksandr Koltunoviç də görünüb. Eləcə də keçmiş “Müxalifət Platforması”nın qalan nümayəndələri... Onların arasında “rus dünyasının” adi həvəskarlarından uzaq olanlar – Yuri Boyko, Mykola Skoryk, Sergey Lyovoçkin, İqor Abramoviç və başqaları var.
Məsələn, Lyovoçkin parlament fəaliyyətini bəhanə edərək Vyana və Nitsaya getməyi xoşlayır. Şayiələrə görə, o (təkcə o deyil) Ukraynadan daha çox xaricdə olur. Xüsusilə, Rusiya Federasiyasının tam miqyaslı işğalı başlamazdan əvvəl Ukraynanı tərk edən Abramoviç demək olar ki, hər zaman Fransada yaşayırdı. Ali Radanın sessiyalarına gələn belələrini mediada “Monako batalyonu” adlandırırdılar.
Qalmaqallar, intriqalar, araşdırmalar
Ancaq qalmaqallı xəbərlərlə gündəmə gələnlər təkcə Ukraynada qadağan olunmuş “Müxalifət Platforması”ndan olan deputatlar deyillər. Əgər Ali Rada “satqınlar”, “ilin ifşası”, “ilin rüşvəti” nominasiyalarını irəli sürə bilsəydi, o zaman onların sayı çox olardı.
Belə ki, “Regionlar Partiyası”nın keçmiş üzvü və IX çağırış Ali Radanın deputatı Andrey Derkaç dövlətə xəyanət və cinayət təşkilatında iştirakda ittiham olunub. Daha sonra o, Ukrayna vətəndaşlığından və deputat mandatından məhrum edilib. Əvvəllər "Xalqın Xidmətçisi" fraksiyasında olan, indi isə fraksiyası olmayan Aleksandr Dubinski isə həbsdədir.
“Xalqın Xidmətçisi”nin deputatı Oleksandr Truxinin qalmaqallı əhvalatı iki il əvvəl onun iştirakı ilə baş verən yol qəzasında altı nəfərin xəsarət alması ilə başlayıb. Xalqın seçdiyi deputatın sükan arxasında olmaması ilə bağlı yalan söyləməsini hələ də xatırlayırıq. Və onun “Buyurun, mən sakitcə meşəyə gedəcəm” ifadəsi artıq memə çevrilib.
Sonda o, istintaqla sövdələşməyə razılaşıb və 150 min dollar təklif edərək polis əməkdaşına rüşvət verməyə cəhd etdiyini etiraf edib. Və məhz bu rüşvət təklifinə görə Truxin “Dronlar ordusu”na 6 milyon qrivna köçürməlidir. Eyni zamanda, deputat səlahiyyətlərin ləğvi ilə bağlı bəyanat yazıb və mandatından məhrum edilib.
Ümumilikdə rüşvətlə bağlı hekayələr bu il bir-birinin ardınca ortaya çıxdı. “Xalqın Xidmətçisi”ndən olan deputat Lyudmila Marçenko məhəlləsinin həyətində hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının peyda olması ilə sərhədi keçmək icazəsi alqı-satqısı üçün aldığı pulu daş hasarın üstündən atarkən yaxalanıb. Bu iş məhkəməyə verilib və Marçenkonun fraksiya üzvlüyü ləğv edilib.
Şübhə ilə bağlı “Xalqın Xidmətçisi”nin digər nümayəndəsi Andrey Odarçenko da var. İstintaqın məlumatına görə, o, Ukraynanın Yenidənqurma və İnfrastrukturun İnkişafı üzrə Dövlət Agentliyinin məmuruna kriptovalyuta ilə rüşvət verməyə cəhd edib.
Digər deputat, “Gələcək Naminə” parlament qrupunun üzvü Sergey Labazyuk Baş nazirin Ukraynanın yenidən qurulması üzrə müavininə – Ukraynanın icma inkişafı, ərazilər və infrastruktur nazirinə və Baş nazirə rüşvət təklif etməkdə şübhəli bilinir.
Bütün bu hekayələrdə hələ də vəzifədə olan xalq deputatlarının mandatsız qalması an məsələsi ola bilər. Belə görünür ki, müharibə illərində açıq-aşkar zəif çıxış edən bütün xalq tərəfindən seçilmişlər deputat mandatlarını doldurmalıdırlar. Ancaq bir neçə "amma" var ...
İtirilmiş motivasiya
"Mənim üçün səlahiyyətlərin vaxtından əvvəl dayandırılması ilə əlaqədar Ali Radada deputatların sayının azalması səslərin toplanmasına və qanun layihələrinin icrasına cavabdeh olan şəxsə gəldikdə, həqiqətən də zərbədir", - "Xalqın Xidmətçisi" fraksiyasının rəhbəri David Araxamiya bu yaxınlarda televiziya verilişlərindən birində bildirib.
Onun sözlərinə görə, hələ də kifayət qədər çox insan parlamenti tərk etmək istəyir: "Amma biz buraxmırıq. Deyirik ki, buna imkan verməyəcəyik... Çünki insanlar sona qədər oturub dövlət üçün lazım olan qanunları qəbul etməlidirlər”.
“Siyasət” Analitik Mərkəzinin prezidenti, “Ukrayna Gələcəyin İnstitutu”nun eksperti İqor Popov qeyd edib ki, ölkədə parlamentin və parlamentarizmin rolunun çox yüksək olduğu şəraitdə belə, mandatından imtina etmək istəyənlərin sayı çox olur: “Bu, Ali Rada üçün təhlükə deyil, sadəcə yetərsayın toplanması üçün problemlər yaradır. Kimsə ezamiyyətdə olanda, kimsə xəstələnəndə, kimisə gəzintiyə çıxanda lazım olan qanun layihələri üçün 226 səs toplamaq həqiqətən problemdir”.
"Bu, bütün çağırış Ali Radanın sistem problemidir. Parlament seçkilərindən sonra şərti olaraq üç yüz nəfər koalisiyaya yazılır və müddətin ortasında, yarıdan çoxu artıq müxalifətdə olurlar. Bu, ona görə baş verir ki, deputatlar məsuliyyət daşımaq istəmirlər. Amma onlar həm də müəyyən komitə və qruplarda olmağın üstünlüklərini əldən vermək istəmirlər”, - ekspert qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, məsələ hökumətə etimad/etimadsızlıq səsverməsi ilə həll edilə bilər: “Sadə sözlə desək, hökumətin dəstəyini müdafiə edənlər hakimiyyətdir. Və 226 səs alınmazsa, o zaman hökumət dəyişdirilməlidir. Amma məsələ burasındadır ki, hərbi vəziyyət zamanı bunu etmək mümkün deyil".
Analitikin sözlərinə görə, deputatlıqdan getmək istəyənləri başa düşmək olar: "Məsuliyyətlə səlahiyyətlər arasında uyğunsuzluq var. Səlahiyyətlər azaldılır, üstəlik, bəyannamələrin qaytarılması, xaricə səfərlə bağlı fəsadlar var... Onlarla deputata qarşı cinayət işi var ki, onlar da araşdırılmır, donmuş vəziyyətdədir... Vaxtilə kimsə müəyyən sənaye sahələrinin maraqlarını lobbi etmək üçün lobbiçilik işinə görə Ali Radaya getdi. İndi isə hərbi vəziyyət şəraitində bu motivasiya yoxdur”.
Parlament legitimliyinin hüquqi nüansları
“Amma tək motivasiya deyil... Hazırda vəziyyət elədir ki, Ukraynada qadağan olunmuş “Müxalifət Platforması” fraksiyasının nümayəndələrinin yerinə siyahıda olan növbətilər gəlmir. Hələ bu ilin martında Mərkəzi Seçki Komissiyası qeyd etmişdi: "Prosedura uyğun olaraq, “Müxalifət Platforması”ndan növbəti namizədlərin dəyişdirilməsi, yəni seçilmiş xalq deputatları tərəfindən tanınması həyata keçirilməlidir. Bununla belə, MSK-nın fəaliyyətinə qadağa qoyulub. OPZZ-nin məhkəmə qərarı ilə verilməsi Mərkəzi Seçki Komissiyasının müvafiq qərar qəbul etməsini qeyri-mümkün edən haldır”. Yəni ki, qadağan olunmuş partiyanın deputatlarının mandat layihəsini hazırlaması və mandat layihələrini majoritarların hazırlaması nəticəsində Ali Radanın deputatlarının sayı azalır”, - politoloq əlavə edib.
Müəllif: Turan Abdulla