ABŞ-ın “Reuters” agentliyi “COVİD-lə yaşamaq: pandemiya harayacan gedib çıxa bilər?” başlıqlı məqalə yayıb. Novator.az-ın məlumatına görə, məqalədə qeyd olunur ki, koronavirus pandemiyasının üçüncü qışı yaxınlaşdıqca elm adamları heydən düşmüş hökumətləri və əhalini yeni dalğalara hazır olmağa çağırır. Vaşinqton Universitetinin müstəqil modelləşdirmə qrupunun – Sağlamlıq Göstəriciləri və Qiymətləndirmə İnstitutunun rəhbəri Kris Mörrey “Reuters”ə deyib ki, qarşıdakı qışda təkcə ABŞ-da hər gün bir milyona qədər adam infeksiyaya yoluxa bilər: “Bu göstərici indiki sutkalıq yoluxma sayından iki dəfə çox deməkdir”.

Məqalədə deyilir ki, soyuq aylarda insanlar qapalı məkanlarda daha çox vaxt keçirəcəklər, üstəlik, demək olar, maska taxmayacaq, sosial məsafə gözləməyəcək. Alimlər bunu nəzərə alaraq havalar soyuyanda infeksiyanın bir neçə dalğasının olacağını proqnozlaşdırırlar.

Amma mütəxəssislər virusdan ölənlərin və xəstəxanaya yerləşdirilənlərin sayının yüksək templə artacağına inanmırlar. Səbəb vaksinasiya tədbirləri, virusun yeni variantlarının çox da öldürücü olmaması, eyni zamanda koronovirusdan müalicə səviyyəsinin güclənməsidir.

Kris Mörreyin sözlərinə görə, ən çox risk altında olanlar virusa heç vaxt yoluxmayanlardır: “Amma o da var ki, virusa yoluxmayan elə bir adam qalmayıb”.

“Reuters” yazır ki, bu proqnozları eşidəndə istər-istəməz düşünürsən: görəsən, dünya COVİD infeksiyasının ağır, fövqəladə mərhələsindən haçan qurtulacaq? Görəsən, bu virus nə vaxt yalnız mövsümdən-mövsümə epidemioloji vəziyyəti bir qədər pisləşdirən endemik xəstəliyə çevriləcək?

Məqalədə xatırladılır ki, bir çox ekspert belə bir mərhələyə keçidin 2022-ci ilin əvvəlində başlanacağını düşünürdü: “Ancaq koronavirusun yüksək mutasiyaya uğramış omikron variantı ortaya çıxdı və gözləntilər alt-üst oldu. Potensial təhlükələr hələ qalır. Omikronun hazırda dominantlıq edən alt növlərini üstələyəcək yeni variantların ortaya çıxıb-çıxmayacağı bilinmir.

Dünya Səhiyyə Təşkilatı hesab edir ki, immunitetdən daha çevik yayınmağa, daha ağır xəstəlik törətməyə qabil virus variantlarının ortaya çıxması ən pis ssenari olardı. Qurumun London İmperial Kollecinin modeli əsasında hazırladığı hesabatda vurğulanır ki, yeni variantlarla bağlı bütün ssenarilər gələcəkdə daha böyük epidemiya dalğalarının baş verəcəyinə işarə edir.

“Reuters”ə danışan mütəxəssislərin əksəri COVİD-lə bağlı proqnoz verməyin daha da çətinləşdiyini deyib. Onlar bunu bir çox insanın ev şəraitində aparılan testlərə üstünlük verməsi, aldığı nəticəni rəsmi səhiyyə qurumlarına bildirməməsi, yekunda real vəziyyətin dövlətdən gizlin qalması ilə izah ediblər.

“Reuters” hazırda omikronun dünyanın bir çox yerində yayılmış alt növünün – BA.5-in çox yoluxucu olduğunu vurğulayır: “Bu o deməkdir ki, başqa diaqnozla xəstəxanaya yerləşdirilən xəstələr də sürətlə COVİD-ə yoluxa bilərlər.

Alimlərin proqnoz verməsini çətinləşdirən bir mühüm məqam da odur ki, peyvənd kombinasiyalarının, gücləndirici dozaların, həmçinin əvvəlki yoluxmalar nəticəsində qazanılmış immunitetin adamları qarşıdakı aylarda qoruyub-qorumayacağı bilinmir, həmçinin buster doza kampaniyalarının nə dərəcədə effektli olacağı bəlli deyil.

Mütəxəssislər Avstraliyadakı durumu da çox yaxından izləyir. Bu ölkədə mövsümi qrip COVİD infeksiyası ilə birlikdə xəstəxanaların yüklənməsinə səbəb olub. Alimlər ehtiyat edirlər ki, Qərb dövlətləri sakit keçən bir neçə qrip mövsümündən sonra Avstraliyadakı mənzərə ilə rastlaşa bilər.

Dünya Səhiyyə Təşkilatı bəyan edir ki, hər bir ölkə peyvəndlərdən tutmuş testlərə, sosial məsafə məhdudiyyətlərindən tutmuş maska taxmaq şərtlərinə qədər müdafiə vasitələrindən yararlanmaqla, arsenaldakı bütün tədbirlərdən istifadə etməklə yeni dalğalara hazırlaşmalıdır”.

“Reuters” İsrail Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə Xidmətinin rəhbəri Şeron Alroy-Preysin açıqlamasını misal gətirir. Şeron Alroy-Preys bildirib ki, İsrail hökuməti bu yaxınlarda ölkənin beynəlxalq hava limanında səyahət edənlərin COVİD testindən keçmək tələbini dayandırıb: “Ancaq ölkə böyük bir infeksiya dalğası ilə qarşılaşarsa, bu təcrübəni bir neçə gün ərzində bərpa etməyə hazırdır. İnfeksiya dalğası gələndə biz maska taxmalı, testdən keçməliyik. Bu, COVİD-li bir həyatdır”.

Mənbə: Reuters.com

Böyük Britaniyada 17 min 500 nəfərə aid məlumatlar göstərir ki, “Covid” testinin nəticəsi müsbət olmuş şəxslərdə indi ən çox rast gəlinən simptom boğaz ağrısıdır. Digər xarakterik əlamətlər isə baş ağrısı, burun tıxanıqlığı və öskürəkdir.

BBC xəbər verir ki, Britaniya Milli Sağlamlıq Xidmətinin (NHS) siyahısında ilk yerləri tutan yüksək hərarət və iybilmə/dadbilmənin itməsi əlamətləri artıq nadir hallarda ortaya çıxır.

Tez-tez rast gəlinən simptomlar səsin batması, asqırma, yorğunluq, əzələ ağrıları və başgicəllənmədir.

“Zoe App” tətbiqin məlumatlarına görə, “Covid-19”-un 20 əsas əlaməti aşağıdakılardır:

boğaz ağrısı – 58%
baş ağrısı – 49%
burun tutulması – 40%
quru öskürək – 40%
burun axması – 40%
bəlğəmli öskürək – 37%
səs tutulması – 35%
asqırma – 32%
yorğunluq – 27%
əzələ ağrıları – 25%
başgicəllənmə – 18%
limfa düyünlərinin şişməsi – 15%
göz ağrısı – 14%
iybilmə hissinin dəyişməsi – 13%
sinə ağrıları – 13%
qızdırma – 13%
tərləmə-titrəmə – 12%
tənginəfəslik – 11%
qulaq ağrısı- 11%
dadbilmə hissinin itməsi – 10%.
Bu əlamətlərə digər araşdırmalarda da rast gəlinir.

covid-19, səhiyyə, sağlamlıq, virus, koronavirus, pandemiya

Britaniyada “React-1” sorğu mərkəzinin təsadüfi yolla seçilən 150 min nəfərin məlumatlarına əsaslanan araşdırmasına görə də pandemiyanın ortaya çıxmasından bugünədək “Covid-19” simptomlarında dəyişiklik baş verib.

Alimlər qeyd edirlər ki, buna səbəb vaxt keçdikcə virusun dəyişməsi və ya mutasiyası ola bilər.

İlk dəfə Uhanda aşkar edilmiş “Covid-19” sonradan müxtəlif variantlarda ortaya çıxıb və bu variantlardan biri olan “Omicron” dominant növə çevrilib.

“React-1” araşdırmasının müəllifləri – “Imperial College London”-un tədqiqatçıları qeyd edirlər ki, bu variantda ən az rast gəlinən əlamətlər iybilmə və dadbilmə hissinin itməsidir.

“Omicron”-un bu ilin mart ayından etibarən sürətlə yayılmağa başlamış BA.1 və BA.2 növlərində daha çox qrip simptomlarını xatırladan vəziyyət müşahidə olunub.

Sonra “Omicron”un iki alt variantı – BA.4 və BA.5 dominant olub və virusun yayılma sürətini artırıb.

ABŞ ən çox müharibə veteranının intihar etdiyi ölkələrdən biridir. Müharibədən sağ çıxmağın psixi, emosional və mənəvi travması nəticəsində bu ölkədə veteranlar intihar riski yüksək olan qruplar sırasındadır. ABŞ-ın İntiharın Qarşısının Alınması İdarəsinin məlumatına görə, son 20 ildə 30 mindən çox müharibə veteranı intihar edib. İraq və Əfqanıstan müharibələrindən sağ qayıdan amerikalı veteranları arasında intihar halları bu günə qədər davam edir.

Birləşmiş Ştatlarda intihar hallarının qarşısının alınması, müharibə veteranlarının hüquqlarını gücləndirmək və veteranlara cəmiyyətdə hörmətlə yanaşılmasını təmin etmək üçün xüsusi qanunlar qəbul edilir, televiziya kanallarında onların keçmiş fəaliyyətlərinə dair videoçarxlar nümayiş olunur. Xüsusilə xəbər kanallarında yayımlanan sosial çarxlarda veteranların ailələri ilə birlikdə qatıldıqları incəsənət və musiqi kurslarındakı fəaliyyətləri göstərilir. Bundan başqa ölkədə veteranlara kirayə evlər verilir, bu evlərin kirayəsi dövlət tərəfindən ödənilir. Eyni zamanda, ev almaq istəyən veteranlar üçün vəsait toplanılması məqsədiylə ianə kampaniyaları təşkil edilir. Müharibə veteranları arasında intihar hallarının digər ölkələrdə də olduğunu nəzərə alaraq, mövzu ilə bağlı ciddi araşdırmalar aparan dünyanın ən böyük mərkəzlərindən birinin mütəxəssisi ilə söhbətləşdik.

Posttravmatik stress pozuntusu (PTSD) Milli Mərkəzinin icraçı direktoru prof.dr.Paula Şnurr “Report”un yerli bürosuna müsahibəsində PTSD sindromunun müayinəsi, müalicəsi və xəstəliklə bağlı ABŞ təcrübəsi paylaşıb.

Amerikalı alim bildirib ki, hazırda icraçı direktoru olduğu mərkəz 33 ildir, ABŞ-da travma təcrübəsi olan veteranların, hərbi qulluqçuların və mülki şəxslərin müalicəsi sahəsində dünyanın aparıcı tədqiqat və təhsil müəssisələrindən biridir. O, karyerasını PTSP sindromu ilə yaşayan amerikalı veteranların klinik baxışını inkişaf etdirməyə və ən təsirli müalicə üsullarını tapmağa həsr edib.

P.Şnurr PTSD-dən əziyyət çəkən xəstələr və simptomun bilməyən tərəflərindən danışıb: “Hər birimiz bilməliyik ki, xəstəlik sadəcə müharibə veteranlarında deyil, fiziki və ya cinsi təcavüzə, fəlakət və ya ciddi qəza kimi travmatik hadisəyə məruz qalan hər kəsdə ortaya çıxa bilər. PTSD-nin dörd növ əlaməti var: - hadisəni xatırlamaqdan qaçınmaq, qəzəb və günahkarlıq hissi və həddindən artıq həyəcanlanma, düşüncə və hisslərdə dəyişiklik. Demək olar ki, hər kəs travmatik hadisədən sonra müəyyən dərəcədə bu simptomları yaşayır. Simptomlar şiddətli olmadıqca və ən azı 30 gün davam etmədikcə biz PTSD diaqnozu qoyulmur”.

Alim bildirib ki, amerikalıların təxminən 6 faizi həyatının hansısa mərhələsində travma sonrası stress pozğunluğundan əziyyət çəkir. Veteranlar arasında daha çox rast gəlinən xəstəliyin aşkarlanması və müalicəsi üçün dövlət proqramları hazırlanıb və 2007-ci ildə ABŞ Konqresi xüsusi qanun qəbul edib. Qanuna əsasən, veteranlarla bağlı olar qurumlara əlavə səlahiyyətlər verilib: "Mərkəzimizdə veteranların və onların yaxınlarının mərkəzlə əlaqə qurması və mütəxəssislərlə söhbət etməsi üçün qaynar xəttlər fəaliyyət göstərir. Təşkilatda PTSD sindromunun aşkarlanması xüsusi testlər vasitələrlə həyata keçirilir. Travmatik təcrübə yaşayan bir şəxs simptomlarla bağlı altı sualdan üçünə “bəli” cavab versə, PTSD olma etimalı yüsəkdir.

Simptonlar bütün həyata müdaxilə edir, ona görə də vaxtında aşkar olunduğu halda müalicə vasitələri xəstənin həyatını asanlaşdırır. PTSD diaqnozu qoyulmuş bir şəxs üçün həm psixoterapiya, həm də dərmanlarla bir sıra təsirli müalicələr üsulları mövcuddur. Bunlardan ən effektiv olanı isə travmaya yönəlmiş psixoterapiya metodurdur ki, bu da 8 ilə 16 seans arasında dəyişir. Bu metodla yaddaş üzərində işlənilir və qurbanların həyata tam inteqrasiya etməsi, xoşagəlməz xatirələri xatırlatmaması üçün intensiv müalicələr tətbiq olunur. Uğurlu müalicə ilə uğurlu nəticələr əldə oluna bilər. Onu da qeyd edim ki, iyun ayı ABŞ-da PTSD maarifləndirmə ayıdır. Ümid edirik ki, bütün dünyada PTSD qurbanlarının aşkar olunması və müalicəsi üçün yetərli qədər maarifləndirmə fəaliyyətləri həyata keçiriləcək”.
report