Beynəlxalq tranzit layihələri üzərindən cızılan yeni dünya düzəninin formalaşması sürətlənməkdədir. Öndə gedən güc mərkəzləri, başda Böyük Britaniya ilə ABŞ olmaqla, anqlosaks cinahı və Vatikanın başında durduğu Avropadır.

Avropanın ABŞ-ın Hindistandan başlayan “Ədviyyat Yolu”na alternativ olan “Global Gateway” layihəsində Mərkəzi Asiya önəmli yer tutur. Qazaxıstan prezidenti Kasım Jomart Tokayevin Avropaya son səfərinə də bu kontekstdə baxmaq lazımdır. Avropa İttifaqının Rusiyadan yan keçən nəqliyyat dəhlizinin yaradılması üçün Mərkəzi Asiyada dəmir yolu şəbəkəsinin inkişafını maliyyələşdirməyə başlaması da bu geosiyasi yaxınlaşma kontekstində baş verən prosesdir.

Proses rəsmi olaraq yanvarın 29-da Brüsseldə Avropa, Mərkəzi Asiya və onun hüdudlarından kənarda hökumətləri, maliyyə institutlarını, biznesləri və vətəndaş cəmiyyətini bir araya gətirən Aİ-Mərkəzi Asiya Nəqliyyat Bağlantısı üzrə “Qlobal Gateway” İnvestorlar Forumunun açılışı ilə başladı. Avropa Komissiyasının icraçı vitse-prezidenti Valdis Dombrovskis Forumda iştirak edən Avropa və beynəlxalq maliyyə qurumlarının Mərkəzi Asiyada dayanıqlı nəqliyyat bağlantısına dəstək və investisiyalar üçün 10 milyard avro ayıracaqlarını açıqladı.

Rusiyanın Ukraynaya təcavüzü Avropa və Asiya arasında Rusiyadan tranzit keçməyən alternativ etibarlı səmərəli ticarət yollarının tapılmasının vacibliyini vurğulayan Avropa rəsmisi nəqliyyat əlaqələrinin inkişafının biznes üçün yeni imkanlar açmaqla yanaşı, həm də Mərkəzi Asiyanın regional inteqrasiyasını və iqtisadi inkişafını gücləndirmək vasitəsi olduğunu bildirərək, investorların forumu “Qlobal Gateway”i etibarlı əlaqə prinsiplərinə uyğun olaraq, ardıcıllığın bütün aspektlərinə uyğun gələn nəqliyyat əlaqələrinə diqqət yetirməyə çağırdı.

10 milyard avroluq layihə planlaşdırılan investisiyaların məcmusudur və Forumda iştirak edən beynəlxalq tərəfdaşlarla geniş məsləhətləşmələrdən sonra Avropa Komissiyası qısa müddətdə Mərkəzi Asiyada nəqliyyatın dayanıqlı inkişafı üçün səfərbər edilməsini nəzərdə tutur.

Konkret sözlə desək, Forumun ilk günündə ümumi 10 milyard avronun bir hissəsi kimi bir sıra mühüm öhdəliklər götürülür. Bunlara daxildir:

Avropa İnvestisiya Bankının (AİB) vitse-prezidenti Teresa Çervinska tərəfindən Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistan hökumətləri, eləcə də Qazaxıstan İnkişaf Bankı ilə ümumi dəyəri 1,47 milyard avro olan Anlaşma Memorandumları imzalayıb. Bu kreditlər Avropa Komissiyasının maliyyəsi hesabına mümkün olacaq.

Sonrakı gün isə Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (AYİB) vitse-prezidenti Mark Bovmanın təmsil etdiyi qurum Qazaxıstanla nəqliyyatın ümumi inkişafı üçün artıq hazırlıq mərhələsində olan layihələrlə birlikdə 1,5 milyard avro dəyərində investisiya kəməri ilə Anlaşma Memorandumu imzalamalı idi. İnvestorlar Forumu Avropa Komissiyası, Aİ-yə üzv dövlətlər, Mərkəzi Asiya, eləcə də Qafqaz ölkələri və Türkiyədən yüksək ranqlı nümayəndələri bir araya gətirir. İştirakçılar qisminə G7 ölkələri, digər həmfikir ölkələr, maliyyə institutları və özəl sektor daxildir.

İnvestorlar Forumu Mərkəzi Asiya ölkələri, Türkiyə, eləcə də Şərq Tərəfdaşlığı ölkələri ilə tam tərəfdaşlıq şəraitində Qara dəniz və Qafqaz regionları vasitəsilə Mərkəzi Asiya ilə birbaşa nəqliyyat əlaqələrinin qurulmasını dərinləşdirməyə yönəlib.

“Qlobal Gateway” Aİ-nin dünya miqyasında enerji və nəqliyyat sektorlarında əlaqələri artırmaq, səhiyyə, təhsil sistemlərini gücləndirməyə istiqamətlənmiş layihədir.

Beləliklə, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu təşəbbüsün ümumi investisiya həcmi 10 milyard avroya qədərdir. Açıqlanan son məlumata görə, yanvarın 30-da iki kredit sazişi imzalanıb: Qazaxıstanla (1,5 milyard avro) və Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanla (1,47 milyard avro).

Layihə Rusiya ərazisindən konteynerlərin tranzitinə bir növ alternativ olaraq Orta Dəhliz (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu, TMTM) işləyəcək.

Dünya Bankının proqnozlarına görə, 2030-cu ilə qədər Xəzər dənizi ilə daşımaların həcmi 3 dəfə artaraq 11 milyon tona çatacaq. Lakin TMTM ilk növbədə regional dəhliz olaraq qalacaq və tranzit onun həcminin 40%-dən azını təşkil edəcək.

Beləliklə, “Global Gateway” layihəsnin müəllifi olan Avropanın Parlamenti də Brüssel və Mərkəzi Asiya arasında əməkdaşlığın əsas istiqamətlərini əks etdirən Aİ-nin Mərkəzi Asiya üzrə Strategiyasını qəbul edib. Strategiyanın istiqaətləri bunlardır:

1. Avropa İttifaqı Rusiya və Ukrayna arasındakı münaqişədən “Mərkəzi Asiya ilə əməkdaşlığı gücləndirmək və Rusiyanın bölgədəki təsirinə qarşı çıxmaq” üçün istifadə etməyə ümid edir.

2. Avropa İttifaqı Mərkəzi Asiyanı “strateji əhəmiyyətli region” adlandırır və ticarət və iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsində maraqlı olduğunu vurğulayır.

3. Eyni zamanda, “sanksiyalar üzrə sıx fikir mübadiləsinin davam etdirilməsinə və sanksiyalardan yayınmanın qarşısını almaq üçün səylərin gücləndirilməsinə” xüsusi diqqət yetiriləcək.

4. Strategiya həmçinin Avropa İttifaqının Rusiya və Çindən rəqiblərini “sıxıb çıxarmaq” istədiyi regionla əməkdaşlıq sahələrini müəyyən edir: enerji və xammalın çıxarılması.

5. Lakin regionla yaxınlaşmağa ümid edən Aİ hələ də Mərkəzi Asiya ölkələrini demokratik hesab etmir, onların rəhbərliyini insan haqlarının pozulmasında və siyasi təqiblərdə ittiham edir.

Belə görünür ki, Avropanı Mrkəzi Asiyada cəlb edən əsas amillərdən biri enerji resurslarıdır. Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə Avropani “qaz bahalaşdırmaqla donmağa məhkum etmək istəyən” ABŞ-dan canını qurtarmağın ən rahat yolu enerji resurslarına birbaşa kəsə yoldan çıxışdır. ABŞ-ın Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda Avropaya vurduğu “qaz zərbəsi”nə nəzərə salsaq, bunları görə bilərik.

Bayden administrasiyasının ABŞ-ın yeni mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) ixrac layihələrini qadağan etmək təşəbbüsünün arasında nə durur:

1. Birləşmiş Ştatlar Avropaya Rusiyadan “totalitar” qaz almağı qadağan edir, onu daha yüksək qiymətə Amerika LNG ilə əvəz edir.

2. ABŞ həddindən artıq qiymətlərlə Avropaya ixracını üç dəfə artırır.

3. Ucuz enerji resurslarına girişi olmayan sənaye nəhəngləri-“Mercedes” və “VAG” kimi titulu sənaye birlikləri də daxil olmaqla, Aİ-dən ABŞ-a qaçır.

4. Avropa idxalı artırmaq, yəni qazın qiymətini azaltmaq və sənayeni bərpa etmək üçün daha çox terminal tikmək istəyir.

5. ABŞ “iqlimi xilas etmək” bəhanəsi ilə yeni LNG qaz layihələrini qadağan edir, qiymətləri yüksək saxlayır və tədarükləri məhdudlaşdırır.

Bunun əvəzində ABŞ Mərkəzi Asiyanın köməyi ilə Çin monopoliyasına qalib gəlməyə ümid etdiyini açqlayıb. Amma Vaşinqtonun əsas qalib gəlmək istədiyi hədəflər sırasında Avropanın da olduğunu inkar etmək olmaz. Məsələn, bu yaxınlarda “Amerikanın Səsi” xəbər verdi ki, “Çinin müasir texnologiyalarda istifadə edilən nadir elementlərin istehsalı və tədarükü üzrə virtual monopoliyasına son qoymaq üçün ABŞ Mərkəzi Asiya hökumətləri ilə fəal şəkildə əlaqə saxlamalıdır.

Dünya bu elementlərin “yaşıl enerji”dən tutmuş hərbi texnologiyalara qədər müxtəlif sahələrdə istifadəsini daim genişləndirdiyi üçün onlara tələbat artır. Çin hələlik öz yataqları ilə kifayətlənir, lakin onun yeni mənbələrə müraciət etməsi an məsələsidir. Ona görə də ABŞ bu sahədə Çini qabaqlamalı və bu resurslarla zəngin olan Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əməkdaşlığı qətiyyətlə təşviq etməyə başlamalıdır.

Hər şey təkcə Vaşinqtondan asılı deyil. Mərkəzi Asiya dövlətləri də öz növbəsində Qərb dövlətləri ilə bu sahədə əməkdaşlıq üçün əlverişli investisiya mühiti yaratmalıdırlar. Hər halda ABŞ bu müsabiqədə iştirak etməyə borcludur”.

Sözsüz ki, ABŞ-ın geri dönülməz şəkildə ram etmək istədiyi və onun çətirinin altından çıxmağa can atan Avropa da “mehriban düşmən”dir.

Eləcə də Britaniya Mərkəzi Asiyada aktivləşməkdədir. Bu məqsədlə “ingilis ağlı” ilk dəfə olaraq keçmiş sovet respublikaları ilə sammit keçirməyi planlaşdırır. Belə ki, Böyük Britaniya hökuməti parlamentin 2024-cü ildə Mərkəzi Asiya ölkələrinin xarici işlər nazirlərinin iştirakı ilə 5+1 formatında ilk sammitin keçirilməsilə bağlı tövsiyəsi ilə razılaşıb.

Burada sözügedən 5 ölkə Tacikistan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Qazaxıstandır. Bu istək Britaniyanın Mərkəzi Asiya ölkələri ilə əlaqələri ilə bağlı parlament sorğularına hökumətin cavabı əsasında hazırlanmış parlament hesabatında öz əksini tapıb.

Həmçinin, Britaniya Rusiya Federasiyasına qarşı sanksiyalardan yayınmaları olduğuna görə Cənubi Qafqazda maliyyə kəşfiyyatını gücləndirir. Belə ki, Britaniya hökuməti Rusiyaya qarşı sanksiyalardan yayınma riskləri səbəbindən Cənubi Qafqaz və Mərkəzi Asiya ölkələrinin maliyyə kəşfiyyat xidmətləri ilə əməkdaşlığı gücləndirmək niyyətində olduğunu açıqlayıb. Bu barədə Fransa xüsusi xidmət orqanlarının məxfi ruporu “Intelligence Online” məlumat yayıb.

Qeyd olunur ki, Böyük Britaniya Xarici İşlər Nazirliyinin sanksiyalar departamentinin nümayəndə heyəti Gürcüstan, Ermənistan və Özbəkistana səfər edəcək və maliyyə kəşfiyyatının işinə nəzarət edən departamentlərin nümayəndələri ilə görüşəcək. Məqsəd bu xidmətlərin işini aktivləşdirmək, o cümlədən Rusiyaya qarşı sanksiyalara riayət etməkdir.

Ülviyyə ŞÜKÜROVA

Xaləddin İbrahimli" Xalqızımız kənardan dəstək xəyalpərəstliyinə son verməlidir"
Türkiyənin “Çağ” Universitetinin azərbaycanlı professoru, politoloq Xaləddin İbrahimli
Pressklub.az-a müsahibəsində regionda cərəyan edən prosesləri, o cümlədən AzərbaycanErmənistan, Azərbaycan-Qərb münasibətlərində baş verən hadisələri şərh edib.
– Martın 17-də Rusiyada prezident seçkiləri keçiriləcək, artıq hazırkı prezident Vladimir
Putinin namizədliyi qeyd alınıb. Görünən odur ki, Kremlin ssenarisində dəyişən bir şey yoxdur.
Amma namizədlərdən Putinin Ukrayna siyasətini tənqid edən Boris Nadejdin geniş populyarlıq
qazanır, müxalifətin çağırışı ilə ona 150 mindən artıq vətəndaş imza verib. Bu ondan xəbər
verir ki, Rusiya cəmiyyəti müharibədən yorulub və iqtisadi durumun ağırlaşması da
narazılıqları artırır. Yaxın dövr üçün Rusiya daxilində nələr baş verə bilər?
– Rusiya toplumunun müharibədən yorulması bir gerçəklikdir. Xalq Ukrayna ilə savaş istəmir. Bu
müharibə psixoloji baxımdan çox ağırdır. Həm də Rusiyada hiss edir və bilirlər ki, Putin olmasa,
müharibə də dərhal dayanacaq. Ona görə də alternativ namizədin seçilmə şansı çoxdur. Boris

Nadejdin elə də populyar şəxs olmasa da reytinqi hər gün artır. Bunun səbəbi məhz yuxarıda
söylədiklərimdir. Putin seçkiləri saxtalaşdırsa, bu zaman ölkə içində narazılıq daha da arta bilər.
Bu narazılığın isə haralara gətirib çıxacağını söyləmək çətindir. Bütün hallarda, ən yaxşı variant
Putinsiz Rusiyadır. Bu baş verərsə, Rusiya bir sıra təməl problemlərini həll etmiş olar.
– Yaxın Şərqdə ötən ilin oktyabrından başlayan hərbi münaqişənin əhatə dairəsi genişlənir.
HAMAS-İsrail müharibəsi uzanır, Qırmızı dənizdə böhran həllini tapmayıb, ABŞ-Britaniya
koalisiyasının husilərə hava zərbələri effektli deyil, dünən isə İrana bağlı proksi qruplar
İordaniyada ABŞ hərbçilərini öldürdü. İndi dünya ABŞ-ın hansı cavab tədbirləri görəcəyini
müzakirə edir. Beləliklə, Yaxın Şərqdəki böhran daha da böyüyə, böyük qüvvələrin
qarşıdurmasına çevrilə bilərmi?
– Fikrimcə, ABŞ və İsrailin 2011-ci ildə “ərəb baharı” ilə başlayan Orta Şərqi yenidən
şəkilləndirmək planı hələ davam edir. Nə deyilməsindən asılı olmayaraq, adı çəkilən iki dövlət,
eyni zamanda Orta Şərqi xaosa sürükləməkdədir. Vaşinqton və Təl-Əvivin əlində alət olan İran
bölgədə böhranın dərinləşməsinə və genişlənməsinə çalışır. İranın sağa-sola raket zərbələri bu
işə xidmət edir. Yəməndəki proseslər – ABŞ-ın husilərə xırda-para zərbələri buraya Qərbin daha
genişçaplı müdaxiləsi və Babül-Məndəb boğazına əl qoyması üçün qapı açır. Burada da alət
islam qılafına bürünmüş və müsəlman toplumları aldatmağı bacaran İrandır. ABŞ və dostları
BRICS ölkələrinin sahillər boyu təsirini azaltmağa, Çinin həm dəhliz, həm yol güzərgahlarını öz
təsiri altına almağa çalışır. Bunun da yolu Orta Şərqin yenidən şəkilləndirilməsindən, bunun yolu
da bölgənin daha dərin xaosa sürüklənməsindən keçir. Türkiyəni bu prosesin içinə çəkə
bilmədilər, hakimiyyət ağıllı davrandı və güney sərhədlərindən kənara çıxaraq, xaosun ölkə içinə
girməsini önlədi.
Ola bilsin, İran da xaosa sürüklənsin. ABŞ bunu, təbii ki, istəmir. Çünki belə xaosdan İranın
içindən yeni böyük bir dövlət ortaya çıxa bilər. Lakin molla rejimi bütün islam dövlətlərini özünə
düşmən etdi. İranda xaos olsa, bunun anlamı o olacaq ki, molla rejimi artıq tələblərə cavab verə
bilmir, ABŞ və İsrail İranda yeni avtoritar rejim formalaşdırmaq planını işə salıblar. Yeni rejim də
İranın unitar quruluşunu pozmamağı hədəf seçəcək. Qərbdən İranın bütövlüyünün pozulmasına
yönəlik hər-hansı bir addımın atılacağını gözləmək çox yanlış düşüncədir.
– Türkiyə ilə ABŞ arasında F-16 anlaşmasını necə dəyərləndirirsiniz? Dünən ABŞ dövlət
katibinin müavini Viktoriya Nuland bildirdi ki, Ankara F-35 proqramına qayıda bilər, bir şərtlə,
Rusiyadan alınmış S-400 ZRK-lardan imtina edilməlidir. Ərdoğan İsveçin NATO üzvlüyünə
“yaşıl işıq” yandırdıqdan sonra Rusiya-Türkiyə münasibətlərində durum necə olacaq? Liviyada,
Suriyada Türkiyəyə qarşı təxribatlar gözlənilirmi?
– Türkiyənin təməl problemi İraq və Suriyanın şimalında sərhəd boyu nəzarəti tam ələ almaqdır.
Rusiya burada Türkiyəyə ciddi mane olur, nə qədər təzadlı görünsə də, ABŞ və İranla sinxron
hərəkət edir. ABŞ Türkiyənin istəyinin baş tutmaması üçün hər yola əl atır, F-16- ların
verilməməsi bu işin görünən tərəflərindən biridir. Lakin Türkiyə Suriya və İraqın şimalında bütün
sərhəd boyu güvənli bölgə yaratmaqda qərarlıdır, başqa alternativ də yoxdur. Türkiyə cənub
sərhədlərini nəzarətə götürməli, ordusu olan, amma siyasi hakimiyyəti olmayan yeni dövlətin
formalaşdırılmasına imkan verməməli, islam dünyası ilə əlaqələrinin qırılmasına əngəl olmalıdır.
Türkiyə islam dünyasının lideridir və hər zaman liderliyə oynamağa məcburdur. O, bu rolu
üstlənməsə, İranın, ya da Səudiyyənin liderliyini qəbul etməlidir. Bu isə Türkiyənin Orta Şərqdə

Livan və ya İraq kimi sıradan bir dövlətə çevrilməsi deməkdir. Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) isə
daha önəmli üstün yöndür və bu, başqa söhbətin mövzusudur.
– Azərbaycan-Ermənistan normallaşma prosesində yaranmış durumu necə dəyərləndirirsiniz?
Prezidentin yerli kanallara müsahibəsində səsləndirdiyi tezislərdən sonra Ermənistan
rəhbərliyi əlavə şərtlər irəli sürür, Avropa İttifaqı Azərbaycana qarşı xəbərdarlıq mesajları
göndərib. Sülh sazişinin yaxın zamanlarda əldə olunması, tərəflərin kompromislərə getməsi
mümkündürmü?
– Avropa Birliyi (AB) Ermənistanı sülh sazişi bağlamağa qoymur, Fransanı qabağa veriblər. Lakin
AB-nin, konkret olaraq, Fransanın prosesə təsir imkanları zəifdir. İrana çox güvənirdilər, o da bəlli
bir yerə qədər təzyiq göstərdi. Hazırda Tehranın bu təzyiqi dayandırdığını düşünmək olmaz. Bir
konfederasiya olaraq AB təmsilçi qismində üzv dövlətlərdən biri kimi bölgəyə gələ bilmir. Hətta
Ermənistan və Gürcüstan AB üzvü olsalar belə, bunun baş verməsi gerçək görünmür. Qafqazla
AB-nin arasında Türkiyə var. Yəni, Ermənistan Qərbin fitnə-fəsadlarına uymamalıdır. Türkiyə və
Azərbaycanla münasibətlərini ön plana çəkməlidir. Bu zaman mühasirədən çıxmış olacaq. O,
coğrafi olaraq Azərbaycan və Türkiyənin mühasirəsindədir və bu mühasirədən onu ancaq
Azərbaycan və Türkiyə çıxara bilər. Qabaqda İranın bölünməsi ilə daha dərin mühasirəyə düşə
bilər. Ermənistan bu gerçəklikləri nəzərə almalı və Zəngəzur dəhlizinin açılmasına razılıq verərək,
mühasirədən çıxmalıdır. Mən bunun gerçəkləşəcəyinə əminəm. Ermənistan bunu etməzsə,
proseslərdən kənarda qalacaq, hətta bir dövlət kimi yaxın gələcəkdə varlığını itirə bilər. Rusiya
da uzun müddətdir Qafqazda zəifləyir, yaxın gələcəkdə bu, daha aydın hiss olunacaq.
– AŞPA Azərbaycan nümayəndə heyətinin mandatını 1 illiyinə dondurdu, rəsmi Bakı da
ümumiyyətlə, Avropa Şurasından və Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin yurisdiksiyasından
çıxmaqla hədələyir. Qarşıda nə baş verə bilər, prezident seçkilərinin nəticələrinə Qərb
təşkilatların mövqeyi necə olacaq və bu seçki sonrası proseslərə – Azərbaycan-Qərb
münasibətlərinə necə təsir edəcək?
– AB, Avropa Şurası təzyiqlər göstərəcək, amma çətin ki, istəklərinə nail olsunlar. AŞPA-da son
baş verənlər da bu təzyiqin bir formasıdır. İnsan haqlarından, seçkilərin qeyri-şəffaf
keçirilməsindən, siyasi məhbuslardan danışan Qərb qurumları səmimi deyillər, heç zaman
səmimi olmadılar, xalqımızı aldatmaqla, riyakarlıqla məşğul oldular. Bu problemlər illərdir var və
Qərbdə bunu yaxşı bilirlər. İndimi gördülər, indimi ayıldılar?! Baxarsınız, bir ildən sonra yenə heç
nə olmamış kimi Avropa ilə hər şey qaldığı yerdən davam edəcək.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində istədiklərini edə bilmirlər, təəssüf ki, təzyiq əsasən
bununla bağlıdır. Xalqımız da öz problemlərini özü həll etməyi öyrənməlidir. Kənardan dəstək
xəyalpərəstliyinə son verməlidir.
Turqut

Opera və Balet Teatrının əməkdaşı, Xalq artisti Gülağası Mirzəyev “Telefon söhbəti” rubrikasında Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Müsahibəni təqdim edirik.

- Gülağası bəy, sizin illərdir vurğuladığınız məsələ yenə gündəmi zəbt edib. Balet artistlərinin təqaüd yaşının 40-dan 65-ə qaldırılması son günlər yenidən müzakirə olunan məsələlərdəndir. Yəqin ki, xəbərdarsınız.

- Bəli, mən də sosial şəbəkələrdə gördüm. Düz qeyd etdiniz, 10 ilə yaxındır, bununla bağlı danışıram və məsələnin nə qədər ciddi olduğunu diqqətə çatdırmaq istəyirəm. Çünki bu, balet artistlərinin ən ağrılı yeridir. Bir balet artistinin təqaüdə çıxması üçün 60 yaşı gözləməsi ağlasığmazdı. Bu, sənətin inkişafı, onun gələcəyi üçün böyük təhlükə deməkdir.

- Həqiqətən də... Axı 60 yaşına kimi balet artistinin səhnədə formada qalması mümkünsüzdür.

- Məsələ də budur. Sovet dövründən 2006-cı ilə qədər güzəştli şərtlərlə yaşa görə əmək pensiyası hüququ mövcud olub. Buna əsasən 20 il stajı olan balet artistləri rahatlıqla təqaüdə çıxırdılar. Çünki bu müddət ərzində bədən zədələnir, o qədər travma toplanır ki, daha səhnəyə çıxmaq mümkün olmur.

Bəzi artistlərimiz və istedadlı şəxslər demişkən, hər bir yaxşı ifaçı yaxşı müəllim ola bilməz. Çünki pedaqoqluq tamam başqa istiqamətdir.

Bu problem mütləq həll olunmalıdır, çünki balet sənətinin gələcəyi gənclərimizdən asılıdır, amma indiki durumda onlar bu sənətə gəlmək istəmirlər, üz çevirirlər. Bilirlər ki, 20 ildən sonra küçədə qalacaqlar.

2006-cı ildə təqaüdlə bağlı bu dəyişiklik olandan sonra balet artistləri 60 yaşında təqaüdə çıxdılar. Bu da onunla əsaslandırıldı ki, normal təqaüd yaşı 65-dirsə, balet artistləri ağır peşə sahibləri kimi 5 il güzəştlə 60 yaşında pensiya ala bilərlər. Amma bu beş il çıxış yolu deyil və məsələnin həlli istiqamətində heç bir rol oynamır.

Rusiya və digər ölkələrdə balet artistləri 15-20 il çalışırlar. Vaxtilə bizdə də elə idi. Əvvəlki qanuna görə aparıcı artistlər 15, solistlər isə 20 il işləyəndən sonra təqaüdə çıxırdılar. Yəni səhnədəki fəaliyyətə son qoyulurdu, amma istəkdən asılı olaraq kimsə müəllim kimi də fəaliyyətini davam etdirə bilirdi. Hər iki halda – müəlllim işləsə də, yaxud sənəti tərk etsə də haqqı olan pensiyanı mütləq alırdı.

İndiki qanuna görə, gərək 40 il işləyəsən ki, təqaüdə çıxa biləsən. Faktiki olaraq 20 ildən sonra balet artistlərinin zədə, ağır fəaliyyət səbəbilə əmək qabiliyyətləri azalır. Səhnə üçün lazım olan keyfiyyətdə olmurlar, əmək pensiyasını almaq üçün isə 15-20 il gözləməli olduğunu nəzərə alsaq, bu insanlar faktiki işsiz qalırlar.

"Teatrdan çıxsam, pensiya ala bilməyəcəm"

- Sizin iş stajınız nə qədərdir?

- Teatrda 30 illik staja malikəm. 1987-1995-ci illərdə Bakı Xoreoqrafiya Məktəbində balet artisti ixtisası üzrə təhsil almışam. Xoreoqrafiya Məktəbini bitirməmişdən bir il öncə, 1994-cü ildə Opera və Balet Teatrına işə qəbul olundum. 30-cu mövsümdür teatrda çalışıram.

Əvvəlki qanuna görə, mən 10 il bundan öncə səhnə fəaliyyətimə son verə bilərdim, ya pedaqoq kimi, ya da başqa sahədə çalışardım. Amma indiki qanun buna imkan vermir, ona görə mən hələ də teatrda çalışıram. Çünki çıxsam pensiya ala bilməyəcəm. Mənim vəziyyətimdə olan balet artisti çoxdur.

Həmişə deyirəm ki, bu qərarı qəbul edənləri bizim teatra dəvət edirəm. Gəlib zalda otursunlar, biz də yaşlı artistlərdən ibarət bir truppa ilə qarşılarında çıxış edək. Onu da deyim ki, bizim sənətin çətinliyinə görə 60-65 yaşa kimi yaşayan artist də tapmaq çətindir.

Sizcə, yaşlı artistlərin ifasında təqdim olunan balet kiminsə xoşuna gələr? İnanmıram ki, bəyənən olsun. Həqiqət acıdır, amma səhnə gənclik, temperament, enerji, çeviklik istəyir.

Balet kimi çətin ikinci sənət tapa bilməzsiniz. Çünki burda həm musiqi duyumun yerində olmalıdır, həm də hərəkətlərin, elastikliyin, texnikan dəqiq, səhnə görünüşün gözəl olmalıdır. Əlbəttə, ildən-ilə artist yeni təcrübə qazanır, amma biz dramatik artist deyilik. Yaxud kinoya çəkilmirik ki, bir neçə dubl çəkilsin, içərisindən ən yaxşısı seçilsin. Bizdə canlı ifadır və o birinci dubldan gözəl olmalıdır.

Mənə çox tez-tez deyirlər ki, siz yaxşı görünürsünüz, formadasınız. Deyirəm, bəli, mən yaxşı formadayam və yaxşı da görünürəm, amma o demək deyil ki, zədəm yoxdur. Varikozla bərabər o qədər problemlərim var ki... Onlar haqda danışmaq istəmirəm. Problemlər də ilbəil artır.

- Gülağası bəy, pensiya yaşının azaldılması ilə bağlı teatr olaraq hansısa addım atılıbmı?

- Bu problemin həlli istiqamətində bir neçə dəfə Mədəniyyət Nazirliyinə, digər qurumlara müraciət etmişik. Rəhmətlik Qənirə Paşayeva yeganə şəxs idi ki, Milli Məclisdə yüksək tribunadan bizim problemimizi dilə gətirmişdi. İnanmaq istərdim ki, yaşayan deputatlarımız arasında kimsə bu məsələni bir daha qaldırıb məntiqi sonluğa çatdıracaq.

Bir məsələni də qeyd etmək istəyirəm, qanunda xırda nüanslar nəzərə alınmalıdır. Azərbaycanda ilk və yeganə teatr Opera və Balet Teatrıdır ki, onun balet truppası ancaq balet tamaşalarında iştirak edir. Balet artisti ilə tamaşanı aparan artist fərqlidir. Balaca bir teatrın truppasında olan işçi də özünü balet artisti kimi qələmə verə bilər. Çünki şou-balet geniş yayılıb. Amma balet tamaşada oynamaq tamamilə fərqlidir. Qanunda bu da öz əksini tapmalıdır.

Anar Həsənov: “Ruslar 2025-ci ilədək Qarabağı tərk edib evə qayıda bilməzlər, Qarabağdan çıxıb Zəngəzur dəhlizinə yerləşə bilərlər”

Moskvada yaşayan azərbaycanlı politoloq, Rusiyanın Xalqlar Dostluğu Universitetinin dosenti, filologiya elmləri namizədi Anara Həsənov AYNA-ya müsahibəsində Azərbaycan – Ermənistan münasibətləri, bölgəmizin bu günü və sabahı, həmçinin geosiyasi prosesi təhlil edib. Beləliklə:

- Qarabağ problemi həllini tapdı, amma hələ də həllini gözləyən problemlər var: sərhədlərin delimitasiyası, sülh sazişi, Zəngəzur dəhlizi. Bu problemlər sizə nə deyir?

- Qarabağ problemi Azərbaycan üçün həllini tapdı. Amma Azərbaycanın opponentləri – Qərb üçün (hətta deyərdim, Ermənistan üçün) həllini tapmamış qalır. Sözhbət Azərbaycanla Ermənistan arasında bağlanacaq sülh müqaviləsindən də getmir, söhbət 120 min erməninin taleyindən gedir. Bu səbəbdən “Qarabağ problemi həllini tapıb” tezisi birmənalı qarşılanmır.

Sərhədlərin delimitasiyası və Zəngəzur məsələlərinə gəldikdə, mən bura təzminat məsələsini də əlavə edərdim. Azərbaycan tərəfi siyasi diskurslarda ortaya qoyduğu məsələlərdən biri də təzminat məsələsidir, Göyçə gölünün resurslarından istifadə məsələsidir. Bu sadalanan məsələlərin həlli əlverişli geosiyasi vəziyyətdən asılıdır. Sərt də olsa, deməliyəm ki, artıq Ermənistan dövlətinin, dövlətçiliyinin müddəti bitib. Hazırda bu mövzu siyasi dəhlizlərdə müzakirə olunur. Birinci Dünya müharibəsindən qalib çıxan Qərb dövlətlərinin yaratdığı bu süni dövlətin müddəti bitib və xəritədə dəyişikliklər olmalıdır. Bu mənada şəxsən mən Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasına və delimitasiya-demarkasiya məsələsinə inanmıram. Olsa-olsa, çərçivə sazişi imzalana bilər.

- Yenə bu problemlərdən yola çıxsaq, bir geosiyasi düyün yaranıb: İrəvan Qərblə, əsasən də Parislə siyasətini uzlaşdırır, onların himayəsi altına girib və eyni mövqedən çıxış edirlər. Bakının öz mövqeyi və yolu var ki, burada Ankara ilə sinxron siyasət yürüdülür. Moskva nə düşünür və nə deyir bu mənada?

- Moskva üçün Ermənistan artıq əvvəlki cəlbediciliyini itirib. Bilirsiniz, Rusiya elə bir dövlətdir ki, o, çox kiçik bir qrupun fikirləri, yanaşması ilə idarə olunur. Əvvəllər cəmiyyəti “Ermənistan Rusiyanın tarixi müttəfiqidir” ideyası ilə istismar edirdilər, ya da etməyə çalışırdılar. Lakin artıq bu fikir qüvvədən düşüb. Artıq “tarixi müttəfiqlik”, “Rusiya Ermənistanı qoruyacaq”, “Moskva İrəvandakı əvvəlki mövqelərini bərpa edəcək” kimi yanaşmalar keçmir. Çünki vəziyyət dəyişib. Artıq regionda Türkiyə kimi bir dövlət var və bu dövlət nə Osmanlı İmperiyasıdır, nə də 20-ci əsrdəki Türkiyə Cümhuriyyətidir.

Bu mənada Ermənistan Rusiya üçün cəlbediciliyini itirib. Ermənistanın Rusiyanın maraqlarını müdafiə etməsi amilinə gəldikdə, bunu Azərbaycan da edə bilər. Ona görə də Ermənistan ərazisinin kiçilməsi, Azərbaycanın 1918-20-ci illər xəritəsini bərpa etməsi məsələləri reallıqdır. Nəzərə alsaq ki, bu gün dünya, BTM böhran içərisindədir, o baxımdan “dünya bizə nə deyər” yanaşması da inandırıcı deyil – kim güclüdürsə, o da haqlıdır.

Dediyim kimi, Ermənistam artıq Rusiya üçün mühüm ölkə deyil və İrəvan Qərbə meyl etdiyi üçün Moskva Ermənistanın “xərclənməsinə”, ərazisinin kiçilməsinə maneçilik törədən deyil. Moskva üçün əsas olan odur ki, bizim ərazimizdən Türkiyəyə gedən yola nəzarət etsin. Nə cür ərazi dəyişmələri baş verdi, hansı kənd alındı, hansı qəsəbə verildi – Rusiya bunlara müdaxilə etmək niyyətində və iqtidarında deyil. Hətta deyim ki, Ukraynada müharibə bitdikdən sonra belə, Rusiya cənabda Türkiyə ilə münaqişə yaratmaqda maraqlı deyil.

- Rusiya XİN başçısı Sergey Lavrov belə bir açıqlama verib: “Azərbaycanın əsas hissəsinin Naxçıvanla əlaqəsinin təmin olunması 10 noyabr bəyanatında qeyd olunub. Yola Rusiya FTX nəzarət etməlidir və bu, ölkələrin suverenliyini pozmur. Paşinyan deyir ki, Azərbaycana İranın Naxçıvanla əlaqə üçün tanıdğı şərtlər əsasında yol verməyə hazırdır. Mən onun fikirlərində məntiq görmürəm”. Bu bəyanatdan nə anlaşılır?

- Bu, Paşinyanın bəyanatına kontr-artumentdir. Lavrov bildirir ki, İrəvanın öz tələblərini simmetrik etməyə haqqı yoxdur, Ermənistanın Azərbaycana qarşı simmetrikliyi yersizdir. Diqqətə çatdırır ki, 10 noyabr sazişinin 9-cu bəndində “mən sənin qatarlarını yoxlamıram, sən də mənim qatarlarımı yoxlama” kimi bir bənd yoxdur. Yəni bunlar Paşinyanın əlavələri və ya hoqqabazlıqlarıdır. Rusiya XİN başçısı onu demək istəyir ki, Ermənistan Baş naziri prosesi uzadır, müəyyən problemlər yaradır.

Bütün bu yanaşmaların özündə biz nə müşahidə edirik? Təkrar edirəm: İrəvan Moskva üçün cəlbediciliyini itirib. Rusiya Ermənistana anlatmağa çalışır ki, bu hoqqabazlıqlarına görə Azərbaycan sabah səni cəzalandırarsa, günahı özündə axtar. Rusiya siyasi dairələrində deyilir ki, günahkar ermənilərin özləridir, çünki gedib Praqa danışıqlarında “Qarabağ Azərbaycandır” dedilər. İndi də Moskva bəyan edirik ki, “Azərbaycan bizim haqqımızı verir, amma Ermənistan vermir”. Yəni, “ay erməni cəmiyyəti, sabah problem olanda bizdən inciməyin”. Ermənistan elektoratını buna hazırlayırlar ki, “problemi bizdə yox, Qərbə yıxılan Baş nazirinizdə axtarın”. Sabah ermənilərin başına nə problem gələrsə, rusların əlində çox güclü arqument var: günahkar Paşinyandır.

- 2024-ün yuxarıda bəhs olunan problemlərin çözümü ili olacağını düşünmək sadəlövhlük olmaz?

- Düşünürəm ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında hər hansı bir çərçivə sazişi imzalana bilər – boşluğu doldurmaq üçün. Ancaq unutmayaq ki, istənilən razılaşmanın, müqavilənin şərtləri geosiyasi vəziyyət dəyişən kimi dəyişir. Məsələn, Azərbaycan geosiyasi vəziyyətdən istifadə edib öz torpaqlarını geri qaytardı.

Sülh müqaviləsinə gəlincə, mən əminəm ki, bu, baş verməyəcək. Çünki sülh müqaviləsinin imzalanması Ermənistan dövlətinin müqəddəratını şübhə altına alır. Bu, ölkə daxilində böyük bir böhrana səbəb olacaq. Belə anlaşılacaq ki, İrəvan Qərbin təlimatları ilə geri addım atır.

Bilirsiniz, indi Qərb Azərbaycana qarşı birləşib, təzyiqlər göstərir ki, bəzi addımlar atmasın. Bakı da müəyyən məqamları nəzərə alıb, Qərbin istəmədiyi həmin addımları atmağa tələsmir. Bu formada hələlik Qərb Ermənistanı qoruya bilər. Lakin sabah İrəvan sülh müqaviləsinə imza atsa, Qərb onu necə qorusun? Ona görə də Paşinyan sülh müqaviləsini imzalamayacaq, onu uzadacaq - ən azı 2026-cı ilədək, özünün yenidən seçiləcəyi müddətədək.

Sülh müqaviləsinin uzadıldığı müddətdə baş verə biləcək hadisələr də geosiyasi vəziyyətdən asılıdır – ABŞ-dakı seçkilərdən, Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin nəticələrindən və digər geosiyasi proseslərdən. Azərbaycan Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün hərəkətə keçsə, Ermənistana qarşı həmlə etsə və ya 1918-20-ci illər xəritəsinin bərpasına çalışsa, nələrlə üzləşəcək – bütün bunlar geosiyasi vəziyyətdən asılı olacaq.

- Siyasi dairələrdə Rusiya sülhməramlılarının onlar üçün nəzərdə tutulmuş zaman çatanda Qarabağdan çıxıb-çıxmayacaqlarına dair hələ də birmənalı proqnoz yoxdur. Bəziləri, hətta bunun Ukraynadakı müharibənin nəticəsindən asılı olacağını iddia edirlər. Sizin gözləntiləriniz nə yöndədir?

- Hesab edirəm ki, Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxmaları birmənalıdır. Öz xoşları ilə oradan çıxacaqlarını düşünürəm, çünki qalmaları üçün heç bir səbəb yoxdur. Söhbət ondan gedir ki, onlar oradan çıxıb Zəngəzur dəhlizinə yerləşməli, dəhlizə nəzarət etməlidirlər. Ruslar 2025-ci ilədək Qarabağı tərk edib evə qayıda bilməzlər, oradan çıxıb Zəngəzur dəhlizinə yerləşmələri hədəflənib. Bildiyiniz kimi, Ermənistanın Türkiyə və İranla sərhədlərinə Rusiya nəzarət edir. Bircə qalır Zəngəzur dəhlizi. Ona görə də 2025-ci ilədək İrəvan Zəngəzur dəhlizinə razılıq vermədiyi təqdirdə, dəhliz güc tətbiqi yolu ilə açıla bilər. Çünki 2025-ci ilədək ruslar Qarabağdan çıxmalıdırlar, müddət bitdikdən sonra 1 il də uzadılması məsələsi az inandırıcıdır. Qeyd etdiyim kimi, oradan çıxan ruslar evə dönə bilməzlər, onlar Qafqazda başqa bir yerdə bərqərar olmalıdırlar. Bu yer də Zəbgəzur dəhlizidir.

Düşünürəm ki, Ermənistan öz xoşu ilə dəhlizin açılmasına icazə verməyəcək. Deməli, gücü tətbiqi yolu qaçılmaz olacaq. İrəvanın siyasətini göz önünə gətirib - Azərbaycanla münaqişədə daim söz yığını, vaxt uzatmaq. 2020-ci ildə 44 günlük müharibə və 9-10 noyabr üçtərəfli birgə bəyanatı. Yəni dəyənək, yumruq, sonra bəyanat. Sonra yenə 3 il boş-boşuna söhbətlər. Məcburən 2022-ci ildə Laçın dəhlizinə nəzarətin bərpası – yenə zor! 2023-cü ilin sentyabrında lokal antiterror əməliyyatı – yenə zor! Ermənistan siyasəti gücdən başqa bir şeydən anlamır. İndi baxın, yenə vəziyyət dalana dirənib. Gah Vaşinqtona üz tuturlar, gah Brüsselə, vaxt uzadırlar, sülhdən yayınırlar. Bu dalandan necə çıxmalı? Zəngəzur dəhlizini necə açmalı. Aydındır ki, yenə güc tətbiqi zərurəti meydana çıxacaq.

Müəllif: Tural Talehoğlu

Ukrayna Prezidenti Vladimir Zelenski hesab edir ki, Qərb tərəfdaşlarının göstərdiyi hərbi və maliyyə yardımı Ukraynanın müharibədən sağ çıxması üçün həlledici idi, lakin bu, qələbə üçün kifayət etmədi.

APA xəbər verir ki, bu barədə dövlət başçısı Britaniyanın “Channel 4 News” telekanalına müsahibəsində deyib.

Bundan sonra o, hələ də siyasi nüanslara öyrəşmədiyini, buna görə Ukraynanın hazırda Qərbin yardımının azaldılması təhlükəsi ilə üzləşdiyini etiraf edib.

"Hamı gülümsəyir, qucaqlayır, deyir ki, sən israrlısan, çox güclüsən, azad dünyanın liderisən, demokratiyamızı xilas edirsən. Ukrayna xalqının belə prezidenti olmasaydı, biz Avropanın yarısını itirə bilərdik və onda Rusiya Federasiyası ABŞ-a hücum edərdi və biz əlimizdə olan hər şeyi sizə verməliyik. Və sonra - dayanırlar” - prezident deyib.

Ukrayna prezidenti qeyd edib ki, o, nankor görünmək istəməzdi, çünki Qərb tərəfdaşları Ukraynaya çox kömək ediblər və bu dəstək olmasaydı, ölkə ayaqda qala bilməzdi.

"Onlar bizə sağ qalmağımıza həqiqətən kömək etdilər. Düşünürəm ki, qalib gəlməyimiz üçün bizə daha çox kömək edə bilərdilər", - deyə Zelenski bildirib.

Jurnalistin “Qərb ölkələri hər şeyi Ukraynanın uduzmaması və qazanmaması üçün edirmi?” sualına Zelenski belə cavab verib: “Bu, ayaqda qalmaq məsələsidir, ona görə də emosional ola bilmirəm, amma bəzən elə anlar olur ki, Mən həqiqətən başa düşə bilmirəm və ya başa düşmək istəmirəm”.

O əlavə edib ki, Qərbin bu və ya digər silah növünü təmin etməkdə tərəddüd etməsi Ukraynada yalnız əlavə ölümlərə səbəb olur.

"Vaxt keçir, insanlar ölür. Ona görə də mən bu dəfə müvəqqəti dəhlizi qanlı, çox ağrılı hesab edirəm. Amma bunu heç də hamı başa düşmür. Mən bunu ilk günlərdən çatdırıram", - prezident vurğulayıb.

O qeyd edib ki, Ukraynanın bu barədə danışmağa başladığı andan müsbət siqnal gələnə qədər F-16-nın parlaq nümunəsi var və müsbət siqnal anından təlimə qədər - daha altı ay vaxt lazımdır. “Təlim anından təhvil verilənədək bu müddət hələ bitməyib, çünki F-16-lar hələ gəlməyib”, - Zelenski bildirib.