“Biz illərdir Ramiz Mehdiyevin Azərbaycandakı “beşinci kolon”un rəhbəri və əsas fiquru olduğunu qeyd etmişik. Hazırda Azərbaycan-Rusiya münasibətləri gərginləşir və bu fonda “Rus Evi”nin fəaliyyəti dayandırılır. Bununla yanaşı, Rusiyaya xidmət edən və ya onunla əməkdaşlıq edən məmurların adları hallanır. Amma sual yaranır: əgər münasibətlər bu qədər gərginləşməsəydi, bu adlar yenə üzə çıxarılacaqdımı? Yəni bu məsələlər dövlət maraqlarından irəli gəlir, yoxsa necə? Bu, daha ciddi təhlil və müzakirə tələb edən məsələdir”.

Bunu Yenicag.az-la söhbətində Ağ Partiya başqanı Tural Abbaslı deyib.

Partiya sədri ötən gün “Qafqazinfo” portalında adları Rusiyaya casusluqda hallanan sabiq məmur-nazir elitası ilə bağlı iddiaları müzakirə edib.

“Qafqazinfo” kifayət qədər nüfuzlu media quruluşudur və yayımladığı məlumatlar hüquq-mühafizə orqanları üçün siqnal xarakteri daşıyır. Əgər belədirsə, niyə prokurorluq və digər hüquq-mühafizə orqanları dərhal hərəkətə keçmir? Əgər yayılan məlumatlar doğru deyilsə, həmin şəxslər niyə media quruluşlarından rəsmi şəkildə tələb etmirlər ki, onlar haqqında yalan informasiyalar yayılmasın? Reallıq budur ki, keçmiş vəzifəli şəxslər bir mərkəzdən göstəriş alır və o mərkəzin dediklərini icra edirlər.

Məsələn, Əbülfəz Qarayevə zəng edilib və narahat olmamağı, onun həbs olunmayacağınımı bildiriblər? Proseslər beləmi olur? Ramiz Mehdiyev isə həm illərdir “beşinci kolon” rəhbəri, həm də Rusiyaya yaxın fiqur kimi tanınır, eyni zamanda, Bakının mərkəzində milyonlarla ölçülən mülklərə sahibdir. Eldar Mahmudovun da analoji vəziyyətdə olduğunu görürük. Bütün günü şəhərdə milyonluq zirehli maşını ilə sağa-sola şütüyür, övladlarının da milyonluq maşınları var”, – deyə o, əlavə edib.

T. Abbaslı onu da vurğulayıb ki, Azərbaycanın müstəqil siyasət yürütmək istəməsi və Rusiyanın isə əvvəlki təsir imkanlarını qorumaq cəhdləri bu qarşıdurmanın əsas səbəbidir:

“Rusiya hələ də Azərbaycanı asılı dövlət kimi görmək istəyir, lakin Azərbaycan artıq müstəqil siyasət aparır və öz qonşuları ilə bərabərhüquqlu münasibətlərin qurulmasına çalışır. Bunun fonunda Rusiyanın bəzi deputatları və məmurları Azərbaycan əleyhinə fikirlər səsləndirir, “beşinci kolon” üzvlərinin adları hallanır, müəyyən şəxslər “persona non-qrata” elan edilir. Bu, qarşılıqlı siyasi mübarizənin göstəricisidir. Əsas məqam isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan öz müstəqilliyini tam şəkildə qəbul etdirməli və dövlət maraqlarını qorumalıdır. Necə ki, İran və Fransa ilə münasibətlərdə balans qurmağa çalışırıq, eyni yanaşma Rusiya ilə də tətbiq olunmalıdır. Dövlətin təhlükəsizliyi və maraqları hər şeydən üstün olmalıdır və aidiyyəti qurumlar bu məsələyə aydınlıq gətirməlidir”.

Deputat: “Rusiyada qanunsuz yaşayan vətəndaşlarımızın sayı məhduddur, onları qəbul etmək Azərbaycan üçün elə də problem deyil”

Ötən il dekabrın 25-də Bakıdan Qroznıya uçan AZAL-ın sərnişin təyyarəsinin raketlə vurulmasından sonra qəzaya uğraması hadisəsi Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində soyuqluq yaradıb. Təyyarə insidenti ilə bağlı Azərbaycan tərəfi Rusiya qarşısında üç şərt qoyub: təyyarənin vurulmasına görə üzr istənilməsi, cinayətkarların cəzalandırılması və kompensasiya ödənilməsi. Rusiya tərəfi isə hər vəchlə təyyarənin raketlə vurulmasını boynuna götürmür, eyni zamanda, Bakının tələblərindən ikisini – günahkarların cəzalandırılmasını və kompensasiya tələbini yerinə yetirmir. Əvəzində Rusiya mediasında anti-Azərbaycan təbliğatı geniş vüsət alıb. Bu isə münasibətlərdə gərginliyi bir az da artırıb.

Bu gərginlik fonunda tərəflər bir-biri ilə bağlı addımlar atmaqdadırlar. Məsələn, fevralın 3-də Azərbaycan Rusiyaya Bakıda fəaliyyət göstərən “Rus Evi” barədə nota göndərib. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ayxan Hacızadə bildirib ki, Rusiyanın “Rossotrudniçestvo” agentliyinin Azərbaycan ərazisində fəaliyyətinə xitam verilməsi ilə bağlı yerli mətbuatın sualına cavabında deyib ki, “Azərbaycan Respublikası ərazisində bu kimi təşkilatların fəaliyyəti milli qanunvericiliyə, ölkələr arasında qarşılılıq prinsipinə və ikitərəfli əsasda əldə olunmuş razılıqların tələblərinə uyğun olaraq tənzimlənir”.

““Rossotrudniçestvo”nun Azərbaycandakı nümayəndəliyi olan Rusiya İnformasiya-Mədəniyyət Mərkəzi – “Rus Evi”nin hüquqi şəxs qismində qeydiyyatının mövcud olmadığı və təşkilatın Azərbaycan qanunvericiliyini ciddi şəkildə pozduğu barədə Rusiya tərəfinə məlumat verildikdən sonra, 3 fevral 2025-ci il tarixində “Rus Evi”nin fəaliyyətinə xitam verilməsi barədə Rusiya tərəfinə nota göndərilib. Bununla, Azərbaycan tərəfinin ölkəmizdə “Rus Evi”nin fəaliyyətinə xitam verilməsi barədə qərarından irəli gələrək, Rusiya tərəfindən bu istiqamətdə müvafiq tədbirlər həyata keçirilməsi gözlənilir”, - XİN rəsmisi əlavə edib.

Rusiya tərəfi isə bu ölkədə yaşayan azərbaycanlı miqrantların qovulması ilə hədələyir. Rus mediasında azərbaycanlıların qovulmasına çağırışlar edilməkdədir. Əldə etdiyimiz məlumatlara görə, fevralın 5-dən etibarən Rusiyada işləyən azərbaycanlıların sənədlərinin yoxlanılması, miqrasiya sənədləri qaydasında olsa da, onlara qarşı xəbərdarlıqlar edilməsi, təzyiqlər göstərilməsi geniş vüsət alıb.

Proseslərlə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Milli Məclisin deputatı Rasim Musabəyov təyyarə qəzası ilə bağlı Rusiyanın lazımi addımlar atmaması münasibətləri gərginləşdirən faktordur:

- Hesab edirəm ki, Azərbaycan da, qarşı tərəf də hər şey barədə məlumatlıdır. Sadəcə Moskvanın şəraitə adekvat davranmaq əvəzinə, Azərbaycana yuxarıdan-aşağı baxmaq, faktları ört-basdır eləmək, etirafdan boyun qaçırmaq cəhdləri, təbii ki, ikitərəfli münasibətlərə mənfi təsir göstərməyə bilməzdi. Açığını deyim ki, “Rus Evi” ətrafında baş verənlər təyyarə qəzası ilə bilavasitə bağlı deyil. Bir müddət əvvəl oxşar problemlə bizim Moskvadakı Ümumrusiya Azərbaycanlıları Konqresi üzləşmişdi. O zaman müxtəlif bəhanələrlə Konqresin qeydiyyatı ləğv edilmiş, Bakının rəsmi müraciətlərinə müsbət cavab verilməmişdi. Bunun müqabilində Azərbaycan da həmin “Rus Evi”ni qeydiyyata almadı. Sadəcə onun fəaliyyətinə əngəl törədilmir, bir növ göz yumulurdu.

Müqayisə üçün onu da deyim ki, Moskvadakı Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin cəmi iki əməkdaşı var. Amma “Rus Evi”ndə 20-dən çox insan çalışır və onlar müxtəlif fəaliyyətlə məşğul olurlar. Bu isə Azərbaycanın xüsusi xidmət orqanlarında müəyyən şübhələrin yaranmasına rəvac verdi. Azərbaycanda Rus Dram Teatrı, rusdilli media, telekanal var, 300-dən çox orta məktəbdə rus dili tədris olunur. O cümlədən Rusiyanın bir çox universitetlərinin filialları, özümüzün Slavyan Universiteti fəaliyyət göstərir. Yəni ki, burada rus mədəniyyətini təmsil edəcək hansısa “evə”, mərkəzə ehtiyac yoxdur.

- Yəni “Rus Evi”nin bağlanmasını doğru qərar sayırsınız...

- Əlbəttə, Azərbaycan hökumətinin “Rus Evi”nin fəaliyyətini dayandırması barədə qərarı tamamilə doğrudur. Əgər rəsmi Bakı milyardlarla büdcəyə malik USAİD-in fəaliyyətini dayandırırsa, “Rus Evi” də bu qəbildəndir.

Bilirsiniz, Azərbaycan Rusiya ilə münasibətlərini süni şəkildə korlamaqda maraqlı deyil. Əksinə, Rusiyada ölkəmizlə münasibətlərin normal məcrada davam etməsinə marağı olan dairələr mövcuddur. Onlar Azərbaycanla enerji daşıyıcıları sahəsində əməkdaşlığa ciddi əhəmiyyət verirlər. Bu əməkdaşlıq qarşılıqlı hörmət əsasında qurulmalıdır. Ümid edirəm ki, Kreml rəsmiləri baş verən son hadisələri götür-qoy edəcək və Azərbaycanla ikitərəfli münasibətlərə dürüst, obyektiv yanaşacaqlar.

- Amma Rusiyada azərbaycanlı miqrantların qovulması gündəmə gətirilib...

- Məsələ burasındadır ki, keçmiş postsovet ölkələri arasında Azərbaycan Rusiyaya heç zaman borclu qalmayıb. Hər şeyin haqqı ödənilib: silahdan tutmuş digər məhsullara görə. Əvvəllər Rusiyaya şəxsiyyət vəsiqəsi ilə gedilirdi. Moskva xarici pasport tələb edəndə birinci bu tələbi yerinə yetirdik. Demək istədiyim odur ki, azərbaycanlılar Rusiyanın qaydalarına əməl ediblər, bu gün də əməl edilir. Azərbaycan və azərbaycanlılar hər zaman Rusiyanın təzyiqlərinə hazır olub, indi də hazırdır. İndi miqrasiya ilə bağlı qanunları sərtləşdiriblər və bunu hər kəsə şamil edirlər. Ola bilsin ki, azərbaycanlılara qarşı münasibətdə bir qədər də sərt davranılır. Qanunsuz miqrantları ölkədən çıxaracaqlar, çıxarsınlar. Onsuz da Rusiyada azərbaycanlıların sayı digər ölkələrdən gedən miqrantların sayından çox deyil. Təxminən 600 min azərbaycanlının Rusiya vətəndaşlığı var ki, onlar bu dövlətin vətəndaşlarıdırlar, qanun sərtləşməsi onlara şamil olunmur. Rəsmi rəqəmlərə əsasən 500 min Azərbaycan vətəndaşı Rusiyada işləyir, miqrant kimi yaşayır. Bu say o qədər də çox deyil. Rusiyada qanunsuz yaşayan vətəndaşlarımızın sayı məhduddur, onları qəbul etmək Azərbaycan üçün elə də problem deyil. Yəni qanunsuz miqrantlar məsələsində Rusiyanın təzyiq rıçaqı böyük deyil. Eyni zamanda, bu, Rusiyanın özünə də ziyandır. Azərbaycanlılar da, elə digər ölkələrdən gedən miqrantlar da Rusiyanın əmək bazarında önəmli rol oynayır. Rusiya əmək bazarında problemlər yaratmaq niyyətindədirsə, buyursun. Miqrantlarla bağlı nə qanun qəbul edirlərsə, sərt tədbirlər görürlərsə, buna hüquqi baxımdan nəsə deyə bilmərik. Sadəcə yəqin ki, Azərbaycan da müəyyən addımları atacaq.

Müəllif: Anar Bayramoğlu

ABŞ Prezidenti Donald Tramp bir neçə gün əvvəl Ağ Evdə keçirilən imza mərasimindən sonra verdiyi açıqlamada İordaniya və Misirin Qəzzada yaşayan fələstinliləri qəbul etməli olduqlarını bir daha vurğulayıb.

Bəs Trampın Qəzza planının arxasında nə dayanır? Niyə İordaniya və Misir? Trampın ilk prezidentliyi dövründə imzalanan İbrahim razılaşmaları və kürəkəni Cared Kuşnerin hazırladığı "Əsrin müqaviləsi" sülh planında hansı Fələstin dövləti nəzərdə tutulur? İki dövlətin iştirakı ilə həll prosesi necə inkişaf edə bilər?

Məsələ ilə bağlı Oxu.Az-a açıqlama verən istefada olan polkovnik, Şimali Kiprin Girne Amerika Universitetinin Beynəlxalq Əlaqələr kafedrasının müdiri, GAU Təhlükəsizlik Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru Sadık Akyar bununla bağlı sualları cavablandırıb.

Müsahibəni aşağıdakı videoda izləyə bilərsiniz:

Azərbaycan Hava Yolları”na məxsus təyyarənin ötən il dekabrın 25-də qəzaya uğraması ilə bağlı Qazaxıstan Nəqliyyat Nazirliyinin ilkin hesabatı açıqlamasından sonra da Rusiya tərəfi hadisəyə qərəzli yanaşmasını dayandırmır. İlkin hesabatdan aydın olur ki, Bakıdan Qroznıya J2-8243 reysi üzrə müntəzəm uçuş həyata keçirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə məxsus və dövlət reyestrində 4K-AZ65 nömrəsi ilə qeydiyyata alınmış Embraer 190-100 IGW tipli sərnişin təyyarəsi Rusiyanın hava məkanında, o cümlədən Qroznı hava limanı üzərində GPS siqnallarının itməsi halı ilə üzləşib. Hesabatda qeyd edilir ki, təyyarənin füzelyajında, xüsusilə arxa hissəsində, şaquli və üfüqi stabilizatorlarda, sol qanadda və sol mühərrikdə çoxsaylı dəlib keçən və kor zədələr aşkarlanıb. Bu zədələrin kənar obyektlərin təsiri nəticəsində yarandığı müəyyən edilib. Quşlarla toqquşma və ya oksigen balonunun partlaması ilə bağlı hər hansı sübut tapılmayıb. Təyyarədən çıxarılan və ona məxsus olmayan kənar obyektlərin fraqmentləri də hesabatda yer alıb. Rusiya tərəfi, xüsusilə Rosaviasia, bu qəzanın məsuliyyətini rədd edərək, məsələni ört-basdır etməyə çalışır və günahı təyyarə heyətinin üzərinə atır. Rusiya mətbuatı da bu yanaşmanı dəstəkləyir. Bu taktika 2014-cü ildə Ukraynada vurulan Malaysia Airlines təyyarəsi ilə bağlı Rusiyanın tutduğu mövqeyə bənzədilir. Həmin hadisədə təyyarənin Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Donbas bölgəsində, Rusiyaya aid silahla vurulduğu sübut edilsə də, Moskva məsuliyyəti qəbul etməmişdi. Azərbaycan tərəfi isə iddia edir ki, təyyarə Qroznının Xankala qəsəbəsində yerləşən hərbi hissədən atəşə tutulub. Azərbaycan hökuməti, təyyarənin Rusiyanın Pantsir-S hava hücumundan müdafiə sistemi ilə vurulduğunu bildirib. Təyyarədən çıxarılan raket fraqmentləri beynəlxalq ekspertiza nəticəsində təsdiqlənib və Azərbaycan tərəfi bu sübutları beynəlxalq məhkəməyə təqdim etməyə hazırlaşır.

Ağ Partiya sədri Tural Abbaslı “Sherg.az”a vurğulayıb ki, Rusiyanın təyyarə qəzasını törətdiyini etiraf etmək istəməməsinin bir neçə səbəbi mövcuddur:

“Birincisi Rusiyanın beynəlxalq imici var. Rusiya Ukraynada apardığı savaş nəticəsində müəyyən qədər imicini zədələyib. Ona görə də indi öz hava məkanında mülki təyyarələri vuran ölkə olaraq tanınmaq istəmir. Belə olan halda heç bir ölkənin şirkəti Rusiyanın hava məkanında uçmaq istəməyəcək. Onsuz da embarqolar nəticəsində Rusiyanın hava məkanında bəzi şirkətlər uçmaqda tərəddüd edirlər. İkincisi Rusiya Azərbaycanın tələblərini icra edərək daxildə siyasi rəqabətdə uduzmaq istəmir. Çünki Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Rusiya qarşısında üç tələb qoyub; üzr istənilsin, təzminat ödənilsin və günahkarlar cəzalandırılsın. Ola bilsin ki, Kreml həmin günahkarları qorumağa çalışır. Lakin Rusiyanın təzminata görə sözügedən məsələdə dirənc göstərəcəyinə inanmıram. Təyyarənin qəzalı vəziyyətə düşdükdən sonra Xəzər dənizini üstünə yönləndirilməsi Rusiyanın izi itirmək məqsədi güddüyünü göstərir”.

T.Abbaslı bildirib ki, ilkin və illik hesabat mövcuddur:
“Beynəlxalq hüquq normalarına görə ilkin hesabat bir ay, yekun hesabat isə bir il ərzində verilməlidir. Rusiya düşünür ki, bir il ərzində müxtəlif siyasi, iqtisadi və digər basqılarla Azərbaycanın mövqeyini yumşaldaraq rəsmi Bakının tələblərini icra etmək məcburiyyətində qalmaz. Rusiyanın etdiyi eyni zamanda siyasi əsəb oyunu sayıla bilər. Azərbaycanın isə prinsipial mövqeyi yerində qalmalıdır. Rusiya bundan sonra geri addım atmağa məcbur ola bilər. İndiki məqamda qəza nəticəsində və hansısa hərbiçilərin səhlənkarlığına görə Rusiyanın Azərbaycanla münasibətləri korlaması məntiqli olmazdı”.

Dünyada hər şey spiral şəklində inkişaf edir və eyni zamanda, tarixin dərslərinin qaçılmaz təkrarı bizə qarşıda gözlənilən tektonik dəyişiklikləri tam dərk etmək imkanı verir ki, bu gün dünya siyasətçilərindən heç birinin dəqiq proqnozlaşdırmağa cəsarət etməsi mümkün deyil. Mümkün variantları təsəvvür etmək olar, amma hər şeyin dəqiq necə olacağını heç kim bilmir.

Belə bir zaman spiralına misal olaraq 1943-cü ildə Tehran hadisələri yada düşür: təkcə İkinci Dünya müharibəsinin gedişatına deyil, həm də müharibədən sonrakı bütün dünyaya təsir edən məsələlərlə əlaqədar olaraq üç dövlətin - Amerika, Böyük Britaniya və SSRİ-nin başçıları strateji məsələlərin həlli üçün bir araya gəldilər. Heç kimə sirr deyil ki, müharibə başa çatdıqdan sonra Avropa, eləcə də Asiya bir daha heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaqdı, dövlətlərin sərhədləri, eləcə də bir çox ölkələrə təsir mərkəzləri də dəyişdi.

Bu gün gözümüzün qabağında dünyada praktiki olaraq eyni proseslər gedir və “heç vaxt əvvəlki kimi olmayacaq” ifadəsi bütün informasiya platformalarında hər kəs tərəfindən səslənir. Geridönməz dəyişikliklər prosesi isə hər gün davam edir... Və Şərq, Yaxın Şərq, bu gün bizim ümumi, böyük dünyamızda dönməz dəyişikliklərin aydın və parlaq göstəricilərindən biridir.

Bu məsələləri daha yaxşı başa düşmək üçün hazırda İraq Nazirlər Komitəsində siyasi məhbuslar üzrə hüquq müşaviri vəzifəsini tutan cənab Əli Zeynalla əlaqə saxlamaq qərarına gəldik.

Qeyd:

Əli Zeynal İraqda yaşayan türkməndir. Səddam Hüseynin dövründə o, Əbu-Qreyb həbsxanasında siyasi məhbuslar kamerasında uzun illər keçirib. Bundan əvvəl o, 8 ay “qırmızı otaq” kimi tanınan edam otağında istintaq altında olub. Orada insanlığa sığmayan işgəncə və təhqirlərdən istifadə olunurdu. Çoxları bu işgəncələrə tab gətirə bilməyib öldü, Əli Zeynal sağ qaldı.

Onun həbsinə səbəb Turan ideyalarını yayması olub. Səddam Hüseyn ölkənin milli ideyasını elan edərək bildirirdi ki, İraqda cəmi iki böyük xalq var - ərəblər və kürdlər və o, heç bir türkməni görmürdü.

Daha sonra Əli bəy İraqın daxili pasportundan istifadə edərək sənədsiz Türkiyəyə qaçıb. O, türk-türkmən kimi ölkəyə buraxılıb. Ankarada Qazi Universitetinə daxil olub, təqaüdə layiq görülüb və yataqxanaya yerləşdirilib. Universiteti İslam tarixi üzrə mütəxəssis kimi bitirib. Uzun müddət sonra İraqa qayıdaraq Kərkük Universitetinə daxil olub, Beynəlxalq hüquq fakültəsini bitirib. Ailəlidir, iki övladı var.

Beləliklə:

- Əli bəy, Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin süqutu ilə bağlı bu gün Yaxın Şərq regionunda nələr baş verir?

- Əvvəla, biz ölkədə 60 ildən artıq hakimiyyətdə olan Bəəs Partiyası rejiminin tamamilə süqutunun şahidi oluruq. Bundan əlavə, 2003-cü ildə ABŞ-ın İraqa müdaxiləsindən sonra İranın qəbul etdiyi “Müqavimət oxu” adlandırılan siyasətə də ciddi zərbə vuruldu. Bu çoxşaxəli strategiya İran ordusu və kəşfiyyat xidmətləri tərəfindən hazırlanıb. Burada əsas vurğunun hərbi aspekt olmasına baxmayaraq, iqtisadiyyat, mədəniyyət, din kimi sahələr də var idi.

Fikrimcə, İran Suriyaya bərpası mümkün olmayan ziyan vurub ki, bu da İranın əhəmiyyətli iqtisadi və hərbi sərmayələri sayəsində 24 il ərzində “Müqavimət oxu” siyasətinin əsas elementi olub. İranın bölgədəki siyasəti İraq, Livan, Yəmən, Bəhreyn kimi ölkələrin gələcəyinə mənfi təsir göstərir. Beləliklə, Bəşər Əsədin devrilməsi təkcə İranın Suriyadakı mövcudluğuna təsir etmir, həm də İranın “Müqavimət oxu”nun bir hissəsi olan digər ölkələrdəki maraqlarına ciddi zərbə vurur.

- Adama bəzən elə gəlir ki, dünyada sabitliyin pozulması həmişə Yaxın Şərqdən başlayır...

- Mən sizinlə razıyam, kənardan belə görünə bilər ki, Yaxın Şərq aktiv vulkanın kraterində yerləşir. Böhranlar, müharibələr, xalq üsyanları, qonşu ölkələrə yayılan hərbi çevrilişlər, yerli sakinlərin gündəlik həyatının bir hissəsinə çevrilmiş siyasi sui-qəsdlər və digər həyati təhlükəsi olan hadisələr bu regionda adi hadisələrə çevrilib. Gəlin bu məsələyə daha ətraflı yanaşaq: regionumuzda daim mövcud olan gərginlik necə və kimlər tərəfindən idarə olunur? Bəziləri hesab edir ki, qeyri-sabitliyin əsas səbəbləri siyasi və iqtisadi inkişaf problemləri, xüsusən də elmi və texnoloji artımla bağlıdır. Digərləri deyirlər ki, problem regionun ölkələr arasında rəqabət mərkəzinə çevrilməsi, Yaxın Şərqi beynəlxalq münaqişələr meydanına və Şərqlə Qərb arasında rəqabət məkanına çevirməsidir. Sonra mövcud tarixi vəziyyət nəticəsində bu yarışmanın nəticələri dəyişir. Və sonsuz mübarizə, mübarizə...

Bu gün Yaxın Şərq yenidən cazibə və qütbləşmə mərkəzinə çevrilərək, burada münaqişələri və müharibələri daha da qızışdırıb. Müstəmləkəçilik hərəkatları ölkələrin etnik və dini bölünməsinə töhfə verdiyi üçün regionun qeyri-sabitliyinə səbəb olan amillər siyahısından kənarda qala bilməz. Bütün bunları İraq, Suriya və Livandakı müharibələrin nümunələrində çox gözəl görə bilərik. Ümumiyyətlə, bu qeyri-sabitlik elementi əksər ərəb dövlətlərində mövcuddur və ən kiçik qığılcımda bütün bunlar bu ölkələrin hər hansı birində böyük yanğına səbəb olur. Problem ondadır ki, müstəmləkəçiliyin region ölkələrindən qovulması sabitliyə gətirib çıxarmadı.

Müstəmləkəçilərin yerini alan azadlıq və müstəqillik hərəkatlarının əksəriyyətinin proqramlarında müasir dövlətin yaradılması üçün zəruri olan sivil, demokratik əsaslar yox idi. Bunun əvəzinə Yaxın Şərqin siyasi quruluşu hərbi, kazarma-mühafizəkar bürokratik sistemlərə, qəbilə və ya məzhəb birliklərinə, fürsətçi “mülki” strukturlara, hərəkatlara və s. istinad edirdi. Yaxın Şərqdəki qeyri-sabitlik məsələsində ideoloji aspekti də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Nümunə olaraq sizə sahəsi bir kvadrat kilometrdən çox olmayan Yerusəlim şəhərini verəcəyəm. Üç dinin şəhəri olan, risalət beşiyi və peyğəmbərlərin sığınacağı sayılan şəhər bu gün İsrail tərəfindən parçalanır ki, bu da təbii, bölgədəki vəziyyəti xeyli çətinləşdirir.

- Sizcə, İranı siyasi və iqtisadi aspektlərdə gələcək nə gözləyir?

- İran güclü və zəngin dövlətdir. Və onun əsas gücü daxildə həyat fəaliyyəti üçün demək olar ki, hər şeyi istehsal etməsidir. Amma son illərdə qlobal böhran İslam Respublikasının iqtisadiyyatına ciddi təsir edib. Burada həm xarici, həm də daxili faktorlar bir-birinə qarışıb: beynəlxalq sanksiyalar (ölkə İslam Respublikası yaranandan bəri bu sanksiyalara məruz qalır – red.), eləcə də milli iqtisadiyyatda iqtisadi və struktur disbalansı. Bu problemlər birbaşa olaraq insanların həyat keyfiyyətinə təsir edir, cəmiyyətdə böyük narazılıq yaradır.

2003-cü ildə Səddam Hüseyn rejiminin süqutundan sonra İraq İranın virtual nəzarətinə keçdi və bu, ölkədəki siyasi və iqtisadi vəziyyəti böyük ölçüdə müəyyən etdi. Və sonra İranın ideoloji və siyasi gücü “Müqavimət oxu” doktrinasının elanından sonra artmağa başladı. Amma yuxarıda dediyim kimi, Suriyanın süqutundan sonra İran durmadan öz mövqelərini itirir və hesab edirəm ki, artıq bu ilin may ayında İranla bağlı çox maraqlı şeylərin şahidi olacağıq.

- Əli bəy, Kərkükdə yerli hakimiyyət seçkilərini necə qiymətləndirirsiniz? Necə oldu ki, şəhərin idarəçiliyi əsasən kürd parlamentinin üzvlərinin əlinə keçdi?

- Kərkük Valilik Şurasına seçkilərə gəlincə, 2005-ci ildən bəri Kərkükün tərkib hissələri, xüsusən də Amerikanın İraqı işğalından sonra şəhəri ələ keçirən kürd qruplaşmaları arasında daxili qarşıdurmalar səbəbindən yerli seçkilər keçirilmir. İraqda 2003-cü ildə üç seçki keçirilsə də, Kərkük əyaləti kürd peşmərgələrinə verilib və Kərkük əvvəllər mübahisəli vilayət olduğundan İraq Konstitusiyasının 140-cı maddəsinə uyğun olaraq bölgədə seçkilər keçirilməyib. Kürdlər 2007-ci ildə bu maddənin qüvvədən düşməsinə baxmayaraq, maddənin qüvvədə qalması barədə mübahisə etməkdə davam edirlər. Bu maddədə Kürdüstan bölgəsinin öz konstitusiya hüququ olduğu bildirilir və bu maddədə də Kərkük şəhərinin Kürdüstana daxil olması seçkilərin keçirilməməsinin səbəblərindən biri kimi göstərilir.

Kərkük Bağdaddan 298 kilometr şimalda yerləşir və son rəsmi məlumatlara görə, vilayətin əhalisi etnik və dini azlıqlar da daxil olmaqla, təxminən 1,6 milyon nəfərdir. İraqın digər əyalətləri arasında Kərkük təkcə Konstitusiyanın 140-cı maddəsinə əsasən Bağdad və Ərbil arasında mübahisəli ərazi olduğu üçün deyil, həm də İraqın altı ən böyük neft və qaz yatağına ev sahibliyi etdiyinə görə diqqəti cəlb edir və bu, onu mühüm iqtisadi mərkəzə çevirir.

18 dekabr 2023-cü il tarixli Yerli Şuralar Aktına uyğun olaraq, 2003-cü ildə Amerikanın işğalından sonra keçirilən parlament seçkilərini xatırladan qubernatorlar üçün yerli seçkilərin keçirilməsi qərara alınıb - 2003-cü ildə İraqın Nahl vadisində. (Nahl vadisi assurların kompakt məskənidir. İraq Kürdüstanında kürd muxtariyyəti yaranandan bəri Nahlda kürdlərlə assuriyalılar arasında kəskin qarşıdurma yaranıb - red.). Ali Komissarın müşahidəçilərinin seçki prosesini müşahidə edə bilməməsi səbəbindən qanun pozuntuları və ədalətsizlik özünü büruzə verib.

Seçkilərin saxta pərdə altında keçirilməsi qərarından sonra Müstəqil Maarifləndirmə Komissiyası deyilən qurum yaradıldı, lakin siyasi təzyiqlərə görə müstəqil deyildi. Seçkilər 2023-cü il dekabrın 18-də keçirildi və nəticələr fəlakətli oldu. Kürdlər 7, ərəblər 6, türkmənlər 2 yer aldı. Bu nəticələr ona gətirib çıxarıb ki, tərəflər arasında razılıq əldə olunmadığından, 8 aydan artıqdır Qubernatorluq Şurası formalaşmayıb. Hətta bəzi kürd və ərəb qaliblər Bağdaddakı “Rəşid” otelində bayramda görüşdükdən və türkmənlərin dəvət edilməməsinə baxmayaraq, əyalət şurasının iclası elan olundu. Seçkilərin nəticələri masada qaldı. Türkmənlərin haqlı tələbləri pozulduğu müddətcə bu məsələ həll olunmayacaq.

Demokrat Partiyasının 3 ərəb və 2 kürd üzvünün də iclasda iştirak etməməsi seçkilərin bölgə hökuməti və türkmənlər arasında bəzi satqınlar tərəfindən idarə edildiyini göstərir. İraq türkmənlərinin maraqlarını təmsil edən yeganə qurum olan İraq Türkmən Cəbhəsi Kərküklə bağlı bu sövdələşməni qəbul etməyib və administrasiyaya şikayət ərizəsi yazaraq, razılaşmadığını bildirib. “Rəşid” otelində həyata keçirilən bu hökumət sui-qəsdi qəbuledilməz hesab edilib. Bununla belə, Qubernatorluq Şurası yaradılıb, onu Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyi Partiyasından olan kürd vali idarə edir və şuraya sədrlik ərəblərə verilib.

Digər məsələlərlə yanaşı, Türkmən cəmiyyətinin üzvlərindən Yavuz Həmid də Türkmən Cəbhəsi ilə məsləhətləşmədən bu qərarla razılaşdı. Bundan sonra Türkmən Cəbhəsinin ümumi yığıncağında Yavuz Həmidin cəbhədən qovulması və türkmən davasına xain elan edilməsi qərara alındı. Türkiyə mətbuatında isə Yavuz Həmid PKK tərəfdarı adlandırıldı.

- Bir müddət əvvəl media məkanı Amerika qoşunlarının İraqdan çıxarılması ilə bağlı fikirlərlə dolu idi. Sizcə, bu, nə vaxt baş verəcək?

- Bu suala cavab vermək üçün xatırlayaq ki, Amerika İraqı ələ keçirmək planlarını 1950-60-cı illərdən başlayaraq inkişaf etdirib, ancaq 2003-cü ildə həyata keçirib. Görün Amerika neçə ildir öz məqsədinə doğru irəliləyir. Və əvvəldən hər şey onların planı üzrə getdi. İran-İraq müharibəsi amerikalıların işi idi, sonra Küveytlə müharibə, sonra Şimali İraq bölündü, cənubda isə İraq Hərbi Hava Qüvvələrinin uçuşları tamamilə qadağan edildi. Bir sözlə, amerikalılar öz strateji planları sayəsində bu regionda, bütövlükdə ölkəmizdə tam hökmranlıq ediblər. Onlar İran körfəzində möhkəmlənərək bu neftlə zəngin regionun tam hüquqlu nəzarətçiləri oldular. Nəticədə əldə edilən bütün mənfəətlə İraq nefti də onların nəzarətindədir. Amerika qoşunlarının bu gün İraqdan çıxarıldığına dair təminatlara baxmayaraq, bütün İran körfəzi regionu onların əlindədir. Mövcud vəziyyət göstərir ki, Amerika İraqı tərk etmək niyyətində deyil.

Bölgəmizdə baş verən hazırkı dəyişikliklər sadəcə olaraq heyrətamizdir - Mişel Aun Livanda bu yaxınlarda hakimiyyətə gəlib. Livan Prezidenti postu iki ildir ki, boş idi. Aunun namizədliyini ölkənin xristian partiyasının lideri Süleyman Franje dəstəkləyib. Beləliklə, bu hadisə İranın son dövrlərdə, o vaxtdan bəri Livan Prezidenti, ordunun Baş komandanı, general, katolik maronitinin başına gələn uğursuzluqlar silsiləsinin təbii davamı oldu.

Suriyada Bəşər Əsədin gedişi ilə bu dəqiqə yeni hökumət də yaradılıb, lakin Amerikanın da buradan getməsi ehtimalı azdır. 2003-cü ildə Amerika İraqa girəndə bəyan etdi ki, diktator Səddamı devirməklə Baas Partiyasına son qoyacaq və İraqa demokratiya gətirəcək. Təəssüf hissi ilə qeyd etməliyəm ki, bu gün nə Səddam, nə də Baas olsa da, biz hələ də nə siyasi, nə də iqtisadi baxımdan demokratik ölkə olmuşuq. 2008-ci ildə Amerika qoşunlarının 2011-ci ildə İraqdan çıxarılmasına dair saziş imzalanıb. 2011-ci ildə Amerika qoşunlarının çıxarılmasına başlanmış kimi görünürdü, lakin İraq silahlı qüvvələrinə təlim keçmək üçün kiçik bir kontingent qaldı.

Lakin 2014-cü ildən regionda yayılan və 2017-ci ilə qədər davam edən İŞİD terror təşkilatının qüvvələrinə qarşı mübarizə aparmaq üçün 2014-cü ildə Amerika qoşun kontingenti bərpa edilib. Bildiyimə görə, Amerika qoşunlarının tam çıxarılmasının iki mərhələdə planlaşdırıldığı bir razılaşma var: birincisi 2025-ci ilin sentyabrında, ikincisi 2026-cı ilin sonunda. Bu sənəd əsasında əlavə qərarlar qəbul edilməli idi. Amma məlum hadisələr Qəzzada baş verdiyi üçün onlar heç vaxt qəbul olunmayıb. Hazırda Qəzzada bildiyimiz kimi döyüşlər dayanmış kimi görünür. Amma bu, sadəcə sözdür, heç kim dəqiq heç nə bilmir, iki tərəf arasında mübarizə davam edir. Bununla bağlı eşitdiyimiz tək şey girovların dəyişdirilməsidir. Maraqlıdır, girovlar nə vaxt gedəcək, növbəti addım necə olacaq? İsrail Qəzzanı tərk edəcəkmi?

İraqın geosiyasi mövqeyi çox mühüm yerdədir - Suriya, Səudiyyə Ərəbistanı, Küveyt, İordaniya, İranla həmsərhəddir. İraqın cənub-şərqi İran körfəzinin suları ilə yuyulur və bu, Amerika üçün ən vacib strateji istiqamətdir. Gördüyüm kimi, bu kontekstdə Amerika İraqı heç vaxt tərk etməyəcək, əks halda İran və Rusiya dərhal bu bölgəni ələ keçirəcək. Hər şeylə yanaşı, nəhəng neft və qaz yataqları ölkəmizi çox mühüm strateji obyektə çevirir. Beləliklə, yaxın gələcəkdə Amerika qoşunlarının tamamilə çıxarılması gözlənilmir.

Mələk Vəlizadə,
AYNA-ZERKALO

“Sülh istəyən, bu istiqamətdə konkret addımlar atmalıdır. Yoxsa, sadəcə “sülh” deməklə sülh olmur”.

Bunu Moderator.az-a açıqlamasında millət vəkili Asim Mollazadə bildirib. Millət vəkili qeyd edib ki, Cənubi Qafqazda sülhün reallaşması üçün Ermənistanın Azərbaycanın sülh səylərini dəstəkləməsi vacibdir:

“Azərbaycan hər zaman regionda sülhün və təhlükəsizliyin təmini istiqamətində sistemli addımlar atıb, böyük diplomatik səylər sərgiləyib. Lakin təəssüflər olsun ki, Ermənistan heç vaxt Azərbaycanın sülh səylərini dəstəkləməyib, əksinə, müxtəlif təxribatlar vasitəsilə bu səylərə kölgə salmağa, Cənubi Qafqazdakı sülh prosesinə zərbə vurmağa çalışıb. 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Ermənistanın yürütdüyü siyasət də sülhün təmininə deyil, gərginliyin artmasına xidmət edib.

Əgər Ermənistan öz yanlış, təxribatçı siaysətindən imtina edərsə, ölkəmizin sülh səylərinə səmimi şəkildə dəstək verərsə, o zaman Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülhü təmin etmək mümkün olacaq”.