Tez-tez qalmaqallı fikirləri ilə gündəmə gələn psixoloq Samirə Bağırova müsahibə verib.

– Belə bir deyim var ki, dərzi öz söküyünü tikə bilməz. Siz psixoloq kimi bir çox insanın mənəvi məlhəmi olursunuz. Bəs özünüz? Yəni psixoloqun da psixoloqa ehtiyacı olduğu anlar olurmu?

– Normal bir insana psixoloq lazımdırsa, psixoloqun özünə iki psixoloq lazımdır. Həm şəxsi həyatı ilə bağlı, həm də ona müraciət edənlərin yükünü daşımalıdır axı… Hətta digər ölkələrdə belə bir məsələ var – psixoloq ay ərzində supervizorlara müraciət etməlidir, əks halda, cinayət işi açılır. Çünki sonu intiharla nəticələnə bilər. Bizdə isə belə bir şey yoxdur. İstər həkimlər, istərsə də psixoloqlar hansısa psixoloqa getməyi özünə sığışdırmır. İnsanlar arasında hətta indi-indi dəbə düşməyə başlayıb ki, psixoloqa dəli getmir, normal şəxslər də müraciət edir. Necə ki, mənə heç bir psixoloq müraciət etməyib, mən də etməmişəm. Amma ehtiyacım olmadığına görə yox. Təbii ki, təzə başlayanda problemlər olurdu – çox ağır hekayələr dinləyirsən. İlk başlarda bizim psixoloqlardan birinə müraciət etmişdim ki, məndə belə hallar baş verir. Artıq öhdəsindən gəlmə təməlini tuta bilmişəm, neqativi bloklamağı bacarıram.

– Sosial şəbəkələrdə fenomen birisiniz desək, yanılmarıq. Videolarınız paylaşılır, kimi tənqid edir, kimi həmfikir olduğunu bildirir. Daha çox nəyə görə qınanılırsınız? Sizcə, qadınların sevimlisisiniz, ya kişilərin?

– Ötən günlərdə bir şərh oxudum: Xanımların Hikmət Hacıyevi varsa, kişilərin də psixoloqu var – Samirə Bağırova. O qədər güldüm ki, bu cümləyə. Mən feminist biri deyiləm, yaxud da birtərəfli danışan biri. Paylaşımlarımda həm kişilərdən, həm də qadınlardan söz açıram. Məsələn, axırıncı paylaşımlarımdan biri qadınlarla bağlı idi, bu dəfə bəylər məni qınamağa başladılar. Həmin videoda qeyd etmişəm ki, əl qaldıran, şiddət göstərən kişilərdən uzaq durmaq lazımdır və kişilərin tənqidi ilə üzləşirəm. Bu artıq o kişilərdir ki, onlar bunu edirlər, sərf etmir onlara. İnsanlar danışaraq həll edir məsələni, şiddətlə, mühakimə etməklə, lağa qoymaqla, təhqir etməklə deyil. Mən ola bilər kişilərdən danışım, yaxud xanımlardan, cütlüklərdən, ailə məsələlərindən, valideyn-uşaq münasibətlərindən. Kiminsə qəbul etməməsi və ya əksi normaldır. Beyinlər fərqlidir, kiməsə sərf edir, kiməsə yox. Hamının səni sevməyi normal deyil. Kimsə sənə nifrət etmirsə, sən maraqsız birisən.

– Samirə xanım, cəmiyyətimizdə cinsi məsələlərlə bağlı boşluq var. Hansısa səbəbdən danışmağa utanırıq. Səbəb nədir, niyə özümüzə yaraşdırmırıq?

– Çox ayıblayırlar. İki il öncə, bölgələrin birində bir qız uşağı menstruasiya dövrü keçirsə də, nə olduğunu bilmədiyinə görə intihar etmişdi. Bir ananın evində qız uşağı böyüyürsə, onu başa salmalıdır. Uşaqlarda 11 yaşından etibarən həyatla bağlı suallar yaranmağa başlayır. Elə sizdən öncə, bir xanım müraciət etmişdi ki, oğlumun 5 yaşı var, sürtünmələri olur, mən onu necə müalicə edə bilərəm. Vurmaq, qışqırmaq, döymək olmaz, o uşaq başa düşmür axı. Sən ona ha denən ki, olmaz, bədənində gedən reaksiyadır, necə başa salasan? Fikrini yayındırmaqla, nağıl danışmaqla və s. Bu dönəm bir də 13-14 yaşlarında, yeniyetməlik zamanında baş verir. Tez inkişaf edən uşaqlar da var. Bununla bağlı valideyn, ana xəbərdarlıq etməlidir. Yaxud oğlandırsa, ata ilə oğul arasında söhbət olmalıdır. Məsələn, tualet tərbiyəsi var – uşaq vaxtı analar qızlarına, atalar isə oğullarına öyrətməlidir. Eləcə də yeniyetməlik dönəmində müəyyən məsələlər başa salınmalıdır. Çünki çox müraciət edənlər var. 23-25 yaşında gəlir deyir ki, mən intihara qərar vermişəm, dözə bilmirəm, bu yükü özümlə daşıya bilmirəm. Niyə? 13-14 yaşım olanda masturbasiya dönəmində qonşu uşaqla sürtünmə olmuşdu, deməli geyəm. Bu adam özünü dərk etmir.

Yanlış informasiya alırlar, ordan-burdan, internetdən. Həmin sürtünmə dönəmini yaşayan xanımlar da var. 13-14 yaş bədənin oyanma vaxtıdır, insan özü də bilmədən masturbasiyaya başlayır. Qızların bir-birilərindən xoşları gəlir sürtünmə yolundan istifadə edirlər. Sonra gəlir ki, mən lezbiyanam. Deyilsən. O elə bir dönəmdir ki, fərqində olmayıb, sublimasiya edə bilməyib və bilmədən qonşu qızı, xala qızı , ya kimləsə bu proses başlayıb. Belə olan halda, dərhal eynicinsli olduqlarını, normal olmadıqlarını düşünürlər. Oğlandırsa deyir “qadın ruhundayam”, qızdırsa “kişi ruhundayam”. Həmən mərhələnin öhdəsindən gələ bilmir. Çünki hara baxırsan, eynicinsli münasibətlərdən danışılır, reklam olunurlar. Məsələ budur. Valideyn mütləq şəkildə övladına başa salmalıdır, əgər yolunu bilmirsə, psixoloqdan yardım istəmək lazımdır.

Dini baxımdan deyirlər ki, günahdır, siz insanları səhv yola yönləndirirsiz. Xeyr. Bir insan özünə toxunub özünü qəbul etməlidir. Əgər bunu etmirsə, özünə qarşı yadlaşma gedir. Orqanizmində nə baş verirsə, insan onu bilməlidir, normaldır. Bunu o qədər ayıblayırlar, qloballaşdırırlar ki… Xarici ölkələrdə qızlar masturbasiya dönəmində artıq cinsi əlaqəyə girirlər. Bizdə axı mentalitet var, müsəlman ölkəyik. Ona görə də 18 yaşdan icazə verilir ki, bu bədənin tələbatı ödənməlidir – ya evlilik yolu ilə, ya da masturbasiya.

– Uşaqları və yeniyetmələri vurğuladığınız. Amma qadınla kişi arasında da cinsi məsələlərin müzakirə edilməsi ilə bağlı problemlər var. Tutaq ki, qadınlar öz həyat yoldaşına seks ehtiyaclarını deyə bilmir. Düşünür ki, desəm, sabah mənə “fahişə” deyər.

– Xanımlarla söhbət zamanı başa düşürəm ki, hətta onların 90 faizi orqazmın nə olduğunu bilmirlər. Qəribə də olsa deyəcəm. Xanımla kişi evlənir, ilk həyata qədəm qoymağa hardan başlayır? Toy gecəsindən. Yəni cinsəllik insan həyatında önəmli bir faktordur. Hətta dinimizdə də var ki, evləndinsə, sən xanımının istəklərini yerinə yetirməlisən. Bizdə amma pərdə o qədər qalındır ki, bir-biriləri ilə söhbət edə bilmirlər, xəyanətə üstünlük verirlər. Kişilər xəyanət edəndə ikinci qadının yanında tam özləri olduqları kimidirlər. Ailədə başqadılar, özləri deyillər. Sanki bir rol götürürlər üstlərinə, cildə girirlər. Olmazmı ki, sən elə öz həyat yoldaşının yanında özün olasan? Elə təməldən, ikiniz bir araya gəlirsiniz və ehtiyaclar, istəklər barədə danışırsınız. Bəli, bəylər var ki, xanım ondan çox şey tələb etdiyi zaman “bunları hardan bilirsən”, “demək ki, məlumatın var” deyəcək. Psixologiyada insan tiplərə bölünür – temperament tipləri var. Kimsə passivdi, kimsə aktivdi və ya daha ehtiraslıdır. Bu artıq onun genetikasından gəlir. Bu baxımdan əvvəldən bunlar danışılmalıdır, belə olarsa, əksinə bir-birilərinə daha da bağlı olacaqlar. Bizdə “qadınla belə şey danışılmaz, olmaz”, “qadın az bilməlidir”, “övladımın anasıdır” fikri ön plandadır. Arvad kimi baxırlar, amma xanım kimi yox.

Yenə təmələ gələcəm – valideynlər uşaq böyüdəndə ona özününkü kimi baxır. “Mənim uşağımdı, özüm bilərəm”. Xeyr. Dünyaya gətirilən hər uşaq sənin deyil, cəmiyyətindir. Sabah o hansısa bir şirkətin işçisidir, kiminsə yoldaşıdır və ya xanımıdır, valideyndir. Qız uşaqlarını böyüdəndə onu “arvad” kimi yetişdirmək lazım deyil. Kişi də eləcə. Evlənəndən, uşağı olanda, qarın qabağa gələndən sonra kişi status daşıyır. Olmazmı ki, sən uşaqlıqdan buna kişi deyə müraciət edəsən. Bu sözlərlə ona məsuliyyət yükləyirsən artıq. Qız uşağına “sabah ana olacaqsan” deməkdənsə, ilk növbədə “sən xanımsan” deməliyik. Belə olan halda, o, xanım kimi davranmağa başlayacaq.

– Kişilər həyat yoldaşlarına yaraşdırmadığı şeyləri başqalarında, hətta homoseksuallarda belə tapmağa çalışırlar. Buna səbəb nədir?

– Çünki onlar qorxurlar. Özünün gizli, zəif tərəfləri var, onu göstərməkdən, xanımının gözündən düşməkdən çəkinir. İnsanın şüuraltında nə yatdığını bilmirik. Cinsi münasibət elə bir şeydir ki, ehtiyatlı davranmaq lazımdır. Bu gün pornoqrafiq videolar geniş yayılıb. Yeniyetmələrdə xüsusilə diqqətli olmalıyıq, onlar bu cür videolara baxdıqca şüuraltlarına nələrsə yüklənir. Sabahısı gün cinsi münasibətə girəndə onların yaşadıqları az gəlməyə başlayır, başqa şeylər sınamaq istəyirlər. Daha dərinə getdikcə artıq insanlıqdan çıxmağa başlayır, normal cinsi münasibət cızığından çıxır, sadə dildə desək, pozğunluqlara gedirlər. Bunu qarşı tərəf qəbul etməyə bilər və xəyal qırıqlığı yaşayar. Bu baxımdan qorxular var. Hər şeyin həddi olmalıdır, balansı hər yerdə qorumaq lazımdır. Cinsi münasibətdə də. Əgər ağlına qeyri-adi bir şey gəlirsə, sən artıq onu sekspotoloqla müzakirə etməli, öhdəsindən gəlməlisən ki, niyə məndə normadan kənar hisslər var.

Biz heç “seks” sözünü deyə bilmirik. Halbuki bu söz kişi, qadın cinsiyyətini bildirir. Amma bizdə “seks” intimə yozulur. Hətta ər-arvad sekspotoloqa müraciət edir. Sivil insanlar bu şəkildə öz problemlərini həll edirlər ki, xəyanət baş verməsin, ailə dağılmasın. Amma digərləri kənarda görürlər. Son günlər baş verən bir sıra şeylər məni də çox təəccübləndirir.

Deyəcəyim məsələ artıq geniş yayılıb. Deməli, evli kişilər guya çox qadınla görüşür, yəni gündə biri ilə görüşürmüş kimi imic yaradır. İkinci telefonu da olur. Bir xanımla restoranda oturur, birinə hədiyyə alır və.s. Çevrəyə göstərməkdən ötrü, sanki bu, “babnik”dir. Əslində isə gizli sevgilisi kişidir. Onu heç kim bilmir, bütün istəklərini, ağlasığmayan cinsi arzularını onunla həyata keçirir. Xanımı bunu qadınla tutsa belə, qoy elə bilsin ki qadındır. Maskalanırlar. Ona görə xanımlara deyirəm ki, siz hələ yoldaşınızı qadınla tutsanız, şükür edin.

– “Bütün kişilər xəyanət edir” – bu, təkcə bizdə deyil, elə dünyada da qəlibləmiş fikirdir. Adətən, səbəb kimi onların yaradılışı məsələsi irəli sürülür. Samirə xanım, xəyanət etməyən kişi var?

– Özüm də bunu bir neçə dəfə sorğulamışam: bütün kişilər xəyanət edirmi? Yox. Çox qəribə məsələ var. Qadınlar xarizmatik kişiləri sevirlər. Xanımlar gəlir ki, mən nə deyirəm, kişi razıdır, maraqsızdır, bir xarizması yoxdur. Bu səfər də biri gəlir ki, mənim həyat yoldaşım çox xarizmatikdir, dəhşətli dərəcədə qısqanıram, bütün xanımlar ona yazır, xəyanət edir. Xanımlar əslində xəyanət edən kişilərə daha meylli olurlar. Amma hər xarizmatik kişi də xəyanət etmir. Bu yaxınlarda məsələn, biri deyir ki, mənim bir dostum var, o qədər gözəl xanımı var, dominantdı, hamı belə birini əldə etmək istəyər, ancaq kişi xəyanət edir. Çünki o xanım statusludur, dominantdır. Hər bir kişi özünü Allah kimi hiss etməyi sevir. Kişilər xəyanət etdiyinin yanında özünü statuslu sayır, üstün hiss edir. Amma yoldaşının yanında bunu edə bilmir. Kişiyə özünü kral kimi hesab etməsi üçün icazə vermək də yanlışdır. Səndən aşağı səviyyədə olmasına icazə vermək də düzgün deyil. Qadın istəsə, kişini həm vəzir edər, həm rəzil. Çox fədakar olmaq da olmaz.

– Bəs sizcə, biz nə etsək, boşanmalar azalar?

– Qadınlar öz dəyərini bilməyə başlayanda. Əvvəlki evliliklərdə “başlıq pulu” var idi və çox təəssüf ki, bu, qızın valideyninə çatırdı. Əslində qıza verilməli idi. Əgər xanımlar müqavilə ilə evlənsələr, öz şərtlərini əvvəldə qoysalar, daha dəyərli olacaqlar. Bizdə niyə ərə gedirlər? “Camaat deyəcək ki, qız evdə qaldı, “artıq yükdü, yeyənimin biri azalacaq”. Keçmişdə “başlıq pulu”, indi müqavilə deməkdir. Ata evindən gələn qız, uşağı səndən qazanıb, düzdür? Müqavilə əsasında boşanma baş versə, xəyanət də azalacaq. Bizim millət digərlərinə nisbətən, mala, mülkə daha çox önəm verirlər axı, itirmək qorxusu daha çoxdur axı. Kişi biləndə ki, pul itirə bilər, daha diqqətli davranacaq. Xəyanət olsa belə, yoldaşının üstündə əsəcək ki, pulumun yarısı getməsin. Londonda, ABŞ-da boşanan kişi lüt qalır. Britaniyada ümumiyyətlə, ən sonuncu kişi haqlarıdır, kişidən qabaq it gəlir. Kişi sual edə bilər ki, xeyir ola, sən onda mənlə pula görə evlənirsən. Əzizim, sabah sən mənə xəyanət də edəcəksən, uşaqla çöldə də qoyacaqsan.

Heç bir qadın yaxşı kişidən boşanmır. Bəylər deyəcək ki, heç bir kişi yaxşı qadına xəyanət etmir. Xeyr, edir. Əvvəldən şərtlərlə evlənmək lazımdır. Sabahı gün uşaqla qalan qadın sıfırdan başlayır, bir işə başlamaq üçün əlində nəsə olmalıdır. Xanımlar özünə dəyər verəndə boşanmalar da azalacaq. Sən çətin əlçatan olsan, kişi də qədrini biləcək. Səni istəyirsə, gözünü bağlayıb “sənə hər şey qurbandır” deyəcək, müqaviləyə razı olacaq. Əks təqdirdə, deməli malı-mülkü daha önəmlidir. Qadında xəyanət məsələsini hara fırlatsan da, kişinin boşluğuna gəlir. Qadın qulağı boş qalmamalıdır. Ayda bir çiçək alsalar, özəl günləri qeyd etsələr, səbəbsiz nələrsə etsələr, könlünü xoş tutsalar, qadın xəyanət etməz. Mütləq kişi boşluğu olur ki, bu yola əl atırlar. Çoxu da peşman olur. Kişilərdə isə xəyanətin milyon səbəbi var. Məsələn, deyir ki, mən çox ehtiraslıyam, xanımım passivdir, ondan nəsə istəyirəm, qəbul etmir. Baxırsan ki, düzdür. Bir kişi qadınına natəmiz olduğuna görə xəyanət edirdi. Kişi təmizkardır, deyir ki, mən evə girirəm, qablar çirklidir, yer yığışdırılmayıb , evə əl gəzdirilməyib, ancaq əlində telefon və s. Həmin kişi boşanmır, amma xəyanət edir və yanına getdiyi qadın təmizkar olur. Bu da düzdür.

Valideynlərinin məcburiyyəti ilə evlənənlər də mütləq xəyanət edir. Mən buna da cinsi istismar deyirəm. Yəni valideyn istəyir deyə, uşağını təcavüzə məcbur edir. İstəmədiyin adamla evlənmək nə deməkdir? Zorlanmaq deməkdir, qəbul etsələr də, etməsələr də – valideynim istəyib deyə mən bu adamla yatmalıyam. Burada yüz faiz xəyanət var, qadın tərəfdən də, kişi tərəfdən də. Xəyanət birinci beyində baş verir. Artıq yatağa girmək məsələsi sondur. Ora çatana kimi beynində qərarını verir. Kişilərdə ani xəyanətlər ola bilər. Ancaq qadın xəyanətə gələnə qədər yüz dəfə ölçüb biçir, nə edəcəyini bilir, ani olmur. Kişi içkili olduğunu deyə bilər, yaxud özünü itirdiyini, onlarda heyvani hislər oyana bilər, nə etdiyini bilməz.

– Kişi bilmədən bu yola gedirsə, onu xəyanət kimi qiymətləndirməməliyik?

– Xəyanətdir. Başqa qadınla mesajlaşması da xəyanətdir. “Flört” başqa şeydir. Bu xəyanət sayılırmı? Yox. Bəzi insanlar flört etməyi sevir. Mən hətta onlara çox ünsiyyətcil adamlar deyərdim. Fərqi yoxdur qadın və ya kişilərlə ünsiyyətə girməyi sevirlər. Birindən nömrəni niyə götürürsən? Deməli bəyənmisən. Dost? Xeyr, qadınla kişinin dostluğu yoxdur. Mümkün deyil. Qadın-kişi dostluğu simpatiya üzərində yaranır, iki tərəfdən birinin mütləq xoşu gəlir, ona görə o dostluqlar baş verir. İstisna ola bilər ki, bir tərəf lezbiyan, ya da geydir. Bəyənmə hissi olmasa, heç vaxt dostluq alınmaz.

– “Kişi evə qaçırsa, səbəbkar qadındır, kişi evdən qaçırsa, səbəbkar yenə qadındır”. Bütün məsuliyyəti qadının üzərinə yükləmək nə dərəcədə doğrudur?

– Qadının üzərinə yükləmək lazımdır. Çünki qadın boğazdır, kişi başdı. Yer üzündə qadın qədər güclü məxluq yoxdur. Hər şeyin təməlini qoyan qadındır. Bəzi qadınlar döyüldüyündən, söyüldüyündən şikayətlənir, halbuki icazə verən də özləridir. İlk başda sən dözməsəydin, cəza tətbiq etsəydin, yerini biləcəkdi. Xəyanətə sən vadar etmisən. Qadın istəsə, kişini evə darta bilər. Bir də var, evə bağlı olmayan kişilər. Söhbət normal insanlardan gedir. Xanımın həm gözəlliyi, zəkası, evdarlığı var, hər şeyi yerindədir, ancaq kişi evə bağlı deyil. Bu artıq kişinin öz problemidir. Bu kişilər uşaq vaxtı həddindən artıq ata-ana davasının şahidi olanlardır. Belə insanlar evə gəlmək istəmirlər. Bir oğlanla evlənəndə onun atası-anası haqqında fikirlərini bilmək lazımdır. Əgər valideynlərinə bağlı deyilsə, öz ailəsinə qarşı da elə olacaq. Həddindən artıq anasına bağlıdırsa, o da yanlışdır. Belə yerdə gəlin-qaynana münasibətləri dəhşətli dərəcəyə çatacaq. Ana ilə oğul məsafəli olmalıdır, amma əlaqə qopmamalıdır.

"29 dekabr 2024-cü il tarixində Ərdəbildə İranın Ali rəhbərinin Ərdəbil vilayəti üzrə nümayəndəsi, Ərdəbilin imam cüməsi Seyid Həsən Amelinin iştirak etdiyi və İranın Radio və Televiziya Təşkilatının "Xəbər Şəbəkəsi" kanalında yayımlanan tədbirdə Azərbaycana və dövlət başçımıza qarşı səsləndirdiyi təhqiramiz ifadələr hər birimizdə hiddətləndirdi".

Bunu Sonxeber.Az-a danışan deputat Vüqar İskəndərov bildirib.

Deputat qeyd edib ki, iki ölkə arasındakı münasibətlərin tənzimlənməsində Azərbaycan xüsusi rol oynayır:

"Münasibətlərin gərginləşməsində səbəbkar hər zaman İran olub. İran Azərbaycana qarşı yürütdüyü siyasətlə iki ölkə arasında münasibətləri gərginləşdirməyə davam edir. Bu ölkənin yeni rəhbərliyi Azərbaycanla münasibətləri normallaşdırmaq istəyir. Bunu Məsud Pezeşkianın Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə göndərdiyi məktubda və telefon danışıqlarında aydın görmək olur. Azərbaycan tərəfi Məsud Pezeşkianın bu addımlarını yüksək qiymətləndirir. Rəsmi Bakı dəfələrlə söyləyib ki, İranla hər zaman dostluq siyasətinə söykənən münasibətlərin qurulmasında maraqlıdır. Bu həm də regionda daimi sülhün təmin olunması üçün vacibdir".

Deputat vurğulayıb ki, İran Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsinin Seyid Həsən Amelinin söylədiklərini təkzib etməsi, onun söylədiklərinin İran hökumətinin rəsmi mövqe ilə heç bir əlaqəsi yoxdur deməsi və Azərbaycanla münasibətlərin normal olmasını bildirməsi dediklərimizin bariz nümunəsidir:

"Düşürəm ki, rəsmi Tehran da Azərbaycan-İran arasındakı münasibətləri normallaşdırılmasında maraqlıdır. Bu baxımdan hesab edirəm ki, Seyid Həsən Amelinin də ölkəmizə qarşı səsləndirdiyi fikirlər rəsmi İran tərəfindən də qınanılacaq. Onun kimi danışığından xəbəri olmayan və səsləndirdiyi fikirləri dərk etməyən insanların İran Ali rəhbərliyinin nümayəndəsi olması doğru deyil. Çünki Ameli kimi şəxslərin səsləndirdiyi sərsəm fikirləri hökumət nümayəndələri təkzib etməli olurlar. Biz düşünürük ki, Ameli söylədiklərinə görə üzr istəməlidir. Hər hansı fikir səsləndirmədən öncə düşünməlidir. Azərbaycan tərəfi bununla bağlı öz etirazını bildirib. İran Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsinin operativ reaksiya verməsi iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşmasına kömək edəcək. İran da Azərbaycan kimi iki ölkə arasındakı dostluq əlaqələrinə hörmətlə yanaşmalı, hökumət tərəfindən anti-Azərbaycan əhvali-ruhiyyəsi ciddi şəkildə qızışdıranalara qarşı ciddi tədbirlər görməlidir".

Hər il dekabrın 31-i televiziya kanallarında yayımlanan “Ötən ilin son gecəsi” filminin mətn müəllifi ilə bayram ərəfəsində söhbətləşmək elə filmin çəkildiyi illərə səyahət etmək deməkdir. Ötən əsrin ab-havasını hiss etmək üçün “90lar cafe”də dediyimiz vaxtda vədələşdik və bir neçə saatlıq zamanın fövqündə olmağı bacardıq...

TEREF yazır ki, Kulis.az Xalq yazıçısı Anarın APA-ya “Ötən ilin son gecəsi” müsahibəsini təqdim edir.

İstiqlal Muzeyində “Birlikdə güclüyük” adlı tədbir təşkil olundu
“Divanü lüğat-it-türk”ün 950 illiyi UNESCO çərçivəsində qeyd olunacaq
Xalq artisti vəfat etdi
– Anar müəllim, siz yaşda adamların növbəti ildən umacağı olur?

– Umacağı təkcə həmin ilə çıxmaq olur, yəni bir il də yaşamaq istəyir.

– 2025-dən başqa nələr gözləyirsiniz?

– Vaxt umuram. Həmişə deyirəm ki, ölümdən qorxmuram. Hamı gec-tez öləcək. Allah lütf edib ki, bu yaşa çatmışam. Yəqin, Allah belə lazım bilib. Təəssüf ki, dostlarımın çoxu vaxtsız getdi həyatdan. Bircə ondan qorxuram ki, əcəl qəfil gələr, natamam qalan bəzi işlərimi tamamlaya bilmərəm.

– Hansı işlərdi onlar?

– Beynimdə, ürəyimdə beş-altı kitab var ki, onları yazıb bitirmək istəyirəm.

– Məsələn?

– Müxtəlifdi... Aralarında bioqrafik kitablar da var. Bəziləri, demək olar, hazırdı... Gülməli də olsa, deyəcəm. “Keçən keçdi, olan oldu” adlı ailəmizin bioqrafiyasını əhatə edən kitab yazıram, bu kitabın anonsunu isə, XX əsrdə vermişdim... Bir ay lazımdı ki, tamamlayım. Çox güman, 25-ci ildə hazır olacaq.

– Digər kitablar nə barədədir?

– Dediyim kimi beş kitab hazırlayıram, hərəsi bir janrdadır. Biri povestdir, biri memuardır, biri esselərdi. Bir kitab da artıq nəşriyyatdadır. İki ailədə dörd Xalq şairi, üç Xalq yazıçısı. Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın ailəsində dörd Xalq şairi var: Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Səməd Vurğun, Vaqif Səmədoğlu. Üç Xalq yazıçısı var: Ənvər Məmmədxanlı, Yusif Səmədoğlu və mən. Kitab bu barədədir.

– Ən yaddaqalan Yeni il axşamınız nə vaxt olub? Həmin Yeni ili yaddaqalan edən hadisələri xatırlayırsızmı?

– Hadisələr çox olub. Atam-anam sağ olanda Yeni il gecələrini onlarla birgə qeyd edirdim. Sonra ayrı yaşayası oldum, həmişə bayramı onlarla qeyd edə bilmədim. Buna görə təəssüflənirəm. Yeni ilə bir gün qalmış ailəmizin həyatında kədərli hadisə baş verdi, dekabrın 31-də qayınatam rəhmətə getdi. Anam deyirdi ki, bundan sonra siz Yeni ili kədərqarışıq hisslərlə qarşılayacaqsınız. O gündən çox illər keçməsinə baxmayaraq, hər il dekabrın 31-i onun məzarını ziyarət edirik.

– Atalı-analı bayramaxşamılarından yadınızda nə qalıb?

– Atamın bir sözünü xatırlayıram. Yeni ilin gəlişindən beş dəqiqə keçəndən sonra deyirdi: “Ay aman, artıq yeni ildən də beş dəqiqə keçdi”. Bir arzusu da var idi; deyirdi, bir gün də olsa, XXI əsrdə yaşayım. Qismət olmadı...

– Siz iki əsr gördünüz...

– Bəli.

– XXII əsri görməyi arzulamırsınız?

– Yox, daha ona qalmaram...

– Yeni ili xaricdə qarşılamısınız?

– Bəli, Moskvada.

– Necə xatırlayırsınız?

– Vaqif Səmədoğlu, Maqsud İbrahimbəyov, bir neçə moskvalı dostumla birgə qarşılamışdıq Yeni ili. Elə adi, sadə masa arxasında...

– Həyat yoldaşınız Zemfira xanımın səhhətində yaranan problemlərə çox həssas yanaşırsınız. Hətta xaricdə olanda apteklərdən şəxsən özünüz dərman axtarırsınız...

– Bu xüsusi həssaslıq deyil, məncə, çox normal haldı. Elə belə də olmalıdır... Məsələn, Türkiyədən apteklərdən hansısa dərmanı axtarmağım çox adi haldır. Birinci dəfə bu söhbət Nəbi Xəzri ilə Türkiyədə səfərdəykən olub. Aptekdən Zemfira xanım üçün bir dərman axtarırdım. Nəbi müəllim buna çox təəccüblənmişdi. Niyə təəccüblənmişdi? İndi də bilmirəm. Ötən il sizinlə səfərdə olanda da eyni hal baş verdi, hətta Ulucay Akif bunu yazmışdı... Ailəmdi, ömür-gün yoldaşımdı, həyatımı onunla keçirmişəm. Yeddi yaşından tanıyıram onu...

– Yazıçılar məişət qayğılarından uzaqda dayanmağa çalışırlar. Amma elə hal yaşanır, istəsən də, istəməsən də, məişət gəlib yaxandan ikiəlli yapışır. Maraqlıdır, yazı-pozu əhlinin də övladları yerbəyer etmək kimi nigaranlığı var, ya onlar bu məsələyə bir az soyuq yanaşır?

– Valideynlik hissi peşəyə baxmır. Yazıçı da eynilə övladlarından ötrü nigaran olur. Özü də qəribədir, sən hamının qeydinə qala bilərsən, amma öz balanın qeydinə qalanda deyirlər ki, niyə sən ona xüsusi yanaşırsan?.. Bilirsən ki, oğlum da, qızım da yazır. Hər cür çalışıram ki, Yazıçılar Birliyi vasitəsilə onlar heç bir imtiyazdan yararlanmasın. Nə təqaüd, nə hansısa təltif, nə çap olunmaq, heç nə... Nə edirlərsə, öz güclərinə edirlər. Bu halda belə söz qoşurlar ki, Anar öz balalarına təqaüd verir. Görün, nəsə etsəydim, nələr danışardılar?! Onda da deyəcəkdilər ki, Anar Yazıçılar Birliyinin binasını balalarına bağışlayıb.

– Təsadüfən, bu gün Yusif Səmədoğlunun doğulduğu gündür...

– Həyatda rast gəldiyim ən işıqlı, təmiz adamlardan biri Yusif idi. Çox istedadlı yazıçı, incə qəlbli, zövqlü insan idi. Daim onun yeri görünür. Həm də çox həssas idi. Hansısa səbəblərdən ovqatım olmayanda Yusifin xüsusi qayğısını hiss edirdim... 93-cü ildə yeddi ay Türkiyədə dərs dedim. Getməmişdən əvvəl Yazıçılar Birliyində plenum çağırıldı və Yusif birliyin birinci katibi seçildi. O vaxtlar Yusifin ölkə rəhbərliyi ilə münasibətləri yaxşı idi və ona çox hörmət edirdilər. Başqası olsaydı, mənim Azərbaycanda olmamağımdan istifadə edib plenum çağırardı və Yazıçılar Birliyinin sədri olardı. Buna nə hökumət, nə də yazıçılar etiraz edərdi. Sözün açığı, mən də razı olardım. Amma Yusif bunu etmədi. Çünki dostluq, etibar onun üçün vəzifədən üstün idi. Qəzetlər mənim ölkədən birdəfəlik getməyim barədə yazanda Yusif təkzib yazırdı ki, Anar müvəqqəti gedib. Bunu çox az adam edə bilərdi. Həmin az adamlardan biri də Yusif idi.

– Altmışıncılar nəsrindən üçünüz qalmısınız: Əkrəm Əylisli, Elçin Əfəndiyev və siz. Hərdən elə bilirəm, gizlin hardasa görüşürsünüz. Bu, həqiqət olmasa belə, maraqlı yalandı...

– Elçinlə ayda bir dəfə, iki dəfə gizlin yox, aşkar görüşürük. Ya mən zəng edirəm, ya o zəng edir. Əkrəmlə görüşmürük.

– Əkrəm Əylislini görmək istəyirsiniz?

– Açığı, yox. Çünki mən ondan çox incimişəm. Atam haqqında, mənim haqqımda bütün yazdıqlarına baxmayaraq, vaxtilə “Komsomolski pravda” qəzetində onun haqqında məqalə yazdım. Moskvada Əkrəm barədə çıxan ilk yazı idi. Əkrəm deyir, Anar bu yazını da sifarişlə yazıb. Halbuki öz təşəbbüsümlə yazmışam. “Daş yuxular” haqq-hesabından sonra o təklənməsin deyə, həmin məqaləni Azərbaycan dilinə çevirib “Azərbaycan” jurnalında çap etdirdim. “Daş yuxular”dan sonra Azərbaycan mətbuatında ilk dəfə idi ki, Əkrəm haqqında müsbət yazı gedirdi. Dedim, Əkrəm nəcabət göstərər, zəng edib deyər ki, sağ ol, hamı məni pisikdirdiyi vaxtda sən belə addım atmısan. Olmadı, gördüm düzələn deyil...

– Bu yaxınlarda Əkrəm müəllim “Tənha çinarın nağılı” adlı yazı yazdı...

– Mənə göstərdilər, yarısı yalan idi. Dedilər, cavab yaz, dedim, lazım deyil.

– Yazır ki, 87-ci ildə “Karvansara” restoranında görüşmüsünüz, Yazıçılar İttifaqının katibi vəzifəsini təklif etmisiniz. Əvvəl, razı olmayıb, siz kövrəlmisiniz, sonra razılaşıb...

– Əşi, nə kövrəlmək?! Boş sözdü. Görüşdük, əvvəlcə, qəbul etmədi təklifimi, sonra razılaşdı. Bilirsən, niyə ondan inciyirəm? Çox şeyi uydurur. O Yazıçılar İttifaqının üzvlüyündən istefa ərizəsində yazıb ki, xahiş edirəm, məni üzvlükdən azad edəsiniz. İndi deyir, guya, o vaxt ərizədə yazıb ki, getdikcə daha çox iylənməkdə olan və iyləndikcə daha çox üfunət saçan bir təşkilatın üzvü olmağın... nə bilim nə... O ərizə məndə qalır və belə sözlər orda yoxdu. Bax bunu niyə yalan deyirsən, ay Əkrəm?

– Sadiqlik məsələsini əsas tutursunuz...

– Bəli.

– Həmin sadiq adamlardan biri sürücünüz Seyran kişi idi. Bir neçə həftə əvvəl vəfat etdi...

– O bizim ailə üzvümüz kimi idi. Sonuncu gün hansısa tədbirdən gəldik. Həmişə məni liftə qədər ötürürdü. Bu dəfə də liftin önünə qədər gəldi. Dedim, Seyran, daha get, birinci gün gələrsən. Dedi, yox, gözləyəcəm, lift qalxsın, sonra gedəcəm. Sonuncu qayğısı bu oldu. Getdi, bazar ertəsi gəlməli idi. İki gün sonra zəng gəldi ki, Seyran dünyadan köçüb. Elə bildim, göy guruldadı. Heç gözləməzdim... Bəziləri deyirdi ki, gözləri zəifdir, qəza törədə bilər. Deyirdim, yox, nə qədər işləyə biləcək, mən hər yerə onunla gedəcəm... Yeri çox görünür...

– “Ötən ilin son gecəsi” pyesinizdə Yeni il axşamı tənha qalan Həmidə obrazı var. Övladları hərəsi bir yerdə təzə ili qarşılayır, ana isə tənha qalır, mərhum həyat yoldaşının səs yazısını dinləyir. Günü-gündən seyrələn ətrafınızın fonunda nə vaxtsa özünüzü Həmidənin situasiyasında hiss etmisiniz?

– Daim özümü Həmidənin situasiyasında hiss edirəm. Bəzən həmsöhbət tapmıram. Elə söhbətlər var ki, onları ancaq öz yaşıdlarımla, həyat yolumuz bir olan, eyni problemlərlə üzləşdiyim adamlarla edə bilərdim. Onların çoxu qalmayıb, bir-iki nəfər var.

– “Ötən ilin son gecəsi” pyesiniz yeni il ab-havası kontekstində yazılıb deyə bir neçə dəfə rejissorların müraciət etdiyi əsər olub...

– Moskva televiziyası iki dəfə “Ötən ilin son gecəsi”ni səhnələşdirmişdi. Birincini televiziyadan izləmişdim, bəyənməmişdim. Çünki Həmidə xanım obrazını canlandıran aktrisa yüngülvari oynayırdı rolu. Təxminən, üç-dörd ay sonra ikinci teletamaşanı çəkdilər. O isə çox ürəyimcə oldu. Tamaşa nümayiş ediləndən sonra Ləmbəranski mənə teleqram vurdu, məmnuniyyətini bildirdi. Sonra “Ötən ilin son gecəsi” radio tamaşasını hazırladılar. Həmidə xanım obrazını Ramiz Həsənoğlunun anası Ətayə Əliyeva ifa edirdi. Sonra əsər Gənc Tamaşaçılar Teatrında səhnələşdirildi, baş rolu Firəngiz Şərifova oynayırdı. Ondan bir neçə il sonra Azərpaşa Nemətovun quruluşunda pyesin rus dilində olan variantı səhnəyə qoyuldu, elə həmin tamaşada da Firəngiz Şərifova Həmidə xanım obrazını canlandırırdı. Bir müddət sonra – 1978-ci ildə Ramiz Həsənoğlu “Ötən ilin son gecəsi” teletamaşasını çəkdi, Zərnigar Ağakişiyeva baş rolda idi. Nəhayət, 1983-cü ildə Gülbəniz Əzimzadənin rejissorluğu ilə eyniadlı film çəkildi. Həmin filmdə də Həmidə xanım obrazını Elmira Şabanova canlandırırdı.

– Hansı versiyanı daha çox bəyənmisiniz?

– Moskvada çəkilmiş ilk versiyadan başqa, hamısını bəyənmişəm. Hərəsinin öz məziyyəti var... SSRİ xarici işlər naziri Qromıko 83-də çəkilən filmi izləyəndə televiziyanın sədrinə zəng edib ki, uşaqlar evə qayıdacaqlar, ya yox? Sədr deyib, qayıdacaqlar... Əslində, istəmirdim film o cür bitsin. Məcbur olub dəyişdik.

– Finalı hansı səbəblə dəyişdilər?

– Hər şeyə müdaxilə edirdilər. İndi Rusiyanın filmlərinə baxıram, gülmək tutur məni. Filmlərində hamı içir. O vaxt filmdə stolun üzərində bir rumka belə ola bilməzdi. Qəribə şeylər var idi... Tələbləri belə idi ki, gərək, hər şey nikbin sonluqla bitsin. Dedilər, ya çəkiləcək, ya da çəkilməyəcək. Məcbur qaldım... Sənətə də çox xəyanət etməməyə çalışdıq, nisbətən, bədii final tapdıq.

– Anar müəllim, vəsiyyət eləmisiniz?

– “Yaşamaq haqqı” kitabım mənim vəsiyyətimdir. Onun əvvəlində yazmışam ki, ölməyə tələsmirəm, amma vəsiyyət adama yüngüllük gətirir. Bu kitab xalqıma vəsiyyətimdir.

– Onu iki-üç kəlməyə sığışdıra bilərik?

– Mümkün deyil... İstərəm, o kitabı bütün azərbaycanlılar oxusun. İstərəm, cavan yazıçılar o kitabı oxusun. “Anar nə yazıb ki?” deyənlər də “Yaşamaq haqqı”nı oxusun. Eybi yox, oxusun, ondan sonra desin, Anar nə yazıb ki?.. Bilirəm, elə adamlar var ki, mən nə yazsam, deyəcəklər pisdi...

– Bu müsahibə dekabrın 31-i axşam yayımlanacaq. 2025-ci ilin ilk günü söhbətimizi oxuyanlar bu müsahibəni ötən ilin son gecəsinin söhbəti, yaxud ötən ilin son söhbəti kimi səciyyələndirəcəklər. Elə hesab edək ki, ekran qarşısındasınız, bu bayramaxşamı ürək sözlərinizi xalqımızla bölüşün...

– Bütün insanlara xoşbəxtlik, rifah arzulayıram. Nə edim, necə edim deməsinlər. Ailə başçıları ailələrini dolandıra bilsinlər, balalarını böyüdə bilsinlər. Müharibə olmasın, ölüm-itim olmasın. İnsanların fərəhli günləri daha çox olsun. Rusiya-Ukrayna müharibəsi də bitsin...

Söhbəti yekunlaşdıran kimi saatına baxdı. Harasa tələsib-tələsmədiyini xəbər aldım. Dedi, Vaqif Səmədoğlu haqqında sənədli film çəkiblər, onun premyerasına getməliyəm. 86 yaşlı Xalq yazıçısının tələsik hazırlaşıb qapıdan çıxdığını, əli ilə dümağ saçlarını səliqəyə salıb zil qara maşına əyləşdiyini, maşının dar küçələrdən keçib gözdən itdiyini seyr edəndə bu prosesi lentə almadığıma görə təəssüfləndim...

Foto: İlkin Nəbiyev

Prezident Əliyev AzTV-yə müsahibəsində AZAL-ın təyyarəsinin vurulması ilə bağlı bütün məsələlərə, xüsusilə “Bakı Moskva qarşısında geri çəkilir” tipli yanaşmalara aydınlıq gətirdi. Əliyevin açıqlamaları və verdiyi mesajları bir neçə kontekstdə qiymətləndirmək olar.

Birincisi, Azərbaycan Rusiya təyyarənin vurulmasına görə məsuliyyətdən yayınmaq cəhdlərini qəbul etməyəcək.

Moskvanın məsuliyyəti PUA hücumu edən Ukraynanın üzərinə qoymaq, yaxud ən azı bölüşdürmək cəhdləri var. Putinin Əliyevə zəngində qeyd etdiyi məqamlar da bunu deməyə əsas verir. Əliyev isə təyyarəyə yerdən atəş açıldığını xüsusi vurğulamaqla məsuliyyətin birbaşa Rusiyanın üzərində olduğu mesajını verdi.

- “Təyyarəmiz radioelektron mübarizə vasitələri tərəfindən idarəolunmaz vəziyyətə salınmışdır. Bu, təyyarəyə yetirilən birinci xətərdir. Eyni zamanda, yerdən açılan atəş nəticəsində təyyarənin quyruq hissəsi də böyük dərəcədə zədələnmişdir”;

- “...Heç kimin ağlına gələ bilməzdi ki, bizim üçün dost olan ölkədə bizim təyyarəyə yerdən atəş açılsın”;

- “...Füzelyajın bir hissəsi yanmayıb və məhz bunun nəticəsində bu gün biz tam açıq-aydın deyə bilərik ki, təyyarə Rusiya tərəfindən vuruldu”.

İkincisi, Prezident Rusiyanın təyyarənin vurulma faktını ört-basdır etmək istədiyini açıq şəkildə dilə gətirdi.

Rusiyanın hadisəni gizlətmək və istintaqa təsir etmək cəhdlərinin olduğu haqda yazmışdıq: “duman”, “qaz balonun partlaması”, təyyarə ekipajının özünün Aktauya uçmaq seçimini etməsi kimi iddialar irəli sürülür, eləcə də araşdırmanı MDB müstəvisinə daxil etməyə çalışırdılar.

Əliyev Rusiyanın cəfəng versiyalarla baş verənləri gizlətməyə çalışdığını açıq şəkildə bəyan etdi. Lakin rəsmi Bakı Moskvanın hadisəni ört-basdır etmək cəhdinə imkan verməyib. Beynəlxalq ekspertlərdən ibarət yaradılan işçi qrupuna təyyarənin istehsalçı şirkəti – “Embraer”in, Braziliyanın müvafiq qurumlarının, Azərbaycan, Qazaxıstan və Rusiyanın, o cümlədən Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsinin (MDB) nümayəndələri də daxildir. Əliyev əlavə etdi ki, Dövlətlərarası Aviasiya Komitəsinin nümayəndələri aparıcı rollarda yox, işçi qrupun tərkibində olan üzvlər kimi prosesdə iştirak edir.

Beləliklə, Rusiyanın araşdırmanın nəticələrinə təsir etmək imkanları sıradan çıxarılıb.

Üçüncüsü, Bakının aydınlıq gətirilməsini tələb etdiyi suallar var. Bu, ictimai rəydə də müzakirə edilən məsələlərdir.

- Nə üçün təyyarə enə bilməyib?

- Dəqiq nə vaxt təyyarəyə yerdən atəş açılıb?

- Nə üçün yaxında olan hava limanlarına təyyarə eniş cəhdi etməyib, daha yaxın Minvod və Mahaçqala hava limanları idi. Təyyarə Aktauya göndərildimi, yoxsa bu, obyektiv seçim idi?

Prezident “yerdən atəşin açılması” detalını dəfələrlə vurğulamaqla “təyyarənin Rusiya tərəfindən vurulduğunu bilirik” mesajını verir. Eyni zamanda, təyyarənin Aktauya niyə göndərilməsi üzərində xüsusilə dayanır və bunun bilərəkdən, izin itiriməsi məqsədilə edilməsi versiyasının olduğuna diqqət çəkir. Əks versiyanı – Aktaunun açıq məkan olduğu üçün ekipaj tərəfindən seçildiyi ehtimalını da xatırladır, lakin “yaxın hava limanları olan halda, təyyarə idarəolunmaz vəziyyətdə olan halda daha uzaq məsafəyə, özü də dənizin üzərindən uçmaq daha riskli idi” qeydi ilə Bakının birinci versiyanın üzərində dayanacağı, araşdırmanın bu istiqamətdə aparılacağı mesajını verir.

Prezidentin vurğuladığı əsas məsələlərdən biri də Qroznı hava limanında “kavyor əməliyyatı”nın (Xalça əməliyyatı) nə vaxt elan edilməsidir. “Kavyor əməliyyatı” təyyarənin vurulmasından öncə elan edilməsi məsuliyyətdən yayınmaq imkanı yaradır. Əliyev isə bəyan etdi ki, “...bizdə olan məlumata görə, artıq təyyarəmiz xarici təsirə məruz qaldıqdan sonra “kavyor əməliyyatı” elan edilmişdi. Yəni, əgər bu belədirsə, bir daha göstərir ki, yerli xidmətlər bu məsələni ört-basdır etmək üçün etdilər”.

Bu, günahkarların Qroznıda olduğunun mesajı və Bakının Moskvadan “günahkarların cəzalandırılması” tələbində israr etdiyi deməkdir.

Və nəhayət, dördüncü məqam: Bakı təyyarənin vurulmasına görə öz tələblərini Moskvaya rəsmi şəkildə təqdim edib.

1. Rusiya Azərbaycandan üzr istəməlidir: bu tələb yerinə yetirildi;

2. Rusiya öz günahını etiraf etməlidir;

3. Günahkarları cəzalandırmalı, cinayət məsuliyyətinə cəlb etməli, Azərbaycan dövlətinə və zərərçəkən sərnişin və ekipaj üzvlərinə təzminat ödəməlidir;

Əliyev açıq mesaj verdi: məsələ Putinin üzrxahlığı ilə bitmir, Moskva Bakının daha iki tələbini yerinə yetirməlidir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev AZAL-ın Bakı-Qroznı reysini yerinə yetirən təyyarəsinin qəzaya uğraması ilə bağlı faktları səsləndirib və Rusiyadan kompensasiya tələb edib.

Bu barədə “Report” “News.ru”ya istinadən məlumat verir.

Portalın məlumatına görə, dekabrın 29-da İlham Əliyev Aktauda baş verən təyyarə qəzasında həlak olan ekipaj üzvləri ilə vida mərasimində iştirak edib. Bundan sonra o, Azərbaycan Televiziyasına müsahibə verib və faciənin təfərrüatlarından danışıb.

Nəşr qeyd edir ki, Azərbaycan Prezidenti təyyarənin yerdən açılan atəş nəticəsində zədələnməsi faktının göz qabağında olduğunu bildirib.

"Faktlar isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycanın mülki təyyarəsi Rusiya ərazisində, Qroznı şəhərinin yaxınlığında xaricdən zədə alıb və idarəetməni demək olar ki, itirib. Onu da bilirik ki, təyyarəmiz radioelektron mübarizə vasitələri tərəfindən idarəolunmaz vəziyyətə salınıb. Bu, təyyarəyə yetirilən birinci xətərdir”, - nəşr Prezident İlham Əliyevdən sitat gətirir.

Azərbaycan Prezidentinin fikrincə, Aktauda qəzaya uğramış təyyarənin füzelyajının qalıqlarının tədqiqi “quşlarla toqquşma” və ya “oksigen balonunun partlaması” versiyasını gündəlikdən çıxardı.

Prezident İlham Əliyev vurğulayıb ki, "əlbəttə, təyyarə qəsdən vurulmayıb".

"İndi Bakı Moskvadan günahını etiraf etməsini, günahkarların cəzalandırılmasını və kompensasiya ödənilməsini tələb edir. Azərbaycan lideri qeyd edib ki, təyyarə qəzası ilə bağlı “qara qutu”lar açılandan sonra və daha detallı məlumat əldə etdiyimiz halda məsələnin tam təfərrüatları üzə çıxacaq və bu gün hələ ki, sual kimi qalan bir çox məsələlərə aydınlıq gətiriləcək", - məqalədə qeyd olunur.

“Məsələn, təyyarə nə üçün Qroznı şəhərinə enə bilmədi? Radioelektron mübarizənin təsiri nə dərəcədə təyyarənin idarə olunmasına təsir göstərmişdir? Havada endirilən zərbə və təyyarənin yanında olan partlayışın nəticələri nə dərəcədə təsirli oldu?”, – İlham Əliyev bildirib.

Xatırladaq ki, AZAL-a məxsus Bakı-Qroznı aviareysini həyata keçirən sərnişin təyyarəsi dekabrın 25-də Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğrayıb. Təyyarənin göyərtəsindəki 67 nəfərdən 38-i həlak olub, 29-u sağ qalıb. İlkin qiymətləndirmələrə görə, qəza təyyarənin Rusiyanın hava məkanında kənar fiziki-texniki müdaxiləyə məruz qalması nəticəsində baş verib.

Rusiya Prezidenti Vladimir Putin dekabrın 28-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevə zəng edib. Putin dekabrın 25-də Bakı-Qroznı marşrutu üzrə uçan Azərbaycan Hava Yollarına məxsus sərnişin təyyarəsinin Rusiyanın hava məkanında fiziki-texniki xarakterli müdaxiləyə məruz qalması (HHM-dən açılan atəş nəticəsində) səbəbindən baş vermiş faciəvi hadisə ilə bağlı üzrxahlığını ifadə edib.

Rusiya liderinin üzrxahlığı qədər Prezident İlham Əliyevin məsələyə necə reaksiya verəcəyi də maraqla gözlənilirdi. Ölkə başçısı bu gün sükutu pozdu. Prezident Azərbaycan Televiziyasına müsahibəsində AZAL-a məxsus təyyarənin Aktau yaxınlığında qəzaya uğramasından və sonrakı proseslərdən danışdı.

Ölkə başçısı deyib ki, rəsmi Bakı açıq şəkildə Rusiya tərəfinə tələblərini bildirib:

“Dekabrın 27-də artıq bu tələblər rəsmi qaydada onlara çatdırıldı. Bu, nədən ibarətdir? Birincisi, Rusiya tərəfi Azərbaycandan üzr istəməlidir. İkincisi, öz günahını etiraf etməlidir. Üçüncüsü, günahkarları cəzalandırmalıdır, cinayət məsuliyyətinə cəlb etməlidir və Azərbaycan dövlətinə və zərərçəkən sərnişin və ekipaj üzvlərinə təzminat ödəməlidir. Bu, bizim şərtlərimizdir. Onlardan birincisi artıq dünən təmin edildi. Mən ümid edirəm ki, digər şərtlərimiz də qəbul ediləcək”.

Ölkə başçısının tələbləri haqlı və beynəlxalq hüquqa uyğundur. Rusiya prezidentinin üzrxahlığı müsbət addım olsa da, hadisə bununla bitəcək qədər bəsit deyil. Rusiya AZAL-a məxsus sərnişin təyyarəsini qəsdən vurmamış ola bilər, lakin günahkardır. Hər şeydən öncə təyyarənin Qroznı, Mahaçqala və Minvod aeroportlarına enişinə icazə verilməməsi, Aktau hava limanına yönləndirilməsi, habelə Rusiya mediasının vurulma faktını təkzib etmək və ya məsuliyyəti Ukraynanın üzərinə atmaq cəhdi gözardı edilə bilməz.

Prezident deyib ki, Azərbaycanın mülki təyyarəsi Rusiya ərazisində, Qroznı şəhəri yaxınlığında vurulub:
“Onu da bilirik ki, təyyarəmiz radioelektron mübarizə vasitələri tərəfindən idarəolunmaz vəziyyətə salınmışdır. Bu, təyyarəyə yetirilən birinci xətərdir”.

Bu mənada Əliyevin ikinci və üçüncü tələbləri irəli sürməsi haqlı mövqedir.

Prezidentin vurğuladığı digər diqqətçəkən məqam Rusiya tərəfinin hadisəni ört-basdır etmək istəməsidir:

“Bizi təəssüfləndirən və təəccübləndirən məqamlardan biri də o idi ki, Rusiyanın rəsmi qurumları hansısa qaz balonunun partlaması ilə bağlı versiyalar irəli sürmüşdü. Yəni, bu, açıq-aydın göstərirdi ki, Rusiya tərəfi məsələni ört-basdır etmək istəyir və əlbəttə, bu, heç kimə başucalığı gətirmir”.

Əslində Prezident fərqindədir ki, təyyarə qəsdən vurulmayıb, amma Rusiyanın günahı etiraf edib üzr istəmək yerinə hadisəni siyasi məqsədləri naminə istifadə etmək ya da ört-basdır cəhdi Kremli haqsız vəziyyətə salır. Prezidentin də dediyi kimi, Rusiya öz günahını etiraf etməli, dost ölkə sayılan Azərbaycandan vaxtında üzr istəməli və bunu ictimaiyyətə bildirməli idi.

Nəticə etibarilə Azərbaycan tərəfinin hadisəyə operativ reaksiyası, Prezidentin qətiyyəti və prinsipiallığı, çevik addımlar, real məlumatların yerli və beynəlxalq ictimaiyyətə operativ çatdırılması Rusiyanın cəhdlərini ifşa etdi. Ölkə başçısının son müsahibəsi isə həm də Moskvaya xəbərdarlıq idi.

Azərbaycan Rusiyanın düşməni deyil. Əksinə Moskva Bəyannaməsi ilə iki ölkə müttəfiqdir. Bundan başqa, iki ölkə birdən çox sahədə əməkdaşlıq edir. Bu mənada üzrxahlıq edilməsi münasibətlərin gələcəyi baxımdan prinsipial əhəmiyyət kəsb edirdi. Azərbaycan tərəfi hazırda günahkarların cəzalandırılması və kompensasiyanın ödənilməsini gözləyir.

Turan Rzayev
Globalinfo.az

2020-ci ildə 44 günlük müharibənin sonlarında Naxçıvanda Rusiyaya məxsus helikopter səhvən vuruldu. Rəsmi Bakı dərhal məsuliyyəti üzərinə götürüb Rusiyadan və ekipajın ailəsindən üzr istədi, kompensasiya da daxil olmaqla bütün qanuni öhdəlikləri yerinə yetirməyə hazır olduğunu bildirdi. Həmin vaxt Azərbaycanın bu hüquqa uyğun mövqeyi Kreml tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.

Eləcə də 2023-cü ilin sentyabrında antiterror əməliyyatları zamanı çətin relyef və dumanlı hava şəraiti səbəbindən Qarabağda Rusiya sülhməramlı kontingentinin 5 üzvü həlak oldu. Bu hadisədə də Bakı analoji addımı atdı.

Rusiyanın AZAL-ın təyyarəsini “Pantsir S1” zenit-raket kompleksi ilə vurması böyük ölçüdə təsdiqlənib. Buna görə Rusiya lideri Vladimir Putin üzr istəsə də, Azərbaycan cəmiyyətinin iki gözləntisini – təzminat ödənilməsi və cinayətkarların cəzalandırılmasını icra etməkdən danışmayıb.

Globalinfo.az-a danışan politoloq Oqtay Qasımov deyib ki, Azərbaycanın Rusiyadan təyyarə qəzası ilə bağlı gözləntiləri kifayət qədər aydındır:

“İlk məsələ Rusiyanın rəsmi səviyyədə üzr istəməsi idi ki, bunu ölkənin prezidenti Vladimir Putin etdi. Digər iki məsələ günahkarların cəzalandırılması və kompensasiyanın ödənilməsidir.

Hadisə kifayət qədər aydındır: Azərbaycana məxsus “Embraer 190” mülki təyyarəsi Qroznı şəhərinin səmasında vurulub. Rusiya tərəfinin ilk anlardan etibarən iz azdırmağa çalışması qəbuledilməz idi. Hətta dezinformasiyalar yayaraq ictimai rəyi başqa istiqamətə yönəltməyə çalışdılar. Lakin pilotlarımızın qəhrəmanlığı, Azərbaycan dövlətinin və xalqının qətiyyətli mövqeyi buna imkan vermədi”.

Ekspert deyib ki, Çeçenistanı idarə edən Ramzan Kadırovun göstərişi əsasında hava hücumundan müdafiə (HHM) qüvvələri cinayəti ağlasığmaz şəkildə ört-basdır etmək istəyiblər:

“Hətta təyyarənin yaxınlıqdakı 4 hava limanına enməsinə belə icazə verilməyib. Deyildiyi kimi, məqsəd bəlli idi: təyyarə dənizə düşsün, cinayətin üstü örtülsün. Görünür, hadisədə günahkar olanlar bunu istəyib. Amma pilotların peşəkarlığı nəticəsində bu baş vermədi.

İndi Rusiyanın qarşısında iki vəzifə var: cinayətkarları aşkarlayıb cəzalandırmaq və təzminat ödəmək”.

Ermənistan, Yunanıstan və Kipr arasında müdafiə məsələləri üzrə məsləhətləşmələrdən sonra üçtərəfli əməkdaşlıq proqramı imzalanıb. Bildirilib ki, məsləhətləşmələrdə Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin Müdafiə siyasəti və beynəlxalq əməkdaşlıq departamentinin rəhbəri Levon Ayvazyanın başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti iştirak edib.
“Ermənistan, Yunanıstan və Cənubi Kipr Rum Administrasiyası arasındakı hərbi əməkdaşlığın adətən iki istiqaməti olur. Həm müdafiə, həm də hücum istiqaməti olur. Ümumi olaraq həm Ermənistanın, həm Yunanıstanın, həm də Cənubi Kipr Rum Administrasiyasının Azərbaycan və Türkiyə kontekstindəki həm hərbi, həm siyasi istiqamətdə yanaşmalarına baxsaq, o zaman belə bir mənzərə ortaya çıxır ki, bu hərbi əməkdaşlığın daha çox aqressiv tərəfi, daha sonra hücum tərəfi, və yaxud Azərbaycan-Türkiyədən ibarət qruplaşmanı gücləndirməmək məqsədi daşıyır”.

Bu barədə Bizimyol.info xəbər portalına siyasi şərhçi Nazim Cəfərsoy danışıb. Siyasi şərhçi qeyd edib ki, Türkiyə və Azərbaycan üçün burada daha çox aqressiv, neqativ vəziyyət önə çıxır. Çünki, hər üç ölkənin həm Azərbaycan, həm də Türkiyəyə yönəlik çox neqativ və təhlükə formalaşdıra biləcək mövqeyi var. Nazim Cəfərsoy bildirib ki, bu çərçivədə Yunanıstan və Cənubi Kiprin Türkiyəyə yönəlik və Ermənistanın da həm Azərbaycan, həm Türkiyəyə yönəlik tərəfini və Ermənistanın Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətini də nəzərə alsaq, ortaya belə bir məsələ çıxır ki, bu müdafiə əməkdaşlığından daha çox Azərbaycan, Türkiyə və Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətinə yönəldilmiş həmlə olaraq xarakterizə eləmək olar.

"Məsələnin birinci hissəsi budur. İkinci hissəsi, bu hərbi əməkdaşlığın ana motivi Azərbaycan və Türkiyə, müəyyən mənada Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti əleyhdarı olmağında kim maraqlıdır? Bu məsələdə əsas motivasiya bu ölkələrin özlərindən gəlsə də, düşünürəm ki, həm Avropada, həm də Amerikada dərinləşdirilməsini istəyən qüvvələr var. Məsələn; Avropa üçün çox maraqlı olar ki, Cənubi Qafqazda varlığını gücləndirsin. Bu çərçivədə Cənubi Kipr Rum Adminstrasiyasının Avropa İttifaqı üzvü olduğunu nəzərə alsaq, bu əməkdaşlıq Ermənistanda - Cənubi Qafqazda Avropa Birliyinin də gücünün artması deməkdir. Eyni zamanda Avropa Birliyinin lider ölkələrindən olan Fransanın da bökgədəki təsir dairəsinin və nüfuzunun artması deməkdir. Nəticədə Avropanın bu məsələdə maraqlı olduğunu düşünə bilərik. Avropa Birliyi monitorinq qrupu ilə bölgədə varlığını sürdürməyə çalışır və Ermənistanla get-gedə dərinləşən bir münasibətlər sistemi qurmağa çalışır. Bu kontekstdə Gürcüstanda AB-nin təsir imkanları qalır və bunu gücləndirmək üçün Rusiya ilə mübarizə davam edir”-deyə siyasi ekspert əlavə edib.

Nazim Cəfərsoyun sözlərinə görə, məsələnin Amerika tərəfinə baxdığımız zaman eyni fikri demək mümkündür.

“Amerika həm Rusiya kontekstində, həm İran kontekstində, həm də Türkiyənin artan nüfuzu kontekstində, xüsusilə Cənubi Qafqazda Ermənistan üzərindən nüfuzunu artırmağa çalışır. Yunanıstan və Cənubi Kipr Rum Adminstrasiyasının bu çərçivədə nüfuzunun artması, dolaylı olaraq ABŞ-da nüfuzunun artmasına xidmət edir. ABŞ-dakı həm erməni lobbisi, həm də yunan lobbisi bu cür əməkdaşlıqda maraqlı tərəflər olaraq görünürlər. Fransadakı erməni lobbisinin də bu cür əməkdaşlıqda maraqlı olacağını da demək olar.

Ümumiyyətlə, Qərbdə son dövrlər yunan və erməni lobbilərinin təsiri altında olan müxtəlif siyasətçilərin bu üçlü ittifaqa həm ideolojik, həm siyasi, həm yeri gəldiyi zaman qanunvericilik çərçivəsində müəyyən dəstək verdiyini, hətta bunu təşvik etdiyini görmək mümkündür”-deyə Nazim Cəfərsoy qeyd edib.