 |
|
|
Ötən il dekabrın 25-də Bakı-Qroznı istiqaməti üzrə marşrutu yerinə yetirən “Azərbaycan Hava Yolları” QSC-yə (AZAL) məxsus təyyarənin Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğraması və bundan sonra hadisələrin inkişafı Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində soyuqluğun yaranmasına səbəb oldu. Çünki təyyarənin raketlə vurulması səbəbindən qəzaya uğradığını göstərən kifayət qədər faktlar var və Rusiya sualları cavabsız qoyur. Azərbaycan tərəfi ən yüksək səviyyədə - Prezident səviyyəsində Rusiyadan üzrxahlıq, təzminat və ümumiyyətlə, məsələyə aydınlıq gətirilməsini istəyib.
Prezident İlham Əliyev dekabrın 29-da Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportunda Azərbaycan Televiziyasına müsahibəsində qəzaya səbəbin təyyarənin Rusiya tərəfindən vurulması olduğunu açıq şəkildə bildirib və Rusiyanın ünvanına kifayət qədər sərt ifadələr işlədib.
““Qara qutu”lar açılandan sonra bilinəcək ki, nə üçün təyyarə enə bilməyib? Dəqiq nə vaxt təyyarəyə yerdən atəş açılıb? Nə üçün yaxında olan hava limanlarına təyyarə eniş cəhdi etməyib, daha yaxın Minvod və Mahaçqala hava limanları idi. Təyyarə Aktauya göndərildimi, yoxsa bu, obyektiv seçim idi? Müxtəlif fərziyyələr var. Bəziləri hesab edir ki, təyyarə bilərəkdən yerdəki xidmət tərəfindən, Qroznı tərəfindən göndərildi ki, çünki təyyarə artıq idarəolunmaz vəziyyətdə idi və ehtimal böyük idi ki, təyyarə dənizə düşəcək. Belə olan halda, ört-basdır cəhdləri uğurla nəticələnəcək və dırnaqarası quş versiyası əsas versiya kimi təqdim ediləcək. Bəzi mütəxəssislərin fikirlərinə görə, Aktau ona görə seçilmişdir ki, orada açıq məkandır və yaşayış yerləri hava limanından uzaqdır və təyyarə ekipajı fərz edə bilərdi ki, bu, qəza enişi olacaq və bunun üçün daha uyğun yer seçmişdi. Ancaq digər tərəfdən, yaxın hava limanları olan halda, təyyarə idarəolunmaz vəziyyətdə olan halda daha uzaq məsafəyə, özü də dənizin üzərindən uçmaq daha riskli idi. Yəni, bütün bu suallara hələ ki, cavab yoxdur”, - deyə Prezident qeyd edib.
Prezident qeyd edib ki, Azərbaycan öz tələblərini açıq şəkildə Rusiya tərəfinə bildirib: “Dekabrın 27-də artıq bu tələblər rəsmi qaydada onlara çatdırıldı. Bu, nədən ibarətdir? Birincisi, Rusiya tərəfi Azərbaycandan üzr istəməlidir. İkincisi, öz günahını etiraf etməlidir. Üçüncüsü, günahkarları cəzalandırmalıdır, cinayət məsuliyyətinə cəlb etməlidir və Azərbaycan dövlətinə və zərərçəkən sərnişin və ekipaj üzvlərinə təzminat ödəməlidir. Bu, bizim şərtlərimizdir. Onlardan birincisi artıq dünən təmin edildi. Mən ümid edirəm ki, digər şərtlərimiz də qəbul ediləcək. Bütün bu şərtlər ədalətlidir. Burada hər hansı bir fövqəladə tələb, yaxud da ki, məsələ yoxdur və bu, beynəlxalq təcrübəyə və normal insani davranışa əsaslanır. Bax, budur. Yenə də deyirəm, Azərbaycan ictimaiyyəti məsələnin bütün tərəfləri barədə məlumatlandırılacaq və məlumatlandırılır. Dediyim şərtlər də, bunlar təbii olaraq ictimaiyyətə sizin vasitənizlə çatdırılır və yenə də deyirəm, mən ümid edirəm ki, bizim şərtlərimiz qəbul ediləcək”.
Hələlik “qara qutu”nun oxunması və istintaqın nəticəsi açıqlanmayıb, amma Rusiya tərəfi də susqunluq nümayiş etdirir. Bu günlərdə sadəcə Kremlin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin hadisəyə görə Azərbaycan tərəfindən üzr istəyib. Amma digər şərtlərə əməl olunmayıb.
Qəzanın yaratdığı iki ölkə arasındakı soyuqluğun təsirlərini izah edən ekspertlər bildirirlər ki, Rusiyanın susqunluğu münasibətlərə mənfi təsir edir və bu, ilk növbədə, Moskvanın özü üçün yaxşı hal deyil.
Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Böyük Azərbaycan Partiyasının (BAP) sədri, Milli Məclisin deputatı Elşad Musayev bildirib ki, Rusiya heç zaman Azərbaycana dost olmayıb:
- Azərbayvan xalqı da, dövləti də Rusiyanın Cənubi Qafqaz siyasətindən çox əziyyət çəkib, başımıza bəlalar gəlib. Təyyarənin vurulması da növbəti dəfə Rusiyanın yaşatdığı faciələrdən biridir. Azərbaycan rəhbərliyi hər zaman Rusiya ilə normal qonşuluq siyasətində maraqlı olub və bu gün də bu siyasət davam edir. Amma Rusiyadan bu münasibəti görmürük, əksinə, zaman-zaman bizə ziyan verməkdə, təxribatlar törətməkdədir. Bəli, anlayırıq ki, Rusiya böyük dövlətdir və onunla düşmən olmaq bizim maraqlarımıza uyğun deyil. Amma Moskva bəzən əndazəni aşan addımlar atır.
Əlbəttə, təyyarə qəzası ilə bağlı istintaqın ortaya qoyacağı nəticələr, “qara qutu”nun oxunmasından sonra gəlinəcək qənaət önəmlidir. Amma Azərbaycan tərəfində səhih məlumatlar var, ortada faktlar var ki, təyyarə Rusiya tərəfindən raketlə vurulub, sonra iz itirmək üçün müxtəlif ağlasığmaz, insanlığa qarşı cinayət olan addımlar atılıb. Əvvəl Rusiya iddia etdi ki, təyyarə quş sürüsü ilə toqquşub, sonra istədilər Çeçenistanın səhvi olması ilə bağlı məsələni həll etsinlər. Amma Azərbaycan rəhbərliyinin qətiyyətli mövqeyi önəmli rol oynadı ki, Rusiya hansısa addım atsın. Söhbət Rusiya Prezidentinin üzrxahlığından gedir. Lakin bizim tələbimiz var və hesab edirəm ki, Prezident İlham Əliyev bu tələbləri səsləndirib. Həmin tələblər yerinə yetirildikdən sonra münasibətlərin normal qaydasına düşəcək. İndi isə münasibətlər heç də ürəkaçan deyil. Bu isə Azərbaycana yox, Rusiyanın özü üçün yaxşı hal deyil. Çünki Rusiya bu addımları ilə təkcə Azərbaycanla münasibətlərinə xələl gətirmir, eyni zamanda, Azərbaycanın müttəfiqi olan və dünyada söz sahibinə çevrilən Türkiyə ilə də münasibətlərinə ziyan vurur. Bu gün Rusiyanın Ukraynada apardığı işğalçı müharibəsi məsələsində Ankara neytrallığını qoruyur. Amma sabah Türkiyə Moskvanın əndazəni aşan addımları səbəbindən siyasətində korrektə edə bilər. Məncə, Rusiya bunu nəzərə almalıdır.
- Təyyarənin vurulmasınadək Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində heç bir gərginlik, problem müşahidə edilmirdi. Hətta iki ölkə arasında müttəfiqliyə dair sənəd də imzalanıb. Belə olduğu halda, Rusiya niyə birdən Azərbaycana məxsus sərnişin təyyarəsini vurur?
- Dediyim kimi, Rusiya Azərbaycana dost olan ölkə deyil. Cənubi Qafqazda öz maraqları və siyasəti olan Moskva bu maraqlar və siyasət üçün bütün addımları atacaq dövlətdir. Bəlkə də Rusiyanın təyyarəni bilməyərəkdən, hansısa məsuliyyətsiz bir hərbçinin səhvindən vurulması inandırıcı olardı. Amma təyyarənin vurulmasından sonrakı davranışlar bunun qəsdlə edildiyi ehtimalını artırır. Çünki təyyarə vurulandan sonra Rusiyanın ərazisində olan yaxın hava limanlarına enişinə icazə verilməyib, əksinə, iz itirilməsi üçün Xəzər üzərinə yönləndirilib. Qəhrəman pilotlarımızın sayəsində təyyarə Aktauda quruda qəzaya uğradı, sağ qalanlar oldu. İndi şahidlər var, təyyarə üzərində qəlpə izləri var. Eyni zamanda, Rusiya sərnişin təyyarəsini vuran hərbçini, ona göstəriş verən hərbçini çıxarıb cinayət məsuliyyətinə cəlb etmədi. Demədi ki, bax bu adamın səhvi olub, biz bunu cəzalandırırıq, təzminat ödəyirik. Əvəzində istintaqın nəticəsini gözləməli olduğumuzu bildirirlər. Hətta istintaqa da müdaxilə cəhdləri var idi. Bunların heç birini etməmək təyyarənin qəsdlə vurulması ehtimalını təsdiq etməmizə imkan verir.
- Bəs səbəb nədir?
- Məncə, təyyarənin vurulması Rusiya Azərbaycana xəbərdarlığı idi. Adətən Rusiya Azərbaycandan nəsə istəyəndə, nəsə umanda bu cür addımlara əl atır. Ola bilsin ki, Moskva Bakıdan nəsə tələb edib, “yox” cavabından sonra belə bir cinayəti törədib. Mən bunu ehtimal kimi deyirəm. Dəqiq deyə bilmərəm ki, nə istəyib, xəbərdarlıq hansı məsələyə görə edilib. Sadəcə fərziyyələrimiz var ki, onları demək mümkündür.
Məlumdur ki, Rusiya Suriyada uduzdu, oradan məğlub ayrıldı. Suriyadakı proseslərin isə qalibi Azərbaycanın qardaş ölkəsi, müttəfiqi türkiyədir. Azərbaycan və Türkiyə liderləri telefon danışıqlarında Suriya məsələsini müzakirə edərkən Azərbaycan tərəfi Türkiyəyə tam dəstəyini ifadə etdi. Eyni zamanda, Suriya xalqına humanitar dəstək göstərildiyini bəyan etdi. Əlbəttə, bu, Rusiyanın xoşuna gəlməyən haldır. Nəzərə almaq lazımdır ki, təyyarənin vurulması da məhz həmin dövrə təsadüf edirdi. Yenə deyirəm, mən bunu sadəcə gəldiyim qənaət kimi paylaşıram.
Qaldı ki, Rusiyanın bu cür “ayı siyasəti” aparmasına, bu, doğru siyasət deyil. Aərbaycan müstəqil, suveren bir dövlətdir və öz maraqlarına uyğun addımlar atır. Bu siyasəti də Azərbaycan xalqı, Azərbaycan rəhbərliyi müəyyənləşdirir, lazım olan addımı da atır. Rusiyanın bizim daxili işlərimizə qarışmaq hüququ yoxdur. Nəinki Rusiyanın, ümumiyyətlə heç bir dövlət ölkəmizin daxili və xarici siyasətinə qarışa bilməz. Hesab edirəm ki, Rusiya Azərbaycanla münasibətlərdə soyuqluğu aradan qaldırmaq üçün əməli addımlar atmalıdır. Çünki bu siyasət Moskvaya ziyan gətirən siyasətdir. Bəli, biz istəmirik ki, qonşu Rusiya ilə münasibətlər pis olsun. Rusiyada yaşayan çoxsaylı azərbaycanlılar amilini də nəzərə alırıq. Amma bu o demək deyil ki, Rusiyanın dediklərinə “hə” deyilməlidir. Azərbaycan Rusiyanın “arxa baxçası” deyil.
- Belə fikirlər var ki, son vaxtlar Laçın istiqamətində Ermənistanın atəşkəsi pozması da Rusiya tərəfindən verilən göstəriş əsasındadır. İddialara görə, Moskva bununla da Bakıya təzyiq etmək istəyir...
- Atəşkəsi pozmaq sülh prosesinə zərbə vurmaq niyyətindən xəbər verir. Məlumdur ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün olmasını istəməyən qüvvələrdən biri də Rusiyadır. Ümumiyyətlə, Rusiya Cənubi Qafqazda heç vaxt sülhdə maraqlı olmayıb, hər zaman eskalasiyanın, gərginliyin olması üçün addımlar atıb. Bu baxımdan, Rusiya şərti sərhəddə atəşkəsin pozulması ilə bölgədə yeni eskalasiyada maraqlı olduğunu göstərə bilər. Məlumdur ki, Ermənistanın 44 günlük müharibədə dağılmış, hələ də özünə gələ bilməyən ordusunun içərisində Rusiyanın agentura şəbəkəsi mövcuddur. Əksəriyyəti zabit-gizirdən ibarət olan Rusiyanın “adamları” Moskvadan gələn təlimatı canla-başla yerinə yetirməyə hazırdırlar. Ermənistandakı revanşist qüvvələr də məhz onlardır. Ona görə də atəşkəsin pozulmasının Rusiyanın təzyiq siyasəti olduğu iddiaları ilə razılaşmaq olar. Amma məsuliyyət Ermənistanın indi hakimiyyətdə olan hökuməti – Nikol Paşinyan hökuməti daşıyır. Paşinyan zəhmət çəksin ordusunu Rusiyanın əmrinə müntəzir şəxslərdən təmizləsin.
ABŞ-nin yeni seçilmiş Prezidenti Donald Tramp hesab edir ki, Ukrayna münaqişəsinin həlli üçün Rusiya ilə dialoq lazımdır.
TNS xəbər verir ki, bu barədə Trampın gələcək milli təhlükəsizlik müşaviri Mayk Vals ABC televiziyasına müsahibəsində bildirib.
“Trampın nöqteyi-nəzərindən qarşı tərəflə hansısa münasibət və dialoqunuz olmasa, sövdələşmə əldə edə bilməzsiniz və biz bu dialoqu yaxın aylarda mütləq əldə edəcəyik” – müşavir deyib.
Vals həmçinin hesab edir ki, Trampın 2024-cü ilin noyabrında keçirilən seçkilərdə qələbəsindən sonra Qərbin və Ukraynanın münaqişəyə öz yanaşması dəyişib.
Rusiya artıq imperiyasının olmaması ilə barışmalıdır. Qərb isə indiki məqamda Ukrayna ilə bağlı aydın yanaşma hazırlamalıdır.
Moderator.az xəbər verir ki, bu sözləri Böyük Britaniyanın keçmiş baş naziri Boris Conson Litvanın “Delfi” nəşrinə müsahibəsində deyib.
Conson Vladimir Putinə təhqirlər də yağdırıb:
“Putinin etdiyi barbarlıqdır və o başa düşməlidir ki, Estoniya, Latviya, Litva - bu ölkələrin heç biri artıq Rusiya imperiyasının bir hissəsi deyil, eyni şey Ukrayna üçün də keçərlidir. Hər şey bitdi! Bit-di! Daha imperiya yoxdur, Vladimir, sən … axmaqsan! İfadəmə görə üzr istəyirəm, ancaq o elə belədir ki var!”
RTV-də yayımlanan “Qaranlıqda həqiqət” layihəsinin xüsusi buraxılışında hüquq elmləri doktoru, professor İlham Rəhimov tanınmış yazıçı və hüquqşünas Müşfiq Abbasova geniş müsahibə verib.
Musavat.com News24.az-a istinadla həmin müsahibəni təqdim edir:
- İlham müəllim, mənim üçün çox maraqlıdır, sizin mətbuata video formatda heç bir vaxt geniş müsahibə verdiyinizi görməmişəm. Nə yaxşı razılaşdınız bu müsahibəyə?
- Düzdür, həqiqətən mənim videokameralar qarşısında müsahibələr verməkdən xoşum gəlmir. Bu da onunla bağlıdır ki, özümü reklam eləməyi xoşlamıram. Amma sizin bu formatda, bu proqramla yayımlanan verilişlərinizin bir neçəsinə baxmışam. Azərbaycanın tanınmış şəxsləri ilə müsahibələrdə orijinallıq, nəsə yeni bir şey var. Həm də yaxşıdır ki, o tanınmış adamları Azərbaycanda hamıya daha da dərindən tanıdırsınız. Təbiidir ki, Azərbaycan cəmiyyəti o adamlar haqqında olanları bilməlidir, tanımalıdır onları. Ona görə də razılıq verdim.
- İlham müəllim, sizin uşaqlığınız Tovuz rayonunda keçib. Bizim hamımız üçün maraqlıdır, İlham Rəhimovun uşaqlıq illəri necə keçib?
- Uşaqların əksəriyyətinin uşaqlıq həyatı təxminən eyni keçir. Yəni ata-anaları ilə bir yerdə böyüyürlər. Mənim uşaqlıq həyatım isə bir qədər fərqli olub.
Təxminən 7-8 yaşım olanda atamla anam ayrılmışdı. Ona görə də mən kənddə nənəmlə, yəni atamın anası və babamla birlikdə yaşayırdım. Elə birinci sinfi də kənd məktəbində oxumuşam.
Hərdən bununla bağlı məndən soruşurlar, ümumiyyətlə insan özü özünə də sual verir ki, uşaqlıq dövrünün taleyi ilə özü razıdır, ya yox? Mənə belə sual verəndə, hətta özüm özümə bu sualı verəndə həmişə özümdən soruşuram: Bir tərəfdən düşünürəm ki, şikayət etməyə ehtiyac yoxdur. Yəni o mənada ki, uşaqlıq dövründən, 7-8 yaşımdan həyat elə gətirdi, mən başqa bir ailəyə düşdüm və gələcək yolum bununla müəyyən olundu. İndi deyə bilərəm ki, bu, uğurlu olub. Amma bunun o biri tərəfi də var. Bu da ondan ibarətdir ki, mən nə itirdim orada?
Mən ataları, anaları ilə birgə böyüyüb, həyatlarını onlarla birlikdə keçirən uşaqlar kimi böyümədim. Bu nöqteyi-nəzərdən çox şey itirdim. Məsələn, bəzi uşaqlar kimi ata-anasının, xüsusilə də anasının onun yanında olmasını, tez-tez “ay oğlum!” deməsini görmədim. Burada itirdim.
Mənə desəydilər ki, sən hansını istəyərdin? Tutaq ki, kənddə qalıb, anamla bir yerdə yaşayırdım. Amma elə alındı ki, atamla bir yerdə gedəsi oldum, o biri yolla getdim. Bu sualı verəndə, açığı, fikirləşirəm ki, istəyərdim, uşaqlıq dövründən böyüyənə kimi anamın yanında olaydım.
- Belə bir deyim var: Övlad nə qədər pir olsa da, anaya möhtac imiş. Ananızı tez-tez xatırlayırsınız?
- Aydın məsələdir, hamı ata-anasını tez-tez xatırlayır. Təbii. Amma maraqlıdır ki, bir müddətdən sonra, yəni onlar həyatını dəyişəndən sonra bu sualı tez-tez düşünürəm. Onlar həyatını itirəndən sonra onlar haqqında çox fikirləşir və onlarla olan münasibəti, hər şeyi özündən keçirirsən, ortaya çoxlu suallar çıxır. Mən özüm özümə sual verirəm ki, onlar həyatda olanda onlardan soruşmadım, necə oldu ayrıldınız? Təbii ki, onlarla əlaqələrim olub, gedirdim, görüşürdüm, çox sevirdim onları… Bunu özüm üçün aydınlaşdırmadım. İndi hesab edirəm ki, bu, mənim çox böyük səhvim idi. Çox peşman olmuşam. İndiyədək də bunun səbəbini bilmirəm. Yəni ayrı adamların söhbətlərindən nələrsə bilirəm, amma onların dilindən mən bunu eşitmədim. Heç özüm də soruşmadım, heç onlar da bu söhbəti açmadılar.
- Mənim bildiyimə görə, ananız bəy qızı olub…
- Atamla anam xala uşağı idilər. Amma bir az ögey xala uşağı olublar. Anam tərəf bəy nəslindən idi, anam bəy qızı olub. Atam isə əksər ailələr kimi, çox sadə bir ailədən çıxıb. Atamın atası, babası çoban olublar. Babalarımından ən böyük vəzifədə olanları böyük çoban olub.
- Bildiyimə görə, atanız Məhəmmədhəsən müəllim müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. Ondan sizə hansı xüsusiyyətlər keçib? O xüsusiyyətləri özünüzdə aşkar eləmisiniz ki, o xüsusiyyətlər yadınıza düşəndə daim atanızı xatırlamısınız.
- Çoxları mənə deyir ki, mənim xasiyyətimdə iki cəhət birləşib. Birində atamdan, o nəsildən gələn xüsusiyyətlər var. Yəni necə deyərlər, sadəlik, zarafatcıllıq, özünü çox sərbəst aparmaq kimi xüsusiyyətlər o nəsildən gəlib. Bir də anam tərəfdən – bəylik nəslindən gələn xasiyyətdir. Onlardan gələn xüsusiiyət bir az ayrı cürdür. Onlar bir az özlərini bir qədər ayrı cür aparıblar. Görünür, başqa cür tərbiyə alıblar, ayrı davranış görüblər. Bu davranış mənə də keçib.
Sovet dövründə elə idi, sadə ailələrdən çıxan uşaqlara həmişə yol açıq olurdu. Kəndli, fəhlə ailəsindən olanlara oxumaqda da, vəzifədə də işıq, yol olub. Atam o yolla gedib, ali təhsil alıb, anam isə bəy qızı olduğuna görə heç orta məktəbi də düz-əməlli bitirə bilməyib. Yəni onlar üçün yol bağlı idi.
- Rejim artıq yolları onların üzünə bağlamışdı…
- Onlar sürgündə də olublar. Anam üç yaşı olanda sürgündə olub. Onlar iki dəfə sürgün həyatı yaşayıblar.
- Bəy qızı olduğuna görə…
-Bəli.
- İlham müəllim, siz Leninqrad Dövlət Universitetinin Hüquq fakültəsində təhsil alan ilk azərbaycanlı tələbə olmusunuz. Elə orada da ən yaxın dostlarınızdan biri olan Rusiya Federasiyasının Prezidenti Vladimir Putinlə tanışlığınız başlayıb. Mənim üçün çox maraqlıdır, necə baş verdi o tanışlıq?
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına müsahibəsində yenidən Zəngəzur dəhlizi məsələsinə toxunub. Ölkə başçısı bildirib ki, dünyada, Amerikada da Soros dövrü başa çatıb və bunu Ermənistan rəhbərliyi anlamalıdır: “Bayden administrasiyası əslində Soros üsulu ilə idarə olunurdu. Sorosçular isə faktiki olaraq mövqelərini itiriblər. Ermənistan rəhbərliyi bunu nəzərə almalıdır. Nəzərə alsın ki, Yaxın Şərqdə onların yaxın müttəfiqi Əsəd diktaturası artıq tarixin zibilliyinə göndərilib və bu, davam edəcək, ona görə düzgün addım atsın. Biz Azərbaycan olaraq onlar üçün təhlükə mənbəyi deyilik. Biz istəyirik ki, Cənubi Qafqazda sülh olsun, əməkdaşlıq olsun, onlar bizə mane olmasınlar. Onlar Türkiyə ilə Azərbaycan arasında coğrafi maneə kimi fəaliyyət göstərməsinlər. Zəngəzur dəhlizi açılmalıdır və açılacaqdır. Onlar bunu nə qədər tez başa düşsələr, o qədər də yaxşıdır”.
Məlumdur ki, rəsmi İrəvan Zəngəzur dəhlizinin Azərbaycanın şərtləri ilə açılmasına qarşıdır. Bir müddət əvvəl dəhliz məsələsi sülh sazişi mətnindən də çıxarılıb. Lakin Prezidentin yenidən bu məsələyə toxunması onu göstərir ki, Zəngəzur dəhlizi Bakının gündəliyindən çıxmayıb və bumövqe dəyişməyib.
Ekspertlər hesab edirlər ki, Prezidentin “Zəngəzud dəhlizi açılmalıdır və açılacaq” ifadəsi İrəvana bir mesajdır: nə qədər tez razı olsalar, bir o qədər özləri üçün yaxşı olacaq.
Mövzu ilə bağlı AYNA-nın suallarını cavablandıran Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (BMTM) şöbə müdiri, politoloq Cavid Vəliyev deyib ki, həqiqətən də Zəngəzur dəhlizi sülh sazişi mətnindən çıxarılıb:
-Amma Prezident bundan sonra açıqlamasında demişdi ki, Zəngəzur dəhlizi Bakının şərtləri çərçivəsində açılmasa, Ermənistanla sərhədlər də açılmayacaq. Yəni ki, Azərbaycanın bu məsələdə mövqeyi aydındır. Cənab Prezident İlham Əliyev müsahibəsində bir daha qeyd etdi ki, Zəngəzur dəhlizi də bizim üçün vacib şərtdir. Dəhliz mövzusunun sülh sazişi mətnindən çıxarılması, tez-tez gündəmə gəlməməsi səbəbindən müəyyən fərqli yanaşmalar və iddialar var idi. Amma istər Azərbaycan Prezidentinin dedikləri, istərsə də Türkiyə tərəfindən verilən açıqlamalar göstərir ki, bu məsələdə Bakının mövqeyi konkretdir. Zəngəzur dəhlizi məsələsində Ermənistan Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməyəcəyi təqdirdə münasibətlərin normallaşması, sərhədlərin açılması, həmçinin Türkiyə ilə sərhədlərin açılması, münasibətlərin normallaşması çətindir.
- Sizin də dediyiniz kimi, Zəngəzur dəhlizi məsələsi sülh sazişi mətnindən çıxarılıb. Əgər dəhliz açılmadan münasibətlər normallaşmayacaqsa, sərhədlər açılmayacaqsa, o zaman bu sülhün dayanıqlılığına şübhə yaranmırmı?
- Əlbəttə, təsir edir. Məsələ burasındadır ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması üçün üç məsələ əsasdır: sülh sazişinin imzalanması, sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası və nəqliyyat xətlərinin blokdan çıxarılması, ticarət əlaqələrinin inkişaf etdirilməsi. Sülh sazişi istiqamətində Bakının şərtləri var və Prezident bu şərtləri bir daha xatırlatdı. Söhbət həm sülh sazişi mətninə daxil olan şərtlərdən, həm də kənar şərtlərdən gedir. Məsələn, mətndən kənarda olanlar Minsk Qrupundan imtina ilə bağlı ATƏT-ə birgə müraciət və Ermənistan Konstitusiyasında dəyişiklikdir. Mətndə olan şərtlərdən də İrəvan tərəfindən qəbul edilməyənlər var. Delimitasiya və demarkasiya prosesi üzərində iş gedir, komissiyalar işləyirlər. Qazaxın 4 kəndi Azərbaycanın təzyiqi nəticəsində işğaldan azad edildi və o hissədə sərhədlər müəyyənləşdi. Ticarət əlaqələri, qarşılıqlı gediş-gəliş, nəqliyyatın blokdan çıxarılması məsələsi isə dalana dirənib. Nəqliyyat infrastruktrunun blokdan çıxarılmasında əsas faktordan biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Zəngəzur dəhlizi açılmasa isə sərhədlər açılmır. Bəs sərhədlər açılmadan nəqliyyat əlaqələri, ticarət necə həyata keçiriləcək?! Zəngəzur dəhlizinin açılması üçün isə Ermənistanın Azərbaycanın şərtlərini qəbul etməsi lazımdır.
- Amma Ermənistan bundan imtina edir. Perspektivdə İrəvan bu imtinasına yenidən baxa bilərmi?
- Ermənistanın başqa yolu yoxdur. Gec-tez bunu qəbul etməlidir. Əgər Ermənistan regionda əməkdaşlığın bir parçası olmaq istəyirsə, Bakının şərtləri ilə dəhlizin açılmasına “hə” deməlidir. Ermənistan 30 il müddətində Qarabağı işğalda saxladı, nəticədə regiondan izolyasiya oldu. Bu gün Ermənistan həm regional layihələrdə yoxdur, həm də Qarabağın işğalına son qoyulub. İrəvanın bundan sonra yeganə şansı odur ki, Azərbaycanın şərtləri çərçivəsində Zəngəzur dəhlizinin açılmasına etiraz etməməlidir.
Bilirsiniz, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı olan tərəf sadəcə Ermənistan deyil. Burada İranın da əks mövqeyi var və Tehrandan da bu istiqamətdə açıqlamalar verilir. Düzdür, İran bəyan edir ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyi dəyişməyib. Amma istər Yaxın Şərqdə, Suriyada cərəyan edən hadisələr, istərsə də Cənubi Qafqazda baş verən proseslər Tehranın bu məsələyə yenidən baxmasına səbəbdir. Bəli, İranın mövqeyi indi biz istədiyimiz mərhələyə gəlib çıxmayıb, İran Xarici İşlər Nazirliyindən bildirilib ki, “qırmızı xətlər” dəyişməyib. Amma Tehran məcbur olub mövqeyinə baxacaq. Çünki Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı iki müttəfiqin – Azərbaycan və Türkiyənin mövqeyi qətidir. Türkiyənin Suriyada kimə qalib gəldiyi məlumdur. Eyni zamanda, Cənubi Qafqazda Türkiyə-Azərbaycan ittifaqının kimə qalib gəldiyi məlumdur. Gedən proses onu deməyə əsas verir ki, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqelər bizim istədiyimiz istiqamətdə dəyişir. Bəli, bu gün Zəngəzur dəhlizi açılmayıb. Amma Prezident Əliyev birmənalı şəkildə bildirdi ki, “açılacaq və açılmalıdır”. Çünki başqa yol yoxdur. Bütün analizlər onu deməyə əsas verir ki, Zəngəzur dəhlizi açılmadan Ermənistan da, İran da regiondakı əməkdaşlığın bir parçası ola bilməyəcəklər. Demək istəyirəm ki, hər iki dövlət Azərbaycanın şərtləri ilə dəhlizin açılmasına məcbur da olsa, razı olacaqlar.
Xəbər verdiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev yanvarın 7-də yerli televiziya kanallarına müsahibə verib. Müsahibə zamanı dövlətimizin başçısı regional məsələlərə toxunaraq Ermənistanla sülh prosesinin gedişatı və Azərbaycanın beynəlxalq münasibətlərdəki mövqeyi haqqında fikirlərini bölüşüb. Bundan əlavə, Prezident Qərb dairələrinə də mesajlar göndərib.
Sözügedən mesajları Milli Məclisinin deputatı, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyası (VHP) sədrinin müşaviri Tənzilə Rüstəmxanlı şərh edib.
Yenicag.az deputatın müsahibəsini təqdim edir:
– Tənzilə xanım, Prezident İlham Əliyev yerli televiziya kanallarına son müsahibəsində bir çox mühüm məqamlara toxunub, strateji məsələlərlə bağlı ciddi mesajlar verib. Prezidentin üzərində dayandığı məsələlərdən biri də xarici donor təşkilatlarının fəaliyyəti ilə bağlı idi. Siz müstəqilliyimizin ilk günlərindən bu mövzunu gündəmdə saxlayan ictimai xadim kimi bu məqamı necə qiymətləndirirsiniz?
– Müasir Azərbaycan Respublikası vətəndaş təşəbbüslərinin dəstəkləndiyi, siyasi plüralizmin əsas götürüldüyü demokratik cəmiyyətin formalaşdığı ölkələr sırasında ilk yerlərdə qərarlaşıb. Baxmayaraq ki, ötən müddət ərzində Qərb təsisatları bununla bağlı ölkəmizə müxtəlif müdaxilələrə cəhd ediblər. Müxtəlif siyasi sifarişlərə xidmət edən QHT-lər və media quruluşlarını maliyyələşdirməklə ölkədaxili vəziyyəti pozmağa çalışıblar. O da məlumdur ki, Qərb bir sıra postsovet ölkələrində – Gürcüstanda, Ukraynada, Qırğızıstanda, Ermənistanda rəngli inqilabla hakimiyyətləri dəyişdirib. Zaman da sübut etdi ki, insan hüquqları adı altında Qərb bu ölkələrə fəlakət gətirdi. Qərbin bu siyasəti həmin ölkələrin problemlərinin həllinə gətirib çıxarmayıb. Tam əksinə, mövcud problemlər daha da kəskinləşib. Gürcüstan və Ukrayna bu səbəbdən ərazilərini itirib. Ukraynada hələ də müharibə davam edir və bu, böyük maddi və insan resurslarının itkisi ilə müşahidə olunur. Sözügedən ölkələrdə Qərb hakimiyyət dəyişikliklərinə, inqilablara nail olsa da, Azərbaycanda buna nail ola bilmədi. Azərbaycan öz yolu ilə getdi. Azərbaycan bu yöndə olan bütün təzyiqlərə duruş gətirdi və Qərbin oyunlarına siyasi alət olmadı. Elə bunun nəticəsidir ki, digər ölkələrdən fərqli olaraq Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü təmin edə bildi.
– Xarici maliyyə hesabına qurulan planlar içində Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri də xüsusi olaraq hədəfdə tutulur…
– Çox düzgün vurğuladınız. O qədər də uzaq olmayan bir tarixi yada salmaq istəyirəm: Sürix protokolları və bununla bağlı yaranmış durum hər kəsin yadındadır. Sürix protokolları Türkiyə ilə Ermənistan arasında diplomatik əlaqələrin qurulması və sərhədlərin açılmasını nəzərdə tuturdu. Dünya erməni lobbisinin və ölkə daxilində Soros Fondunun nəzarətində olan qüvvələrin təsiri ilə Türkiyəni bir dalana dirəmişdilər. O ərəfədə Azərbaycan-Türk Qadınlar Birliyi əvvəl Azərbaycan QHT rəhbərlərinin, daha sonra millət vəkillərinin Türkiyəyə səfərini təşkil etdik. Günlərlə Türkiyədə həm hökumət rəhbərləri, həm də siyasi partiya rəhbərləri ilə görüşlər keçirildi. Türkiyə gündəminin əsas mövzusu Qarabağ məsələsi oldu. Türk mediası bu mövzunu diqqətdə saxladı. Azərbaycan cəmiyyətinin belə bir mövqeyi və etirazı ortaya qoyulmasaydı, protokolların icra məsələsinin necə olacağını bilmək olmazdı. Məhz milli mövqedə olan QHT rəhbərləri, ictimai-siyasi xadimlər bu məqamda qəti münasibət ortaya qoydular. Özü də bu prosesdə Azərbaycan dövlətinin yalnız mənəvi dəstəyi var idi. O zaman QHT-lərə dövlət tərəfindən bununla bağlı qrant ayrılmamışdı. Yəni fəaliyyət milli təəssübdən irəli gəlirdi. Həmin dövrdə vətəndaş cəmiyyətinin bu fədakarlığı nəticəsində erməni lobbisinin planları pozuldu. Azərbaycan və Türkiyənin milli qüvvələrinin birliyi, ən başlıcası, bu məsələdə Azərbaycan dövləti ilə ölkənin bütün sağlam ictimai-siyasi kəsiminin eyni mövqedə olması uğura səbəb oldu.
– Hətta qanunla QHT və media orqanlarının xaricdən maliyyələşməsi qadağan olunsa belə, bəlli qüvvələr məqsədlərindən geri çəkilmirlər…
– Onların həzm edə bilmədiyi ən əsas məsələ Azərbaycanın qətiyyətli və müstəqil siyasətidir. Azərbaycanın milli maraqlarının prinsipial şəkildə qorunması fəlsəfəsindən çıxış edən Prezident İlham Əliyevin şəxsiyyəti və idarəçiliyi bu dairələri Azərbaycana qarşı soyuq müharibə dövrünü xatırladan psixoloji müharibə əməllərindən çəkindirmir. Necə ola bilər ki, bu qüvvələrin nəzarətindən kənar Azərbaycan dövləti müstəqil şəkildə öz vətəndaşlarının mənafeyi naminə çalışır və kənar diktəyə tabe olmur? Baxın, şəxsən mən ötən parlament seçkilərində bunun birbaşa şahidi oldum. Seçki kampaniyası dövründə xaricə bağlı təşkilatlardan ilhamlananlar, namizədlik statusundan irəli gələn toxunulmazlığından istifadə edərək bütün qanunları ayaqlar altına almışdı. Onlar neçə illərdir Azərbaycan əleyhinə fəaliyyət göstərib, Azərbaycana açıq-aşkar düşmən mövqedə olan xarici qüvvələrin sifarişlərini yerinə yetirib. Ermənistan Gəncə şəhərini dinc əhalimizi raketlə vuranda bu vətən xainləri Azərbaycan dövlətini qınayan bəyanatlar paylaşırdı. Bu xəyanətkarlar şəhidlik mərtəbəsi kimi müqəddəs məqamı belə qəbul etməyən fikirlər yazırdı. 2023-cü ilin sentyabrında Azərbaycan öz ərazisində antiterror əməliyyatı həyata keçirən zaman bu adamlar həmin əməliyyatın əleyhinə çağırışlar edib. Necə olur, belə bir şəxslər üçün bir çox xarici media qurumları günlərlə gəlib Neftçalada otururdu? Başqa yerdə seçki yox idi? Məqsəd o idi ki, bütün güclərini bir yerə toplayıb Azərbaycanda seçkilərə kölgə salınsın. Bu məsələdə də iflasa uğradılar. Mənim üçün də qürurludur ki, illər öncə Türkiyədə olduğu kimi, burda da bu planlara qarşı mübarizənin önündə oldum və nəticə Azərbaycan üçün, milli maraqlarımız üçün uğurlu oldu.
– Bu gün artıq Azərbaycan dövləti bu məsələdə öz qəti mövqeyini ortaya qoyub və Prezidentin də müsahibəsində bu məqam xüsusi qeyd edilib…
– Təxminən 10-15 il əvvəl ilə müqayisədə indiki dövrdə həqiqətən başqa xarici mərkəzlərlə əməkdaşlıq edən qurumların prinsipləri əsasında işləyən bəzi QHT və media orqanlarının qurumları xeyli dərəcədə məhduddur. Hətta mən deyərdim ki, 15 il əvvəl ilə müqayisədə belə QHT və media qurumlarının sayı minimumdan da aşağı səviyyədədir. Doğrudur, bunun kökü tamamilə kəsilməyib və az da olsa, rast gəlinir. Hələ də müxtəlif Azərbaycan dövləti ilə bir çox prinsipial məsələlərdə uzlaşmayan mərkəzlərlə bağlı media orqanları və QHT-lərin fəaliyyətlərinə rast gəlmək mümkündür. Amma bu tendensiyanın getdikcə azalması bizim üçün müsbət məqamdır. Bu gün həyata keçirilən müəyyən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində bu çevrə olduqca daralıb. Bu yaxşı bir haldır. Onların çevrəsi genişlənərsə, bu bizim üçün çox böyük təhlükə ola bilər. Ona görə də proses daim nəzarət altında saxlanılmalıdır. Hər kəs də bilməlidir ki, ölkənin milli mediası və QHT sektoru yalnız milli və dövlətçilik mənafeləri ilə bağlı olmalıdır. Ötən illərin təcrübələrindən biri də bundan ibarətdir ki, media və QHT sektoru yalnız dövlət və milli mənafelərə bağlı olduqda güclü olur. Əks halda, onlar güclü ola bilməzlər. Çünki xaricdəki müxtəlif mərkəzlərə bağlandılarsa, demək ki, onların müstəqilliyi itirilib, onlar fəaliyyət üçün çərçivə və prinsipləri sifariş formasında kənardan alırlar, onlar peşəkar strukturlara çevrilə bilməzlər.
“Tariflərə gəldikdə, bir tarif var dəmir yolu, bir tarif var beynəlxalq liman, bir tarif də var gəmiçilik tətbiq edir və bu tariflər arasında uyğunsuzluq var. Yəni, bir çox digər detallar var ki, bu, vahid sistemin yaranmasına ehtiyac yaradıb və biz bunu yaratmışıq və mən əminəm ki, formalaşmaqda olan bu qurum tezliklə, necə deyərlər, öz səmərəliliyini göstərəcək”.
Bunu Prezident İlham Əliyev yerli telekanallara müsahibəsində deyib.
Dövlət başçısı bildirib ki, bununla paralel olaraq, şəhər nəqliyyatı problemləri də göz önündədir: “Biz vaxtilə şəhər nəqliyyatını yüngülləşdirmək və tıxacları azaltmaq üçün bir çox böyük layihələr icra etdik. İndi bir çoxlarının yadından bəlkə də çıxıb, xüsusilə gənc nəsil bəlkə də bunu heç bilmir. Vaxtilə nə qədər problemlər var idi, hətta bax, buradan şəhərə getmək üçün, neçə dairə var idi. Mərdəkan dairəsi, Sabunçu dairəsi, Koroğlu dairəsi, ondan sonra Suraxanı dairəsi, hər dairədə tıxac, həmin o aeroport-şəhər yolu, cəmi dörd zolaq, əslində, üç zolaqdan ibarət idi. İkinci, yəni beton yolu adlandırdığımız yol, ümumiyyətlə, yox idi. Bunları sadalamaqla vaxt gedə bilər. Ona görə vaxtilə bir çox tunellər, yol qovşaqları inşa edildi”.
İlham Əliyev, həmçinin qeyd edib: “Amma indi biz görürük ki, yenə də nəqliyyat vasitələrinin sayı artır, insanlar daha çox maşın alır, iqtisadi fəallıq artır. Yenə də şəhər tıxaclarda boğulmağa başlamışdır. Ona görə mənim tərəfimdən, o cümlədən bu məsələ də tapşırıq kimi verildi və indi Baş plan faktiki olaraq hazırlanıb. Burada avtobus nəqliyyatını metro nəqliyyatı ilə uzlaşdırmaq məsələləri dayanır. Biz son vaxtlar bir neçə metro stansiyasını istifadəyə verdik. Amma bu, kifayət deyil və mənim göstərişimlə yeni 10 metro stansiyası inşa ediləcək. Onların yerləri də seçildi və bu ildən başlayaraq artıq investisiyalar da qoyulacaq. Bununla bərabər, yeni yol infrastruktur layihələrini Bakı şəhərində icra etmək üçün artıq ilk 7-8 layihə seçildi. Beynəlxalq mütəxəssislər cəlb edildi. Biz hansı yollara üstünlük verməliyik. Bəzən yeni yol açılır, amma o, tıxacın azalmasına yox, artmasına gətirib çıxarır. Yəni, burada beynəlxalq təcrübə çox vacibdir və bu məsələ də mütləq öz həllini tapacaq”.
“Ermənistanın silahlanmaya davam etməsi bölgədə yeni müharibəyə səbəb olacaq”
Ermənistan rəhbərliyi 2024-cü ilin sonlarında tez-tələsik yarımçıq sülh müqaviləsini imzalamağa çalışırdı, amma bəlli səbəblərdən bu baş tutmadı. Sonrakı davranışlar və Ermənistanın silahlanması, revanşçı ritorikanın artması, üstəlik, ötən gün Laçın istiqamətindən atəşkəsin pozulması “sülhə hazırıq” bəyanatlarının sadəcə oyun olduğunu bir daha təsdiqlədi. “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu ilə aktual mövzuların dəyərləndirilməsindən bəhs edən söhbətimizə əvvəlcə İrəvanın yalançı sülhpərvərvərliyindən başladıq.
- Elxan bəy, ötən il ziddiyyətli davranışları ilə gündəmdə qalmağa çalışan, Azərbaycanla sülhü uzadan Nikol Paşinyan hakimiyyəti 2025-ci ildə hansı sürprizlər hazırlaya bilər, sizcə?
- Fikrimcə, baş nazir Nikol Paşinyan Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşması zərurətini anlayır. Ancaq Paşinyan onu da anlamalıdır ki, əgər bu il ərzində o, Ermənistan Konstitusiyasında zəruri dəyişiklik edib, Azərbaycanla sülh sazişi imzalamasa, bu, növbəti illərdə bölgədə gərginliyin artmasına səbəb olacaq və o, yenə məğlub duruma düşəcək. Keçmişdə Ermənistan hakimiyyəti Rusiyanın vassalı və rusiyalı siyasətçilərin təbirincə desək, forpostu idisə, bu gün İrəvan daha çox Paris və Vaşinqtondan asılı vəziyyətə düşüb. Vaşinqton və Parisin əsas məqsədi Rusiyanı Ermənistandan sıxışdırıb çıxarmaqdır. Buna etiraz etmirik, bəlkə də bölgə üçün xeyri də var. Ancaq bunun əvəzinə Ermənistana Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırmağa imkan verməmək təxribatçı siyasətdir. Paşinyan özündə cəsarət tapıb Azərbaycanla sülh sazişinin imzalanması yolunda maneələri aşmalıdır. Bundan sonra Ermənistan Türkiyə ilə də münasibətləri normallaşdıracaq, sərhədlər açılacaq, diplomatik əlaqələr qurulacaq, ticarət başlayacaq və nəqliyyat layihələrinə qoşula biləcək. Ermənistan müxalifəti o qədər güclü deyil ki, Nikol Paşinyana mane olsun. Paşinyan bu şansdan istifadə etməsə, vəziyyəti onun ölkəsi üçün mürəkkəbləşəcək.
- Eyni vaxtda İran və Rusiyadan Azərbaycana qarşı iftiraların başlaması nədən xəbər verir? Moskva və Tehran nədən narahatdır?
- Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanın sərnişin təyyarəsini vuran Rusiyanın mövqeyini sərt tənqid etməsi Kremlə tutarlı cavab idi. İlham Əliyev Rusiya hakimiyyətinin 3 gün səssiz qalmasından və təyyarənin “qəzaya uğramasını təbii səbəblərlə” əlaqələndirməsindən narazılığını ortaya qoydu. Dövlət başçısı Rusiyanın izi itirməyə çalışdığına dair konkret suallar səsləndirdi. İlham Əliyev rusiyalı həmkarı Vladimir Putinlə telefon danışığından sonra Azərbaycan Dövlət Televiziyasına verdiyi müsahibəsində Rusiya rəsmi strukturlarını sərt təndiq etdi. Bu, o deməkdir ki, Kreml sahibinin telefonda səsləndirdiyi üzrü yarımçıq olub. Çünki Putin Rusiyanın cavabdeh olduğunu etiraf etməyib. İlham Əliyev isə müsahibəsində Rusiyanın üzrxahlığından sonra etiraf və kompensasiyanın ödənilməsinin vacibliyini bildirib. Rusiyanın siyasi və ekspert dairlərində etiraf və kompensasiya mövzularında müzakirə getmir, İlham Əliyevin açıqlamalarını görməzlikdən gəlməyə çalışırlar. Kreml icazə vermir. Əksinə, Kremlin nəzarətindəki televiziya kanalları və Z-blogerlər baş verən hadisəyə görə nəyəsə görə Ukraynanı günahkar sayırlar, guya Ukrayna dronları qəsdən sərnişin təyyarəsinin uçuşuna mane olublar. Bunun özü də cinayətin izini itirməsinə və cavabdehlikdən boyun qaçırmağa yönəlik təşəbbüslərdir. Putin anlamamış deyil ki, İlham Əliyevin təyyarə qəzası ilə bağlı haqlı tələbləri yerinə yetirilməsə, bu, Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə təsirsiz ötüşməyəcək. Ancaq Putin Əliyevin tələblərini yerinə yetirsə belə, “vurulan təyyarənin niyə Qroznı yaxınlığındakı hava limanlarından birinə enməsinə icazə verilməyib” - sualı heç zaman gündəmdən düşməyəcək. Kremlin “pilotlar özləri Aktau istiqamətini seçiblər” versiyasını səsləndirməkdə davam etməsi Azərbaycanda və beynəlxalq aləmdə qəbul edilməyəcək. İran da Azərbaycana münasibətdə Rusiyadan “geri qalmır”. İlin ilk günü İranın Azərbaycandakı səfirliyinin müvəqqəti işlər vəkili Seyid Cəfər Ağayi Məryanın Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılması iki ölkə arasındakı münasibətlərin xarakterindən irəli gəlir. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyində görüş zamanı iranlı diplomatın diqqətinə çatdırılıb ki, ötən ilin 29 dekabrında Ərdəbildə İranın Ali rəhbərinin Ərdəbil vilayəti üzrə nümayəndəsi, Ərdəbilin imam cüməsi Seyid Həsən Amelinin iştirak etdiyi və İranın Radio və Televiziya Təşkilatının “Xəbər Şəbəkəsi” kanalında yayımlanan tədbirdə Azərbaycana və dövlət başçısına qarşı təhqiramiz ifadələr səsləndirilib. Buna görə İran tərəfinə sərt etiraz bildirilib. XİN bəyanatında İran tərəfə başqa ciddi irad da çatdırılıb. Son zamanlar İranda əhali arasında açıq-aşkar şəkildə anti-Azərbaycan əhval-ruhiyyəsi qızışdırılır. İranın mühafizəkar və dini dairələri düşdükləri ağır regional vəziyyətə baxmayaraq, anti-Azərbaycan siyasətlərindən əl çəkmək istəmirlər. İran prezidenti və Xarici İşlər Nazirliyi qonşu Azərbaycanla normal tərəfdaşlıq münasibətləri istəyirsə, SEPAH generallarını və din xadimlərini açıqlamalarında diqqətli olmağa çağırmalıdırlar, bunu etməyəcəkləri halda iki ölkə arasındakı münasibətlərdə müsbətə doğru irəliləyiş olmayacaq.
- Bildirmişdiniz ki, İranın Azərbaycandakı müvəqqəti işlər vəkilindən sonra Rusiya səfirinin də Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılmasına da ehtiyac yaranacaq...
- Bəli. Məsələ burasındadır ki, İrandakı rəsmi dairələrə bağlı qruplar kimi Rusiya hakimiyyətinə bağlı Z-blogerlər də (Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsini dəstəkləyənlər) Azərbaycan və dövlət başçısı İlham Əliyev əleyhinə qara təbliğata başlayıblar. Kreml İlham Əliyevin Rusiyadan kompensasiya və təyyarənin vurulmasına görə cinayətkarların müəyyənləşdirilməsi tələbini yerinə yetirmək əvəzinə Azərbaycanı hədəf seçən Z-blogerləri “irəli” çəkiblər. “Azərbaycan Ukraynaya dəstək verir”, “Təyyarənin vurulmasına görə Ukrayna günahkardır”, “İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı rusiyalı sülhməramlılara atəş açılmışdı” kimi həqiqəti əks etdirməyən bəhanələr gətirirlər. Məqsəd əsas mövzudan yayınmaqdır. İranda Azərbaycanı hədəf seçənlər hakimiyyətin mühafizəkar qruplarına aid olduğu kimi, Rusiyadakı Z-blogerlər də Moskvada informasiya siyasətini müəyyənləşdirən rəsmi strukturlara aiddir.
- Prezident Yeni il təbrikində Ermənistanın təxribatlarından bəhs edərkən bildirdi ki, bu hərəkətləri sadəcə müşahidə etməyəcəyik. Bu xəbərdarlığı necə izah etmək olar?
- Bunun mənası odur ki, Ermənistan silahlanmanı dayandırmasa, bu, bölgədə yeni müharibəyə səbəb olacaq. Ermənistanın uzaqmənzilli raketlər alması Azərbaycanın şəhərlərini hədəf götürməsi anlamı daşıyır. Elə ola bilər ki, Azərbaycan həmin uzaqmənzilli raketlərin yerləşdiyi yerlərə zərbələr endirə bilər. Biz gözləyə bilmərik ki, Ermənistan həmin raketlərdən nə zaman Azərbaycana qarşı istifadə edəcək. Əgər Ermənistan zərbə almaq istəmirsə, uzaqmənzilli raketlərin alınmasından imtina etməli və Azərbaycanla sülh sazişi imzalamalıdır.
- Rəsmi İrəvan Zəngəzur dəhlizinin açılacağını anlasa da, prosesi gecikdirir. Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin pisləşməsinəmi ümid edir? Əks təqdirdə, kimə arxayındır?
- Zəngəzur dəhlizi gec və ya tez açılacaq. Tez açılsa, bu Ermənistanın da xeyrinədir. Azərbaycan onsuz da hazırda Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolundan istifadə edir. Orta dəhliz bu yol üzərindən yüklərini daşıyır. Söhbət Zəngəzur dəhlizinə nəzarət uğrundadır. Rusiyanın dəhlizə nəzarət etməsi Ermənistanla yanaşı, Azərbaycanın da maraqlarına ziddir. Belə çıxacaq ki, Rusiya özünə alternativ olan dəhlizə nəzarət edəcək. Eyni zamanda Ermənistan hökuməti Azərbaycan vətəndaşlarının yoxlamasını həyata keçirmədən varianta üstünlük verməlidir. Bu istiqamətdə müəyyən irəliləyiş mümkündür. Dünya təcrübəsində də var ki, fiziki təmas olmadan elektron vasitələrlə yoxlama həyata keçirmək olar.
- Təyyarəmizin vurulmasına görə üzr istəyən Rusiyadan bundan sonra hansı addımları gözləyirsiz? Miqrant azərbaycanlılar və digər məsələlərlə bağlı təzyiq dalğası, yoxsa Azərbaycanın tələblərinə sonadək əməl olunmasını?
- Rusiya bir tərəfdən Ukraynaya qarşı işğalçı müharibə aparır və bu müharibədə hər gün minlərlə vətəndaşını itirir, bu isə zəruri işçi qüvvəyə tələbatı artırır, o biri tərəfdən ağır işlərdə çalışan miqrantların sayını azaltmağa qərar verib. Bu, Rusiyanın daxili işidir. Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların əksəriyyəti bu ölkənin vətəndaşıdır, deportasiya təhlükəsinin onlara aidiyyəti yoxdur. Buna baxmayaraq, sənədləri qaydasında olmayan azərbaycanlıları Rusiyadan deportasiya edə bilərlər. Buna hazır olmalıyıq. Çıxış yolu kimi deportasiya oluna biləcək soydaşlarımızın yüksək maaşla Qarabağdakı tikinti işlərinə cəlb edilməsidir.
- Laçın istiqamətində Ermənistanın atəşkəsi pozmasında məqsəd nə ola bilər?
- Laçın istiqamətindəki təxribat Ermənistan ordusu içərisindəki “5-ci kolon”un işi ola bilər.
- Təxribatların geniş miqyas alması mümkündürmü?
- Nikol Paşinyan bu təxribatların qarşısını almasa, Azərbaycan bunun cavabını artıqlaması ilə verəcək və bu, Ermənistanı daha ağır vəziyyətə sürükləyəcək.
Elşad PAŞASOY,
“Yeni Müsavat
Rusiya Federasiyasının dağılmasının, xüsusilə də Çeçenistandan başlayacağı ehtimalı gündəmdədir, çünki Ramzan Kadırov özü müharibəyə hazır olmağa çağırır.
Qaynarinfo xəbər verir ki, bu fikri Çeçenistanın İçkeriya Respublikası Silahlı Qüvvələrinin komandanı Abdul-Hakim Şişani "RBK-Ukrayna" kanalına verdiyi müsahibəsində irəli sürüb.
Şişaniyə görə, Kadırov başa düşür ki, Ukraynadakı müharibə bitərsə və ya münaqişə dondurularsa, xalqın qəzəbi onun əleyhinə dönəcək. "Ona görə də artıq özünü müdafiə etmək üçün addımlar atır", deyə İçkeriya Silahlı Qüvvələrinin komandanı qeyd edib.
Şişani bildirib ki, məsələn, Kadırov Suriyada olmuş şəxsləri əfv etdi və onların ailələrinə geri dönə biləcəklərini bildirir: "Bu açıq bir siqnaldır: Kadırov anlayır ki, dəyişikliklər gəlir və təzyiqləri zəiflətməyə çalışır. Lakin bu neqativlik nə vaxtsa ona təsir edəcək. Çeçen xalqı təzyiqlərdən, işkəncələrdən və qətllərdən yorulub. Xalq azadlıq uğrunda mübarizə aparmağa hazırdır".
Onun fikrincə, Rusiya Federasiyasının dağılması vəziyyətində, beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyi İçkeriya və digər respublikaların müstəqillik əldə etməsinə kömək edəcək.
Həmçinin Şişani Kadırovun və onun qoşunlarının Ukraynaya qarşı müharibədəki roluna dair öz fikirlərini bölüşüb: "Kadırovçular - Putin üçün şəxsi mühafizə dəstəsidir, bu, ona Çeçenistanı idarə etməkdə kömək edir. Onları cinayətlər birləşdirir: siyasi rəqiblərin, insan haqları müdafiəçilərinin və jurnalistlərin öldürülməsi. Putin Kadırova tam həll səlahiyyəti verib, buna görə də o, hakimiyyətini qoruyur".
Şişani hesab edir ki, Putin olduğu müddətcə Kadırov da olacaq, amma Putin getdikdən sonra Kadırov da olmayacaq.
"O, yeni liderlə razılaşa bilməz, xüsusən də bu şəxs FSB-nin təyin etdiyi birisi olarsa. FSB-də çox sayda insan Kadırovdan narazıdır və Putin getdikdən sonra bu problemi həll edəcəklər", deyə İçkeriya Silahlı Qüvvələrinin komandanı yekunlaşdırıb.
Yırtıcı heyvanların ov texnikalarını təkmilləşdirməsi, məsələn, daha kəskin caynaqların və ya artırılmış sürətin inkişafı, 500 milyondan çox il davam edən təbiət "silahlanma yarışını" göstərir.
Qaynarinfo xəbər verir ki, tədqiqatçılar qədim Lapworthella fasciculata adlı canlıya aid daşlaşmış qabıqları araşdıraraq, yırtıcı və qurban arasındakı bu qarşılıqlı əlaqənin ilk sübutlarını tapıblar.
Kembr dövründə təbiət qarşıdurması
"Interesting Engineering" nəşrinin məlumatına görə, 517 milyon il əvvəl bugünkü Cənubi Avstraliya ərazisində okean dərinliklərində Lapworthella fasciculata adlı canlı qədim yırtıcılara qarşı ölümcül mübarizə aparıb. Bu canlı, müasir braxiopodların uzaq qohumu hesab edilən kiçik zirehli bir heyvandır. Əsas rəqibi isə ehtimal ki, molyusk və ya qurd kimi yumşaq bədənli bir yırtıcı olub.
Yırtıcı qabığı deşmək texnikasını təkmilləşdirərkən, qurban qalın və möhkəm zirehlər inkişaf etdirərək bu təzyiqə cavab verir.
Araşdırmanın əhəmiyyəti
Amerika Təbiət Tarixi Muzeyindən olan tədqiqatçılar "Current Biology" jurnalında nəşr etdikləri məqalədə bildirirlər ki, bu qarşılıqlı əlaqə, canlıların təbiətdə necə adaptasiya etdiyini göstərən ilk konkret sübutlardan biridir.
Tədqiqatın aparıcı müəllifi Rassel Biknell deyib:
"Yırtıcı və qurban arasındakı qarşılıqlı əlaqə kembr partlayışı zamanı biominerallaşmış canlıların sürətli çoxalmasında əsas rol oynayıb. Lakin bu günə qədər yırtıcı və qurbanın bir-birinə necə reaksiya verdiyinə dair əyani sübutlar az idi".
Tədqiqatın gedişi
Araşdırma zamanı Flinders silsiləsindəki Mernmerna formasında aşkar edilmiş daşlaşmış Lapworthella fasciculata qabıqları tədqiq olunub. Bu qabıqlar çox kiçikdir - qum dənəciklərindən bir qədər böyükdür. Qabıqlar üzərində yırtıcılar tərəfindən açılmış dəliklər aşkar edilib. Tədqiqatçılar bu yırtıcının molyusk və ya qurd olduğunu düşünürlər.
Bu qarşıdurmanın nəticəsi olaraq, yırtıcılar və qurbanlar daha mürəkkəb adaptasiya proseslərindən keçiblər. Qabıqlarda edilən analizlər göstərib ki, yırtıcıların hücumları artdıqca qabıqların qalınlığı da əhəmiyyətli dərəcədə artıb.
Nəticə və əhəmiyyət
Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu nəticələr kembr dövründə yırtıcıların təbiət ekosistemlərinin inkişafında mühüm rol oynadığını göstərir. Rassel Biknell əlavə edib:
"Bu mühüm təkamül prosesi sübut edir ki, kembr partlayışı dövründə yırtıcıların təsiri ilə canlılar arasında adaptasiya sürətlə baş verib".