 |
|
|
Maya çörəyinin zərərləri və maya çörəyinin faydaları haqqında mif cəmiyyətdə kök salır.
Hibiny.ru xəbər verir ki, mikrobioloq Olesya Savkina TASS-a müsahibəsində bu barədə danışıb.O bildirib ki, təbiətdə termofil maya (yüksək temperaturda mövcud ola bilən) yoxdur. Bişirmə zamanı tamamilə bütün maya ölür.Üstəlik, maya insanlar üçün çox faydalıdır, çünki tərkibində çoxlu protein, vitamin və digər bioloji aktiv maddələr var.
Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr fonunda “kürd kartı”nın yenidən ortaya atıldığı iddia olunur. Xüsusilə ABŞ və Qərbin regionda kürd dövləti qurmaq planını aktivləşdirdiyi deyilir.
Bu məsələnin məhz türk birliyi, Turan ideyasına qarşı ortaya atıldığına dair səsləndirilən fikirlər xüsusi diqqət çəkir. Son zamanlarda Türkiyədə bəzi kürd vətəndaşların aksiyaları, separatçı qrupların aktivləşməsi, “müstəqil dövlət” çağırışları, həmçinin tanınmış xarici qonaqların onların sıx yaşadıqları bölgələrə səfəri iddiaları gücləndirir. Bəzi ekspertlərin fikrincə, bu yolla ilk olaraq Türkiyənin zəiflədilməsi, daha sonra isə türk birliyinin parçalanmasının planlaşdırıldığı bildirilir.
Kürd məsələsi sadəcə Türkiyəyə, yoxsa bütün türk dünyasına qarşı gedişdir? Bu mövzuya türk-müsəlman, eləcə də İranın, ərəb ölkələrinin reaksiyası necədir?
Globalinfo.az-a danışan siyasi şərhçi Kənan Novruzov deyib ki, Suriyada çox ciddi proseslər baş verir:
“Bu ölkədəki hadisələrlə Yaxın Şərqdə faktiki olaraq üçüncü dəfə zəlzələ effekti oldu. Birincisi, HƏMAS-İsrail müharibəsi, ikincisi “Hizbullah”-İsrail qarşıdurması idi.
Görünən odur ki, dünyanı yenidən bölüşdürən qüvvələr, o cümlədən, ABŞ Yaxın Şərqə xüsusilə diqqət ayırır. Düşünürəm ki, Yaxın Şərqdə vəziyyət daha da gərginləşərsə, buna uyğun olaraq Şərqi Avropada vəziyyət nisbətən sabitləşə bilər”.
K.Novruzovun sözlərinə görə, Qərb, həmçinin ABŞ Türkiyə üçün növbəti təzyiq mexanizmi yaratmaq istəyir:
“Amma rəsmi Ankara buna icazə verməyəcək və öz təhlükəsizliyi üçün hər şeyi edəcək. Həm Türkiyənin, həm də İranın Suriyaya qoşun göndərməsi mümkündür. Hərçənd tələsik addım atılmayacaq. Bundan əvvəl Ankara-Moskva-Tehran xəttində üçtərəfli məsləhətləşmələr baş tutacaq”.
Təəssüf ki, Türkiyə bir müddətdir ki, Amerika və sionist rejimin tələsinə düşüb, onların alətinə çevrilib.
Axar.az xəbər verir ki, bu sensasion iddia ilə İranın sabiq xarici işlər naziri, dini lider Əli Xameneinin müşaviri Əli Əkbər Vilayəti “Tasnim”ə müsahibəsində çıxış edib.
Vilayəti Qərbin ərəb dünyası ilə bağlı son onilliklərdəki siyasətinə ekskurs edib, Tunis, Misir və Liviyadakı hadisələri xatırlayıb:
“Tunis və Misirdəki sürətli inkişafdan sonra amerikalılar və onların NATO-dakı müttəfiqləri dünyanın digər bölgələrində islami oyanışın irəliləməsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər gördülər. Onların səyləri iki istiqamətdə cəmlənmişdi; Əvvəlcə Liviya hökumətinin, sonra isə Bəşər Əsədin devrilməsi. Qəzzafinin nə daxildən, nə də xaricdən dəstəyi olmadığı üçün Liviyaya Amerikanın rəhbərliyi altında, Fransa və İngiltərənin dəstəyi ilə hücum edildi və onlar Qəzzafini öldürərək, Liviyanı praktiki olaraq üç yerə böldülər: Tripoli, Benqazi və Sir”.
Onun iddiasına görə, Türkiyə bu siyasətdə yanlış mövqe tutub:
“Təəssüf ki, biz Amerika və İngiltərə təyyarələrinin İncirlik bazasından uçduqlarını xatırlayırıq”.
Vilayətinin fikrincə, hazırda növbə Suriyaya çatıb:
“Bu hadisələrdən əvvəl Türkiyə Suriyaya o qədər yaxın idi ki, iki ölkənin hökumət nümayəndə heyətinin birgə iclasları növbə ilə Dəməşq və Qazientepdə keçirilirdi, lakin Amerikanın Suriyadakı iddiası bu idi ki, Bəşər Əsəd hakimiyyəti demokratik deyil və yıxılmalıdır.
Amerikaya tamamilə tabe olan hökumətlər hamısı demokratiya tərəfdarıdırmı? Bu arqumentlərlə amerikalılar koalisiya quraraq, Suriyaya hücum etdi və bu ölkədə terrorçu qrupları aktivləşdirdi. Siyasətçilər xatırlayırlar ki, Trampın prezidentliyinin birinci dövrünün debatlarında o, xanım Klintona (yəni demokratlara) açıq şəkildə demişdi: “Suriyada və İraqda İŞİD-i siz yaratdınız”. Təəssüf doğuran odur ki, Türkiyə birdən-birə kursunu 180 dərəcə dəyişdi və Suriyanın azlıqların hüquqlarına hörmət etmədiyini iddia etdi və Liviyada etdiklərini Suriyada da təkrarlayır”.
Vilayəti etiraf edib ki, Türkiyə xalqının islama böyük xidmətlər göstərib. O, bu sırada Ərbakanı da xatırlayıb:
“Amma indi Türkiyənin xarici siyasətində bu cür iş ortaya çıxır, islamı ləkələyən, xəvaric və qərmətilərin üzünü ağardacaq şəkildə hərəkət edir.
Kəşfiyyat və xarici siyasət sahəsində təcrübəli bir şəxs olan cənab Hakan (Fidan) müəllimin bu cür problemləri həll edəcəyinə ümid edirdik, lakin islamda uzun tarixi və böyük müəllimləri olan Türkiyənin Amerika və sionistlərin qazdığı quyuya, onların tələsinə düşməsinə inanmazdıq. Bir dəfə bir qrup sionist Sultan Əbdülhəmidin yanına gələrək yəhudilərin məskunlaşması üçün Fələstini almaq istədikdə, onun tarixi bir cümləsi var idi: “Hələ sağ olan birinin yarıldığını görmədik”.
O, Suriyadakı bugünkü məsələlərlə bağlı qəti şəkildə vurğulayıb ki, Amerika, sionistlər və ərəb və qeyri-ərəb region ölkələri bilməlidirlər ki, İran İslam Respublikası Suriya hökumətini sona qədər dəstəkləyəcək:
“Bu gün Suriyanın tərəfdarları 2011-ci ildəkindən (Suriyada müharibənin başlanmasından) daha çoxdur. İran, Rusiya, bu gün heç vaxt olmadığı qədər güclü olan Livan Hizbullahı və heyrətamiz bir qüvvə olan İraqın Həşd əş-Şabi və Yəmənin qəhrəman husiləri və əziz fələstinlilər olmaqla, hamısı Suriyanın ərazi bütövlüyünü və hazırkı hökuməti dəstəkləyir”.
Təhsil aldığı məktəb bundan sonra Milli Qəhrəman Natiq Qasımovun adını daşıyacaq. Söhbət Mingəçevir şəhərində yerləşən 4 saylı orta məktəbdən gedir.
Bu barədə Baku TV-nin süjetində deyilir.
Məktəbin direktoru Zaur Müseyibov baş nazirin imzaladığı sərəncamın onları qürurlandırdığını deyib.
"Bizim üçün fəxrdir, 30 ildən sonra Prezidentimizin fərmanı ilə Natiq Qasımova Milli Qəhrəman adı verildi. Biz bununla qürur duyuruq. Bir neçə gün bundan qabaq baş nazirimizin imzaladığı sərəncamla məktəbimizə Milli Qəhrəmanın adının verilməsi bizi daha da duyğulandırdı və sevindirdi. Artıq bizim qarşımızda duran əsas məsələ şagirdlərimizə belə bir qəhrəmanı tanıtmaq, Natiq Qasımov kimi yetişdirilməsini təmin etməkdir", - deyə o bildirib.
Qeyd edək ki, Natiq Qasımov 1991-ci ildə könüllü olaraq cəbhəyə yollanıb. O, 1992-ci ildə Xocalının Pirlər kəndi yaxınlığında Alban kilsəsinin yerləşdiyi yüksəklik uğrunda ölüm-dirim savaşına qalxır. Döyüşdə altı yoldaşı həlak olan Natiq mübarizəni davam etdirir. Təkbaşına 5 gün gecə-gündüz vuruşaraq düşmənləri bu posta yaxın buraxmır.
Onun təslim olmayacağını anlayan ermənilər Natiqin qarşısına "əsirləri güllələyəcəyik" şərtini qoyurlar. 22 nəfər Xocalı sakininin güllələnməsinə razı olmayan qəhrəman kilsənin üzərindəki Azərbaycan bayrağını özü ilə götürərək təslim olmaq üçün ermənilərə tərəf gedir. Kilsədən böyük bir dəstənin çıxacağını gözləyən düşmən oradan əlində bayraq bir əsgərin çıxdığını görəndə azğınlaşıb. Natiq Qasımov əsir götürülüb.
Qeyd edək ki, Natiq haqda çəkilən filmdə onun Vitali Balasanyanın iştirakı ilə dindirilməsindən sonra işgəncə ilə öldürüldüyü haqda şahid ifadəsi var. Bu şahidlər ermənilərdir.
Ətraflı Baku TV-nin süjetində:
TV Müsavatın canlı efirində aparıcı Sevinc Telmanqızı Türkiyə xüsusi təyinatlıları və özəl qüvvələrinin Suriya ilə sərhəd əraziyə yeridildiyindən danışıb.
Musavat.com xəbər verir ki, bu barədə məlumat Türkiyədəki özəl mənbədən bildirilib.
Ətraflı videoda:
Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski Kiyevin nəzarətində olan ərazilərin NATO çətiri altına alınacağı təqdirdə münaqişənin qaynar mərhələsinin dayandırmağa hazır olduğunu bəyan edib.
“Report” xəbər verir ki, bu barədə o, “Sky News”a müsahibəsində deyib.
“Müharibənin qaynar fazasını dayandırmaq istəyiriksə, nəzarətimizdə olan Ukrayna ərazisini NATO çətiri altına almalıyıq. Bu, tez bir zamanda etməli olduğumuz bir nüansdır. Fakt budur ki, bu, müharibənin qaynar fazasını dayandırmaq üçün həll yoludur, çünki biz nəzarətimiz altında olan hissə ilə NATO üzvlüyünə verə bilərik”, - deyə o qeyd edib.
Bundan sonra o, işğal altında olan ərazilərin diplomatik yolla qaytarılması üzərində işləmək niyyətindədir. Onun sözlərinə görə, Ukrayna əvvəllər belə bir təklifi yalnız ona görə nəzərdən keçirməyib ki, bunu heç kim rəsmi şəkildə təklif etməyib.
V. Zelenskinin bəyanatı artıq Ukraynada kəskin reaksiyaya səbəb olub. “Strana” nəşri qeyd edib ki, bu, Zelenskinin 2022-ci ilin fevralından bəri işğal edilən əraziləri geri qaytarmadan münaqişəni dayandırmağa hazır olduğu barədə ilk bəyanatıdır.
Rəhim Şmidt azərbaycanəsilli həkim və alman siyasətçidir. O, 2011-2016-cı illərdə Almaniya “Yaşıllar” partiyasının üzvü olaraq Reynland-Pfaltsın dövlət parlamentində deputat kimi fəaliyyət göstərib.
Musavat.com onunla müsahibəni təqdim edir:
- Rəhim bəy, hazırda siyasi fəaliyyətlə məşğul olursunuzmu?
- İndi də həkimlik peşəsi ilə paralel olaraq siyasətlə məşğul olaram və dünyada baş verənləri izləyirəm. Əsas işim isə həkimlikdir. Maynts şəhərində klinikada terapevt kimi çalışıram. İldə iki dəfə Azərbaycana gəlib dostlarımla görüşürəm. COP29 ilə əlaqədar Bakıya gəlmişəm, hazırda Azərbaycandayam.
- Söhbət Almaniyadan düşmüşkən, bu ölkənin Azərbaycanın siyasi həyatındakı iştirakını bəyənirsinizmi?
- İllərdir ki, bu siyasəti izləyirəm. Almaniya həmişə çalışıb ki, neytral mövqe göstərsin. Lakin təəssüf ki, son illərdə Almaniya siyasəti Azərbaycana münasibətdə konstruktiv rol oynamır. Bu ölkənin xarici siyasəti Fransanın təsirinin altında Azərbaycanın maraqlarına zidd fikirlər səsləndirir. Azərbaycanda insanlar Almaniyaya hörmətlə yanaşır və almanları sevirlər. Bunun özü böyük bir sərvətdir. Təəssüf ki, Almaniya bu sərvətdən istifadə edə bilmir.
Almaniyanın xarici işlər naziri Annalena Berbok Azərbaycana gəlib insan hüquqlarından danışır. Bunu biz bu gün dünyanın hər yerində, Almaniyada, yaxud da Amerikada gedib danışa bilərik. Hətta Paşinyan deyir ki, Qarabağ Azərbaycandır. Berbok da zəhmət çəkib Qarabağdan vaxtı ilə qovulmuş bir milyon yarım azərbaycanlının hüququndan danışsın. Ermənilər Qarabağın hər yerini minalayıb, təbiətini məhv ediblər. Bundan niyə danışan yoxdur?
İnsan hüquqlarına gəlincə, bir məsələyə diqqət çəkim. Almaniyada kişilərlə eyni işi görən qadınların maaşı kişilərə nisbətdə 20 faiz aşağı olur. Belə olan halda Almaniya niyə öz qadınlarının hüquqlarını müdafiə etmir?
Azərbaycanda müxtəlif xalqların nümayəndələri firavan yaşayırlar. Burada bir yəhudiyə gözün üstündə qaşın var deyilmir. Bu, Almaniyada varmı?
Qərbin bir çox ölkələri dünyaya yaşamaq dərsi verir. Lakin reallığa nəzər saldıqda bir çox məsələlərdə ikili standartlar həyata keçirirlər. Çox təəssüf ki, insan hüquqları və demokratiyadan sadəcə bir alət kimi istifadə edirlər. Bu alətlə digər ölkələrin daxili işlərinə qarışır və öz mənfəətlərini güdürlər.
Halbuki Berbokun səfərinin məqsədi COP29-da iştirak etmək və iqlim, ekologiya ilə bağlı məsələləri müzakirə etmək idi. Bunun yalnız bir adı var: öz öhdəliyindən qaçmaq. Annalena Berbokun siyasi təcrübəsi çox azdır. Azərbaycan ona qonaqpərvərlik göstərdi, o isə ölkənin daxili siyasətindən bir alət kimi istifadə edirdi. Bu, çox böyük ədəbsizlikdir. Biz burada mədəniyyətlərin fərqini görə bilərik. Azərbaycan mədəniyyətində ədalətsiz demokratiya ola bilməz. Amerikada pulun varsa, azadlığın var. Təsəvvür edin, Azərbaycan XİN rəhbəri Avropaya gedib, orada həyat dərsi verir. Mən belə bir şeyi xatırlamıram.
Almaniya kansleri Olaf Şolts Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə telefon söhbətində demişdi ki, ölkəsində siyasi böhran yarandığı üçün COP29-a gələ bilmir. Almaniyanı idarə edən “Svetofor” koalisiyası (daxil olan partiyaların rəmzi rənglərinə görə belə adlanırdı) bir neçə ay sürən mübahisədən sonra ötən həftə rəsmən dağıldı. Son ümid buna idi ki, bəlkə Trampın seçilməsinin Avropaya yaratdığı təhdid Almaniya hökumətini ziddiyyətləri kənara qoyaraq, toparlanmağa vadar edə bilər. Lakin ümidlər doğrulmadı, alman “svetofor”u necə deyərlər, söndü.
- Sizcə, bu böhran nə ilə nəticələnəcək?
- Koalisiya 3 il ərzində özünü doğrulda bilmədi. Buna görə də Almaniyada növbədənkənar parlament seçkiləri gələn il fevralın 23-nə təyin edildi. Kansler Olaf Şoltsa etimad əvvəlki kimi deyil. Bir neçə həftədən sonra özü Bundestaqda ona etimad olunması ilə bağlı sual edəcək. Ehtimal ki, ona bu etimad göstərilməyəcək.
Olaf Şoltsun Azərbaycana gəlməməsində isə hansısa bir məntiq görmürəm. Fikrimcə, Şoltsun göstərdiyi səbəb əsassızdır. Ona qalsa, G20 sammitinə getdiyi kimi, Azərbaycana da gələ bilərdi.
Mən burada bir çox insanlarla müzakirələr aparıram, onlar deyir ki, niyə Almaniya mediası həmişə Azərbaycanı tənqid edən yazılar dərc edir, yaxşı heç nə görmürlər.
Niyə onlar işğalçı Ermənistanla bağlı tənqidi heç nə yazmırlar, vaxtı ilə Qarabağın talan edilməsindən bir kəlmə söz açmırlar. Əksinə, Emmanuel Makronun çağırışlarına “hə” deyirlər.
Prezident İlham Əliyev deyir ki, Azərbaycan Şimalla Cənub arasında sülh körpüsü olmaq istəyir. Bu, çox vacib və lazımlı məqamdır. Azərbaycan Qarabağı azad etdi, həyat verdi, bu, dünyanı sevindirməli idi. Turan ailəsi dünya sülhünə böyük töhfə verəcək.
Mən Almaniyanı sevirəm, bura gözəl vətəndir. Bu ölkənin dünyaya töhfələri böyükdür. Buraya hər ölkədən qaçqınlar axışır. Buna görə də ümid edirəm ki, Azərbaycan və Almaniya tarixi körpülərə və dərin mədəniyyətə əsaslanan münasibət quracaq.
- Azərbaycan-Ermənistan arasındakı sülhə gedən prosesi izləyirsinizmi? Yaxın gələcəkdə sülh imzalana bilərmi?
- Ermənistan məğlub ölkədir. Sülhə daha çox can atmalıdır. Lakin Ermənistan kimlərinsə vassalıdır, havadarları icazə versə, Azərbaycanın verdiyi təkliflə razılaşar. Paşinyanın özü də etiraf edir ki, Qarabağ Azərbaycandır. Buna baxmayaraq, Ermənistan Fransa, ABŞ kimi bəzi Qərb ölkələrinin ağzına baxır. Bu da Zəngəzur dəhlizinin açılmasını ləngidir. Halbuki Paşinyan bu dəhlizin açılması ilə bağlı bəndin olduğu sənədin altına imza atıb. Ermənistan ilk olaraq konstitusiyasında dəyişiklik etməli, Qarabağa olan ərazi iddialarından əl çəkməlidir. Bəs o nə edir? Havadarlarından silah almaqla məşğuldur. Təxribatçıları sərhəddə yerləşdirir. Fransa sülhün imzalanmasına mane olan bir nömrəli qüvvədir. Çünki onun qazancı təxribatdan və onu-bunu sormaqdan çıxır. Ermənistan sülhün bağlanması üçün ciddi səy və etimad göstərməlidir. Sülh mövzusu yalnız Azərbaycan və Ermənistan arasında aparılmalıdır. Buraya başqa ölkələrin müdaxiləsi lazım deyil. Çünki onlar öz maraqlarını güdürlər. Bir sözlə, Qarabağ Azərbaycandır və MİNSK qrupu bitdi.
- Ukrayna-Rusiya savaşından danışaq. Deyilir ki, müharibə fevral ayında bitə bilər. Ancaq ABŞ prezidenti Co Bayden gedərayaq gözlənilməz qərarlar verir, Ukraynanı daha çox silahlandırır.
- Bəzi Qərb ölkələri düşünür ki, dünya onların istədikləri kimi idarə olunmalıdır. Onların gəlirləri savaşa, təxribata bağlıdır. Buna isə insan hüquqları, demokratiya, azadlıq donu geyindirirlər. Ukraynanı bu müsibətə salıb, Rusiyaya təzyiq göstərirlər. Rusiyadan sonra növbə Çinindir. Tailand məsələsini ortaya atıb aranı qızışdırmaq istəyirlər. Bununla da dünyanı özlərindən asılı vəziyyətə salmaq istəyirlər. Donald Tramp iqtisadiyyat üzərindən, Co Bayden isə təxribatla pul qazanmağa üstünlük verir. Tramp müharibəyə son verərsə, bu onun adına yazılmış böyük uğur olacaq. Bayden isə buna heç bir vəchlə imkan vermək istəmir. Biz burada aşkar görürük ki, insan hüquqları pula və qüdrətə qurban verilir. Son günlər Co Baydenin ocağın üzərinə neft tökməsi də bununla əlaqədardır.
Bayden fikirləşir ki, qoca adamam, bu gün-səhər ölüb gedəcəyəm, dünyada nə olursa, olsun.
Türkiyə lideri Rəcəb Tayyib Ərdoğan çox gözəl deyib - dünya 5-dən ibarət deyil. Əgər bu ölkələr azadlıq, demokratiya, insan hüquqları istəyirlərsə, elə Ukrayna-Rusiya savaşından başlasınlar.
Neomüstəmləkəçiliyin dərin psixologiyası göstərir ki, “Biz yaxşıyıq, fərqliyik, dünyaya yol göstəririk. Həqiqət biz deyəndir”. Bunun özü ədəbsiz, mədəniyyətsiz fikirdir. Fransanın 3 milyon borcu var, əl-ayağa düşüb ki, harada təxribat törədim ki, bu pulu çıxara bilim. O, birinci növbədə Əlcazairdə törətdiyi qırğınların ağır nəticələrini aradan qaldırsın.
Dünyada hamı əl-ələ verməli, ədalətə, ekologiyaya töhfə verməlidir. İkili standartın, təxribatın, ona-buna yuxarıdan aşağı baxmağın zamanı çoxdan bitib.
Şahanə Rəhimli
Musavat.com
TV Müsavat-ın canlı efirinin qonağı Siyasi və Hüquqi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Xəyal Bəşirov olub.
Musavat.com xəbər verir ki, Xəyal Bəşirov Rusiyanın nüvə silahından istifadəsinin real görünmədiyini bildirib. O, qeyd edib ki, Rusiyanın nüvə silahından istifadə etməsi üçün siyasi imkanı yoxdur.
Ətraflı videoda:
Ötən həftə Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan ABŞ-ın yeni seçilmiş Prezidenti Donald Trampla telefon danışığı aparıb. Ermənistan Nazirlər Kabinetindən bildirilib ki, söhbət zamanı Paşinyan Trampı seçkilərdəki qələbəsi münasibətilə təbrik edib və Ermənistan-ABŞ münasibətlərinin hazırkı durumu və son illərdə baş verən proseslərlə bağlı təfərrüatları bölüşüb. Məlumata görə, söhbət zamanı həmçinin regional gündəmdə olan məsələlərə də toxunulub.
ABŞ-da Trampın hakimiyyətə gəlməsindən sonra Vaşinqtonun İrəvana əvvəlki dəstəyi verməyəcəyi barədə proqnozlar var. Beynəlxalq müşahidəçilər hesab edirlər ki, hakimiyyətə gələn Respublikaçılar Partiyasının gəlişi ilə Ermənistanla bağlı ABŞ siyasətində də dəyişikliklə müşahidə ediləcək. Məlumdur ki, Demokratlar Partiyasında ermənipərəstlərin sayı daha çoxdur və onların hakimiyyəti zamanı İrəvana münasibət dəstək xarakteri daşıyır. Belə bir məqamda Ermənistan Baş nazirinin yeni Prezident Donald Trampa zəngi bir çox mətləblərdən xəbər verir.
Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov AYNA-ya müsahibəsində bildirib ki, telefon danışığı istəyinin Ermənistan Baş nazirinin olduğu aydındır:
- Bu məsələni şərh edərkən əvvəlki dövrə baxmalıyıq. Bayden adminstrasiyası dövründə Ermənistanla ABŞ arasında çox sıx əməkdaşlıq var idi. Təəssüf ki, Bayden adminstrasiyası da Ermənistanın mövqeyini tam dəstəkləyən siyasət sərgilədi. Biz bunu yarımçıq sülh sazişi iləı bağlı yanaşmalarda, regionumuzda baş verən proseslərdə açıq-aydın görürdük. Amma Trampın hakimiyyətə gəlməsi İrəvanda müəyyən narahatlıqlar yaradır. Ermənistan rəhbərliyi düşünür ki, artıq Vaşinqtondan əvvəlki dəstəyi görə bilməyəcəklər. Çünki Trampın siyasətində daha çox daxili məsələlərə diqqətlərin yönəldilməsi prioritet götürülüb. 44 günlük müharibədə ABŞ-ın bölgəmizə çox sıx müdaxiləsini görmədik. Azərbaycan ərazilərini işğaldan azad etməklə ərazi bütövlüyünü bərba etdi ki, həmin vaxt Vaşinqtonun müharibəyə ciddi müdaxiləsinin şahidi olmadıq. Nəzərə almaq lazımdır ki, həmin vaxt da ABŞ Prezidenti postunda Tramp əyləşmişdi. Təbii ki, Ermənistanı bu nüans narahat edir. Bu kontekstdə Paşinyanın tez-tələsik Trampa zəng etməsi qeyri-adi qarşılanmamalıdır.
- İrəvanın başqa məqsədləri də olmamış deyil...
- Əlbəttə, Ermənistan təminat axtarışındadır. Paşinyan hakimiyyəti, eyni zamanda, erməni diasporu, lobbi təşkilatları Trampla sıx əməkdaşlıq üçün müxtəlif yollara baş vururlar. Burada iki məqamı qeyd etmək lazımdır: seçki ərəfəsində Trampın verdiyi açıqlamalar, Trampın Livandakı erməni kilsəsinin rəhbərinə zəng etməsi. Trampın seçki kampaniyası zamanı haqsız olaraq “Qarabağdakı ermənilərin etnik təmizləməsi” işlətdi. Bu, məncə, seçkilərdə Amerikadakı erməni icmasının səslərinin qazanılması üçün verilən bəyanatdır. Amma əlbəttə, görünən odur ki, ermənilər həm də Trampın seçki komandası ilə sıx əlaqələr qurmağı bacarmışdılar. İkincisi, erməni kilsəsinin rəhbərinə Trampın zəng etməsi, yenidən “etnik təmizləmə” iddiasını ortaya atması faktı var. Amma dediyim kimi, bu, seçki kampaniyasına hesablanmış açıqlamalar idi. Amerikada bilirlər ki, dünyadakı ermənilərə kilsənin təsirləri var.
İndi Ermənistan hakimiyyəti gələcək hədəfləri və məqsədləri müəyyənləşdirrmək üçün bir sıra addımlar atır. Paşinyan aydınlaşdırmaq istəyir ki, növbəti dövrdə Tramp adminstrasiyasının Cənubi Qafqazla bağlı baxışları nədən ibarətdir, Vaşinqton hansı addımları atacaq. Bu, Ermənistan üçün önəmlidir. İkincisi, Paşinyan Trampa yanlış məlumatlar vermək, yeni adminstrasiyanı yanlış məlumatlarla istiqamətləndirmək niyyəti güdür. Bununla da Azərbaycanı hədəfə gətirmək istəyindədir. Biz ilk dəfə deyil ki, Ermənistanın xarici siyasətində bunun şahidi oluruq. Demək olar ki, Ermənistanın xarici siyasətində heç bir dəyişiklik yoxdur. Rəsmi İrəvan davamlı şəkildə Bakını hədəfə gətirməyə, Bakıya qarşı ittihamların səsləndirilməsinə nail olmaq siyasətini həyata keçirməkdədir. Hesab edirəm ki, Paşinyanın Trampa zənginin arxasında dayanan bir çox məqsədlərdən biri də məhz budur.
- Sizcə, Paşinyan bu məqsədlərinə nail ola bildimi və olacaqmı? Yəni Amerikanın mövqeyi maraqlıdır....
- Düşünürəm ki, Trampın əvvəlki hakimiyyəti dövründəki yanaşmalarını nəzərə almalıyıq. Tramp bundan əvvəl ABŞ Prezidenti olarkən həyata keçirdiyi siyasətə və bu seçki kampaniyası dövründə verdiyi bəyanatlara diqqət yetirmək lazımdır. 2016-2020-ci illərdə Tramp ABŞ Prezidenti olarkən Cənubi Qafqazla bağlı, xüsusilə də İkinci Qarabağ münaqişəsi zamanı Vaşinqtonun siyasəti haqqında mən əvvəldə qeyd etdim. Həmin vaxt ABŞ bu məsələyə dərindən müdaxilə etmədi. Məncə, həmin siyasət davam edəcək, sadəcə yeni şərtlər əsasında. İkincisi, Tramp seçki kampaniyası zamanı açıq şəkildə və dəfələrlə bildirdi ki, onun siyasətinin əsas istiqaməti Amerikanın daxili problemlərinin həllinə yönələcək. Xarici siyasətlə bağlı isə Trampın əsas yanaşması odur ki, dünyadakı müharibələrə son qoyulsun, sülhə doğru addımlar atılsın. Əlbəttə, Cənubi Qafqazda sülhlə bağlı Vaşinqtonun yanaşmasında dəyişikliklərin şahidi olacağıq. Tramp dünyada sülhün bərqərar olunması siyasəti həyata keçiriləcəyini bəyan edib və güman ki, Cənubi Qafqazda da sülhün əldə olunması üçün yeni adminstrasiya çalışacaq. Düzdür, bayden adminstrasiyası da sülhə çağırış edirdi, amma Ermənistanın maraqlarına uyğun sülhün əldə edilməsinə çalışırdı. Tramp adminstrasiyasının isə siyasətinin fərqli olacağını gözləyirik. Bu isə Ermənistanın istəklərinə nail ola bilməyəcəyi proqnozlarını artırır. Hesab edirəm ki, Tramp Azərbaycan-Ermənistan sülh sazişi məsələsində daha rasional siyasət həyata keçirəcək. Hər halda, Vaşinqtonun balanslı siyasətinin şahidi ola bilərik. Hər halda Bayden adminstrasiyasının Azərbaycan əleyhinə siyasətinin Tramp adminstrasiyası dövründə davam etməyəcəyinə ümid edirik.
Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh danışıqlarının COP29-dan sonra, yəni dekabr ayında davam etdiriləcəyinin anonsu verilib. Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev vurğulayıb ki, Azərbaycan və Ermənistan gələn ay sülh müqaviləsinin mətninin müzakirəsinə qayıdacaqlar. Onun sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanın gündəmindəki əsas mövzu noyabrın sonuna qədər COP29-dur: "Şübhəsiz ki, dekabr ayından başlayaraq Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətninin müzakirəsi və danışıqların davam etdirilməsi ilə bağlı yeni proses başlayacaq". Ən azından XİN rəhbərləri səviyyəsində müəyyən görüşlərin baş tutacağı deyilir. Nəzərə alaq ki, ötən ay Kazanda iki ölkənin rəhbərləri nazirlərə danışıqları intensivləşdirməyi tapşırıb. Buna baxmayaraq, ilin sonunadək razılaşdırılmamış bəndlərlə bağlı ortaq məxrəcə gəlmək ehtimalı zəifdir. H.Hacıyev də qeyd edib ki, Ermənistan tərəfi sülh müqaviləsinin mətni ilə bağlı təkliflərə vaxtında cavab verməyib və bu kontekstdə prosesdə yubanmalar var. Paşinyanın sonuncu açıqlamaları da müzakirə mövzusudur. Baş nazir bildirib ki, Ermənistan və Azərbaycanın sülh şəraitində yaşaması üçün təkcə sülh sazişinə və ya digər sazişlərə deyil, qarşıdakı əsrlərdə hansı modellər çərçivəsində müstəqil ölkələr kimi yanaşı yaşamağa hazırlıq barədə "strateji sövdələşməyə" ehtiyac var. Paşinyan Ermənistan və Azərbaycanın regional kommunikasiyaların açılması ilə bağlı qarşılıqlı məqbul həll yoluna yaxın olduqlarını da iddia edib.
Sülh prosesinin gedişatı ilə bağlı "Sherg.az"ın budəfəki “Axşam söhbəti”nin qonağı politoloq Oqtay Qasımovdur. Siyasi şərhçi qəzetimizə müsahibəsində İrəvan hökumətinin söz oyunu ilə məşğul olduğunu söyləyib. Ekspertin sözlərinə görə, konkret nəticə üçün əməli addım atılmalıdır.
- Oqtay bəy, sülhlə bağlı mütəmadi açıqlamalar verən Paşinyan bu dəfə "strateji sövdələşmə" tələbi ilə gündəmə gəlib. Baş nazirin fərqli "anlaşma" növlərini ortaya atmasında məqsədi nədir?
- Paşinyan daha çox terminlər üzərindən manipulyasiya etməyə maraqlı olan siyasətçidir. Baş nazir bundan əvvəl də ölkələrin qarşılıqlı ərazi bütövlüyünü tanıması ilə bağlı "hücum etməmək paktı"nın imzalanması təklifini irəli sürmüşdü. Azərbaycanın irəli sürdüyü 5 baza prinsipləri ortadadır. Tərəflər arasında tam və əhatəli sülhün bağlanması üçün prosesə əngəl olan yeganə məsələ Ermənistan Konstitusiyasıdır. Ermənistanın əsas qanunverici aktlarında Azərbaycan və Türkiyəyə qarşı ərazi iddialarının qalması sülh müqaviləsinin imzalanmasına maneədir və dəyişdirilməsi əsas şərtdir. Bu olmadığı təqdirdə hansısa "strateji" sazişin, anlaşmanın əhəmiyyəti olmayacaq. Məsələ kökündən həll olunmalıdır. Bunun da yolu Konstitusiya dəyişikliyinə gedilməsidir. Erməni ictimaiyyəti referenduma çıxarılacaq dəyişikliyə səs verərsə, gələcəkdə mübahisə doğuracaq məsələlər olmayacaq. Yox əgər Ermənistanda ümumxalq səsverməsi keçirilməyəcəksə, tərəflər mövcud şəraitdə sülh sazişi imzalayacaqsa, bir müddət sonra hansısa erməni siyasətçi və onun komandası hakimiyyətə gəldikdə Konstitusiyaya istinad etməklə sülh sazişini qüvvədən sala bilər. Nəticədə ərazi iddiaları yenidən önə sürülər. Paşinyanın terminlər üzərindən söz oyunlarını davam etdirməsi heç nəyi dəyişməyəcək.
- Ermənistan ictimaiyyəti Konstitusiya dəyişikliyinə asanlıqla "hə" deyəcəkmi?
- Yaxşı olar ki, baş nazir erməni cəmiyyətini hansısa formada sülhə, referenduma hazırlasın, təbliğat işlərini gücləndirsin. Əslində, Paşinyan bunu önə sürməyə çalışır, amma baş nazir özü də yaxşı bilir ki, ərazi iddiaları qaldığı müddətcə, problem və mübahisələr qalacaq. Ortada sovet illərində Azərbaycandan kəsilib Ermənistana bağışlanmış 20 min kv.km.lik ərazi söhbəti var. Erməni xalqına başa salınmalıdır ki, 9 min kv.km-lik Ararat Respublikasından 29,8 min kv.km-lik Ermənistana çevriliblər. Paşinyan da ara-sıra ictimaiyyətə izah etməyə çalışır ki, bunu qoruyub saxlamaq lazımdır. Baş nazir bunu davamlı olmasa da, epizodik yolla erməni toplumuna başa salmağa cəhd göstərir. Öz anlamında ağıllı gediş edir. Ancaq Paşinyanın cəhdləri sadəcə Ermənistanın maraqlarına uyğun olduğuna görə, təbii ki, Azərbaycan tərəfindən qəbul oluna bilməz. Azərbaycanın irəli sürdüyü 5 əsas prinsipin hamısı beynəlxalq hüquqa əsaslanıb. Ermənistan Azərbaycana qarşı ərazi iddiasının olmadığını bəyan etməli və gələcəkdə belə iddia ilə çıxış etməyəcəyini göstərmək üçün qanunverici aktlarını dəyişməlidir.
- Paşinyan hökuməti kommunikasiya məsələsini yenidən gündəmə gətirir. Hətta Bakıya "sülh qovşağı" layihəsini də təqdim ediblər. İrəvanın gedişi nəyə hesablanıb?
- Kommunikasiyaların açılması ilə bağlı məsələ 2020-ci il 10 noyabr üçtərəfli bəyanatın 9-cu maddəsində birmənalı şəkildə qeyd olunub. Orada Zəngəzur dəhlizinin iş mexanizmi ilə bağlı məsələ yer alıb. Açıq şəkildə vurğulanıb ki, Azərbaycan vətəndaşlarının və yüklərin maneəsiz və təhlükəsiz hərəkətinə şərait yaradılmalıdır. Bununla bağlı Ermənistan öz üzərinə öhdəlik götürüb. Ermənistan sonradan bu prosesdən yayınmaq üçün kənar qüvvələri cəlb edərək dolaşıq vəziyyət yaratmağa çalışdı. Özü də dolaşıq vəziyyətin əsirinə çevrildi. Azərbaycan tərəfi dəhliz söhbətinin beynəlmiləl hala gətirildiyini, sülh danışıqlarına əngəl törətdiyini gördüyü üçün təklif etdi ki, kommunikasiya məsələsi müzakirə mövzusu kimi hələlik kənara qoyulsun. Azərbaycan Ermənistanın bu cür davranacağını təxmin etdiyinə görə 2022-ci ilin mart ayında İranla bir anlaşma imzaladı. Bu anlaşmaya görə, Zəngəzur dəhlizinə paralel olaraq Araz boyunca Azərbaycanın əsas hissəsi ilə Naxçıvanı birləşdirəcək yolun çəkilməsinə start verildi. Ermənistan yaxşı başa düşür ki, dəhliz məsələsində inadını dərinləşdirsə, Araz boyunca gedən kommunikasiya xətti işləyəcək və İrəvan növbəti dəfə regional layihələrdən kənarda qalacaq. Bu, Ermənistan üçün ciddi risklər deməkdir. Ona görə Paşinyan hökuməti kommunikasiya məsələsini yenidən gündəmə daşıyıb. Amma ortada konkretlik yoxdur, dəqiqləşmiş mövqedən söhbət getmir. Ötən illər ərzində Ermənistan hökumətində bununla bağlı müzakirələr getsə də, nəticə əldə olunmadı. Bir neçə il əvvəl Paşinyan hökumətin iclasında bildirdi ki, Arazdəyən-Culfa-Mehri-Horadiz istiqamətində dəmir yolunun açılması ilə bağlı müzakirə aparılır. Mehri ərazisində dəmiryolunun bərpası üçün texniki əsaslandırmaya başlanılıb və müəyyən olunub ki, təxminən 200 milyon dollar vəsait lazımdır. İki il yarım zaman keçsə də, İrəvan hökuməti siyasi qərar verməyib. Yəni bu məsələdə də manipulyasiya elementi var. Paşinyan düşünür ki, onlar da gələcəkdə Mehridəki dəmiryol xəttindən istifadə edəcəklər və nəticədə də onlara da güzəştli, sadələşdirilmiş şərtlər tətbiq olunmalıdır. Ancaq məsələ fərqlidir. Zəngəzur dəhlizində Azərbaycan ona görə maneəsiz keçid tələb edir ki, söhbət Azərbaycanın bir hissəsindən başqa bölgəsinə hərəkətdən gedir. Bakı İrəvana təklif edir ki, Azərbaycandan Naxçıvana, yəni öz ərazimizə keçid maneəsiz olsun, oradan digər ölkələrə - Türkiyəyə, İrana, yaxud Avropa ölkələrinə hərəkət və daşınmalar fərqli şərtlərlə nizamlansın. İndi Ermənistanı bu məsələdə tələsməyə vadar edən amil isə İran üzərindən işlərin aparılmasıdır.
- Ermənistanın silahlanmasını necə şərh edərdiniz? Hindistanın bu məsələdə xüsusi aktivlik nümayiş etdirməsinin səbəbləri nədir?
- Bir neçə səbəb var. Birinicisi odur ki, Hindistanda istehsal olunan silahların əksəriyyəti Fransa ilə müştərək həyata keçirilir. Yaxud Fransanın lisenziyası əsasında istehsal olunur. Bu silahların satışı ilə bağlı Fransanın razılığı lazımdır. Fransa və ABŞ-nin Hindistan üzərində ciddi təsir imkanları var. Xüsusən müdafiə sahəsində Hindistanla ABŞ və Fransa arasında əməkdaşlıq mövcuddur. Yəni Ermənistanın Hindistan vasitəsilə silahlandırılması hər iki ölkənin təşviqi ilə reallaşır. Digər məqam isə Hindistanın öz maraqları ilə bağlıdır. Hindistan hesab edir ki, Azərbaycanın Pakistanla əlaqələri onun Cənubi Qafqazdakı maraqlarına ziddir. Oan görə də Ermənistanı dəstəkləməklə Azərbaycanı zəiflətməyə, dolayısı ilə Pakistanı zəiflətməyə çalışır. Üçüncü səbəb isə odur ki, Hindistan yarandığı dövrdən son illərə qədər silah idxalçısı rolundan ixracatçı ölkə obrazına keçid etmək istəyir. Yəni öz silahlarını dünya silah bazarına çıxarır. İlk dəfədir ki, təxminən 1.5 milyard dollarlıq sazişlər imzalayır. Həmçinin Hindistanda istehsal olunan silahlar Qərb hərbi texnikaları ilə müqayisədə nisbətən ucuzdur. Ermənistan da bu səbəbdən Hindistan silahlarına maraq göstərir.
- Ermənistan hökumətində istefalar yaşanır, xeyli qurum rəhbəri istefaya göndərilib. Bunu hökumət böhranı kimi dəyərləndirmək olarmı?
- Mən hazırda Ermənistanda baş verənləri hökumət böhranı, yaxud siyasi elitada parçalanma kimi dəyərləndirməzdim. Paşinyan 6 il yarımdır ki, hakimiyyətdədir. Ciddi şəkildə hakimiyyət qollarına və baş verən proseslərə nəzərət edir. Baş nazir bu müddət ərzində özünə qarşı etirazları, çevriliş cəhdlərinin önünü ala bilib. Paşinyan vaxtaşırı bu və ya digər formada nazirləri, komitə rəhbərlərini dəyişdirir. Sadəcə, sonuncu dəyişiklik çoxsaylı olduğuna görə diqqət çəkdi. Reallıq isə odur ki, Paşinyan hakimiyyət daxilində ictimaiyyətdə müəyyən suallar yaradan, vəzifəsinin öhdəsindən gələ bilməyən, nüfuzuna xələl yetirən kadrları dərhal uzaqlaşdırır. Bu o demək deyil ki, Paşinyanın partiyasında ona qarşı çıxacaq ciddi fiqurlar peyda olub. Onun yerinə namizəd qismində Armen Qriqoryanın, Alen Simonyanın, Arorat Mirzoyanın adları çəkilir, amma hazırda bu şəxslərin heç birinin Paşinyana alternativ olmaq imkanları yoxdur. Paşinyan mövqeyi kifayət qədər güclü olan baş nazirdir.