Livanda və Suriyada dünya gündəmini silkələyən əməliyyat keçirilib. Sentyabrın 17-si gecə saatlarında məlum oldu ki, Livanda fəaliyyət göstərən Hizbullah hərəkatının istifadə etdiyi rabitə vasitəsi olan peycerlər eyni anda partlayıb. Livan ərazisində istifadəı olunan rabitə qurğularının eyni anda partlaması nəticəsində 10 nəfər ölüb, 4 min nəfər müxtəlif dərəcəli xəsarətlər alıb. Livan Səhiyyə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə, yaralananlardan 500 nəfərin vəziyyəti olduqca ağırdır. Sonrakı gün verilən açıqlamalarda peycer partlayışları nəticəsində ölənlərin sayı artıb.

Analoji əməliyyat Suriyada da həyata keçirilib. İddialara görə bu əməliyyatlar İsrail tərəfindən həyata keçirilib. Livanın “Al Manitor” agentliyi hadisə ilə bağlı şərhdə yazır ki, Hizbullahla genişmiqyaslı müharibə ərəfəsində peycerləri partlatmaq İsrailin çoxdankı planı olub, amma bu plan tərəflər arasında müharibə genişlənərsə, həyata keçirilməli idi. Bildirilir ki, Hizbullah üzvlərindən bir neçəsi peycerlərdə xarici müdaxilə çiplərinin yerləşdirilməsindən sonra İsrail “B” planına keçib, yəni kütləvi partlayışlara əl atıb.

CNN yaydığı məlumatda iddia edib ki, Hizbullah üzvlərinə məxsus peycerlərin partlamasının arxasında İsrail kəşfiyyatı və ordusu dayana bilər.

“Livan boyu onlar insanın ölümünə, minlərlə insanın yaralanmasına səbəb olan əməliyyat İsrail kəşfiyyat xidməti Mossad və İsrail hərbçilərinin hərəkətlərinin nəticəsidir", - telekanalın jurnalistləri bildiriblər.

“The New York Times” qəzetinin yazdığına görə, hər peycerdə batareyanın yanında partlayıcı qurğu yerləşdirilib. Partlayıcı uzaqdan işə salmaq üçün açarla təchiz edilib. Mesajı aldıqdan sonra qurğular eyni vaxtda işə başlayıb.

Dünya mediası baş verən hadisəni yeni müharibə üsulu adlandırır. Analitiklər hesab edirlər ki, bu kibermüharibənin başlanğıcı sayılır.

“Şərq-Qərb” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Ərəstun Oruclu AYNA-ya müsahibəsində bildirib ki, Livanda, qismən Suriyada və son məlumatlara görə, İraqda törədilən kibertəxribat mahiyyət etibari ilə müharibə adlandırıla bilər:

- Amma mülki əhalini də xeyli dərəcədə əhatə etdiyinə görə əslində kiberterrordur. Bu, bütün hüquq normalarına ziddir. Bununla yanaşı, əxlaqa, elm-texnologiya anlayışına ziddir.

İndiyədək dünya praktikasında müasir texnologiyalardan istifadə etməklə bu cür əməliyyat keçirilməmişdi. Əlbəttə, bu, hibrid əməliyyatdır. Məlumdur ki, peycerlərin içərisinə partlayıcılar yerləşdirilib, guya onun batareyaları xüsusi proqramla qızdırılır, partlayış yaranır, bunlar nağıldır. Həmin cihazların batareyalarının tərkibində partlayıcı xarakterli heç bir maddə yoxdur. Ən uzağı cihazlar alışıb yana bilər. Bir sıra mobil telefon modellərində belə problem var idi. Yəni öz-özünə alışma baş verirdi, əriyirdi və s. Amma partlayış baş vermirdi. Livandakı hadisədə isə söhbət cihazların insanları öldürən, onları şikəst edən, gözünü çıxaran, əlini qoparan şiddətli partlayışından gedir. Yenə deyirəm, bu elə bir əməliyyat deyil ki, hansısa silahlı dəstəni, hansısa terror qrupunu, yaxud da ordu hissəsini əhatə etsin. Göründüyü kimi, peycerlərin partlaması mülki əhaliyə də zərər yetirib. Demək ki, bu, kiberterror əməlidir. Bu isə həqiqətən də dünyada yeni bir mənzərə yaradır.

- Hansı mənzərəni nəzərdə tutursunuz?

- Şübhəsiz ki, pis vərdiş, pis nümunə yolxucu olur. Əlbəttə, digər ölkələrin də bu vasitəyə əl atacağı istisna deyil. Düşünmürəm ki, dünyada bu addımı atmağa imkanı olmayan ölkələr yoxdur. İsraildən qat-qat yüksək texnologiyası inkişaf etmiş ölkələr var. Məsələn, Avropa ölkələri, ABŞ, Çin, Yaponiya, Cənubi Koreya kimi ölkələrdə texnoloji inkişaf daha çoxdur.

Əlbəttə, dünya yeni müharibə modelinə hazır olmalıdır. Bunun qarşısını necə almaq olar, kibermüharibə ilə necə mübarizə aparmaq olar, riskləri necə azaltmaq olar kimi suallar indi aktualdır.

- Bu suallara cavab varmı?

- Əlbəttə, kibertəhlükəsizlik artıq milli təhlükəsizliyin son dərəcə önəmli parçasına çevrilir. Düzdür, əvvəl də dövlətlərin kibertəhlükəsizlik konsepsiyaları mövcud idi. Amma indi bu məsələ əvvəlkindən qat-qat önəmlidir. Çünki bu, artıq reallıqdır.

- Əməliyyatın İsrail kəşfiyyatı tərəfindən həyata keçirildiyi iddiaları var ki, Təl-Əviv bunu nə təsdiq, nə də təkzib edir. Ümumiyyətlə, İsrailin bu addımı atmaqda məqsədi nədir?

- Artıq görünür ki, İsrail şimal istiqamətində Livana doğru hücuma keçməyə hazırlaşır. Yəqin ki, bu hücum ərəfəsində İsrail Hizbullah silahlılarını, onun dəstələrini müəyyən qədər də olsa, zərərsizləşdirmək, Livanda xof yaratmaq məqsədi güdür. Əhali arasında xof yaratmaq müharibələrdə çox vacib amillərdən biridir.

Bu hadisələr ona gətirib çıxara bilər ki, İsrail ABŞ-ın Yaxın Şərq siyasətinə faktiki olaraq təsir göstərmiş olur. Biz bilirik ki, hazırkı Ağ Ev adminstrasiyası İsraillə istər HƏMAS, istərsə də Hizbullah arasında danışıqların tərəfdarıdır. ABŞ istəyir ki, Yaxın Şərqdəki münaqişə sülh yolu ilə həllini tapsın, atəşkəs olsun. Amma Benyamin Netanyahu hökuməti bunda maraqlı deyil. Çünki münaqişədə atəşkəs əldə edilərsə, sülh əldə olunarsa, Netanyahu istefaya getməli olacaq. Heç onun özünün taleyinin necə olacağı da məlum deyil. Ona görə də, Netanyahu hökuməti əlindən gələni edir ki, müharibə vəziyyəti nəinki dəyişsin, əksinə, bir qədər də kəskinləşsin, böyüsün.

Burada əlbəttə, başqa niyyətlər də ola bilər. Məsələn, payızda ABŞ-da keçiriləcək prezident seçkilərinə təsir etmək niyyətinin olması da mümkündür. Netanyahunun bu məsələlərdə müttəfiqi Donald Trampdır. Tramp isə son hadisələr fonunda mövqelərini itirməkdədir. Netanyahu başa düşür ki, ABŞ adminstrasiyası demokratlarda qalarsa, Ağ Evin İsraillə bağlı siyasəti daha da sərtləşə bilər. Ona görə də Netanyahu hökuməti faktiki olaraq, ABŞ-ı Yaxın Şərqdəki konfliktə cəlb etmək istəyir, ilk növbədə də İranla. Biz gördük ki, İran İsrailin atdığı bütün addımlara baxmayaraq, münaqişəyə girmir. Ona görə yox ki, Tehran bundan çəkinir, sadəcə İranda anlayırlar ki, müharibəyə qatılsa, ABŞ istəsə də, istəməsə də İsrail tərəfindən müharibəyə qatılacaq.

- İsrail bu məqsədinə çata biləcəkmi?

- Qəribə vəziyyət yaranıb: ABŞ-da İsrailin əleyhinə olan, Qəzzadakı savaşın dayandırılmasını tələb edən əsas kəsim demokratların elektoratıdır. ABŞ bu müharibəyə cəlb olunsa, Demokratlar Partiyası elektoratının xeyli hissəsini itirə bilər. Digər tərəfdən, ABŞ müharibəyə qatılmasa, İsrailə dəstək verməsə, yenə də demokratlar uduzurlar. Çünki Amerika cəmiyyətində İsrail ən yaxın müttəfiq dövlət kimi qəbul olunur. Mən hələ İsrailin ABŞ-dakı böyük lobbi şəbəkəsini demirəm, hansı ki, bu şəbəkənin gücü məlumdur. Belə bir vəziyyətdə, görünən budur ki, İsrail ABŞ-İran arasındakı müəyyən dialoqları, kontaktları pozmağa çalışır, digər tərəfdən də elə bir şərait yaratmaq istəyir ki, demokratlar seçkidə məğlub olsunlar. Bu isə artıq birbaşa olaraq, ABŞ-ın daxili siyasətinə müdaxilədir. Demokratlar seçkidə qalib gələrsə, Netanyahuya cavab çox ağır olacaq. ABŞ heç bir dövlətə, gücə onun daxili siyasətinə qarışmağa imkan vermir, bunu heç kimə bağışlamır.

- Dediniz ki, bu, kiberterrordur. Belə bir terrora beynəlxalq reaksiya maraqlıdır...

- Dediyim kimi, bu, bütün beynəlxalq normalara, hüquqa birbaşa ziddir. Amma İsrail ekstremist dövlətdir və bu dövlətin siyasəti ancaq zorakılıq, militarizm üzərində qurulub. Bu səbəbdən də artıq Avropa da, müttəfiq ABŞ da buna etiraz edir. Hələ bu əməliyyat yenidir. Bu əməliyyatın geniş müzakirəsi olacaq, beynəlxalq müstəvidə mövzu ciddi qarşıdurma predmetinə çevriləcək. Çünki texnologiyalar bəşəriyyətin inkişafına, tərəqqisinə xidmət etməlidir. Amma bu, bir dövlət tərəfindən terror, təhdid vasitəsi kimi istifadə olunursa, burada artıq baxışlar dəyişir. Bu əməliyyat çox təhlükəlidir. Düşünürəm ki, kibertəhlükəsizlik məsələsi öz aktuallığını bir qədər də artıracaq. Dünya ölkələri qarşısında kiberterrordan qorunmaq üçün, anti-kiberterrorizm tədbirləri üçün yeni konsepsiyalar, fəaliyyət planının, resursların cəlb olunmasına başlanılacaq.

Soydaşımız Çingiz Qədimli bu ilin yanvar ayında Londonda öz klinikasını açıb.

AZƏRTAC-ın müxbiri həmyerlimizlə onun Böyük Britaniyadakı həyatı və fəaliyyəti barədə danışıb.

-Neçə ildir Londonda yaşayırsınız?

-Londona 2021-ci ilin aprel ayında ailəmlə birlikdə köçmüşəm. Artıq 4 ilə yaxındır ki, buradayıq. İlk iki ildə klinika açmaq üçün çalışdım. Burada klinika açmaq üçün müəyyən mərhələlərdən keçmək, sertifikatlar, icazələr almaq lazımdır. Bütün bu proses bir xeyli çəkdi. Bu ilin yanvarından artıq klinikamız fəaliyyətdədir. İki türk ortağım var, buranı birgə açmışıq. İstədik ki, öz iş yerimiz olsun, ona görə belə bir qərara gəldik.

-Londonda özəl klinika açmaq hansı dərəcədə çətin proses idi?

-Mən bundan əvvəl Türkiyədə iki dəfə klinika açmışam, ona görə ümumiyyətlə klinika açmaq haqqında məlumatlıydım. Hazırda Antalyadakı klinikam hələ də fəaliyyət göstərir, fürsət olanda gedib-gəlirəm. Klinika açmaq üçün ən çox lazım olan şey zamandır. Müəyyən sertifikatlar, sənədlər üçün müraciət edəndə bunları əldə etmək vaxt aparır, ona görə iş uzanır. Londonda öz klinikamızı açmaq və hər şeyi tamamlamaq iki ildən çox vaxt apardı. İşdən başqa çətinliklərimiz isə uşaqların məktəb işlərini həll etmək, qalmağa yaxşı yer tapmaq idi. Bunlar ailəli olan hər kəsin ən vacib işləridir. İlk aylarımız çətin keçsə də, müəyyən müddətdən sonra bütün bunları yoluna qoyduq.

-Klinikanıza müraciət edənlər arasında azərbaycanlı pasiyentlər də varmı?

-Azərbaycanlı xəstələr də çox olur. Onların bir qrupu uzun illər burada yaşayan və Azərbaycana tez-tez gedə bilməyən soydaşlarımızdır. Bir qrup isə turist olaraq gəlib, burada diş problemi yaşayanlardır. Tələbələr də bizi tapırlar, yanımıza gəlirlər. Çalışıram ki, öz həmyerlilərimizə dəstək olum. İnsanlar da bizi bir-birlərinə, dostlarına tövsiyə edirlər. Bizi belə tapırlar.

-Londonda bahalı sahələrdən biri stomatologiya xidmətidir. Bəzən elə olur ki, britaniyalıların özləri xaricə üz tuturlar...

-Aldığımız materialları, texnikanı, işçilərə verilən maaşı nəzərə alanda qiymətlər yuxarı olur. Klinikada gördüyünüz cihazların, texnikanın hamısını Britaniyadan almışıq ki, onların sertifikatı olsun. Qiymətlər də Britaniya bazarına uyğundur.

-Məsələn, bir dişi çəkməyin, ya da dişə plomb qoymağın qiyməti nə qədərdir?

-Qiymətlər ağızdakı problemə görə dəyişə bilir, biz bunları xəstə ilə müayinədən sonra danışırıq. Diş çəkdirmək 150 funt-sterlinqdən başlayır, dişin durumuna, ağırlığına görə min funt-sterlinqə qədər çıxa bilər. Plomblar da 150-220 funt-sterlinq arasında dəyişir. Bunlar da plombun böyüklüyünə, istifadə edəcəyimiz materiala, xəstənin tələbinə bağlı olaraq dəyişə bilər. Ancaq bəzən görürsən ki, tələbədir, imkanı yoxdur, biz ona əlimizdən gələn köməyi göstərməyə, güzəşt etməyə çalışırıq.

-Xaricə köçmək istəyən diş həkimlərinə nə tövsiyə edərdiniz?

-Xaricdə xidmət etmək özü bir təcrübədir. Özünü inkişaf etdirmək istəyən, araşdırmaçı ruha sahib insanlar varsa, xaricdə yaşamağı tövsiyə edərdim. Ancaq bunun üçün müəyyən çətinlikləri göz önünə almaq lazımdır, bəzi fədakarlıqlar olmalıdır. Həm də onu deyə bilərəm ki, dünyanın ən mühüm mərkəzlərindən biri sayılan Londonda bir azərbaycanlı olaraq, Azərbaycanı təmsil edən biri kimi burada klinika sahibi olmaq, bir diş həkimi kimi fəaliyyət göstərmək mənim üçün qürurdur, həm də böyük bir məsuliyyətdir.

Politoloq Qabil Hüseynli Ermənistandakı son durumla bağlı Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik.

- Rusiyanın Ermənistana silah satışı və ya onu silahlandırmasını bərpa etdiyi barədə məlumat yayılıb. Ukraynada müharibənin davam etdiyi, yaxud özünün silaha ehtiyacının olduğu vaxtda Rusiyanın Ermənistanı yenidən silahlandırmasında hansı marağı var?

- Rusiya Ermənistanı əlindən çıxarmaq istəmir. Ən müxtəlif yollarla Ermənistanın Qərbə meyllənməsinin qarşısını almağa çalışırlar. Üstəgəl, Ermənistan vasitəsilə Cənubi Qafqazdakı mövqelərini qorumaq istəyirlər. Rusiya həddindən artıq təhlükəli ölkədir. Özlərinin də dediyi kimi, Rusiyanı ağılla dərk eləmək mümkün deyil. Amma Ermənistanın yumşalması və Rusiya ilə ortaq dil tapması məsələsinin özü də sual yaradır. Zənnimcə, bu, təhlükəli tendensiyadır və Cənubi Qafqazda yeni gərginliyə səbəb ola bilər.

- Baş nazir Nikol Paşinyan isə bəyan elədi ki, fürsət düşən kimi, Avropa Birliyinə üzvlük prosesinə başlayacaqlar. Əgər İrəvanın yolu Qərbədirsə, Rusiya erməniləri necə yenidən özünə sarı çevirəcək?

- Nikol Paşinyan Avropa tərəfdarı olan hökumət başçısıdır. Amma Nikolun ətrafı və müxalifət düşərgəsində xeyli adam var ki, Rusiya tərəfdarıdır. Hətta Rusiya bir dəstə hazırlayır ki, Ermənistanda dövlət çevrilişi həyata keçirsin. Moskva həmin adamlar vasitəsilə Ermənistanı öz təsir dairəsində saxlamaq niyyəti güdür. Ermənistan daxilində mürəkkəb proseslər gedir. Rusiyanın Ermənistandakı “5-ci kolon”u Paşinyan və komandasının səylərinin qarşısını almağa çalışır. Rusiyanın Ermənistan ordusundakı şəbəkəsi, həmçinin Rostovda hazırlanan xüsusi qüvvələr də bura daxildir. Bütün qüvvələrdən Ermənistanda aranı qarışdırmaq üçün istifadə etmək niyyətindədirlər. Paşinyanın bunun öhdəsindən necə gələcəyini görəcəyik.

- Rusiya Prezidenti Vladimir Putin bu günlərdə keçmiş həmkarı Robert Köçəryana zəng elədi. Söhbətin doğum günü təbriki ilə bağlı olduğu deyilsə də, bunun yaxın günlərdə İrəvanda başlayacaq Paşinyan hökumətinə qarşı itaətsizlik aksiyaları ərəfəsində baş tutması da diqqət çəkir. Putinin zəngini həm də bununla əlaqələndirmək olarmı?

- Məncə, elə bununla əlaqəlidir, siqnal verirlər. Anti-Nikol düşərgəsində yer alan adamlara bir mesajdır ki, hərəkətə keçin. İndi Rusiya bir əlində iki qarpız tutmağa çalışır: həm Ukrayna ilə döyüşür, həm də Ermənistanda dövlət çevrilişinə cəhd göstərir. Rusiya təhlükəli oynayır. Rusiya bölgədə gərginliyi artıracaq addımlar atmamalıdır. Görünən budur ki, Rusiya Cənubi Qafqazda yeni cəbhə açmaq istəyir.

- Hesab etmək olarmı ki, Rusiya Ermənistanda öz maraqlarına uyğun siyasi qüvvəni hakimiyyətə gətirsə, onun Azərbaycana da münasibəti dəyişəcək?

- Mütləq! Rusiya Ermənistanda özünə uyğun siyasi komandanı hakimiyyətə gətirsə, bundan Azərbaycana qarşı istifadə edəcək, yeri gəlsə, Gürcüstana qarşı yönəldəcək. Rusiyanın oyunları o qədər mürəkkəb və təhlükəlidir ki, bu barədə birmənalı fikir bildirmək asan deyil.

Rusiya Cənubi Qafqazı qarışdırmaq ərəfəsindədir. Bu qarışıqlıq Azərbaycana qarşı da çevrilə bilər.

- Ümumiyyətlə, hazırkı situasiyada Ermənistanda dövlət çevrilişi ehtimalı nə qədər mümkündür?

- Bu durum ABŞ və ya Qərbin mümkün gəlişmələrdə hansı mövqeni tutacağından asılıdır. Qərb bu vəziyyətə qarşı əks-gedişlər eləsə, o zaman deyə bilərik ki, Rusiyanın cəhdləri boşa çıxacaq. Güman edirəm ki, Qərb Rusiyaya keçid verməyəcək. Nikol Paşinyan ABŞ və Avropa Birliyindən ciddi dəstək alır. Məncə, onlar nə baş verdiyini bilirlər və mümkün gəlişmələrə qarşı hazırlıqlıdırlar.