Ardını oxu...

Real Televiziyasının xüsusi müxbiri, Amerika Televiziya Sənətləri və Elmləri Akademiyasının üzvü Kamran Qasımov Disney Studiyasının 1974-2003-cü illərdə baş animator rəssamı olmuş, rejissor, prodüser, ssenari müəllifi Ted Stounzla eksklüziv müsahibə edib.

Musavat.com xəbər verir ki, müsahibədə onun animasiyaya gəlişi nümunəsində ötən əsrin 70-ci illərində Disney Studiyasının fəaliyyətindən, animasiya sənətinin sirlərindən, müasir Hollivudun tamaşaçı zövqünü formalaşdırmasından, dünyanı gəzmiş "Qara plaş" (orijinal adı – "Darwing Duck") serialından bəhs edilib.

Ted Stounz hazırda Kaliforniyada yaşayır. Bir zamanlar böyük maraqla qarşılanan "Qara plaş" serialının yaradıcısıdır, "Ördək əhvalatları", "Çip və Deyl’" animasiya seriallarının yaradıcılarından biridir. Stounz "Aladdin", "Kral şir" və digər əfsanəvi animasiya filmlərində çalışır.

 
 
 
Ardını oxu...
Lent.az-ın müsahibi Azərbaycan Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar Teatrının aktrisası, səhnəmizin ən parlaq “Leylisi” Səbinə Məmmədovadır

- Sizi seriallarda tez-tez görürdük. Son zamanlar ekranlara yeni rollarla çıxmırsınız. Səbəb nədir?

- Yeni bir serial çəkilməlidir, bəlkə yenidən göründüm. Müəyyən müddətdən sonra insan seçici olur. Düzdür, görünməyə, çəkilməyə ehtiyac var, amma özümə müəyyən qadağalar qoyuram. Ya madiyyat olmalıdır, ya perspektiv, ya yaxşı ssenari, ya da o filmdə rol alacaq güclü sənətkarlar. 2012-ci ildən etibarən 8 il sərasər seriallara çəkildim. Pandemiyadan sonra çəkilməmişəm. Həm də teatr mənim üçün birinci yerdədir. Düzdür, yaradıcılığa seriallarla başlamışam, amma teatra gələndən sonra bir az o işi dayandırdım. Anam dedi enerjini bir tərəfə yönləndir, gördüyün iş də gözəl olsun. Bu sənətdə anamın həddən artıq dəstəyi var. Ona buradan təşəkkür edirəm. Mənə ana olub, həm ata. Anladım ki, yaxşı Leyli olmaq üçün teatrda yatmalıyam.

- Rollarınız sizə nə qazandırıb, nə itkilər vermisiniz?

- Qazancım daha çox olub. İnsan qazanmışam. Küçədə hələ də mənə Nuray deyib yaxınlaşanlar var. Serial vasitəsilə bir ailəvi dost qazanmışam. “Məryəm” serialından dostlaşdıq. “Bir ailəm var” serialındakı Sevgi obrazı Almaniyadan dost qazandırıb. O ailə qızlarının adını Sevgi qoyub. Bakıya hər gəlişlərində mütləq görüşürük.

- Təxminən bir il öncə sizin də rol aldığınız “Leyli və Məcnun”a baxmışdım, onda gözümə daha böyük görünmüşdünüz...

- Hə, 10 kilo vermişəm ondan bəri. Pandemiya məndə böyük stress yaşatmışdı, çox kilo almışdım. Düzünü desəm, səhnədə çox arıq adamlar görünmür sanki. Ümumi planda nazik taxta kimi gəlib keçirlər. Arıq qızlar məndən inciyəcəklər, amma aktrisanın da qabariti olmalıdır da. Leyla Bədirbəyli səhnəyə çıxanda əndamı ilə heyran edirdi. Düzdür, dövr dəyişib gözəllik standartları da dəyişib, yeni sistemlər əmələ gəlib. Hər halda kilolu da gözəl görünə bilər insan.

- Leyli rolunda da “Qağayı” tamaşasında da erotik səhnələriniz var idi. Kompleksləriniz yoxdur sanki...

- Əgər rejissor öz işini yaxşı bilirsə, həmin an üçün o vəziyyəti görürsə, açıq-saçıq səhnələrə razılaşıram.

- Bu an yadıma “Bəyin oğurlanması” filmindən Nəsibə Zeynalovanın dediyi o məşhur söz düşdü. “Doğrudan öpüşürsünüz ya yalandan”? Hansı aktyoru öpməyin fərqi var?

- Bəli (gülür). Həqiqətən öpüşdüyüm səhnələr olub. Düz qabaq sıradakıların önündə. Onlar yalanı necə hiss etməyə bilərlər ki? Qucaqlaşıb öpüşdük. Qarşımdakı enerjini ötürə bilirsə öpürəm.
Amma qarşımdakı aktyoru Şövqü Hüseynov, Mirsənan Kazımov, Bəhram Əliheydər kimi yox, Məcnun, Triqorin kimi görüb öpürəm. Onda baryer, kompleks aradan qalxır. Səhnədə çox sərbəst olan, gənc aktyor və aktrisalar azdır.

- Bu öpüşlərdən sonra duyğusal bağ yarana bilər?

- Əslində o qədər nəzəriyyəni öyrənib treninqlərdən keçmişəm ki, öpüşmə, erotik səhnələr texniki səhnələrə çevrilib. Bunun üçün Moskvada ayrıca təhsil almışam. Biomexanika deyilən bir şey var. Meyrxoldun biomexanika nəzəriyyəsinə görə, beyin obrazı o qədər mənimsəyir ki, müəyyən hadisələri qəhrəmanının hadisəsi kimi yaşayır. Bəzi monoloqlarım var ki, onları söyləmişəm və illər sonra taleyimdə bu dediklərimin yaşandığını hiss etmişəm. “Müharibə” tamaşasında qəhrəmanım Semira deyirdi ki, sevgiyə inanmıram, böyüyəndə tək yaşayacam, ərə getməyəcəm, dünyanı gəzəcəm. Bunların hamsıını yaşadım. Beynimizi aldadırıq. Robot deyilik. “Mən öləndə ağlama” tamaşasında psixi xəstə olan Leyla rolunu oynamaq üçün ruhi əsəb dispanserinə də getdim. Xəstələrlə ünsiyyətdə oldum. Onlarda gördüyüm xüsusiyyətləri özümə tətbiq etməyə başladım. Onlar kimi siqaret çəkdim, nə gəldi yedim. Bu tamaşaya görə 7 diplom aldım. Amma məni depressiyaya saldı. Antidepresantlar içdim, psixoloq yanına getdim. Sözlər enerjiyə çevrilir. Beyin alqaritmlər qurur özünə. Düzdür sonralar mən bundan meditasiya yolu ilə xilas oldum. Nə qədər texnika eləsək də, canlı orqanizmik, işim budur və hər gün məşqini edib hisslərii yaşadığım obrazların taleyini beynim yaşayır.

- Bu mənada beyninizin qarışmasından, bir gün öz içində itib-batmaqdan qorxursunuz?

- Düzünü desəm hə. Nina Zaretsina rolunu oynamazdan öncə kredit alıb hadisələrin cərəyan etdiyi Pyatiqorsk şəhərinə getmişdim. Onun duyğularını dərindən hiss etmək üçün.

- Bir az da "dəli" aktrisasınız sanki...

- Manyakcasına sevirəm öz işimi. Siz mənim məşqlərdə dizlərimi, dirsəklərimi görəydiniz. Dəfələrlə yıxılırdım, zədələnirdim, qolum dizim qapqara, yara içində. Bir dəfə Leylini oynayarkən nə edirdimsə rolun həyəcanını yaşaya bilmirdim. Gərginləşmişəm. Atamı oynayan aktyor məni necə itələdisə, yıxıldım, barmağım qaldı altımda, qırıldı. Xırçıltı səsini eşitdim. Tamaşanın bitməsinə 45 dəqiqə var. O yaralı barmağın ağrısı ilə səhnədə bir ağlayıram gəl görəsən. O əsnada düşündüm ki, Leyliyə xəyanət etdim, onun duyğularına görə yox, ağrıma görə ağlayıram. Gipsdə də rol oynadığım olub. Bir dəfə ayağıma isti kofe tökdüm. Üstümü dəyişəndə dərim soyuldu. O halda belə səhnəyə çıxdım. Bəzi ağrılar işimizə xidmət edir. Buna inanıram.

- Gözəl rəqs etməyiniz də var.

- Xareoqrafiya məktəbini də bitirmişəm. Səkkizinci sinifə qədər baletlə məşğul oldum, sonra milli rəqslərimizlə. Boyum balaca olduğuna görə, Dövlər Rəqs Ansamblına götürmədilər. Rejissorluq üzrə ali təhsil aldım. Bu sənət yaşadığım coğrafiya kimi mənim taleyimdir. Azərpaşa Nemətov, Bəhram Osmanov, Mehriban Ələkbərova kimi gözəl rejissorlarla işləmək düşüb bəxtimə.

- Manyakca sevdiyiniz bu sənəti sevgiyə, bir kişiyə qurban verərdiniz?

- Yəqin ki yox. Elə bir sevgi olmalıdır ki, buna dəysin. Məhəbbətə inanmıram. Taleyə inanıram. Daha fəda vermək yaşında deyiləm. 33 yaşım var, sənətim üçün çox əmək vermişəm. Dünyanı gəzmiş, böyük səhnələrə çıxmış, çətinlikləri tək başına keçib, ayaq üstə durmağı bacarmış bir qadına “sənətini a” demək üçün ona çox böyük həyat verməlisən. Azərbaycan Dövlət Milli Gənc Tamaşaçılar teatrının səhnəsində olmaq mənim üçün xoşbəxtlikdir. Sənət taleyimi düşünəndə çox narahat oluram.

- Sizin haqqınızda kaprizləri olan aktrisa sözləri də işlədilir

- Bu kaprizdən çox sənətimə, şəxsiyyətimə və başqalarının da işinə hörmətdir. Mənim tərəf müqabilim məşqə hazır gəlməlidir, geyimlərim düzgün seçilməlidir. Mənə qarşı ikiüzlü olanları, yaltaqlanmağı sevmirəm. Buna kapriz deyirlərsə qoy olsun.

       

Ardını oxu...
"Regionda münaqişəli faza qalması Qərbə sərf edirdi. Ancaq Azərbaycan Cənubi Qafqazda tamam fərqli və sürpriz reallıqlar yaratdı. Bundan sonra Bakı ilə hesablaşma mərhələsi başlandı".
Bu sözləri "Globalinfo"ya analitik Aqşin Kərimov ABŞ-ın Azərbaycan-Ermənistan sülh prosesinə təsiri haqda danışarkən deyib. Onun sözlərinə görə, bu, ciddi çəkişmələrlə müşahidə olundu:
“Həm ABŞ, həm Fransa tərəfindən Azərbaycana qarşı təzyiq maşınları işə salındı. Bunun fonunda az qala belə bir təəssürat yaradıldı ki, bəs Rusiya Ermənistanın etibarlı müttəfiqi deyil. Sual olunur, o zaman Qərbdə Rusiyanın Ermənistanın təhlükəsizlik zəmanətçisi olması alqışlanırdımı?”.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın yaratdığı reallıqlar Ermənistanın xarici siyasətdə böyük sarsıntı keçirməsinə gətirib çıxarıb:
“Kənar güclər bu sarsıntılara şərik çıxmaq görüntüsü yaradaraq əslində Ermənistanın ən həssas sinirlərinə toxunaraq onu Azərbaycana qarşı həvəsləndirmək siyasətini üstün tuturlar.
Mən burada ABŞ ilə Fransanın strateji yanaşmalarını fərqləndirərdim, çünki Parisdən fərqli olaraq Vaşinqton Bakı ilə tərəfdaşlıq, təhlükəsizlik sferalarında etibarlı bir model qurmaqda maraqlıdır.
Lakin ortada ziddiyyətlər qalmaqdadır. Bunu Azərbaycanla ABŞ az qala strateji dialoqlar ekvivalentində olan müzakirələrlə yoluna qoymağa çalışır. Fransa isə qlobal miqyasda itkilərini Cənubi Qafqazda alternativ ambisiyalar formalaşdırmaqla kompensasiya etməyə çalışır. O, burada Rusiya ilə bərabər, bir az da irəli gedərək söyləyirəm ki, ABŞ və Böyük Britaniya ilə də rəqabətdədir”.
Ekspert deyib ki, Fransa ilə ABŞ-ı fərqləndirən digər cəhət regiondakı mövcud reallıqların perspektivdə hansı potensial geosiyasi dəyişikliklərə gətirib çıxaracağı məsələlərində görünür:
“ABŞ Azərbaycanın yaşıl enerji siyasətinə və alternativ enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi, ixracı potensiallarına yüksək qiymət verir, Fransadan isə bu istiqamətdə də müsbət siqnallar gəlmir.
Çoxtərəfli münasibətlər sistemində isə məsələni Rusiya amili mürəkkəbləşdirir. Buna görə də Moskvaya qarşı Ermənistan şirnikləndirilir. ABŞ ilə Fransa Ermənistanı Rusiya əleyhinə ehtiyatsız strategiya yürütməyə təhrik edir. Təbii ki, bu, Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sülh gündəliyinə də təsirlərini göstərir.
Lakin bir məqam var: ABŞ Ermənistana dəstək olsa da, bu, sarsılmaz deyil. Fransa isə İrəvanın revanşist imkanlarını genişləndirməkdən ötrü Ermənistanın təhlükəsizlik qarantı rolunu üzərinə götürməyə çalışır. Ermənistan öz təhlükəsizliyini düşünməyib ehtiyatlı davranmırsa, prosesdə Azərbaycan öz sözünü deməlidir.
Gördüyünüz kimi, ABŞ ilə Fransa fərqli öhdəliklərlə regional meydandadırlar, ancaq proses Rusiyaya qarşı cəbhə oxu kimi formalaşdıqca, Moskva da əlindəki alətlərdən istifadəyə can atır”.
A.Kərimov deyib ki, Moskva Qarabağ münaqişəsi dövründəki mövqeyindən fərqli olaraq Azərbaycanın üzərinə gəlmir, o, indi daha çox Ermənistanı ram etməyin yollarını arayır:
“Beləliklə, Azərbaycan həm ABŞ-dan, həm də Rusiyadan gözləntilərini ortaya qoyur. Bunu Fransaya qarşı manevr sahəsi kimi genişləndirməyi düşünür. Yox, Fransa bu manevrə qarşı Ermənistana kapital qoyursa, Bakı qalibiyyət modelinin davamını gətirmək çağırışı ilə üz-üzə qalır.
ABŞ bu gözləntiləri Azərbaycan-Ermənistan sülh proqramında vasitəçilik cəhdləri ilə uyğunlaşdırmaq istəyəndə isə Azərbaycan buna qarşı çıxır. Eynilə Rusiya da vasitəçi kimi danışıqlarda görünməyə həvəslidir. Eyni məntiq Fransa da hakimdir. Bu isə Azərbaycana qarşı ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlik institutunu dirçəltməkdə cəhdidir. Təbii ki, Azərbaycan həqiqi sülh üçün təşəbbüskarlıq göstərənlərlə müzakirələrə açıqdır, amma təşəbbüskarlar ambisiyalı moderatorluq niyyətlərin baş qaldırmasından uzaqda dayanmalıdırlar”.
 
Ardını oxu...
Daha öncəki materialda Rusiyanın “İndividum” nəşriyyatında alman publisist Harald Yenerin “Canavar dövrü. Almaniya və almanlar. 1945-1955” kitabının çapdan çıxmasını xəbər vermişdik və kitabdan parçalar təqdim etmişdik. “Meduza” saytı kitabın müəllifi Harald Yenerdən müsahibə alıb.
Ardını oxu...
- Yazırsınız: nasizm cinayətlərinin dalbadal üstü açılınca, almanların nə hiss etdiyini təsəvvür etmək çətindir. Mənə isə elə gəlir ki, Rusiya Federasiyasında yaşayanlar bəzi şeylərdə onları anlaya bilərlər. Siz paralelləri sezirsiniz?

- Paralellər qəliz şeydir. Mən hətta indiki Rusiyanı nasist Almaniyası ilə tutuşdurmaq istəmirəm. Putinin etdikləri nə qədər yanlış və qəddar olsa da, yenə də düşünmürəm ki, onun qurduğu sistemi Hitler rejimi ilə müqayisə etmək olar. Cinayətlərin miqyası başqa idi, ölkəni inanılmaz irqçilik bürümüşdü, insanları planlı və məqsədyönlü şəkildə məhv edirdilər. Bununla belə, Ukraynada törədilən hərbi cinayətlərin üstü açılanda Rusiya cəmiyyətinin bir hissəsinin keçirdiyi şoku təsəvvür edirəm. Amma yenə də hesab etmirəm ki, indi Rusiyada 1945-ci ildə Almaniyada olduğu qədər kollektiv utanc üçün əsaslar mövcuddur.

- Kitabınızda reallığın həddən ziyadə amansız olduğu şəraitdə həyatda qalmaq strategiyası kimi “sıxışdırma” (“Verdrängung”) mexanizmini təsvir edirsiniz. Sizin sözlərinizə görə, “sıxışdırma” təkcə travmanın öhdəsindən gəlmək üsulu deyil, az qala yeni ideologiyadır. Amma indi də, insanlar müharibədən yorulmuşkən, belə “sıxışdırma”nı, demək olar, hər yerdə görmək mümkündür.

- Əlbəttə. İnsanların müharibədə nə baş verdiyini düşünməkdən qaçdıqlarını görürəm. Əyləncələrə, kompüter oyunlarına qaçırlar. Heç nə olmamış kimi həyatdan həzz almağa çalışırlar. Müəyyən bir tərəfə baxışlarını gizlədirlər.

- Anladığıma görə, bu mexanizm milyonların psixikasını xilas edib.

- Müharibədən sonrakı Almaniyada - şübhəsiz. Yaşamağa davam etmək üçün insanlar baş verənləri ən uzaq rəfə qaldırdılar. Məsələn, 6 milyon yəhudinin qətlində və ya sovet cəbhəsindəki cinayətlərdə şəxsi iştirakı. Uşaqların varsa və sən onlara nəyin pis, nəyin yaxşı olduğunu öyrətmək, müəyyən mənəvi istiqamət vermək istəyirsənsə, elə davranmaq lazımdır ki, elə bil, hansısa ümumi anlamda günahsızsan, nasizm zamanı tamamilə mənəviyyatsız davrandığını unutmalısan. Söhbət heç də cinayətlərdə fəal iştirakdan getmir: Hitlerə səs vermək, sona qədər loyal olmaq, lazımi məqamda rejimə lazım olan tərəfə baxmaq - bunlar böyük günahdır. Yaşamaq üçün onu sıxışdırmaq lazım idi.

- Yazırsınız ki, almanlar savaşdan sonra böyük məqsədlərdən, qlobal vəzifələrdən yan keçməyə çalışaraq, məsuliyyət zonasını şəxsi ev (qalmışdısa), hətta şəxsi vücuda qədər daraldırdılar: öz geyimim, bir-iki kitab, çarpayı, ola bilər, kiçik torpaq sahəsi, tərəvəz yetişdirmək üçün. Qısası, tamamilə şəxsi həyata qapanırdılar.

- Məhz belə idi. 1945-ci ildə Almaniyadan qalan şeyi cəmiyyət adlandırmaq çətindir. Nasistlər vətəndaşların demokratik cəmiyyətini məhv etdilər və kütləvi diktatura gövdəsi ilə əvəzlədilər ki, onu da, xoşbəxtlikdən, müttəfiqlər məhv etdilər. Bir halda ki, ölkə işğal olunmuşdu, əslində məsuliyyətini daşıyacağın dövlət də qalmamışdı. Özünün, ailənin, ola bilər, yaxın qonşuların ölçülərinə qədər çəkilmək lazım gəldi.

Kitabımı da buna görə “Canavar dövrü” adlandırdım: canavarlar özlərinə və sürüyə məsul olduqları kimi, savaşdan sonrakı almanlar da ən radikal şəkildə özləri ilə baş-başa qalmışdılar. Yaşamaq üçün özünü düşünəcəkdin: əvvəlcə, hərfi mənada, yemək davası etməli idin. Bundan əlavə, insanlar anlayırdılar ki, necə cəmiyyət yaradılacağına təsir göstərmək imkanları yoxdur. Bu naçarlıq də özünə qapanmağı təlqin edirdi.

- Kitabdakı qadın emansipasiyası haqda hissə diqqətimi çəkdi. Anladığıma görə, müharibədən sonra güclü qadınların dövrü başlayıb və onlar yeni əldə etdikləri rolu müharibədən və ya əsirlikdən qayıdan kişilərə güzəştə getmək istəməyiblər.

- 1945-ci ildə, SSRİ-də də olduğu kimi, Almaniyada kişilərin çoxu ya savaşda, ya əsirlikdə idi, ya da ölmüşdü. Almaniya şəhərləri qadınların şəhəri idi - əvvəl kişilər görən bütün işləri qadınlar görürdü. Müharibədən sonrakı dövrdə də xaos şəraitində yaşamağı, özlərinin və övladlarının qayğısına qalmağı öyrəndilər.

Onlar uşaqlarla birlikdə özünəməxsus bandalar - survival teams - təşkil edirdilər və çətin dövrü adlamaq üçün cinayətdən çəkinmirdilər. Oğurlayırdılar, quldurluq edirdilər, analar uşaqları cinayətə göndərməkdən çəkinmirdilər, çünki onları cəzalandırmaq çətin idi. Uşaq evləri ağzınacan dolu idi və uşaqları daha həbs etmirdilər: saxlayacaq yer yox idi. Analar və uşaqlar daha da yaxın olur və effektli komandaya çevrilirdilər.

Fiziki və psixi cəhətdən tükənmiş kişilər qayıdıb ailə başçısı yerini geri tələb edəndə vəziyyət belə idi. Bu da qadınların, əlbəttə, xoşuna gəlmirdi: onlar artıq müstəqil və güclü idilər. Uşaqların da xoşuna gəlmirdi - xüsusən oğulların. Onlar uşaqlarından uzaqlaşmış atalarına baxırdılar və hansı haqla əmr verməyə başladıqlarını anlamırdılar.

Beləliklə, o vaxt qadınlar və kişilər arasında xeyli konfliktlər yaşandı. Bir tərəfdən, xeyli dul vardı, digər tərəfdən, hətta müharibədən sağ çıxan cütlüklər boşanırdı. Nəticədə, xeyli insan özünə yeni partnyor axtarırdı, müxtəlif üsullarla yeni təcrübə toplayıdı, savaşın sonunda mənəviyyat haqqında kimsə düşünmürdü. Azad sevgi və qısa əlaqələr səciyyəvi idi. Təxminən 1949-1952-ci illərdə isə yeni toy sunamisi baş verdi: o zaman qadınlar artıq müstəqillikdən usanmışdılar. Beləcə, bir neçə ildən sonra ailə institutu bərpa olundu.

- Yazırsınız ki, dövr - faktiki dağıntılar arasında təşkil edilən əyləncələr və rəqslər dövrü idi. Kişilərin az olmasına baxmayaraq, Almaniyada, xüsusən də Berlində rəqslər coşqu və ajiotajla keçirilirdi.

- Fəlakət, qorxu və ölüm duyğusu insanların az əylənməsinə səbəb olmur, əksinə, daha çox tərsi baş verir. Ölümcül təhlükə yaxınlığı bəzilərində həyatdan tam ləzzət almaq arzusu oyadır. Yəni bir yandan qorxu və depressiya, digər yandan da məsuliyyətin azalması - birbaşa əlaqəlidirlər və bir-birlərini qarşılıqlı gücləndirirlər.

Müharibədən sonrakı Almaniyada əsl rəqs epidemiyası vardı. İnsanlar özlərindən çıxmışdılar, alkoqol içirdilər və müxtəlif avantüralara yuvarlanırdılar. Bunu bildiyimdə olduqca təəccübləndim - bu barədə danışmaq qəbul olunmamışdı. Almaniyada bu dövrü bütövlükdə tutqun depressiv period kimi təsvir edirdilər. İnsanların eyni zamanda xeyli gülmələrini, əylənmələrini və içmələrini hamı unutmuşdu. Bu da, şübhəsiz, günah duyğusu ilə əlaqəlidir: bir neçə il əvvəl bütün törətdiklərinə rəğmən, insanların bu cür mütəmadi əylənmələrini etiraf etmək çətindi.

- Sizin kitabınızda əsas kəşf etdiyim də budur. Mən də savaşdan sonrakı illərə zülmət dövr kimi baxırdım, sonra onu ultramühafizəkar və dindar 50-ci illər - iqtisadi rifah, “haymatfilm”lər və homofob qanunlar dövrü - əvəz edib. Amma belə çıxır ki, ona qədər azad, kosmopolit (ölkədə xeyli əcnəbi vardı) və non-stop əylənən Almaniya olub.

- Elədir, amma əlbəttə, irticaçılar da vardı. Daha əvvəl baş verənlərə heç bir aidiyyatı olmadığını deyən köhnə nasistlər vardı. Amma əksəriyyət azadlıq və sərbəstlik təcrübəsindən keçirdi. Gələcək dumanlı idi. Və ən cəsurlar, ən azadlar və ən macərapərəstlər həmin dövrdən həzz alır və müxtəlif təcrübə toplayırdılar. Onlar cəmiyyətin yeni mövcudluq formaları haqda düşünürdülər. Doğrudur, planlama hüdudu bir neçə günə qədər daralmışdı, amma heç kəs qarşısında hesabat verməli olmamaq qaranlıq diktatura illərindən sonra inanılmaz azadlıq duyğusu bəxş edirdi. 1950-ci illərdə hər şey geriyə fırlandı.

- Kişilər ölkəni özlərinə qaytardılar?

- Hə, dəqiq. Kilsə senzura və s. tələb edirdi. Amma 1950-ci illər haqda mürtəce və durğun dövr təsəvvürü də tam ədalətli deyil. Biz, mənim həmyaşıdlarım onu belə qəbul edirdik, çünki atalarımızla mübarizə aparırdıq. O zaman da avanqard düşünən xeyli adam olub. Ekzistensializm vardı. İnsanlar caza çox qulaq asırdılar. Onları əvəz edən hippilər qədər şən deyildilər, bir az daha depressiyalı idilər. Amma baş verənlərə görə az refleks yaşamırdılar.

- Müharibədən sonra Almaniyaya qayıdan siyasi mühacirlərə və onların qarşılanmasına bütöv fəsil həsr etmisiniz. Ölkədə qalanlar onlara təxminən belə deyirdilər: biz bu illər burada yaşadıq, əzab çəkdik, bizə nə isə deməyə haqqınız yoxdur. Burada da mən Rusiyanı siyasi səbəblərdən tərk edən və yeni ölkənin qurulmasında iştirak üçün dönməyə ümid edən insanları xatırlayıram. Mühacirlərin Almaniyaya qayıtmasından bir az danışın.

- Özünüz qayıdanda yəqin ki, hiss edəcəyiniz şey baş verirdi: tam bir anlaşılmazlıq. Mühacirlər haqlı bir duyğu ilə qayıdırdılar: qalanlarla müqayisədə onlar daha yaxşı Almaniyanı təmsil edirlər. Müttəfiqlər də onlardan ölkə əhalisinin müəyyən mənada tərbiyəçisi kimi istifadə edirdilər. Gedən yazıçılar - Alfred Döblin, Stefan Heym, Klaus Mann - geri qayıdırdılar və fransız, ya da Amerika təbliğatının sifarişi ilə Almaniyada demokratik dəyərlərin yayılması üzərində işləyirdilər. Onlar açıq, yeni informasiyanı qəbul etməyə hazır publika ilə rastlaşacaqlarını gözləyirdilər.

Amma əlbəttə, elə olmurdu. Çətin günləri xaricdə keçirən, indi isə mənəvi avtoritet rolunda çıxış edən onlar qəbul olunmurdular. Yəni hər iki tərəfdən güclü məyusluq vardı. Bu, xüsusən Tomas Manna aiddir: Nobel mükafatı laureatının dönüşünü çoxları gözləyirdi və onun ölkəsinə qarşı şübhələrindən məyus oldular. O, Qərbi Almaniyada cəmi bir dəfə oldu və deyəsən, ADR-də özünü daha yaxşı hiss edirdi. Bu da AFR-də inanılmaz hiddət doğurdu.

Beləliklə, dönən mühacirlər - xüsusən də denasifikasiya sistemində çalışanlar - üçün asan olmadı.

- Bununla belə, tamamilə müxtəlif adamlardan, keçmiş nasistlərdən, keçmiş antifaşistlərdən, evlərindən qovulan Şərqi Prussiya sakinlərindən, dönən mühacirlərdən və başqalarından iki onillik ərzində yeni cəmiyyət yaratmaq mümkün oldu. Bu, necə alındı?

- Bunun harada alındığını soruşmaq daha doğrudur. Cəmiyyət insanların Konstitusiya və ya siyasi fəlsəfə üzrə əsərlər oxuması ilə formalaşmır. Dediyiniz cəmiyyət, məsələn, müharibədən sonrakı illərin qara bazarında yarandı. Hitleryugendin keçmiş üzvləri əvvəllər sarsılmaz görünən dəyərlərin nə qədər nisbi olduğunu gördü. Əvvəllər səcdə etdikləri SS xəncərinin yerini indi bir neçə blok siqaret - o illərin həqiqi valyutası – tutmuşdu. “Lucky Strike” onların beynində SS-in mistik haləsi ilə mübarizəyə girişdi və o mübarizəni qazandı.

Bundan əlavə, qara bazarda uğur qazanmaq üçün insanları yaxşı anlamaq və onlara böyük gözlənti olmadan yanaşmaq lazımdır. İdeologiyalara və təmtəraqlı sözlərə immuniteti olan skeptik əhvallı yeni cəmiyyət belə yarandı. Üstəlik, bu yeni, kiçilmiş, tamamilə az resursu qalan Almaniyada yerli əhali və bütün Şərqi Avropadan qovulan almanlar - onlar arasında çoxsaylı konfliktlər və nifrət vardı - bir yerdə yaşamağa alışmalı idilər. Bu konfliktləri, məsələn, bütün əmlakını itirənlərə kompensasiya verilməsi məsələsini, siyasi və parlament mübarizəsi səviyyəsinə çıxarmaq mümkün oldu. O zaman almanlar anladılar ki, cəmiyyətdəki qrupların öz maraqlarını müdafiə edə bilmələri üçün demokratiya nə qədər mühümdür.

- Bəs keçmiş nasistlər və antifaşistlər arasındakı ziddiyyətlər necə aradan qaldırıldı? Gələcək Rusiyada da müharibənin dəstəkləyənlərlə əleyhinə olanlar birgə yaşayacaqlar.

- Bu, gəncliyimizdə nifrət etdiyimiz şeyin sayəsində mümkün oldu: çəkilən xəttin bu tərəfində qalan şeylərə görə ümumi amnistiya elan edilir. Biz kimin keçmişdə nə etdiyinə baxmayacağıq və xatırlamayacağıq. Doğrudur, hərbi cinayətlərə görə müəyyən məhkəmə prosesləri keçirilirdi, amma cəmiyyətdə səslənməmiş razılaşma vardı: keçmiş haqqında danışmırıq, yeni ölkə qururuq. Keçmiş nasistlər Hitleri aşkar arzulamaqdan və təbliğatlarını yaymaqdan vaz keçirdilərsə, onlara anlayışlı yanaşırdılar.

Bunu korluq, həddən artıq rahatlıq cəhdi kimi nəzərdən keçirmək olar, amma nəticəsi o oldu ki, antifaşistlər, keçmiş nasistlər və yəhudilər bir ofisdə işləyirdilər. Çəkiliş qrupları vardı ki, operator həbs düşərgəsindən qayıdan yəhudi, rejissor isə keçmiş nasist təbliğatçısı idi. Sən yüksək mənəviyyatlı insansansa, susqunluğun yeni cəmiyyət yaratmağa kömək etdiyi faktını qəbullanmaq çətindir. Amma hər şey belə idi, nə qədər məşum olsa da...

Hazırladı: Yadigar Sadıqlı

Mənbə: https://meduza.io/feature/2024/06/11/kak-byvshie-vragi-mogut-soobscha-postroit-novuyu-stranu
pressklub
Ardını oxu...
Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyanın 2026-cı ilin sonuna kimi yeni Konstitusiya layihəsinin hazırlanması barədə tapşırıq verdiyi bildirilir. Bu barədə “Azadliq” radiosunun erməni xidməti məlumat yayıb.

Qeyd olunur ki, Paşinyan Azərbaycanın Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi ilə bağlı davam edən tələbi fonunda bu qərarı verib:

“Qərardan əvvəl 2022-ci ildə yaradılan Konstitusiya İslahatları Şurası konstitusiya dəyişiklikləri layihəsi hazırlayırdı. Konsepsiyanın ilkin variantı 2024-cü ilin yanvarında hökumətə göndərilib. İndi Paşinyan yeni Konstitusiya layihəsinin hazırlanmasını tapşırıb. Qərarda “Konstitusiyaya dəyişiklikləri” əvəzinə “yeni Konstitusiya” ifadəsinin yazılması açıq şəkildə qeyd olunub”.

İyunun 11-də Azərbaycanın xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov almaniyalı həmkarı Annalena Berbokla görüşdə demişdi ki, sülh sazişinin imzalanmasına Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı iddia mane olur.

İyunun 6-da Azərbaycanın dövlət başçısı İlham Əliyev də Türkdilli Dövlətlərin Parlament Assambleyasının (TÜRKPA) nümayəndə heyəti ilə görüşdə Yerevanla sülh sazişinə toxunaraq demişdi ki, Ermənistanın hazırkı Konstitusiyası dəyişməz qaldığı halda sülh sazişinin bağlanması, sadəcə, mümkün deyil.

Ondan bir gün sonra Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyi bəyanat yayaraq heç bir qonşusuna, o cümlədən Azərbaycana ərazi iddiasının olmadığını bildirmişdi.

Bəs indi sülhə maneə nə olacaq?

Siyasi şərhçi Rauf Mirqədirov Kamran Mahmudovun təqdimatında yayımlanan “Çətin sual” verilişində bu barədə danışır.

 
 
 
Ardını oxu...
TEREF lent.az-a istinadən Azərbaycanın Xalq artisti Nazpəri Dostəliyevadan bəhs edir.

- Nazpəri Dostəliyeva harada anadan olub və neçə yaşı var?

Nazpəri Dostəliyeva 1959-cu il dekabrın 23-də Aşıq Əhmədin ailəsində, Bakıda doğulub.

- Nazpəri Dostəliyeva hansı təhsili alıb?

- 2002-ci ildə Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirib. 2018-ci ildə Nazpəri Dostəliyeva "İncəsənətin nəzəriyyəsi, təhlili və tənqidi" ixtisası üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi alıb.

- Nazpəri Dostəliyeva sənətə nə zamandan başlayıb?

Ekranlara ilk 1996-cı ildə çıxıb. İlk hiti "Nə olar, Allahım, ayırma bizi" mahnısı olub. "Mənim göz yaşımı görməyəcəksən", "Dilbərim", "Bağışla ana", "Unut kədərini, qəmini unut" kimi yaddaqalan mahnılar ifa edib. 1998- cı ildən Azərbaycan Dövlət Teleradio Şirkətinin solistidir. 25 disk və 3 albomu var. Dünyanın bir çox ölkələrində (Fransa, Almaniya, Niderland, Norveç, Kipr, Türkiyə) solo konsertlər verib. 1999-cu ildən bəstəkar Səyavuş Kərimi, bəstəkar Cabbar Musayev ilə uğurlu iş birliyi olub.Nazpərinin şöhrətlənməsində onun qeyri-adi gözəlliyinin də rolu olub.

- Nazpəri Dostəliyeva böyük səhnəyə toylardan gəlib?

Bəli. O atası aşıq Əhmədəlini özünün ilk ustadı adlandırır. İlk çıxışları el şənliklərində olub. "Yadıma gəlir, övladlarım çox kiçik idi, qapını bağlayıb işə gedirdim. Ordan çıxıb qaçırdım canlı efirə. Efirdən çıxıb səsyazma studiyasına gedirdim. Studiyadan qaçırdım toylara. Maşınım da yox idi. Səhərə yaxın piyada qayıdırdım evə. Görürdüm, uşaqlar özləri bir şeylər hazırlayıb yeyiblər. Balaca oğlum başını böyük qardaşının dizinə qoyub yatıb. Oturub hönkür-hönkür ağlayırdım. Dəfələrlə olub ki, uşaqlar qapını bağlayıb yatıblar. Oyatmağa qıymamışam. Qapı arxasında pilləkənlərin üstündə oturaqlı yatmışam"- deyə o müsahibələrindən birində deyib.

- Nazpəri Dostəliyeva ailəlidir?

Nazpəri xanım bir dəfə Nəriman adlı bəylə ailə həyatı qurub. Sonradan bu evliliyə son qoyan müğənninin həmin evlilikdən Əli və Əkbər adlı iki oğlu dünyaya gəlib. Müğənni bu barədə suallara belə cavab verir:

"Mənim qız toyum üç gün, üç gecə davam edib. O vaxtı Şövkət Məmmədova toyumda iştirak edib. Amma yoldaşımı sevməmişəm, uşaqlarıma görə ona həmişə hörmətlə yanaşmışam. Qadın üçün təkbaşına iki oğlan övladı böyütmək çox çətindir. Neçə il mən övladlarımı tək böyütdüm. Ataları bir dəfə olsun maraqlanmadı onlarla.

- Nazpəri Dostəliyevanın qardaşı öz qızına təcavüz edib?

Bir neçə il əvvəl isə özünü Nazpəri Dostəliyevanın qardaşı qızı kimi təqdim edən və atasının təcavüzünə məruz qaldığını bildirən Pərvanə Dostəliyeva ilə bağlı qalmaqalda müğənninin adı hallansa da, Nazpəri xanım bu barədə mətbuata belə açıqlama verib:

"Bir Xalq artisti olaraq hər zaman ayağımdan dartmağa çalışanlar çox olub. Bu böhtanların üstündən hər zaman səbirlə keçmişəm və susmuşam. Videosu yayılan bu sərxoş qadın guya mənim qardaşım qızıdır və məni şantaj edir. Qardaşım Ağaların rəsmi nikahdan iki oğlu var. Qardaşımın gəncliyində ətrafında qızlar çox olub. Bu qız da, yəqin, qeyri-qanuni dünyaya gələn biridir. Çox təəssüf edirəm ki, qardaşımın gənclik səhvinə görə bu gün mən şantaj olunuram. Onun məni şantaj etməyinin səbəbi də bu qızın anasını və özünü qəbul etməməyim və yaxınıma buraxmamağımdır. Mən heç vaxt o qızı qəbul etməmişəm və etməyəcəm də. Ağlı başında olan bir qadın belə sözlər danışmaz. Onun danışdıqları cəfəngiyatdır. Ona görə də, onun sözlərini ciddiyə almıram".

- Nazpəri Dostəliyeva nə üçün efirlərə çox gec çıxıb?

Nazpəri xanım 16 yaşından toylara getsə də efirə 38 yaşında çıxıb. Uzun illər səhnəyə çıxmamasına səbəb qardaşı olub.

- Nazpəri Dostəliyeva atası barədə nələr danışıb?

Nazpəri Dostəliyevanın atası saz havalarının mahir ifaçısı hesab olunub. Atasından danışan Xalq artisti onun yaşından cavan göründüyünü də vurğulayıb.

Atamla yan-yana gəzəndə onu sevgilim zənn edirdilər. Bir dəfə Moskvada atamla gəzirdik. Bir qadın yaxınlaşdı, mənə dedi ki, sənin nə yaraşıqlı sevgilin var. Dedim ki, o, mənim atamdır, sevgilim deyil". Atam mənim ilk böyük sevgim, ustadım, dayağım idi.

- Nazpəri Dostəliyeva mərhum bacısı Zeynəbdən nə üçün küsüb?

Nazpəri Dostəliyeva uzun illər müğənni bacısı Zeynəb Dostəliyeva ilə küsülü olub. Hətta Zeynəb xanımın efirlərdə səsləndirdiyi fikirlərə görə, bacısı xeyli müddət onun efirlərə buraxılmasına imkan verməyib. Lakin sonradan onlar arasındakı küsülülük sona çatıb. Onların küsülülüyünə səbəb sənət qısqanclığı olduğu deyilir.

- Nazpəri Dostəliyevanın oğlu niyə vəfat edib?

2021-ci il, martın 23-də gözlənilmədən sənətçinin böyük oğlu Əli Quliyev 41 yaşında vəfat edir. Müğənni oğlunun ürək çatışmazlığından dünyasını dəyişdiyi bildirir. 1980-ci il təvəllüdlü Əli Quliyev bir neçə il öncə

- Nazpəri Dostəliyeva nə üçün mərhum müğənni İlhaməyə 25 min manat təzminat ödəyib?

Nazpəri xanım zaman-zaman öz həmkarları ilə də qalmaqal yaşayıb. Bunlardan ən səs-küylüsü İlhamə Quliyeva ilə olan qalmaqal olub. Aralarındakı münasibət o qədər gərginləşib ki, İlhamə Quliyeva Nazpəri xanıma efirlərə çıxmağa qadağa qoyub. İki sənət adamının işi məhkəməlik olduğundan Nazpəri Dostəliyeva İlhamə Quliyevaya 25 min manat təzminat da ödəyib. İlhamə xanım dünyasını dəyişəndən sonra Nazpəri Dostəliyeva müsahibələrinin birində deyir:

Heç kim elə düşünməsin ki, mən bu hala sevinirəm. Nə qədər düşmən olsaq da, ölüm ölümdür. Mən təəssüflənirəm ki, o belə bir həyat yaşadı. Bu gün bilsin ki, onun ölümünə sevinənlər var. Heç kimə belə bir ölüm arzulamazdım. O, dəfələrlə mənim yuxularıma girib, Nazpəri, mənə halallıq ver deyib. Mən də təbii ki, halallıq vermişəm".

- Nazpəri Dostəliyeva plastik əməliyyat etdirib?

64 yaşlı müğənni üz gərdirmə əməliyyatı etdirib. Özünü idmanla formada saxlayır.

- Nazpəri Dostəliyeva toylara neçəyə gedir?

Oğlunun ölümündən sonra 1 il yas saxlayan müğənni yenidən öz sənətinə qayıtdı və toy qonorarı 6-8 min manat təşkil edir.

- Nazpəri Xanımın evindən kimlər nə qədər pul oğurlayıb?

19 avqust 2017-ci il tarixində Bakı şəhəri Nərimanov rayonunda yaşayan Nazpəri Dostəliyevanın mənzilinə qanunsuz daxil olaraq içərisindən külli miqdarda qızıl-zinət əşyaları və pul olan dəmir seyf oğurlayıblar.

N.Dostəliyeva deyib ki, evindən ümumilikdə 311 min manatlıq qızıl-zinət əşyası, 15 min dollar, 3 min avro və 2 min fund-sterlinq maddi ziyan dəyib.
 
Ardını oxu...
Elvin Abbasov: “Dalğa bir ölkə ərazisindən digərinə keçə bilər”

Xalq yazıçısı, millət vəkili Sabir Rüstəmxanlı feysbuk səhifəsində “Azərcell”I tənqid edib. “Hörmətli Azərsell! Mən İranda deyiləm! Azərbaycanda, Yardımlıdayam! Sən hansı haqla və məsuliyyətsizliklə mənim telefonuma “İrana xoş gəlmisiniz…” mesajı göndərirsən? Sən axı Azərsellsən, İransell deyilsən!” yazan millət vəkilinin statusuna rəy bildirənlər də yarı-zarafat, yarı-gerçək “Azərcell” “delimitasiyaya məcbur edilməlidir”, deyə qeyd ediblər.

Məsələyə münasibət bildirən İKT üzrə mütəxəssis Elvin Abbasov “Sherg.az”a açıqlamasında Sabir bəyin texnologiya sahəsində naşı olduğunu dedi:

- Bu, texnikadan və ümumi proseslərdən anlayışı olmayan şəxsin yazısıdır. Emosional yazıdır. Millət vəkilinin pozisiyası düzgün deyil. Bütün dünyada sərhəd zonalarında dalğaların bir ərazidən digərinə keçməsi təbii haldır. Dalğa bucağı olan bir şey deyil ki sərhəd zonasından o tərəfə keçməsin. Siqnalizasiya elədir ki, məsələn, radio dalğaları, televiziya antenlərinin dalğalarının sərhəd zonalarında keçidləri var. Bunun qarşısını almaq mümkün deyil. Bu, dalğadır. Bucaqları olan maddə deyil. Ona görə də bəzi hallarda olur ki sərhəd zonalarında dalğalar bir ərazidən digərinə keçə bilir, bir-birinə qarışa abilir. Dalğa bir ölkə ərazisində qarşı qarşı tərəfi və ya siz Azərbaycan ərazisində olduğunuz halda digər ölkəni göstərə bilər. Məsələn, Gürcüstana keçiddə - Qırmızı körpüdə, Gürcüstanın bir hissəsinə qədər “Azərcell” “Nar” dalğaları Azərbaycandakı kimi qəbul edir. Onda deyək ki, “Azərcell” və ya “Baksell”, “Nar” Gürcüstanda özünü yaxşı aparmır?! Millət vəkili, sadəcə, emosional mövqedən çıxış edib. Bu, mahiyyəti olmayan fikirdir. Dalğa hər tərəfə keçə bilər, dalğa qarışa bilər. Əsas odur ki Azərbaycan daxilində belə hal yoxdur. Bütün sərhəd zonalarında isə hər yerdə bu hal var, dalğaların qarşı tərəfə keçməsi aktualdır. Və bunun qarşısını ala biləcək texnologiya yoxdur. Dalğa bucaqları olan fiziki hadisə deyil. Dalğa stansiyası nə qədər yaxındırsa onun diametri, radiusunun qarşı tərəfə keçməsi ehtimalı var. Bunu “sərhəd pozuntusu”, “sərhədlərin ihlalı” kimi təqdim etmək yanlışdır. Önəmsəniləcək bir hadisə də deyil.
P.S, Teref olaraq qeyd etmək istəyirik ki, 21-ci əsrdə yeni texnologiyalar imkan verir ki, mütəxəsisin dediyi o sərhəd "tanımayan" dalğaların qarşısı alınsın! Sadfəcə bunun üçün yeni texnologiyalardan istifadə etmək lazımdır!
TEREF
 
Ardını oxu...
İyunun 16-sı saat 00:50-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri Yeğeqnadzor rayonunun Bardzruni yaşayış məntəqəsi istiqamətində yerləşən mövqelərindən Azərbaycan Ordusunun Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şahbuz rayonunun Şada yaşayış məntəqəsi istiqamətində yerləşən mövqelərini atıcı silahlardan atəşə tutub. Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin yaydığı məlumata görə, ordumuzun bölmələri tərəfindən qeyd olunan istiqamətdə cavab tədbirləri görülüb.

Qeyd edək ki, iyunun 14-ü saat 13:55-də də Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri Böyük Vedi rayonu istiqamətində yerləşən mövqelərindən Azərbaycan Ordusunun Naxçıvan Muxtar Respublikasının Sədərək rayonu istiqamətində yerləşən mövqelərini atıcı silahlardan atəşə tutub.

Ermənistan tərəfi isə atəşkəsin pozulmasını təkzib edir və belə bir əmr verilmədiyini açıqlayır. Ermənistanın Baş naziri açıqlamasında deyib ki, onun tərəfindən ordusuna belə bir göstəriş verilməyib. Paşinyan atəşkəs pozuntusu halının Azərbaycan və Ermənistan tərəfindən birgə araşdırılması təklifi ilə də çıxış edib.

Ekspertlər isə bildirirlər ki, Ermənistan ordusu təxribatlar törətməklə sülh prosesinə növbəti dəfə zərbə vurmaq niyyətini ortaya qoyur.

Bakı Politoloqlar Klubunun rəhbəri, analitik Zaur Məmmədov AYNA-ya müsahibəsində deyib ki, təxribat törədilirsə, bunun məsuliyyəti birbaşa olaraq Ermənistan rəhbərliyinin üzərinə düşür:

- Biz bilirik ki, Ermənistanda müəyyən qruplar var ki, onlar keçmiş prezidentlər – Robert Köçəryanın, Serj Sarkisyanın, yaxud da xaricdəki erməni lobbisinin təsiri altındadırlar, onların təlimatı əsasında hərəkət edirlər. Ola bilsin ki, həm qruplaşmaların ordudakı uzantıları bu təxribatı törədirlər. Amma hər halda, atəşkəs pozulursa, bunun məsuliyyəti Ermənistan dövlətinin üzərindədir. Azərbaycan Ordusu üçün fərqi yoxdur, erməni əsgəri atəş açırsa, deməli, ona cavab veriləcək.

Naxçıvan istiqaməti ümumiyyətlə, həssas istiqamətdir. Biz bilirik ki, Naxçıvana Ermənistan tərəfindən ərazi iddiaları mövcuddur. Bu iddia daim olub, bu gün də səsləndirilməkdədir. Ona görə də Bakının danışıqlardakı əsas tələbi məhz Ermənistanın Konstitusiyasının dəyişdirilməsi yox, onların gələcəyə baxış bucağının dəyişdirilməsidir. Əks təqdirdə, Azərbaycan adekvat addımlar atacaq. Bir daha atəşkəs pozulacaqsa, o zaman Azərbaycan Laçın istiqamətində 40 kilometrlik ərazidə sabitliyi təmin edə bilərik. Əgər Avropa İttifaqının missiyasının olduğu ərazidən Azərbaycan ərazisinə təhdid gələrsə, biz orada “bufer zona” yarada bilərik ki, təhlükəsizliyimiz təmin olunsun. Bu barədə yaxşı olar ki, Ermənistan rəhbərliyi bir daha düşünsün.

- Paşinyan atəşkəsin pozulmasını hər iki tərəfin birgə araşdırmasını təklif etdi. Bunu necə qiymətləndirmək olar?

- Biz nəyi araşdırmalıyıq. Atəşkəs pozulur, təxribat törədilir, buna lazımi cavab da verilir. Ermənistan özü araşdırmalıdır ki, atəşkəs necə, hansı şəraitdə pozulur. Əgər həqiqətən də səmimidirlərsə, belə bir əmr rəsmi şəkildə verilməyibsə, o zaman Paşinyan ordusuna baxsın, ona qarşı olanları zərərsizləşdirsin.

- Atəşkəsin pozulması sülh prosesinə zərbə vururmu?

- Əlbəttə, bu, sülh prosesinə zərbədir. Ermənistan rəhbərliyi sülhdə maraqlıdırsa, bu cür təxribatların olmamasına çalışmalıdır. Dediyim kimi, təxribat törədiləcəksə, qarşısı Azərbaycan Ordusu tərəfindən qətiyyətlə alınacaq. Bunun biz dəfələrlə şahidi olmuşuq. Azərbaycanın mövqeyi birmənalıdır və bu mövqe Azərbaycan lideri tərəfindən bir neçə dəfə açıq şəkildə səsləndirilib.

- Paşinyan bildirdi ki, Ermənistan Konstitusiyasında dəyişikliklə sülh sazişi arasında hansısa bağlılıq yoxdur. Bununla Baş nazir nəyi demək istəyir?

- Ermənistan yeni ana qanunu tərtib etməli, qəbul etməlidir. Əgər bunu edərlərsə, Ermənistan Konstitusiyası yenilənəcək və oradakı ərazi iddiaları ilə bağlı maddələr çıxarılacaq. Bu günkü konstitusiyalarında Azərbaycana, Türkiyəyə qarşı birbaşa ərazi iddiaları mövcuddur. Bunlar aradan qaldırılmasa, o zaman sülh imzalansa da, dayanıqlılığı şübhə altında olacaq.

Düşünürəm ki, bu barədə Paşinyan hakimiyyəti düşünürm və yeni konstitusiya qəbulu ilə bağlı planlar var. Sadəcə olaraq bunu gecikdirirlər. Daxili vəziyyət nəzərə alınır. Əlbəttə, Paşinyan açıq şəkildə deyə bilməz ki, bu, Azərbaycanın tələbidir, yerinə yetirək. Amma biz tələsirik, bunu Ermənistan hakimiyyəti yaxşı bilml Rəsmi İrəvan söz verə bilər, dəyişəcəklərini bəyan edə bilərlər. Amma COP29 tədbirinədək sülh sazişi imzalansın. Bu sənədin imzalanması isə Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsindən keçir.

- Ermənistanda davam edən etiraz aksiyalarının arxasında Paşinyanın olduğu iddia edilir. Bəziləri ehtimal edirlər ki, bununla Paşinyan sülh sazişinin ləngidilməsinə çalışır...

- Düşünmürəm ki, bu, Paşinyanın oyunudur. Bu etirazları keşiş Baqrat Qalstanyanın liderliyi ilə baş verir və Baqratın təlimatçısı da erməni kilsəsi, xüsusilə, xarici qüvvələrlə yanaşı, İkinci Qaregindir. Qareginin arxasında isə nə Qərb, nə Soros, nə də ki, Paşinyan və ətrafı olub. Onlar tamamilə, fərli baxışlıdırlar. Əksinə, Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra kilsə hakimiyyətini nüfuzdan salmaq üçün, onların hakimiyyətinə son qoymaq üçün proqramı vardı. Uzun müddət idi ki, kilsə hakimiyyətilərinə müdaxilə etmirdi. Baqrat Qalstanyanın lider olaraq seçilməsi Paşinyana qarşı olan siyasi texnoloqların ideyasıdır. Ona görə də keşişin arxasında Paşinyanın özünün dayanması iddiası ilə razılaşmıram. Paşinyanı devirə bilməyən qüvvələr çıxış yolu kimi kilsədən kömək umdular. Din amilini siyasətə qatmaqla hakimiyyəti devirmək niyyəti güdülür. Radikal dini qruplar siyasiləşdirilir ki, bununla hakimiyyətə gələ bilsinlər.
 
 
 
Ardını oxu...
Sabiq xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla müsahibəni təqdim edirik:

- ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətinin dayandırılması ilə bağlı Azərbaycan mövqeyini ifadə edib. Sizcə, təşkilat birtərəfli qaydada bundan sonra hansı şərtlər daxilində öz mövcudluğunu saxlaya bilər?

- Minks Qrupu artıq işlək bir qurum deyil. Üç həmsədrdən ikisi, yəni ABŞ və Rusiya da bunu qəbul edib. Sadəcə olaraq ATƏT-də qərarlar konsensus əsasında qəbul edilir. Azərbaycan çoxdan bu qurumun ləğvinə tərəfdardır. Məhz bu baxımdan da Prezident İlham Əliyev Ermənistana çağırış edir ki, Minsk qrupunun ləğvi ilə bağlı öz mövqeyini ortaya qoysun. Çünki konsensus olmasa bu mümkün olmayacaq. Ümumiyyətlə isə bu qurum işlək deyil. Artıq onun büdcəsinə da veto qoyulub. Azərbaycan tərəfindən Minsk Qrupunun büdcəsinə maliyyənin dayandırılması ilə bağlı qərar var.

- Müharibə olmadan ATƏT xətti ilə əldə ediləcək sülh sazişinin mahiyyəti nədən ibarət idi? Bu, Azərbaycanın mövqeyi ilə nə dərəcədə uzlaşırdı?

- ATƏT-in Minsk Qrupunun xətti ilə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh sazişi əldə edilsə, bunu BMT Təhlükəsizlik Şurası təsdiq etməli idi. Çünki BMT Azərbaycan ərazilərinin boşaldılması ilə bağlı 4 qətnamə qəbul etmişdi. Vaxtilə həmin qətnamələrdən sonra belə bir qərar da qəbul edilib ki, bu, regional münaqişə olduğuna görə, bununla ancaq ATƏT məşğul olsun. Məhz qəbul edilən qərarlar da buna əsaslanırdı.

- O vaxt sülh sazişinə başlıca maneə nə idi? Ermənistan ordusunun çıxarılması fonunda digər əngəl nədən ibarət olub?

- Ordunun çıxarılması ilə yanaşı Ermənistan qanunverciliyinin dəyişdirilməsi amili var. Sülh sazişini bu şərtlər çərçivəsində imzalamaq mənasız olar. Çünki əldə ediləcək razılaşmadan sonra Ermənistanda dəyişəcək siyasi konyuktura bundan imtina edə bilər. Nikol Paşinyandan sonra hakimiyyətə gələcək qüvvə bunun ölkə konstitusiyasına zidd olduğunu əsas gətirib imtina edəcək. Bu halda saziş öz mahiyyətini itirir. Ona görə də, sülh sazişindən öncə Ermənistan öz qanunvericiliyini tənzimləməlidir. Azərbaycana qarşı olan ərazi iddialarından rəsmi şəkildə imtina edilməlidir.

- Ermənistan qanunverciliyinə dəyişikliklər edilmədən sülh sazişinin imzalanacağı ehtimalı varmı?

- Vaxtilə belə təkliflər var idi. Məsələn, Avropa İttifaqında qaydalar fərqlidir. Əgər Avropa Parlamenti hansısa qanunu qəbul edirsə, o ölkələrin milli qanunlarından üstün hesab edilir. Daha sonra təklif edildi ki, sülh sazişində onun milli qanunlardan daha üstün olması ilə bağlı bənd salınsın. Amma bu da ağlasığmaz bir məsələdir. Hüquqi baxımdan bu, düzgün hesab edilmir. Avropa İttifaqı təşkilat kimi bunu qəbul edə bilər. Amma Azərbaycanla Ermənistan arasında imzalanacaq saziş ikitərəfli hüquqa malikdir.

- Minsk Qrupunun xətti ilə imzalanacaq sülh sazişində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi ilə bağlı hansı şərtlər var idi?

- ATƏT-in Lissabon sammitində (1996-cı il dekabrın 2-4-də Portuqaliyanın paytaxtı Lissabon şəhərində ATƏT-in növbəti zirvə toplantısı) bu məsələ tam şəkildə öz əksini tapmışdı. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınmasının baza formulu məhz bu görüşdə müəyyən edildi. Azərbaycanın dünya birliyi tərəfindən müdafiə olunmasına nail olundu. Ermənistan istisna olmaqla, ATƏT-in üzvü olan 53 Avropa ölkəsi keçmiş Dağlıq Qarabağ probleminin həll edilməsində Azərbaycanın milli mənafelərini əks etdirən prinsipləri açıq şəkildə dəstəklədi. Sammitdə qərara alındı ki, Azərbaycan Respublikasının və Ermənistan Respublikasının ərazi bütövlüyü, Azərbaycanın tərkibində keçmiş Dağlıq Qarabağa yüksək muxtariyyət “status”nun verilməsi, Dağlıq Qarabağın bütün əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi mümkündür.

Bununla da münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün dünya dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dəstəklənən ədalətli hüquqi bünövrə yaradıldı və vasitəçilərin vəzifələri müəyyən olundu. Amma burada erməni tərəfi konsensusa razı olmadı deyə həmin qərar məhz ATƏT sədrinin adından qəbul edildi. Amma indi bu “status” söhbətləri bitdi. Cənab Prezident demiş “status” cəhənnəmə getdi. O vaxt mən də xarici işlər naziri kimi danışıqlarda bilavasitə iştirak edərək ermənilərə təklif edirdim ki, gəlin, ən yüksək “status”u müzakirə edək. Tatarıstan modelini belə təklif edirdim ki, gəlin, onların konstitusiyası üzərində işləyək. Ermənilər hətta buna da razılıq vermirdilər.

- Həmin dövr üçün danışıqlarda ən təhlükəli ssenari nədən ibarət idi? Doğrudan da gündəmdə belə bir riskli məsələ olubmu?

- Azərbaycan üçün o dövr üçün ən təhlükəli ssenari Kosova variantı idi. Çünki Kosova o vaxt elan etmişdi ki, biz Serbiya və Yuqoslaviyanın asılılığından çıxırıq. Həmin vaxta qədər Kosovanın adi muxtariyyəti vardı. Rusları məhz balkanlardan sıxışdırıb çıxarmaq üçün böyük ölkələr, xüsusən də ABŞ və Avropa İttifaqı həmin vaxt Kosovanın müstəqilliyini tanımağa başladılar. O vaxt Kosova variantının keçmiş Dağlıq Qarabağa presedent kimi tətbiqi ən təhlükəli gediş ola bilərdi.

- Təhlükəli məqam dedikdə siz nəyi nəzərdə tutursunuz? Muxtariyyətdən üstün hansı “status”dan söhbət gedirdi?

- Muxtariyyətdən üstün hal kimi müstəqillikdən bəhs edilirdi. Çünki o dövrdən sonra Kosovaya müstəqillik verilmişdi. Qarabağa da bu ssenari üzərində iş aparmaqdan bəhs olunurdu. BMT TŞ Serbiyanın ərazi bütövlüyünü tanıyan qətnamə qəbul etmişdi. Amma buna baxmayaraq Kosovanın müstəqilliyini tanıdılar. Ziddiyyət də məhz bundadır.

- ATƏT xətti ilə əldə ediləcək razılaşma fonunda bölgəyə sülhməramlıların gəlişi nəzərdə tutulubmu?

- ATƏT-in belə bir səlahiyyəti yoxdur. Sülhməramlıları yerləşdirmək səlahiyyəti ancaq BMT Təhlükəsizlik Şurasına aiddir. Əgər “Madrid prinsipləri” və sair bir əsasda Azərbaycanla Ermənistan arasında saziş imzalansa idi, onu BMT TŞ təsdiq etməli idi. Onlar ancaq bu halda sülhməramlı kontingentlə bağlı qərar verə bilərdi. Çünki BMT-nin ayrı-ayrı bölgələrdə bu cür sülhməramlı qüvvələri var.

Dünyapress TV

Xəbər lenti