Aleksandr Morozov: “Sülh danışıqlarına gedən yol ancaq Putinin vəzifədən kənarlaşdırılmasından sonra açılır”

“Yeni sülhməramlı peyda oldu - Macarıstanın Baş naziri Viktor Orban. O, Macarıstanın Avropa İttifaqına sədrliyindən istifadə edib və turneyə çıxıb: Kiyev, Moskva, Pekin, ardınca Vaşinqton. Təəssüf ki, onun təklif edəcəyi heç nə yoxdur və arxasında heç bir güc yoxdur. Ancaq indi heç kim müharibəni dayandıra bilməyəcək”. Bu sözləri rusiyalı politoloq Aleksandr Morozov Rusiya-Ukrayna müharibəsində atəşkəs əldə edilməsi ilə bağlı yazdığı analitik məqalədə bildirib.

Analitik qeyd edib ki, Viktor Orban Rusiya-Ukrayna müharibəsini bitirdiyinə görə Nobel Sülh Mükafatını almağa etiraz etməzdi: “Və bir çox başqaları bunu istər. Amma bunu necə etmək olar? Yeni müddətə Rusiya Prezidenti postuna oturan Vladimir Putin, başqa şeylərlə yanaşı, Kremlin müharibənin məqsədlərini formalaşdırmaqda aydın olmadığına dair fərziyyələri dayandırmaq məqsədi daşıyan siyasi bəyanatı verdi. Onun sözlərinə görə, atəşkəs və sülh danışıqları dörd şərt yerinə yetirildiyi təqdirdə mümkündür: Ukrayna qoşunlarını dörd rayonun inzibati hüdudlarından kənara çıxarır, bu bölgələrin Rusiya Federasiyasına keçidi beynəlxalq müqavilələrlə təmin edilir, Ukrayna NATO-ya üzv olmaq kursundan imtina edir və beynəlxalq sanksiyalar aradan qaldırılılr. Müharibənin sonunu bu formada təsəvvür etmək olarmı? Hipotetik olaraq, Ukrayna cəmiyyəti ərazilərin itirilməsi ilə nəticələnən tarixi məğlubiyyəti qeydə alaraq 2022-2024-cü illər müharibəsindən çıxmağa hazır və razı olarsa, Avropada müasir müdafiə siyasətindən imtina etməyə razılaşarsa, mümkündür. Avropa ölkələrinin tarixində belə olub. Düzdür, çoxdan. Məsələn, Finlandiya 1940-cı ildə Sovet-Fin müharibəsindən sonra ərazilərini itirərək sülh müqaviləsi imzaladı və İkinci Dünya müharibəsinin sonunda neytral dövlətə çevrildi. Onun SSRİ ilə siyasi qonşuluq modeli “Finlandiyalaşma” adlanırdı. Dünya siyasətində heç nə əbədi deyil. Və biz bunun şahidiyik. Kremlin Ukraynaya qarşı təcavüzü səbəbindən Finlandiya 2023-cü ildə neytrallıqdan əl çəkərək NATO-ya daxil olub. İndi Putin 2022-2024-cü illər müharibəsinin sonu kimi köhnə “Soyuq müharibə” formatında Ukraynaya “Finlandiyalaşdırma” təklif edir. Halbuki bütün bunlar fantaziyadır”.

“Sülhə doğru hərəkət indi iflic vəziyyətindədir. Birinci amil: cəbhədəki paritet. İki ildən çox davam edən hərbi əməliyyatların nəticələrinə görə, "blitskrieg"in uğursuzluğundan sonra həm Rusiya, həm də Ukrayna qoşunları taktiki uğurlar əldə etdilər. Ancaq düşmənin müdafiəsini darmadağın edən heç bir hücum olmadı. Ona görə də biz tez-tez ekspert bəyanatlarını eşidirik ki, hər bir tərəf danışıqlar apara bilər, lakin cəbhədə indikindən daha əlverişli vəziyyətə nail olduqdan sonra. Bu paritet problemini general Zalujnı da 2023-cü ilin payızında yazdığı məqaləsində qeyd etmişdi ki, mövcud paritetin məhv edilməsi üçün hansısa texnoloji irəliləyiş, yeni silah növündən istifadə tələb olunur. Ancaq bu silah orada deyil. Paritet böyük bir hücumla məhv edilə bilər. Amma indi, ümumiyyətlə, böyük bir hücum ehtimalı sual altındadır”, Morozov vurğulayıb.

Politoloq ikinci amili qeyd edib: “Putin Kiyevə təslim olmağı təklif edir. Amma bu formada onun təklifi döyüş meydanında böyük məğlubiyyət vəziyyətinə düşsə belə, Ukrayna cəmiyyəti tərəfindən qəbul edilə bilməz. Təbii ki, Ukrayna cəmiyyəti müharibədən yorulub. Lakin Putinin tələbləri formalaşdırma tərzi Ukraynanı sülh axtarmağa yox, müqavimət göstərməyə sövq edir. Aldanmayın, Putin qəsdən “sülh planı”nı bu şəkildə tərtib edib. Üçüncü amil mümkün sülh danışıqlarının dizaynına aiddir. Onları Minsk razılaşmaları modeli ilə qurmaq olmaz. Onlar imzalananda Rusiya üçüncü tərəf kimi, qarant dövlətlər qrupunun bir hissəsi kimi çıxış etdi. İndi Kreml müharibənin tərəfidir. Putin nə ABŞ-ı, nə də heç bir Qərb ölkəsini bu cür danışıqların təşkilatçısı kimi qəbul etməyəcək. Çünki belə olan halda “Trampın Putin üzərində təsiri olduğu” ortaya çıxacaq. Ukrayna üçün isə danışıqların tərtibatçısı müqaviləyə riayət olunmasına ən azı müvəqqəti təminat yaratmağa qadir olan ölkə və ya bir qrup ölkələr ola bilər. Buna görə də Zelenski bu yaxınlarda Çinin müharibənin bitməsində daha fəal rol oynaya biləcəyini söylədi. Putin isə öz növbəsində bildirib ki, müharibəyə son qoymaq üçün danışıqlar yalnız ikitərəfli ola bilər. Yəni heç bir “üçüncü” ölkə olmadan. Dördüncü amil: Rusiyanın daxilində Putini müharibəni bitirməyə məcbur edən heç nə yoxdur. Cəmiyyət və iqtisadiyyat artıq müharibəyə uyğunlaşıb, müharibənin əleyhdarları azdır və dağınıqdır. Siyasi və təhlükəsizlik aparatı müharibə əleyhinə bəyanatları uğurla yatırtdı. Və ən əsası odur ki, iki illik müharibə zamanı heç bir elit qrup meydana çıxmadı ki, onun haqqında deyə bilsin: bu insanlar kompromis şərtləri ilə sülh danışıqlarına başlamağa hazırdırlar. Və əgər bu insanlar varsa, deməli kompromis çərçivəsini formalaşdırmağa çalışmırlar”.

“Nəhayət, bütün əvvəlki düşüncələri bloklayan beşinci amil: nə qədər ki, Putin hakimiyyətdədir, müharibə davam edəcək və sülh danışıqları ilə bağlı bəyanatlar Kremlin operativ oyunu olaraq qalacaq”, - Morozov bildirib.

Analitik deyib ki, müharibənin sonu yalnız Putin siyasi səhnədən getdikdən sonra mümkündür: “Sülh danışıqlarına gedən yol ancaq Putinin vəzifədən kənarlaşdırılmasından sonra açılır, ya Xruşşovun devrilməsi modeli kimi, onun ölümü nəticəsində olur. Amma istənilən halda sülh danışıqlarının uğuruna yalnız Putindən sonra güc qazanacaq “xunta” şəraitində ümid etmək olar”.

“Mövcud bölücü xətt boyunca - məsələn, "Koreya ssenarisi"nə görə müvəqqəti atəşkəsə nail olmaq mümkündürmü? Məsələn, Rusiyada postsovet siyasətinin veteranı Qriqori Yavlinski dərhal atəşkəs tələb edir. Viktor Orban bu təkliflə dünyanı gəzir. Astanada Putinlə görüşdə Ərdoğan Türkiyənin atəşkəs razılaşmasının əldə olunmasına töhfə verməyə hazır olduğunu bildirib. Bununla belə, iyulun 4-də Putin açıq şəkildə atəşkəs ideyasını, yəni müvəqqəti barışıq haqqında hər hansı razılaşmanı rədd etdi. Donald Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı dediklərini ABŞ Prezidenti olacağı təqdirdə atəşkəs razılaşması əldə etmək niyyəti kimi də şərh etmək olar. Tramp administrasiyasının ilk addımlarını, o, seçkilərdə qalib gələrsə, 2025-ci ilin mart-may aylarına qədər çətin ki, gözləmək olar. Bununla belə, Trampın hazırda real planı yoxdur. Və onun açıqlamaları müxtəlif cür şərh olunur. Bəziləri Trampın Putinə “sövdələşmə” təklif edəcəyinə inanır, bəziləri isə Trampın Putinə hansısa təhdid nümayiş etdirəcəyinə inanır. Amma nə ABŞ-dan Kremli danışıqlara məcbur edəcək təhlükəni, ya da hipotetik dostluq sövdələşməsinin məzmununu təsəvvür etmək mümkün deyil. Sadəcə olaraq Trampın Kremlə təklif edəcəyi heç nə yoxdur. Müharibənin sona çatması ilə bağlı çoxlu “gözləntilər” və “ümidlər” var ki, bunların bir qismi təbliğat strukturları tərəfindən gücləndirilir. Bəziləri Qərb koalisiyasının dağılacağına inanır. Digərləri Rusiya iqtisadiyyatının tezliklə çökəcəyini deyirlər. Üçüncüsü odur ki, Qərb tezliklə Kiyevi sülhə məcbur etməyə başlayacaq və bu, hər şeyi dəyişəcək. Dördüncüsü, ukraynalılar ruslardan daha tez tükənəcək və Kiyev danışıqlar aparmalı olacaq”, - politoloq vurğulayıb.

Morozov hesab edir ki, bütün bu ümidlər yanlışdır: “Ukraynaya dəstək üçün qlobal koalisiya dağılmır. Əksinə, o, getdikcə daha çox institusionallaşır, konkret ölkələrdə hökumətlərin dəyişməsindən asılı olmayan uzunmüddətli dəstək strukturları yaradır. Qərb Kiyevi sülhə məcbur edə bilməz və onlar öz suverenliklərini və siyasi seçim azadlığını müdafiə etməyə hazır olana qədər ukraynalıların öz qətiyyətinə tabe olacaqlar. Ukraynanın tükənməsi - bu cür müharibə və Kremlin apardığı hücum əməliyyatları ilə - yaxın gələcəkdə baş verməyəcək. Amma əsas odur ki, Putinin siyasi konsepsiyası atəşkəs və sülh danışıqlarının başlanması ilə bağlı istənilən ümidlərin qarşısında dayanır. Kreml bu müharibəni regional münaqişə kimi deyil, Qərblə ekzistensial müharibə kimi aparır. Putin bunu birbaşa ifadə edir. Ukrayna dövlətinin Kreml üçün süqutu bütün Qərb üzərində, Kremlin “anqlosakslar və onların peykləri” adlandırdığı şey üzərində qələbənin təcəssümüdür. Qərb ərazi ilhaqının nəticələrini birləşdirəcək və Ukraynanın neytral statusuna və Kiyevlə qeyri-hərbi əməkdaşlıq rejiminə uyğunluğuna təminat verəcək beynəlxalq müqavilələr imzalamalıdır. Kremlin geosiyasi mifologiyasında müharibənin məqsədi bütün qlobal və Avropa təhlükəsizlik sistemini əvəz edən yeni dünya nizamını qurmaqdır. Rusiya elitası özünü inandırır ki, çoxlu əlamətlər var: Qərb tezliklə dağılacaq, dollar çökəcək, dünya maliyyə sistemi çökəcək və s. Onda Ukrayna ilə müharibədə qələbə və Qərbin özü də Moskvanın əlinə keçəcək. Aydındır ki, Putin tarixin bu xəyali məqamına qədər mübarizə aparmaq niyyətindədir. Bu isə o deməkdir ki, bu müharibənin real sonu Putinizmin və onun doktrinasının iflasının bu və ya digər forması ilə bağlıdır. Tanınmış bir şüarı ifadə etmək üçün deyə bilərik: “Putin yoxdursa, müharibə yoxdur!”.

“Belə bir müharibənin sonu yalnız iki ssenari ilə mümkündür. Birincisi, yumşaq çöküşdür. Yəni Rusiya elitası Vladimir Putinin siyasətini könüllü və məsuliyyətsiz hesab edir. Belə bir vəziyyətdə Moskva tez bir zamanda sanksiyalardan çıxmaq, bazarlara qayıtmaq, Avropa İttifaqı və xüsusən də ayrı-ayrı Avropa ölkələri ilə əlaqəni bərpa etmək şansı əldə edir. Amma bu, müstəqil Rusiyanın siyasi dönüşü olmalıdır. İkinci ssenari ağır çöküş və destabilizasiya, xaos və elit qruplar arasında açıq qarşıdurma yoludur. Bu ssenarilərin hər ikisi açıq tarixi imkanlar yaradır, hər ikisi “de-Putinizasiya”nı ehtiva edir. Lakin ortamüddətli perspektivdə nə bu, nə də digər ssenari görünür. Ona görə də qlobal siyasətin bütün iştirakçıları öz etdiklərini edə bilərlər: Avropa İttifaqı yenidən silahlanmalıdır. NATO-nun şərq cinahının yaraları - divar tikmək və yeni raketdən müdafiə sistemlərini maliyyələşdirmək, ABŞ, qlobal demokratik Alyans ilə birlikdə, - sanksiyaları daha da genişləndirmək və üçüncü ölkələrlə uyğunlaşmaya çalışmaq, üçüncü ölkələr üçün isə - manevr etmək. Kremldə dəyişikliklərin baş verməsini və Rusiyanın 2000-2010-cu illərdə daxil olduğu qlobal qarşılıqlı əlaqə dövrəsinə qayıtmasını gözləmək”, politoloq məqaləsini tamamlayıb.

Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az

İşəgötürənlər yeniliyə uyğun iş yerləri yaratmağa təşviq edilməlidir

Az karbonlu iqtisadiyyata keçid, BMT ekspertlərinin fikrincə, yeni iş yerləri yaradacaq. Amma bunun sosial və iqtisadi baxımdan mümkün qədər ədalətli olması vacibdir. Mütəxəssislər razılaşırlar ki, iş mümkün qədər ekoloji cəhətdən təmiz olmalıdır.

Bəs hazırda “yaşıl” meyarlara cavab verməyən işlərdə çalışanların taleyi necə olacaq və bu səbəbdən hasilat azalmağa başlayacaqmı?

Vətəndaşların Əmək Hüquqlarını Müdafiə Liqasının (VƏHML) rəhbəri Sahib Məmmədov AYNA-ya deyib ki, insan fəaliyyəti, xüsusən də təbii sərvətlərin çıxarılması qlobal iqlim dəyişikliyinə gətirib çıxaran əsas səbəblərdən biridir: “İndi dünya alternativ enerjinin payını artırmağa çalışır. Yeri gəlmişkən, Avropada artıq alternativ sayılmır. Bu, enerjinin başqa bir növüdür. Müvafiq olaraq, bu sektorda iş yerlərinin sayı artacaq. Amma eyni zamanda mənfi tərəfləri də nəzərə almalıyıq. Külək qurğuları onlara yaxın uçan bir çox quşun ölümünə səbəb olur. Bu, o deməkdir ki, onların müdafiəsi üçün üsullar hazırlamaq lazımdır. Günəş batareyalarını da zərərsiz adlandırmaq olmaz, çünki onların tərkibində düzgün atılmadıqda ətraf mühitə zərər verə biləcək maddələr var. Su elektrik stansiyaları ekoloji cəhətdən ən təmiz hesab olunur, lakin yaradılan su anbarları biomüxtəlifliyə mənfi təsir göstərə bilər”.

Və ya götürək ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyatın inkişafını. Həmsöhbətimizin xatırlatdığı kimi, ölkəmizə çoxlu hibrid avtomobillər gətirilib ki, onların da akkumulyatorlarının istismar müddəti bu yaxınlarda bitəcək: “Bizdə onların utilizasiyası üçün poliqon yoxdur. İndiyə qədər hətta adi akkumulyatorların təkrar emalı problem olaraq qalır. Hazırda insan fəaliyyətindən ətraf mühitə dəyən ziyanı tam aradan qaldırmaq mümkün deyil, lakin onun azaldılmasına çalışmaq lazımdır. Buna nail olmaq üçün tədbirlər kompleksi hazırlanmalıdır”.

Müstəqil Həmkarlar İttifaqları Assosiasiyasının sədri Fuad Əliyev də ətraf mühitə ziyan vurmayan iş yerlərinin yaradılmasının zəruriliyi ilə razılaşır: “İqlim dəyişikliyi hər il böyüyən problemə çevrilir və bu problemi görməzdən gəlmək olmaz. Bunu anlamaq üçün indi Xəzərlə bağlı baş verənlərə nəzər salmaq kifayətdir. Bəziləri bunun müvəqqəti bir hadisə olduğuna, heç bir şəkildə istiləşmə ilə əlaqəli olmadığına və müəyyən müddətdən sonra suyun səviyyəsinin bərpa olunacağına inanırlar, lakin bir çox ekoloqlar daha az optimistdirlər. Ölkənin həm çaylarında, həm də göllərində su azdır. Bu, bir çox balıq növlərinin məhvinə, ərazinin iqliminin dəyişməsinə, yerli əhali üçün çətinliklərə səbəb ola bilər”.

“Yaşıl” işlərə qayıdan müsahibimiz qeyd edib ki, onlar həm dövlət, həm də özəl sektorda yaradılmalıdır: “Amma fakt budur ki, indi adi iş yerlərinin yaradılmasında problemlər var. Statistikaya görə, işsizlik bazarı azalıb, lakin azalmayıb, sadəcə olaraq, işi olmayan bir çox vətəndaş məşğulluq xidmətində qeydiyyatda deyil. Məsələn, taksi fəaliyyəti ilə bağlı iyulun 1-dən qüvvəyə minən yeni qaydalar sərnişindaşıma sahəsində çalışanların bir çoxunun işsiz qalmasına səbəb olacaq. Bir tərəfdən taksilərin sayının azalması həm ekologiyaya xeyirdir, həm də yollardakı vəziyyəti yaxşılaşdıracaq. Digər tərəfdən, insanlara ilk növbədə variantları təklif etmək lazım idi ki, onlar işsizlər sırasına qoşulmasınlar. Köhnə avtomobili olan taksi sürücülərinə elektrik avtomobilləri üçün güzəştli kreditlər təklif oluna bilər. İstənilən sahədə isə ilk növbədə insanlara alternativ təmin etmək lazımdır”.

“İndi özəl sahibkarlar “yaşıl” iş yerlərinin yaradılmasında maraqlı deyillər. Amma bu addımı atan şirkətlər müəyyən fayda və güzəştlər əldə etsə, vəziyyət dəyişəcək. Dövlət tapşırıqlar qoymalı, onların icrasına görə mükafatlandırmalı, onlara məhəl qoymayanlara görə cərimələnməlidir. Məsələn, ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyatın inkişafını səmərəli şəkildə stimullaşdırır və artıq paytaxtda elektrobuslar fəaliyyətə başlayıb”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Əlavə edib ki, istər idarələr, istərsə də zavodlar “yaşıllaşmalıdır”: “Sonuncuları böyük şəhərlərdən, əhalinin sıx məskunlaşdığı yerlərdən uzaqlaşdırmaq lazımdır, işçilər də onlara gedib-gəlmək üçün pulsuz nəqliyyatla təmin edilməlidir. Məncə, köhnə zavodları yenidən qurmağa dəyməz. Bütün müasir, o cümlədən ekoloji tələblərə cavab verən yenilərini tikmək daha yaxşıdır”.

Müəllif: Elya Belskaya

(Proloq əvəzi)

Gecənin bir aləmində Padşah əmr edir:

- Cəllad gəlsin!

Elə həmin dəqiqə Tarif Şurası şahın qarşısında peyda olur...

- Hüzurundayıq, qibleyi-aləm...

***

Televiziyaların efir məkanından qiymət artımına haqq qazandırmağa çalışan samballı, ağzı ballı fuksionerlər və ekspertlər özlərinə kənardan baxsaydılar...

...Görərdilər ki, yüz minlərlə (bəlkə də milyonlarla) tamaşaçı onların həlləm-qəlləm açıqlamalarına cavab olaraq, evlərindəki televizorun ekranına necə tüpürür. Özü də, lombayla!..

Görərdilər ki, camaat, əsasən p...xun yemiş xoruza bənzəyən bu şərhçi-şərçi yaltaqların yeddi arxa dönənini xoruz səsi eşitməmiş hansı söyüşlərlə yad edir!..

Bir şey tam dəqiqdi:

TŞ-nın gecə qərarları belə davam edəcəyi təqdirdə, buna rəvac verənlər küllü-məmləkət əhlinin neştərdən də iti ah-naləsinə, çeşidli qarğışlarına, eləcə də qeyri-normativ "beşmərtəbəli" söyüşlərinə tuş gələcəklər. Gəlirlər də!

Və əlimizdən özgə bir şey, ya bir zad gəlmədiyindən... keçid alaq yazının mübtədasına...

Analoqsuz fədakarlığa diqqət yetirin: bizlər gecələr mışıl-mışıl yatanda Tarif Şurası xalqın və məmləkətin dayanıqlı iqtisadi inkişafı (siz bir, ritorikanın möhtəşəmliyinə baxın!) uğrunda, təmənnasız olaraq əzmlə çalışır, dəridən-qabıqdan çıxır, tər tökür. Odur ki, xalqın əziz və sevimli Tarif Şurasına... nə olsun? Əlbəttə, - bir qucaq eşq olsun! Niyə? Çünki o yeganə novator və kreativ təşkilatdı ki, zaman-zaman öz doğma xalqına cəmi üçcə barmağından ibarət olan ecazkar bir kompozisiya göstərməyi bacarır və heç vaxt, heç kimdən, heç nədən qorxub-hürküb çəkinmir də!.. Qurd ürəyi yeyənin buynuzu olmur ki!..

Amma bütün bunlara rəğmən, mənim balaca bir təklifciyəzim də var: qoy, hörmətli TŞ müəllim öz növbəti - qəfl şillə effekti yaradan gecə iclasında... HÖKUMƏTİMİZİN QİYMƏTİNİ QALDIRSIN.

Yoxsa...dost var, düşmən var: ağız bahəm eləyib deyərlər ki, bu qədər ucuz, bu qədər "deşovıy" hökumət olar?! Hələ üstəlik, qayıdıb ağız da büzərlər ki, qiymətlərin lovğa-lovğa kəllə-çarxa dırmaşdığı bir vaxtda, dəyəri keçi qiymətindən də ucuz hökumətin olması "əyübdü", ya nonsensfason bir şeydi. Daha doğrusu, adımız-sanımız, filanımız var, fontan vuran iqtisadi inkişafımız-zadımız, nöyütümüz-qazımız, ahımız-göz yaşlarımız var...

Qısası, əzizlərim, evinizdəki televizorun ekranına tüpürmək əvəzinə, yaxşı olar ki, bu qəşəng təklifi ikiəlli dəstəkləyəsiniz. Dəstəkləyin və cəmi 10-ca qəpiklik bir "oxxayy", "əhsən", "bravo" ("malades" də keçər) deyibən, oturun öz Kəlmeyi-şəhadətinizi əzbərləməklə məşğul olun!..

***

(Epiloq əvəzi...)

Baxın ha, dünyanın işini bilmək olmaz, birdən fırlanıb ağlınızdan keçər və qayıdıb deyərsiniz ki, "neynək, cücəni payızda sayallar..." Əsla! Bunu birdəfəlik unudun və bilmərrə payız-mayız söhbəti etməyin. Ən yaxşısı, tısbağa təki çəkilin qınınıza, vəssalam! Çünki təklif olunmuş şəraitdə, yəni mövcud reallıqda məmləkətin hər yerində... gecə də, cücə də qaradır və nə yazıq ki, bu zəqqum qaralığın və bu zülmət qaranlığın içində veyil-veyil gəzə-gəzə azıb-itmişik... Belə olan təqdirdə isə, əlbəttə ki, nəyəsə qulp, ya mız qoymaq, kimlərəsə təpinmək, ya etiraz- metiraz eləmək... xeyirdən çox ziyan, hətta bəla gətirər!..

Təəssüf və səd heyif!..

Eldəniz QULİYEV
hurriyyet.az

İranda Məsud Pezeşkianın prezident seçilməsi ölkəsi içində və xaricində ondan gözləntiləri artıracaq. Pezeşkian Təbrizin millət vəkili kimi parlamentdə keçmiş hökumətləri tənqid edən fikirlər söyləyib, azərbaycanlıların üzləşdiyi problemlərdən danışıb, Tehranın Azərbaycan və Türkiyə xarici siyasətinin dəyişdirilməsi vacibliyini vurğulayıb. O bu fikirlərini seçki təbliğatı dövründə bu və ya digər şəkildə səsləndirib. Pezeşkian bu vədləri yerinə yetirə biləcəkmi? Böyük ehtimalla İranın ali dini lideri və onun ətrafı, o cümlədən dövlət içində dövlət olan SEPAH Pezeşkiana əngəllər yaradacaq. Hər halda Qərb ölkələrinin də Pezeşkiandan gözləntiləri olacaq. Ermənistan isə Pezeşkianın seçilməsindən narahatdır. Azərbaycan İranla normal qonşuluq münasibətlərində, o cümlədən ortaq layihələrin reallaşmasında maraqlıdır, bir şərtlə ki, Tehran və Qum daxili işlərimizə qarışmasın.
Elxan Şahinoğlu
TEREF

BBC-yə çalışdığım vaxtlar idi.
Bəzən gündə bir neçə material (“dispatch” və müsahibə) sifariş verdikləri olurdu.
3 noyabr 2002-ci tarixində – AKP-nin iqtidara gəldiyi seçkilər günü isə Ankaradan düz 11 xəbər göndərmişdim Londona. O gün BBC-nin “Qafqaz və Orta Asiya” xidmətinin bütün əfasanə “profi” əməkdaşları – Famil Ismailov, Zülfüqar Rüfətoğlu, Elshan Aliyev (Şəhərli), Sevinc Osmanqızı günboyu yüksək peşəkarlıq göstərdilər. Türkiyə format dəyişdirirdi və R.T.Erdoğanın o gün başlayan iqtidara yürüşü həm ölkənin, həm də regionun çöhrəsini dəyişəcəkdi.
Bir müdət sonra London qonorarımı azaltdı, həm də az qala 25 faiz.
Etiraz etmək istəyirdim, ancaq dostum Famil İsmaylov (keçmiş “Zerkalo”çu, hazırda BBC-nin Rus xidmətinin rəhbəri) zəng vuraraq özünə xas təmkinlə “Doroqoy, bir az səbr elə, leyboristlər iqtidara gələndə maaş və qonorarlar yenə əvvəlki kimi olacaq” demişdi.
Ona belə bir cavab verdiyimi xatırlayıram: “Doroqoy, mən leyboristlərə inanmıram, sənə inanıram”. İkimiz də gülüşmüşdük.
Beləcə, yeni ödəmə sistemi ilə çalışdım bir müddət.
Mühafizəkarlar hər zamankı kimi “qaş düzəldən yerdə, göz şıxarırdılar”.
Doğrusu, sonralar maaşların artıq-artmaması barədə heç nə eşitmədim. Çünki 4 ay sonra – 2003-ün mart ayında prezident Heydər Əliyevin fərmanı ilə İstanbula Baş konsül təyin olundum. BBC ilə 6 illik çalışma həyatım sona çatdı…
Bu sabah baxıram ki, İngiltərədə keçirilən parlament seçkilərində 14 ildir iqtidarda olan Mühafizəkarlar partiyası görülməmiş bir nəticə ilə uduzublar.
Leyboristlər partiyası 650 yerlik İcmalar Palatasınnın 410, Mühafizəkarlar isə cəmi 131 yerini aldılar. Bu, Torilər (ing. Tories) üçün iki əsrlik siyasi tarixinin ən biabırçı məğlubiyyətidir.
Bu gün günortaya doğru Baş nazir Rişi Sunak istefa ərizəsini Kral III Çarlza tıqdim etdi. Böyük Britaniya monarxı qalib Leyboristlər partiyasının lideri Kir Stramerə yeni höküməti qurmağı tapşırdı…
Leyboristlər ənənəvi olaraq BBC-yə hər zaman “yaxşı baxıblar”.
61 yaşlı Stramerin yeni höküməti bu dəfə də 1922-ci ildə qurulmuş dünyanın ən köklü yayım quruluşuna yaxşı maliyyə dəstəyi verəcəkmi, bilmirəm. Ancaq bildiyim bəzi şeylər var ki, onları oxucularımla paylaşmaq istərəm (İngilislərin daxildəki vəziyyəti özlərinə qalsın, biz bizə maraqlı olacaq xarici məsələlərə bazaq).
Xarici məsələrədə radikal dəyişikliklər gözlənilmir.
“Avropa və qlobal təhlükəsizliyin təməl daşı” kimi Kir Stramer kabinəsi də NATO-ya sadiq qalacaq;
Birləşmiş Ştatların Londonun əbədi və şəksiz müttəfiqi olaraq qalacağı da təbiidir;
Maraqlı olan Leyboristlərin Ukrayna siyasətidir ki, burada Böyük Britaniya Kiyevə hərbi, maliyyə, diplomatik və siyasi dəstəyi davam etdirməyi planlaşdırır;
Hətta və hətta yeni hökümət Rusiyanın dondurulmuş aktivlərini ələ keçirmək və onlardan Ukraynanın ehtiyacları üçün istifadə etmək yolunda da sələfinin siyasətini davam etdirəcək.
Son olaraq onu da qeyd edim ki, kim nə deyir, desin, ancaq biz Qarabağ Zəfərini məhz Mühafizəkarların hakimiyyətində qazanmışıq. Bunu da unutmaq olmaz, məncə…
İbrahim Nebioğlu
TEREF

44 günlük müharibəyə qədər Azərbaycan balanslı siyasət aparırdı. Məsələ ondadır ki, 2020-ci ilə qədər bunun mümkün olmayacağını dəfələrlə yazılarımda yazıb və izah etmişdim. Nəinki Azərbaycan, bütün ölkələr seçim qarşısında qalacaqdı və qaldı da. Beləcə ölkələr tərəflərini seçmək məcburiyyətində qaldı. Bəli, məcburiyyətində. Çünki bu məsələdə dövlətlərin seçim şansı demək olar ki, yoxdur. Bunun da müxtəlif səbəbləri var: ticarət əlaqələri, təhdidlər, təzyiqlər, şantajlar, hakimiyyətlərin qorunub saxlanılması.
Azərbaycan 44 günlük müharibədən sonra yönünü, konkret olaraq, Şərqə doğru tutub. İlk olaraq Şuşa şəhərində Azərbaycan və Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında, ardınca Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında müttəfiqlik qarşılıqlı fəaliyyəti haqqında, dünən isə Azərbaycanla Çin arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında Birgə Bəyannamə imzalandı. Yeri gəlmişkən, Pakistanla da Azərbaycan arasında bənzər Bəyannamə imzalanıb. Bütün Bəyannamələrdə açıq şəkildə qeyd olunur ki, dövlətlər münasibətlərini məhz bu sənədlə tənizmləyəcək. Yəni balanslaşdırılmış siyasət artıq tarix olub. Yəqin ki, bir də bu ifadəni eşitməyəcəyik. Rəsmi Bakı açıq şəkildə bildirir ki, Qərblə münasibətləri yalnız ticari əlaqələr üzərində qurula bilər. Azərbaycan hərbi, mədəni və digər sahələrdə isə daha çox Şərqə yön tutub.
Digər tərəfdən, Azərbaycan Türk Dövlətləri Təşkilatının aparıcı üzvlərindədir. Bundan əlavə isə 3+3 formatı da baş tutması real görünə bilər.
Çin və Rusiyanın əsas məqsədlərindən biri isə Türkiyəni NATO-dan çəkib çıxarmaqdır. Bunun o qədər də asan proses olacağını gözləmək doğru deyil. Bunun üçün ən azı böyük bir müharibənin baş verməsi lazımdır.
Azərbaycan Çinlə imzalandığı Bəyannamədə Tayvan məsələsi ilə bağlı ortaya konkret mövqe qoydu – Tayvan Çindir! Artıq ABŞ-nin xoşu gəlsin deyə, bu addımı atım, Çinin xətrinə dəyməsin deyə, “bu cür davranım”, anlayışı tarix oldu.
Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı hələ ki iqtisadi təşkilat kimi fəaliyyət göstərir. Məsələ ondadır ki, ad fərqli də ola bilər, şərq cəbhəsində yer alan ölkələrin hərbi təşkilat qurmaq ehtimalı da yüksək görünür. Bütün bunların fonunda Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) böyük əhəmiyyət kəsb edəcək. Bu təşkilat təbii ki, ancaq siyasi, iqtisadi və mədəni təşkilat olaraq qalacaq. Əslində, bu Təşkilatı Şərqlə Qərb arasında bufer zona kimi qiymətləndirmək olar. Azərbaycanda bir çoxları TDT-nin hərbi ittifaq olacağını, hətta Turan ordusunun qurulması yönündə fikirlər səsləndirirlər. Heç bir ölkə eyni vaxtda iki hərbi blokda təmsil oluna bilməz. Bu o deməkdir ki, Türkiyə NATO-dan, KTMT-də olan dövlətlər isə oradan çıxmalıdır. Hesab edək ki, belə bir hərbi təşkilat yarandı. Bunun təsir gücü nə qədər olacaq? Hər şeydən önəmlisi isə bu təşkilatda olanların heç birinin nüvə silahı yoxdur. Arzular, xəyallar, populizm…
Çinlə imzalanan Bəyannamədə açıq şəkildə qeyd edilir ki, milli, eləcə də regional və qlobal təhlükəsizliyin ən vacib məsələləri ilə bağlı sıx əlaqə və koordinasiya saxlamağa, etimadı möhkəmləndirməyə, öz dövlətinin ərazisindən hər hansı bir qüvvənin digər tərəfə qarşı hərəkət etmək üçün istifadə etməsinə imkan verməməyə hazırdırlar. Yəni Çin üçün Azərbaycanın, Azərbaycan üçün isə Çinin maraqları bundan sonra nəzərə alınacaq. Bu maddə Urumçi məsələsinə də aydınlıq gətirir.
Çinlə imzalanan Bəyannamədə diqqət çəkən bir məsələ isə “yeni beynəlxalq münasibətlər sisteminin yaradılması”dır. Görünən odur ki, Çin hazırkı münasibətlər sistemini dəyişmək istəyir və açıqca Azərbaycan da bunu dəstəkləyir.
Çin ABŞ və Rusiyadan (keçmiş imperiyaların hamısından) fərqli olaraq hərbi yolla yox, iqtisadi, maliyyə, sərmayə yatırımları ilə genişlənir, böyüyür. Bu Bəyannamədən sonra Çinin Azərbaycana ciddi sərmayə yatıracağını görəcəyik. Düzdür, tərəflər arasında hərbi sahədə konkret əməkdaşlıq məsələsi qeyd edilməsə də, Çin şirkətləri Bakıda keçiriləcək ADEX beynəlxalq hərbi sərgisində iştirak edəcək.
Digər məsələ isə “Bir kəmər, bir yol” layihəsi ilə bağlıdır. Görünən odur ki, Çin layihənin həyata keçməsi üçün gücünü ortaya qoyacaq. Hətta tərəflər multimodal daşımaların (yüklərin hərəkətini asanlaşdırmaq, yəni daha sürətli və daha səmərəli etmək üçün müxtəlif nəqliyyat vasitələrinin birləşməsidir – S.M.) inkişafına dair Sazişin imzalanması prosesini sürətləndirmək yönündə də anlaşıblar. Yəni Zəngəzur dəhilzinin açılması üçün Çinin əməli addımlar atacağını deyə bilərik.
Cəmiyyətin bir qismi qəbul etməsə də, görünən odur ki, Azərbaycan bilərək, istəyərək, hesablayaraq, üzünü Şərqə tutub. Hətta İranla da bənzər Bəyannamə imzalansa, təəccüb etməyəcəm. Şərq yolunun doğru, yoxsa yanlış olduğunu demək çətindir. Zaman göstərəcək…
Səxavət Məmməd
TEREF

Günlərdir Rusiyanın Avropadakı "çeçələ barmağı", Macarıstanın baş naziri Viktor Orban Rusiya-Ukrayna müharibəsinin dayandırılması üçün elçilik edir.

İlk öncə əvvəlki mövqeyini tam dəyişən Orban Ukrayna ilə bağlı "Bu doğru deyil, amma etiraz da etməyəcəyik" kimi açıqlamaları ilə yadda qalır, daha sonra gözlənilmədən Ukraynaya səfər edir.

Orban elə ilk görüşdə "sülh təklifi" ilə gəldiyini, müharibənin dayandırlmasını deyir.

Hansı ki, bu problemi, Türkiyə, Fransa, Finlandiya, Britaniya, Almaniya, ABŞ kimi böyük dövlətlər bu problemi həll edə bilməyib və Ukrayna-Rusiya arasında onlarla sülh danışıqları aparılıb. Hər dəfəsində də necə deyərlər, oyun pozulub.

Ukrayna haqlı olaraq bildirir ki, Rusiya onun ərazilərini işğal edib, rus qoşunu ərzilərdən çıxmalıdır və bu problem beynəlxaq qaydada, hüquqi müstəvidə həll olunmalıdır. Amma olmur...

Hələlik hər iki tərəf razılaşmır, Rusiya da işğalı davam etdirir. Diğər tərəfdən son günlər Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın özünü "oğlan evi" kimi aparıb ortaya atılması kifayət qədər ciddi məqamları ortaya qoyur və üstünü duman almış dağı bir qədər də görünən edir. Orbanın Ukrayna səfəri və dərhal sülh təklifi ilə çıxışı bu dağı lap aydınlandırır, tam görünən edir.

İllərdir beynılxalq tədbirlərdə Ukraynaya verilən maddi, mənəvi və hərbi dəstəyə qarşı çıxan, Ukraynanın NATO-ya, Avropa Birliyinə yolunu bağlayan dövlətin baş naziri gözlənilmədən Ukraynaya gəlir və sülh istəyir. Aydındır ki, onu Ukraynaya Rusiya göndərib...

Zelenski isə Orbanın təklifinə 3 dəfə cavab verib. İlk iki cavab onun xətrinə dəymədən, yünğül olsa da, Orbanın Ukrayna səfəri ilə bağlı "Ukrayna sülhdən imtina etdi" kimi açıqlaması Zelenskinin sərt cavabına tuş gəlir.

Zelenskinin son cavabı belədir: "Sadəcə atəşkəsdən danışmaq olmaz, plan lazımdır Prinsip etibarı ilə biz Putinə etibar edə bilmərik, çünki bizim üçün o, qatil və təcavüzkardır. Macarıstanın Rusiyanın təcavüzkar olduğunu, Ukraynanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanıması vacibdir".

Bununla da Orbana lazımı cavab verilmiş sayılır.

Bəli, sülh təklifi ilə gələn dövlət başçısı ilk növbədə özü Ukraynanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tanımalıdır, təcavüzkarı adı ilə çağırmalıdır.
Yoxsa bu böyük oyunda "kiçik peşka" olduğun görünəcək.

Beləliklə, Ukrayna silahlanmaqda davam edir və artıq ABŞ Kiyevə daha uzaq məsafələri vurmaq üçün icazə vermə ərəfəsindədir. Bu o deməkdir ki, hədəf Moskvadır ki, Ukraynanın əlində olan uzaqmənzilli raketlər bu məsafə üçün yetərlidir.

Elə Orbanın gəlişinin də məqsədi təxmini bu qorxu idi. Putin artıq Rusiya paytaxtının vurulması qorxusu ilə üzləşib ki, bu da paytaxtdakı insanların hakimiyyətin üstünə qalxma ehtimalını artırır. Ötən ki, ABŞ Dövlət Departmentinin rəsmini təxmini belə bir cümlə işlətmişdi: "Qərb planlarına sadiqdir və məqsəd Rusiyanın içərlərinə irəliləməkdir".

Beləliklə, daşlar indi yerinə oturur...

P.S

Ötən gün Putinlə Ərdoğan arasında görüş olub. Görüşdə Ərdoğan da müharibənin dayandırılması üçün vasitçi ola biləcəyini təklif edib. Bunun dərhal ardınca Putinin mətbuat katibi Dmitri Peskov Türkiyə liderinin vasitəçi rolunu istisna edib - “Xeyr, bu mümkün deyil”.

Qeyd edək ki, Ərdoğanın vasitəçi iştirakına niyə qarşı çıxdığını Kreml hələ də izah etməyib.

Bizimxeber.az-ın
baş redaktoru Ədil Hüseynov