Müsəlman Şərqində qadına ilk seçki hüququ verən dövlət…

Bəli, tarixdə bu cür imza ilə qalmaq, əlbəttə, kiçik məsələ deyil. Lakin dünya nisbətində də, Azərbaycanda da ümumi götürəndə qadınların sosial-ictimai, siyasi məsələlərdə azlıq təşkil etdiyi görünür.

Məsələn, günü bu gün də istənilən seçkidə qadın azlığı müşahidə olunmaqdadır. Əlbəttə, bunun da psixoloji, sosial, təbiət genetikası kimi faktorları vardır. O cümlədən, həm patriarxal düşüncə, həm mentalitet, həm də digər başqa səbəbləri demək olar. Lakin görürən odur, artıq bu tabular qırılmaq üzrədir. Üstəlik, bir yandan da müasir dünyanın gender bərabərliyi və bu yöndə olan məsələləri var. Dünya arenasında qadın Prezidentlərin belə olduğunu nəzərə alsaq, aşağı sahələrdə gender bərabərliyinin qorunmaması bir qədər yaxşı hal deyil.

Bəs, Azərbaycan bu istiqamətdə nələr edir?!

Artıq bir çox mühim vəzifələr var, orada məhz qadınların aktivliyini, dövlətyönümlü səriştəliyini görmək olur. Düzü, çox adam ələxsus da siyasətin qadınlar üçün olmadığını, onların bunu bacara bilməyəcəyini düşünüb, düşünür, bəlkə də düşünəcək. Qadın və kişi təbiətinin fərqliliyini nəzərə alsaq, məsələlərin haqlı və haqsız tərəfi vardır. Fəqət diqqə edilsə, Azərbaycan siyasətində də, digər sahələrində də son illər müsbət dəyərləndirilə biləcək addımlardan biri də qadınların nisbətən önə çıxmasıdır. Sözsüz, bunun özü Azərbaycan hökümətinin bəşəri düşüncələrə, dəyərlərə, gender bərabərliyinə hesablanmış addımıdır və bütün hallarda müsbətdir. Belə proseslərdə dünya ilə ayaqlaşmamaq mümkün olmur.

Bu addım ilk öncə Parlamentdə sezilir. Vitse-spikerin qadın olmasından tutmuş, vəkillər arasında əvvəlki illərə nisbətdə qadınların sayının və aktivliyinin artması, əlavə olaraq İcra başçısı müavininin qadın olması və başqa məsələlər bəzi məsələlərə bariz nümunədir.

Bəs qadınların rəhbər vəzifələrdə azlıq təşkil etdiyi sahə varmı? Əlbəttə, var. Məsələn, media, televiziyalarımız. Bu gün Azərbaycanda nə qədər media başqanı qadın var? Çox deyil, 1-2 nəfər. Bu gün televiziya rəhbəri nə qədər qadın var?

O da çox deyil, 1-2 nəfər, üstəlik, çox bilinən televiziyalarda yox. O da məlum, gender bərabərliyi ilə bağlı qanunvericilik bazası var. QHT agentliklərində bu istiqamətdə çoxsaylı layihələr maliyyələşsə də, nədənsə, televiziyalarda proqramlar bu işləri görmək istəmir. Bəs nədir səbəb? Bir nəzarət palatası varmı? Varsa, hansı işə baxır, niyə bütün bunların hesabı soruşulmur? Ayrılan maliyyələr və onların layihələri hara, kimlərin cibinə gedir?

Xüsusi ilə televiziyaların vəziyyətinin yaxşı olmadığını etiraf etməkdə də fayda vardır. Bəs bu niyə? Nədir səbəb? Nə üçün gender bərabərliyi məsələləri burada qorunmur? Ümumiyyətlə, niyə televiziyalarımız bu vəziyyətdədir?

Artıq şablon sözə, etiraza çevrilsə də, deməmək olmur. Birmənalı və qeyd-şərtsiz şəkildə ailə institutunun dağılmasına, dəyərlərin məhv olmasına gətirib çıxaran bu verilişlərin sonu nə olacaq? Məsələn, təsadüfü bir kanalı açırsan və budur, mənzərə göz boyamır, ikisini bir deşikdən çıxardır: “Ər efirdə yoldaşını axtarır, deyir, qayıt gəl, məlum olur, sözügedən yoldaş da qoşulub qaçıb. Buna baxmayaraq, ər həmin qadını uşaqların xatirinə qəbul etmək niyyətində olur” Çevirirsən növbəti kanala və növbəti mənzərə: “Qadın ərinin pullarını gənc sevgilisinə xərcləyib, evdən qaçıb, kişi də deyir, bir səhvdir eləmisən, ailəmizi dağıtma” Yaxşı, bütün bunlar nəyə hesablanıb? Kimlər və hansı dəyərləri dağıtmağa çalışır? Yenə növbəti kanallar və mənzərələr: Qoşulub qaçan qudalar, yoldaşının bacısı ilə eşq yaşayan kişilər, qaynanasına gözü düşən kürəkən, hətta qaynatası ilə belə macəraları olan kürəkən. Daha nə? Hansı birini deyəsən?

Və sual olunur: Bütün bunlar niyə efirdə göstərilir? Olar, insanlar fərqlidir, hərə bir əxlaqda, düşüncədə ola bilər. Belə qeyri-normal hadisələrin olması qaçılmaz deyil. Bəs nə üçün bu cür mənfi hallar tirajlanmalı, insanların ən iyrənc hadisələrə də təəccüb hissi itməlidir? Reytinq? Gəlin, hər şeyi öz adı ilə çağıraq.

Bunun adı və niyyəti bəllidir. Reytinq gətirir deyə millətin əxlaqını korlamaq, dəyərlərini məhv eləmək və bütün bu cür iyrənc əməlləri normallaşdırmaqmı lazımdır? Niyə bunları adi hallara çeviririk? Yaxşı, bəs bütün bunlar hələ nə qədər yazılacaq, deyiləcək? Bir tərəfdə gender bərabərliyi məsələləri, bir tərəfdə də efirdə qadınların alçaldılması, əzilməsi, qeyri-normal, əxlaqsız hallarının göstərilməsi? Efirlərdə insest münasibətdən tutmuş hər cür iyrənc məsələlər səslənir. Heç bir daxili senzura yoxdur. İnsanlar isə baxsa da, tənqid edir, narazılıq bildirir. Lakin bu məsələlər aradan qalxmaq da bilmir. Efirdə də insan evlənərmi? Bir-birinə uyğun olmayan, əqli və fiziki xəstələri evləndirən adamlar nə düşünür? Bu, hansı, kimlərin layihəsidir? Onların hansı birinin sonu yaxşı olub? Özü də, o cür evliliklərin hamısının da sonu faciə ilə bitir. Fiziki və əqli sağlamlıqları yerində olmayan adamları niyə evləndirirlər? Onların hansı birinin sonu yaxşı olub? Özü də, o cür evliliklərin hamısının da sonu faciə ilə bitir. Saxta ekspertlər, saxta həkimlər, süni tövsiyyələr, danlamaqlar, öz ağlınca yol göstərməklər-nədir bunlar?! Bəs bu işlərin sonu necə olacaq? Suallar yenə də ritorikdir.

Bəs niyə cavab yoxdur?

Kim cavab verəcək, məsuliyyət daşıyacaq?!

Kim deyə bilər: Bu cür gələn bir gələcək necə, hansı formada gələcək?!

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində Dövlət Sosial Müdafiə Fondu tərəfindən sentyabrın 20-də respublika üzrə pensiyaların tam ödənilərək yekunlaşdırılması nəzərdə tutulub.
Bu barədə Qaynarinfo-a DSMF-dən məlumat verilib.
Bildirilib ki, həmin gün güzəştli şərtlərlə pensiya hüququna malik şəxslərin də pensiyaları ödəniləcək.

Azərbaycanda 2024-cü ilin avqust ayında yaşa görə aylıq sosial müavinət alanların sayı 154 223 nəfər olub.

Bu müavinət 220 manatdır, pensiya kapitalı olmayan, 65 yaşı tamam olmuş vətəndaşlara ödənir.

Pensiya sistemində aparılan dəyişikliklərdən sonra onu əldə etmək hər insana nəsib olmur. Belə ki, vətəndaş 65 yaşa qədər 40 min manatdan artıq pensiya kapitalı yığmalıdır ki, minimum pensiya, yəni 280 manat ala bilsin.

Azərbaycanda sabit, yüksək maaşlı iş ancaq kiçik zümrə üçün əlçatandır, əksəriyyət minimum maaş (345 manat), yaxud median əməkhaqqı (450-500 manat) alır. Nəticədə vətəndaş azı 45 il əmək stajı olmalıdır ki, tələb olunan pensiya kapitalını toplasın.

Qeyd edək ki, mövcud qaydalara görə, orta pensiya müddəti 144 ay (12 il) götürülür. Yəni pensiyaya çıxan vətəndaşın 12 il pensiya alacağı proqnoz edilir. Amma pensiyaya çıxanların əhəmiyyətli hissəsi 70 yaşa çatmadan vəfat edir və nəticədə cəmi 5-6 il pensiya hüququndan yararlana bilir.

Bəs fərdi uçot sisteminin tətbiqi bu gün vətəndaş üçün nə qədər əlçatandır və hansı imkanlar yaradır?

İqtisadçı-ekspert Akif Nəsirli “Cebheinfo.az”a bildirib ki, 2006-cı ildə təsdiq olunan pensiya islahatına görə, fərdi uçot sisteminə keçid tədricən həyata keçiriləcəkdi:

“Hər bir vətəndaşa da bir kart vermişdilər. O fərdi uçotun yığıldığı kart sayılırdı. Həmin kartda vəsait olmalı idi. Buna da tədricən keçilməsi nəzərdə tutulmuşdu. 2017-ci ilə qədər həmin islahat davam etdirildi. Məhz fərqli sektorlarda çalışan əməkçilərin Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna (DSMF) ödədikləri sığortadan bir hissəsi gedirdi pensiyaçıların pensiyalarının ödənilməsinə, bir hissəsi də fərdi uçotda yığıma gedirdi.

Bildirim ki, əvvəlcə hibrid (yeni qurum), yəni bütün sistemi özündə cəmləşdirən vacib bir alət kimi yaratmışdılar.Tədricən bu hibrid aradan qaldırılacaqdı və əməkçi vətəndaşların yığdıqları vəsait fərdi uçota gedəcəkdi, kapital şəklində yığılacaqdı.

Həmin vəsait yüksək faiz verən banklara yerləşdiriləcəkdi. Yəni bu özü gəlir gətirəcəkdi. Hər il də inflyasiyaya uyğun olaraq Azərbaycan hökuməti həmin kapitalı indeksasiya edəcəkdi. İnflyasiyanın səviyyəsinə uyğun olaraq itirilən dəyəri bərpa oluncaqdı. Lakin 2017-ci ilin 1 iyulunda “Pensiya haqqında” Qanuna edilən dəyişiklik nəticəsində o proses dayandırıldı. Azərbaycan pensiya sistemi yenidən sovet dövründəki pensiya sisteminə qayıtdı . Yəni əmək qabiliyyətli əhali işləyir, pensiyaçıları saxlayır.

Hazırda bizim DSMF-yə ödədiyimiz sığorta pensiya ödənişinə yönəldilir. Rəqəm olaraq yığılan vəsait ki var, əslində sığorta kapitalı adlanır, o pensiyaçını bir-birindən fərqləndirmək üçündür. Hazırda fərdi uçotda heç kimin vəsaiti yoxdur. Ancaq istənilən vətəndaş fərdi uçota vəsait qoya bilər. Gedib DSMF-yə müraciət edib deyə bilər ki, “mənim əməkhaqqımın 50 faizini fərdi uçotuma keçir, mən ondan pensiyaya çıxanda yararlanacam”.

Bu təşəbbüs məmnuniyyətlə yerinə yetirilə bilər. Ancaq o vətəndaş dünyasını dəyişsə, vətəndaşlığını itirsə, ödədiyi vəsait yenə onun özünə qayıtmayacaq. Yaxud pensiyaya çıxanda pensiya kapitalını tam toplaya bilməsə, yenə də ona əmək pensiyası hesablanmayacaq, ona müavinət veriləcək. Bütün hallarda vətəndaş yaşa görə pensiya almaq üçün 65 yaşa çatmalıdır, 40 min 320 min manat sığorta kapitalına malik olmalıdır”.

Ekspertin sözlərinə görə, fərdi uçota yığım vətəndaşa sərf etmədiyinə görə, o təşəbbüsdə olan yoxdur:

“Hazırda fərdi uçot sistemi rəsmən var. Ancaq oraya vəsait qoyan yoxdur. Ümumiyyətlə yığışdırılıb, ancaq bənd olaraq saxlanılır ki, kim istəsə gəlib vəsait qoya bilər. Vəsaitin qoyulmasını təmin edirlər, ancaq pensiya yaşına çatmamış götürmək olmaz. Xaricdə onun ən parlaq nümünəsi Danimarkadadır.

Danimarka hökuməti vətəndaş işlədikcə onun ödədiyi sığortanı kapital olaraq yığır, ən yüksək faiz verən banklarda saxlayır, banklardan gələn vəsait də də pensiyaçının kapitalın üstünə gəlir. Orada özəl pensiya fondları da var. Onlarda indeksasiya yoxdur. Hökumətin üstünlüyü odur ki, büdcə hesabına müəyyən indeksasiya aparır.

Bununla yanaşı özəl fondların üstünlüyü odur ki, kapitaldan daha səmərəli istifadə edib, il ərzində inflyasiyadan bir neçə dəfə çox gəlir əldə edirlər. Orada həm də vətəndaş, əməkçi Danimarka vətəndaşlığından çıxıb Azərbaycana gəlmək istəyirsə, əgər iki ölkənin DSMF üzrə müqaviləsi varsa, həmin vəsaiti Azərbaycana köçürür Azərbaycanda işləyib pensiya kapitalı yığmağa davam edəcək.

Əgər müqaviləsi olmayan ölkənin vətəndaşlığını qəbul edirsə, həmin vəsait dərhal çıxarılıb vətəndaşa təqdim olunur. Yaxud pensiya yaşına çatmadan vətəndaş dünyasını dəyişirsə, həmin vəsait vərəsələrə nə qədər nəzərdə tutulubsa, ona qaytarılır”.

Dövlət ümumi təhsil müəssisələrində 150 minə yaxın müəllim çalışır.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü il oktyabrın 1-nə olan vəziyyətə görə, Azərbaycan dili və ədəbiyyat, ingilis dili və riyaziyyat müəllimləri üstünlük təşkil edib. Belə ki, Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimlərinin sayı 15879 nəfər, ingilis dili müəllimlərinin sayı 14189, riyaziyyat müəllimlərinin sayı isə 14078 nəfər olub.

Digər fənlərə gəlincə, tarix müəllimlərinin sayı 8831, fizika müəllimlərinin sayı 6125, informatika müəllimlərinin sayı 5636, kimya müəllimlərinin sayı 4423, coğrafiya müəllimlərinin sayı 5819, biologiya müəllimlərinin sayı 5996, rus dili və ədəbiyyatı müəllimlərinin sayı 5808, gürcü dili və ədəbiyyatı müəllimlərinin sayı 31, digər xarici dil müəllimlərinin sayı isə 965 nəfər olub.

Qeyd edək ki, bu gün müəllmlərlər özixtisasları üzrə çalışmaq üçün müəllimlərin işə qəbulu (MİQ) imtahanı, bundan başqa Diaqnostik Qiymətləndirmə, eləcə də sertifikatlaşdırma prosesinə cəlb olunurlar. Lakin uzun illərdir ki, müəllimlərə dövlət qulluqçusu statusu verilməsi ilə bağlı fikirlər səslənməsinə baxmayaraq, təklif hələ də reallaşmayıb.

Artıq müəllimlərə dövlət qulluqçusu statusu verilməsinin vaxtı çatırmı?

Məsələ ilə bağlı sabiq təhsil naziri, sözügedən təklifin müəllifi hesab olunan professor Misir Mərdanov “Cebheinfo.az”-a belə deyib:

“Mən istərdim ki, müəllimlərə dövlət qulluqçusu statusu verilsin. Hətta mən nazir işlədiyim dövrdə bu barədə qərar qəbul olunmuşdu. Ancaq nədənsə həyata keçiriləsi olmadı. Ümumiyyətlə, müəllimlərə dövlət qulluqçusu statusu verilsə, çox yaxşı olardı.

Müəllimlərə dövlət qulluqçusu statusu veriləndə hansı üstünlüklər var? Birincisi, dövlət qulluqçusunun təqaüdündə müəyyən üstünlüklər var. Əmək haqqı artacaq. Bu, özü böyük şeydir və çox yaxşı olar”.

Bu ilin ilk yarısının yekununa olan məlumata görə, Gürcüstanda orta aylıq nominal əmək haqqı 2 min 4,9 lari (745 dollar) olub.

Yeniavaz.com xəbər verir ki, bu barədə Gürcüstan Statistika Xidməti məlumat yayıb.
Bildirilir ki, Gürcüstanda orta aylıq nominal əmək haqqı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 11,1% və ya 200,4 lari artıb.
Açıqlanan məlumatda həmçinin qeyd olunur ki, paytaxt Tblisidə orta aylıq nominal əmək haqqı 2 min 354,8 lari (875 dollar) təşkil edib.
Onu da bildirək ki, Gürcüstanda qadınlarla kişilərin əmək haqqı arasında böyük fərq var. Kişilərin orta aylıq əmək haqqı 2 413,5 lari (897 dollar), qadınların orta aylıq əmək haqqı isə 1 590,2 lari (591 dollar) olub.
Müqayisə üçün qeyd edək ki, Dövlət Statistika Komitəsinin bu ilin ilk yarısının yekununa olan məlumatına görə, Azərbaycanda orta aylıq nominal əmək haqqı 1002,8 manat (590 dollar), paytaxt Bakıda isə 1 268,7 manat (746 dollar) olub.

Bu ilin sentyabr ayının 1-nə olan məlumata görə, Azərbaycanda 283,5 min nəfər işsiz şəxs olub.

Yeniavaz.com-un açıqlanan rəsmi məlumatlara istinadən apardığı hesablama göstərir ki, bu ilin əvvəlindən ötən 8 ay ərzində ölkədə işsizlərin sayı 3,3 min nəfər azalıb.

Məlumat üçün bildirək ki, bu ayın əvvəlinə olan məlumata görə, iqtisadi fəal əhalinin sayı 5 milyon 294,9 min nəfər olub, onlardan 5 milyon 11,4 min nəfərini məşğul (işləyən) əhali təşkil edib.

Qeyd edək ki, Azərbaycanda işsizlərin sayı son 20 ildə ən yüksək səviyyəyə 2021-ci ilin əvvəlində çatıb. Qeyd olunan tarixdə ölkədə 375,9 min işsiz olub. Ən aşağı işsizlik səviyyəsi 2014-cü ilin əvvəlində qeydə alınıb. 1 yanvar 2014-cü il tarixində ölkədə 236,6 min işsiz olub.

Onu da bildirək ki, məşğul əhalinin 1 milyon 759 min nəfərini əmək müqaviləsiylə işləyən şəxslər təşkil edib. Onların 881,7 min nəfəri dövlət sektorunda, 877,3 min nəfəri isə qeyri-dövlət sektorunda işləyib.

Dövlət Məşğulluq Agentliyinin yerli qurumlarında qeydiyyata alınab işsiz şəxslərin sayı isə 222,8 min nəfər olub, onların 46%-ini qadınlar təşkil edib.

İşsizlikdən sığorta ödənişinin orta aylıq məbləği 404 manat olub.

Əməkdar müəllim Almaz Həsrət ilk dərs günü ilə bağlı sosial media hesabında valideynlərə müraciət edib. Onun müraciəti sosial şəbəkə istifaçiləri tərəfindən müsbət qarşılanıb. Sherg.az aktual olduğundan əməkdar müəllimin qeydlərini təqdim edir:

“Hörmətli valideynlər, övladlarınızı, bizə əmanət etdiyiniz şagirdlərimizi bərabər qoruyaq. Onları əlavə dərslərlə, repetitor yanına göndərməklə, yarı ac-yarı tox, uzaq məsafələrə nəqliyyatla getməklə, təki ali məktıbə daxil olsun deyə yükləməyin!”

Pedaqoq vurğulayıb ki, şagirdlər əlavə dərs yükləməsindən sinirlərinə hakim ola bilmirlər. Onun sözlərinə görə, şagirdlərin hazırlıq müəllim sayını deyil, onlara sevgini artırmaq lazımdır:

“Övladlarınızın uşaqlıqlarını, əsl məktəb həyatını əllərindən qoparmayın. İmkan verin öz həyatlarını istədikləri kimi rahat yaşasınlar. Əlavə dərs yükləməklə yormayın, yuxusuz qalmalarının ucbatındandır ki, sinirlərinə hakim ola bilmirlər. Övladlarınızı sevin, onlara diqqət və qayğınızı çoxaldın. Hazırlıq müəllim sayını deyil, sevginizi və övladınızla xoş anlarla dolu günlər keçirmə saatlarınızı artırın. Sonra gec olar”.

“ABŞ-ın Rusiya mediasına qarşı hərəkətləri cavabsız qalmayacaq”.
APA xəbər verir ki, bunu Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova deyib.

Diplomat diqqəti ABŞ-ın Rusiya mediasına və jurnalistlərə qarşı növbəti məhdudiyyət dalğasına başlamasına çəkib.

Təmassız kartlar həyatımıza girdiyi üçün artıq nağd pul daşımırıq. Rahatlığı ilə yanaşı, təəssüf ki, bu kartlar insanların özlərini daha azad hiss etmələrini təmin edir. Amma bu vəziyyət düşündüyümüz qədər etibarlı deyil.
Bizimyol.info "webtekno"ya istinadən xəbər verir ki, tədqiqatlar göstərir ki, təmassız ödənişlər bizim xərcləmə davranışımıza “mənfi” təsir göstərir.

Nəzarətsiz xərcləyirsinizsə və bu vəziyyətdən şikayət edirsinizsə, sizə mətni oxumağı tövsiyə edirik.

2006-cı ildən həyatımıza daxil olan təmassız kartlardan istifadə bizim nağd pul xərcləmələrimizə də çox təsir edib

Nağd ödənişlər əsrlərdir bizə xidmət etsə də, kart sistemlərinə keçdiyimiz bu günlərdə nağd pul daşımaq yükdən başqa bir şey hiss etmir. Və görünür, biz nağd puldan istifadə etməməklə yaxşı iş görmürük.

Mövzu ilə bağlı araşdırmalar sübut etdi ki, kartla edilən ödənişlər daha çox xərcləməmizə səbəb olur. Adelaide Universiteti və Melburn Universiteti 17 fərqli ölkədə xərcləmə vərdişlərini müəyyən edən araşdırma aparıb.

Nəticələr təəccüblüdür

Çünki araşdırma nəticəsində müəyyən edilib ki, insanlar kart və ya QR ilə ödəniş edərkən heç vaxt puldan narahat olmurlar. Beləliklə, əlimizdə fiziki olaraq toxunduğumuz nağd pul olmadıqda, büdcəmizdən daha az narahat oluruq; Nəzarətsiz xərcləyə bilərik.

Tədqiqatçılar, planlaşdırılandan çox xərcləməmək üçün nağd puldan istifadə etməyin lazım olduğunu söyləyərək, əlinizdə fiziki kağız pulların olmasının nə qədər xərclədiyinizə nəzarət etmək gücü verdiyini söyləyirlər.

Ancaq inflyasiya nağd və ya təmassız ödənişlərə o qədər də təsir etmir

Bu bir həqiqətdir ki, insan öz xərclərinə nəzarət edərək büdcəsini tənzimləyə bilər, lakin iqtisadi şəraiti yaxşı və pis olan ölkələrdə araşdırma aparıldıqda inflyasiya səviyyələri ilə bağlı toplanan məlumatlarda nağd pulla təmassız xərclər arasında o qədər də fərq görünmür.

Beləliklə, əslində bu, xərclər balansı və büdcə planlaması üçün olduqca vacib görünür.

Nağdsız cəmiyyət hazırda bir az utopik səslənir. Çünki yaxın gələcəkdə nağd puldan istifadə edənlərin sayı çox az olacaq kimi görünür. Xərclərimizi buna uyğun planlaşdırsaq, gələcəkdə xoşagəlməz nəticələrlə qarşılaşmayacağımız ehtimalı daha yüksək ola bilər.