 |
|
|
Paytaxtda fəaliyyət göstərən restoranlarda servisə görə əlavə ödənişin tələb edilməsi məsələsi yenidən gündəmə gəlib.
Ölkə.Az xəbər verir ki, bu barədə istifadəçilər sosial şəbəkələrdə yazıb. Onlar ödəniş zamanı əlavə servis haqqının qeyd edilməsinin qanuni olub-olmadığını sual edib.
Mövzu ilə bağlı Ölkə.Az-a danışan hüquqşünas Şamil Paşayev bildirib ki, xidmətə görə, qanunvericilikdə əlavə ödənişin edilməsi məsələsi yoxdur:
"Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində ictimai iaşə obyektlərinin fəaliyyətini tənzimləyən normalarda restoran qənnadı məmulatlarının təqdim edildiyi yer kimi xarakterizə olunur. Belə olan halda həmin xidməti göstərmək üçün restoranın əlavə pul alması ümumiyyətlə, absurddur. Vətəndaşlar bundan narazı olduğu halda şikayət edə bilərlər. Restoran kimi fəaliyyət göstərirsə, onun işi onsuz da qənnadı məmulatlarını, ət, yemək, içmək və s. istehlakçıya təqdim etməkdir. Bunu təqdim etməyə görə əlavə pul almaq həm qanuna, həm də məntiqə uyğun deyil. Əsas qanun pozuntuları 10% xidmət haqqının əməkdaşlara veriləcəyi ilə bağlıdır ki, buna da demək olar ki rast gəlinmir. Vətəndaşlar bu xidmət haqqından əlavə bəxşiş vermək məcburiyyətində də qalırlar".
Hüquqşünas xidmətə görə əlavə ödənişin menyularda qeyd edilməməsinin də qanun pozuntusu olduğunu söyləyib:
"Ən böyük problemlərdən biri ondan ibarətdir ki, xidmət haqqı əksər hallarda menyuda yazılmır, vətəndaşlar bundan xəbərsiz olurlar. Sonda qiymət gələndə isə sürprizlə qarşılaşırlar. Bu kimi hallardan narazı olan vətəndaşlar Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyi şikayət edə və məhkəməyə müraciət edə bilərlər".
[justify][/justify]
TV Musavat-ın canlı efirinin qonağı Ağ Partiya lideri Tural Abbaslı olub.
Musavat.com xəbər verir ki, Tural Abbaslı Azərbaycanda sosial durumdan danışıb.
Ətraflı verilişdən təqdim etdiyimiz hissədə:
Özümüzə hörmət etmirik: “Heç Ermənistanda yaşayan erməni təhsilini tükcə, gürcücə, farsca alarmı?”
“Rus məktəblərinə ölkəmizdə ehtiyac yoxdur. Amma milli məktəblərimizdə rus dilinin daha dərindən və keyfiyyətli tədrisinə çox ehtiyac var. Rus dilini bilmək lazımdır, bu dil regionda əsas dildir. Biz RF ilə qonşu dövlətik, çoxsahəli əlaqələrimiz var. Amma təhsil ana dilində olmalıdır. Rus dilində orta təhsil almaq istəyənlər üçün pullu məktəblər yaradıla bilər. Tarix və ədəbiyyatın azərbaycan dilində tədrisi daha yaxşıdır, nəinki rus dilində...”
Bunu Moderator.az-a açıqlamasında dosent, təhsil eksperti İlham Əhmədov deyib.
Təhsil eksperti təhsilin, xüsusən də orta təhsilin ana dilində olmasını vurğulayıb:
“Ana dili şəxsiyyətin, millətin və dövlətin formalaşmasında, inkişafında xüsusi rola malikdir. Bunu bütün millətlər, xalqlar və dövlətlər çox yaxşı başa düşür, ona görə də milli təhsillərini dövlət dilində qurublar. Heç Ermənistanda yaşayan erməni təhsilini tükcə, gürcücə, farsca alarmı? Heç ruslar almanca, farslar ərəbcə, ərəblər türkcə, türklər yunanca təhsil alarmı öz vətənlərində? Onlar əcnəbidilli məktəblərinin sayı ilə fəxr edərlərmi? Niyə özümüzə hörmət etmirik?
“Ana dilimizə əhəmiyyət verməsək ola bilər ki, günlərin bir günü dilimiz itər-batar, yox olar və bir millətin də ki, dili batdı, onda millət özüdə batar”. (Üzeyir Hacıbəyov).
Xalq, dövlət, millət suverenlik əldə etməklə, hələ müstəqillik olmur. Müstəqillik şüurda olmalıdır. Xüsusən xalqın elitasının düşüncəsində olmalıdır. Əgər milli elita öz ailəsində ana dilində danışmırsa, deməli, o ölkə hələ də müstəqil deyil. Yəni, elitası milli ruha malik olmayan xalqın, müstəqilliyi formal olar. «Vətənin qədrini o kimsə bilər ki, vətən ilə onun ruhən rabitəsi olsun, vətən ilə bir yerdə ağlasın, bir yerdə gülsün. (Nəriman Nərimanov).»”
İ.Əhmədov əlavə edib ki, Bakıda şagirdlərin 20 %-nin rus dilində təhsil alması milli və dövlət təhlükəlisizliyi baxımından narahatedici tendensiyadır (bəzi mənbələrdə bu, 34% kimi də göstərilir):
“Başqa bir ölkənin dilinin təhsil sisteminə belə müdaxiləsi, dövlət dilindəki təhsili tədricən kölgədə qoyması, hesab edirik ki, müstəqilliyə, dövlətçiliyə, milli dirçəlişə, milli ideologiyaya da ciddi təhdiddir. Belə faktlarla xüsusi fəxr etmək isə heç bir halda anlaşılan deyil. Uşaqlarımız niyə dövlət dilində yox, əcnəbi dildə təhsil almalıdır? Bunu bəziləri fəxr sayırlar. Hesab edirik ki, əcnəbi dilli məktəblər büdcə hesabına yox, ödənişli olmalıdır. Bu, dünyanın hər yerində belədir. Konstitusiyamızda və “Təhsil haqqında” Qanunda da belə qeyd edilib. Ana dilimizə, ümummilli lider Heydər Əliyev çox yüksək dəyər verirdi. Onun ana dilinə aid bəzi aforizmlərinə diqqət edək: “…Ana dilimiz müstəqil Azərbaycanın, Azərbaycan xalqının ən böyük milli sərvətidir. … Azərbaycan xalqının dili onun milli varlığını müəyyən edən başlıca amillərdəndir….Hər bir dili yaşadan və inkişaf etdirən onun xalqıdır. … Gənclərimiz tariximizi, dilimizi, mədəniyyətimizi və dini dəyərlərimizi yaxşı bilməlidirlər.” Sonuncu fikirdə qeyd edilən keyfiyyətlər məhz ana dilli təhsil vasitəsi ilə aşılana bilər. Bəziləri deyir ki, rus bölməsində təhsil keyfiyyətlidir. Hesab edirəm ki, bu, səhv fikirdir. Eyni nazirlik, eyni məzmun, eyni dərsliklər, eyni müəllimlər, bəzən eyni müəllim hər iki bölmədə dərs aparır. Bu səbəblərdən də təhsilin keyfiyyətində ciddi fərq ola bilməz. Bəli, sovet vaxtı rus və Azərbaycan bölmələri keyfiyyətcə fərqlənirdi, indi o fərq hiss edilmir, sadəcə rus bölməsində oxuyan uşaqlar çox vaxt maddi cəhətdən imkanlı və təhsilli ailələrdən olurlar, onların əlavə təhsil almaq imkanları daha çox olur”.
Təhsil eksperti hesab edir ki, rus bölməsinin məzunlarının qəbul imtahanlarında müəyyən üstünlüləri var, məncə, bu, süni olaraq yaradılıb:
“Azərbaycan dilində resursların azlığından və keyfiyyətsizliyindən də şikayət edirlər, bu haqlı şikayətdir, Təhsil Nazirliyi bu problemi həll etməlidir, amma 30 ildir ki, həll edə bilmir. Əlavə dil bilmək yaxşıdır, amma bu, ana dilinə laqeyd yanaşmağın hesabına olmamalıdır. Şəhərdə çoxlu dil kursları var, kimlər əlavə xarici dil öyrənmək istəsə bu kurslara yazıla bilərlər. İnternetdə rus və digər əcnəbi dilləri öyrənmək istəyənlər üçün çoxlu pulsuz kitablar, audio, video resurslar var. Hesab edirəm ki, orta səviyyəli şagird öz üzərində işləsə, bu kurslarda 1 ilə danışıq dilini öyrənə bilər. Əgər valideynlər övladlarını əcnəbi dildə oxutmaq istəyirlərsə, tanınmış rus pedaqoqu Uşinskinin sözlərini unutmasınlar. Belə ki, Uşinski uşaqların ana dilində tərbiyəsi və təhsilinin həyata keçirilməsi üçün inadla mübarizə aparırdı. O yazırdı ki, məktəbdə əcnəbi dildə tədris uşaqların güc və bacarıqlarının təbii inkişafını ləngidir, bu vəziyyət uşaqların və xalqın inkişafı üçün faydasızdır, …ana dili ən böyük milli tərbiyəçidir. O deyirdi ki, ana dili “bilik öyrəndiyimiz və onu gələcək nəsillərə ötürdüyümüz yeganə vasitədir”. O, ana dilini mənimsəməyi ibtidai təhsilin əsas vəzifəsi hesab edirdi. Uşinskinin fikrincə, məktəbdə ana dili, “bütün başqa fənlərin nəticələrini özünə hopduran əsas fənni olmalıdır. Uşaq kiçik yaşlarından xalq mədəniyyətinin elementlərini mənimsəməyə ana dilini öyrənməklə başlayır”.
Azərbaycanda təxminən 400 mindən çox sənədsiz fərdi yaşayış evi var.
Rəqəmlər illərdir artsa da, problem dəyişməz olaraq qalır. Qeyd edək ki, “kupça” verilməsə də, həmin evlərin əksəriyyətinin sahiblərində yalnız bələdiyyələrin verdiyi sənəd var. Satış zamanı həmin evlərin sənədi olaraq əsasən etibarnamə təqdim edilir.
Eləcə də sənədsiz olan evlərin demək olar ki, əksəriyyəti kommunal xidmətlərə malikdir. Bəs “kupça”sız evlərin sakinləri etibarnaməni necə əldə edir və kommunal xidmətlərə dair sənədlərin evi alan şəxsin adına hansı yolla keçirilməsi mümkündür?
Daşınmaz əmlak üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, sənədsiz evləri vətəndaşlar etibarnamə ilə satırlar:
“Eləcə də qarşılıqlı yazılı ərizə, öhdəlik ərizəsi və yaxud sayğacları alıcının adına keçirməklə, alıcını qeydiyyata salmaqla evi satır. Ortada rəsmi sənəd olmadığına görə, hər kəs bildiyi bir formada bir evi digərinə satır. Bəzi vətəndaşlar memarlara layihə çəkdirirlər, bu layihədə sadəcə alıcının adını yazırlar ki, sifarişçi bu şəxsdir.
Onu vətəndaşa texniki pasport adı ilə o formada satırlar. Halbuki bu, tamamilə əsassızdır. Hər hansı bir memarın çəkdiyi layihə rəsmi sənəd deyil, sifariş üçün çəkilmiş sənəddir. Etibarnaməni notarius verir. Sadəcə onlar notariusa sənəd göstərə bilmirlər. İstənilən vətəndaş istənilən şəxsə etibarnamə verə bilər. Ancaq əslində etibarnamə veriləndə hansısa sənəd üzərində verilməlidir.
Burada ortada sənəd də yoxdur”.
Kommunalların çəkilişinə gəldikdə isə ekspert deyir ki, 2023-cü ilin oktyabr ayından etibarən çıxarışı olmayan evlərə kommunikasiya xətləri çəkilmir:
“Əgər evdə hazır kommunikasiya varsa, ev sahibi bələdiyyədən vergi şəhadətnaməsi ala bilirsə, onun əsasında kommunikasiyanı qarşı tərəfin adına keçirilə bilər. Əks təqdirdə mümkün deyill, kommunal xidmətlər əvvəlki şəxsin adında qalacaq. Əgər sənəd varsa, “ASAN Kommunal” və yaxud kommunal üzrə müvafiq qurumların işçiləri sənədin digər şəxsin adına keçməsinə kömək edə bilərlər”.
Son günlər ölkəmizdə qumar oyunlarının təbliğatının genişlənməsi müşahidə olunur. Hətta "TikTok" və bir sıra platformalarda canlı yayım açaraq qumar oyunu təşkil edənlərin sayı da az deyil.
Bu gün Azərbaycanın mərc bazarında "Azərlotoreya"nın "Misli" və "Topaz" şirkətləri insanları müxtəlif şirnikləndirici vədlərlə yoldan çıxarmağa davam edirlər. 2021-ci ilin yanvar ayında imzalanan müvafiq sərəncamla "Azərlotoreya" bu sahədə söz sahibinə çevriləndən sonra "Misli" "Topaz"ın əsas rəqibinə çevrildi. "Azərlotoreya" "Misli" vasitəsiylə mərc oyunlarıyla yanaşı, müxtəlif növ ani lotoreyaları da bazara buraxdı. Nəticədə artıq uzun müddətdir ki, sadə vətəndaşlar asan yolla pul əldə etmək üçün "Poz, qazan" kimi lotoreyalara və bir sıra fərqli mərc oyunlarına pul yatırmaqla məşğuldurlar. Xüsusilə də "Misli" insanları şirnikləşdirmək üçün müxtəlif cəlbedici, azyaşlıların da izlədiyi müxtəlif televiziya proqramlarını, futbol qarşılaşmalarını öz təbliğat maşınına çevirir.
Bəs görəsən, bu şirkətlərin insanları bəlaya, pis vərdişlərə, uçuruma aparan qumar oyunlarının təbliğatının qarşısı niyə alınmır?
Pərviz Heydərov: Qumar oyunları yüksək iqtisadi rifah və şəffaflıq şəraitində qətiyyən çiçəklənə bilməz
Mövzu ilə bağlı iqtisadçı Pərviz Heydərov Bakıvaxtı.az-a açıqlamasında bildirib ki, qumar oyunları qeyri-leqal və çirkli biznes növüdür:
"Hər bir biznes fəaliyyəti növü daha çox gəlir əldə olunması məqsədi güdür. Hətta bunun üçün vergi və rüsumlardan yayınmaq kimi üsullara da baş vurulur. Bu məsələdə qanunvericilikdə olan boşluqlar da mühüm rol oynayır. "Topaz" və "Azərlotoreya"nın "Misli" kimi şirkətlərin qapalı qumar oyunları bazarına yol verməməsi üçün, ilk növbədə, kölgə iqtisadiyyatını aradan qaldırmaq, onun payını və təsir dairəsini azaltmaq lazımdır. Qumar oyunları, insan alveri və sair hallar yüksək iqtisadi rifah və şəffaflıq şəraitində qətiyyən çiçəklənə bilməz".
Üzeyir Şəfiyev: Bəzi sosial şəbəkə istifadəçiləri qanunvericiliyi bilmədiyinə görə insanları qumar oyunlarına cəb edirlər
Bəzi qadağan olunmuş fəaliyyət növlərinin onlayn platformalara bilərəkdən daşındığını qeyd edən sosioloq Üzeyir Şəfiyev Bakıvaxtı.az-a açıqlamasında vurğulayıb ki, bir sıra istifadəçilər internet resurslarından istifadə edərək, real həyatdakı hüquqazidd davranışlarını virtual aləmdə həyata keçirməyə çalışırlar. Qumar oyunları da bu qəbildəndir.
Onun sözlərinə görə, əslində bu oyunlarla bağlı həm hüquqi müstəvidə, həm də sosial müstəvidə mübarizə tədbirləri həyata keçirilir. Hətta bununla bağlı hüquqi tənzimləmə metodu mövcuddur:
"İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 401.1-ci maddəsində Azərbaycan ərazisində qumar oyunlarının təşkili və keçirilməsi ilə hüquqi məsuliyyət nəzərdə tutulub. Bu məsuliyyət fiziki, vəzifəli və hüquqi şəxslər üçün nəzərdə tutulub. Eyni zamanda ölkənin Cinayət Məcəlləsinin 244-cü maddəsində qumar oyunları ilə bağlı hüquqi məsuliyyəti özündə ehtiva edən müddəalar var. Həmçinin Cinayət Məcəlləsinin 525-ci maddəsində müvafiq müddəalar mövcuddur".
Ü.Şəfiyevin fikrincə, bəzi sosial şəbəkə istifadəçiləri qanunvericiliyi bilmədiyinə görə insanları qumar oyunlarına cəb edirlər.
"Bu məsələdə süzgəc mexanizmi tətbiq olunmayıb. Ona görə uşaq və yeniyetmələr də qumar oyunlarının qurbanına çevrilirlər. Nəticədə ailə böyük bir maliyyə itkisi ilə üzləşə bilir. Ona görə də valideynlər övladlarına maksimum diqqət etməli və sosial şəbəkələr platformalarından istifadəyə nəzarət etməlidirlər. Eyni zamanda yaxşı olar ki, sosial şəbəkələr və televiziya üzərindən sosial çarxlar vasitəsilə uşaq və yeniyetmələr bu mövzu ilə bağlı düzgün maarifləndirilsin", - deyə müsahibimiz bildirib.
Sosioloq təklif edir ki, uşaqları qumar oyunlarından uzaq tutmaq üçün orta məktəblərdə və internet resurslarında süzgəc mexanizmi tətbiq olunmalıdır. Hüquq-mühafizə orqanları da real həyatda olduğu kimi, virtual aləmdə də qumar oyunlarının təşkilatçılarına, reklamını təşkil edənlərə və təbliğatını aparan şəxslərə qarşı ciddi tədbirlər görsünlər.
İlahə Dadaşova: Narkotik asılılığı olan pasiyentlərimizlə qumar asılılığı olan azyaşlı pasiyentlərimizin sayı eyni səviyyədədir
Psixoloq İlahə Dadaşova isə Bakıvaxtı.az-a açıqlamasında mərc və qumar oyunlarının psixoloji təsirlərinə toxunub.
O bildirib ki, qumar asılılıqlar içərisində ən təhlükəlilərdən biridir. "Topaz", "Misli" kimi şirkətlərin fəaliyyəti isə bu asılılığın daha çox artmasına səbəb olub:
"Hazırda narkotik vasitə asılılığı olan pasiyentlərimizlə qumar asılılığı olan azyaşlı pasiyentlərimizin sayı eyni səviyyədədir və kifayət qədər çoxdur. Xüsusən də futbol oyunları üzərindən mərclərə qoşulan pasiyentlərimiz var. "Topaz", "Misli" və s bu kimi şirkətlərin fəaliyyəti vəziyyəti daha da qabardıb. Əvvəllər qumar oynamaq istəyənlər yollarını daha çətinliklə tapırdılarsa, indi daha açıq və rahat şəkildə bu oyunları oynaya bilirlər. Əvvəllər kimsə qumar oynamaq istəyəndə yer axtarışına çıxırdı və bir çox hallarda axtarış ərəfəsndə həvəsi ölürdü. Lakin indi ürəyindən qumar oynamaq keçən istənilən şəxs rahatlıqla bu oyunları tapa bilir".
İ.Dadaşovanın dediyinə görə, bəzi insanlar maddi-mənəvi sıxıntılardan qurtulmaq üçün qumara üz tutduğunu bildirir. Bəziləri isə problemi olmadan, sadəcə maraq üçün qumar oynamağa başlayır və zamanla onlarda asılılıq yaranır.
"Qumar kimi pis vərdişlərdən uzaq olmaq insanın özündən asılıdır. Bəzi insanlar elə düşünür ki, bir dəfə oynamaqla onlara heç nə olmayacaq. Halbuki mərc və qumar oyunları çox asanlıqla asılılıq yarada bilir. Xüsusən də azyaşlıları bu oyunlardan uzaq tutmaq üçün valideyn övladlarını ailə mühitind sevgiylə böyütməlidirlər. Valideyn diqqətindən, sevgisindən məhrum olan uşaqlar, həmçinin övlada aid hər şeyi valideyn özü həll etməyə çalışanda zamanla sərbəst mühitə düşən uşaq təsir altına tez düşməyə meylli olur", - deyə İlahə Dadaşova öz məsləhətlərini qeyd edib.
Gülşən Şərif
Xaliq Kazımov Dövlət Məşğulluq Agentliyinin səlahiyyətli şəxslərindən şikayətçidir...
Samux rayonu, Qarayeri qəsəbə sakini Kazımov Xaliq Abbas oğlu tərəfindən Hurriyyet.az saytının redaksiyasına şikayət məktubu daxil olub. Şikayətçi bildirir ki, 4 ildi Dövlət Məşğulluq Agentliyinə müraciət etsə də, ona heyvan verməmək üçün əllərindən gələni edirlər:
“Mən, Kazımov Xaliq Abbas oğlu yazaraq sizdən xahiş edirəm ki, problemimi işıqlandırasınız.
4 ildir Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin tabeliyində Dövlət Məşğulluq Agentliyindən cavab ala bilmirəm. Gəlib baxış keçirib, şəraitimlə tanış olublar. Sonra bildirdilər ki, sən gəlirlərini düzgün qeyd etməmisən. Hansı gəlirdən söhbət gedir, onu bilmirəm. Mənə imtina gəlməyib, sadəcə telefon vasitəsilə bildiriblər ki, gəlirlərimi düzgün qeyd etməmişəm. Halbuki, həyətimdə tut ağacı belə, yoxdur”.
Məsələ ilə bağlı Dövlət Məşğulluq İdarəsinin mətbuat katibi Əsmər Nəcməddinqızı ilə əlaqə saxladıq. O, bildirdi ki, Samux rayon sakini Kazımov Xaliq Abbas oğlunun müraciəti araşdırılıb: “Vətəndaş qoyunçuluq təsərrüfatı zərfi üzrə özünüməşğulluq proqramına müraciət edib. 05.12.2024-cü il tarixdə onun şəraitinin qiymətləndirilməsi məqsədilə ilkin monitorinq təşkil edilib. Monitorinq komissiyasının rəyinə əsasən X.Kazımov gəlirlərini düzgün bildirmədiyi üçün proqrama cəlbi məqbul hesab edilməyib”.
Jalə FAMİLQIZI
Sabahdan, yəni 5 fevraldan etibarən Rusiyada miqrantların "qara günləri" başlayır.
Belə ki, bu ölkədə qanunsuz miqrantların deportasiyasını nəzərdə tutan yeni qanun qüvvəyə minir. Həmçinin ölkəyə giriş-çıxış qaydalarının pozulmasına görə inzibati məsuliyyət tətbiq olunur. Əgər əvvəllər Rusiyaya daxil olub, 3 ay qaldıqdan sonra giriş-çıxış edərək yenidən qayıtmaq mümkün idisə, bundan sonra bu qayda ləğv olunur və miqrantlara yalnız 90 gün qalmaq icazəsi veriləcək. Bütün bunlar nəzərə alınaraq xeyli sayda azərbaycanlı miqrantın vətənə geri dönəcəyi gözlənilir.
Digər tərəfdən, Amerikadan da 709 azərbaycanlı miqrantın deportasiya ediləcəyi bildirilir. Bəs bu qədər miqrantın geri qayıdışı ölkədə hansı problemlərə səbəb ola bilər? Bu məsələ işsizlik səviyyəsinə təsir edəcəkmi?
TV Musavat-ın əməkdaşları bu sualla Bakı sakinlərinə müraciət edib, onların rəyini öyrənib.
Hazırladığımız videosorğunu təqdim edirik:
Azərbaycanda ümumi orta məktəb təhsili üç pillədən-ibtidai, ümumi orta və tam orta təhsildən ibarətdir.
Ölkədə ümumi orta məktəb təhsili, əsasən ümumtəhsil məktəblərində, xüsusi təmayüllü təhsil müsəssisələrində, gimnaziya, lisey, ilk və orta peşə-ixtisas məktəblərində, habelə kollec və ali təhsil müəssisələrinin nəzdində yaradılan məktəblərdə həyata keçirilir.
Azərbaycanda ümumi orta təhsil icbaridir. Tam orta təhsil ümumi orta məktəb təhsilinin hər üç pilləsini əhatə edən təhsil proqramlarının tam mənimsənilməsini nəzərdə tutur. Tam orta təhsil pilləsində təhsilin təmayülləşməsi təmin olunur və ümumi orta məktəb təhsilinin sonuncu pilləsi olaraq 10-11-ci sinifləri əhatə edir.
Qeyd edək ki, son vaxtlar ölkədə ümumi orta məktəb təhsili ilə bağlı dəyişikliyin olacağı barədə fikirlər səslənir. Belə ki, 10-11-ci siniflərin ödənişli olması gözlənilir.
Əgər bu layihə reallaşarsa, ölkədə “təhsilsizlər ordusu” yaranmayacaqmı?
Təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov “Cebheinfo.az”-a bildirib ki, orta ümumtəhsil məktəblərinin 10-11-ci siniflərində təhsilin ödənişli olması ilə bağlı fikirlər təhsil sistemində ciddi sosial və iqtisadi problemlərə səbəb ola bilər:
“Təhsil hər bir vətəndaş üçün fundamental hüquq hesab olunur və onun əlçatan olması dövlətin əsas öhdəliklərindən biridir. Əgər bu layihə reallaşarsa, aşağı və orta gəlirli ailələrin övladları üçün təhsilin davam etdirilməsi çətinləşəcək və nəticədə ölkədə kütləvi təhsilsizlər ordusu yaranacaq.
Azərbaycanda təhsil sistemi konstitusiya ilə tənzimlənir və təhsilin hamı üçün əlçatan olması təmin edilməlidir. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 42-ci maddəsinə əsasən, hər kəsin təhsil almaq hüququ var və dövlət ümumi orta təhsilin icbari və pulsuz olmasını təmin etməlidir. Bu halda, 10-11-ci siniflərdə təhsilin ödənişli olması bu prinsiplərə zidd ola bilər. Eyni zamanda, “Təhsil haqqında” Qanunun 5-ci maddəsinə görə, dövlət hər kəsə təhsil almaq üçün bərabər şərait yaratmalıdır”.
Ekspertin sözlərinə görə, əgər bu layihə tətbiq olunarsa, onun nəticələri bir sıra problemlərə yol aça bilər:
“Birinci, aşağı və orta gəlirli ailələrin övladları təhsili yarımçıq qoymağa məcbur olacaq. Bu isə əmək bazarında kifayət qədər savadlı və peşəkar kadrların sayının azalmasına səbəb olacaq. Statistik məlumatlara əsasən, hazırda Azərbaycan əhalisinin 35%-i yoxsulluq həddinə yaxın yaşayır. Əgər ailələrin təhsilə əlavə maliyyə xərcləri çıxarsa, bu, təhsildən yayınma hallarını artıracaq.
İkincisi, ölkədə erkən yaşda əmək bazarına qoşulan və qeyri-rəsmi çalışan gənclərin sayı artacaq. 10-11-ci siniflərdə təhsil ala bilməyən yeniyetmələr iş tapmaq üçün bazara daxil olmağa çalışacaq, lakin onların bilik və bacarıqları yetərsiz olduğu üçün əmək bazarında qeyri-rəsmi və aşağı maaşlı işlərdə çalışacaqlar. Bu isə həm gənclərin sosial təminatsızlığına, həm də gələcəkdə savadsız işçi qüvvəsinin artmasına səbəb olacaq.
Üçüncüsü, ali təhsil müəssisələrinə qəbul olan abituriyentlərin sayı əhəmiyyətli dərəcədə azalacaq. Azərbaycanda universitetlərə qəbul olan abituriyentlərin əksəriyyəti məhz ümumi orta təhsilin tam kursunu bitirənlərdir. Əgər 10-11-ci siniflər ödənişli olarsa, ali təhsil almaq istəyənlərin sayı kəskin şəkildə azala bilər”.
Bu, həm ali təhsil sisteminə mənfi təsir edəcək, həm də ölkədə ali təhsilli kadrların sayının azalmasına gətirib çıxaracaq.
Dördüncüsü, bu sistem tətbiq olunarsa, cəmiyyətin təhsil baxımından daha çox sosial təbəqələşməsinə səbəb olacaq. Yüksək gəlirli ailələrin övladları təhsillərini davam etdirə biləcək, aşağı gəlirli ailələrin uşaqları isə məcburən məktəbdən kənar qalacaq. Bu isə gələcəkdə sosial bərabərsizliyi daha da dərinləşdirəcək”.
Ekspert deyir ki, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə orta təhsil pulsuz və icbaridir:
“Məsələn, Finlandiya, Almaniya və Fransa kimi ölkələrdə dövlət yalnız icbari təhsili deyil, eyni zamanda məktəb materiallarını, dərslikləri və hətta bəzi hallarda məktəb yeməklərini də təmin edir. Finlandiya modelində təhsilin hər kəs üçün pulsuz olması onun keyfiyyətinin artırılması ilə paralel həyata keçirilir. Bu ölkədə orta məktəbdə təhsilin pulsuz olması təhsil bərabərliyini qorumaq üçün əsas strategiya hesab edilir. Digər tərəfdən, ABŞ və Böyük Britaniya kimi ölkələrdə dövlət məktəbləri pulsuz fəaliyyət göstərsə də, özəl məktəblər ödənişli təhsil təklif edir. Lakin bu ölkələrdə hər kəs üçün pulsuz dövlət məktəblərində tam orta təhsil almaq imkanı mövcuddur.
Azərbaycanda orta təhsilin ödənişli olması ciddi sosial və iqtisadi risklər yarada bilər. Əgər məqsəd dövlət büdcəsinə əlavə gəlir gətirməkdirsə, bu, təhsildən yayınma faizini artıraraq əks nəticələrə səbəb ola bilər”.
K.Əsədovun fikrincə, digər tərəfdən, əgər bu addım təhsilin keyfiyyətini artırmaq məqsədi daşıyırsa, bunun daha effektiv yolları var:
“Keyfiyyətin artırılması üçün müəllimlərin maaşlarının yüksəldilməsi, məktəblərin maddi-texniki bazasının təkmilləşdirilməsi və yeni təhsil metodlarının tətbiqi daha məntiqli addım ola bilər. Ödənişli təhsilin tətbiq edilməsi əksər ailələr üçün maliyyə yükünü artıracaq və bu da təhsil sistemində bərabərsizlik yaradacaq. Bu layihə reallaşarsa, orta məktəb təhsilində davamiyyət faizi kəskin şəkildə aşağı düşəcək və nəticədə savadsızlıq problemi ilə qarşılaşa bilərik. Əgər dövlətin təhsil sahəsində islahat keçirmək niyyəti varsa, bu, daha inklüziv və hamının təhsil ala biləcəyi model əsasında qurulmalıdır. Əks halda, ölkədə təhsilsiz gənclərin sayı artacaq, bunun uzunmüddətli sosial və iqtisadi fəsadları olacaq”.
Millət vəkili Siyavuş Novruzov Milli Məclisin 2025-ci il yaz sessiyasının ilk plenar iclasında Azərbaycanda Amnitsiya Aktının qəbulu ilə bağlı təkliflə çıxış edib. O bildirib ki, parlament təşəbbüs göstərib Müstəqillik Gününədək belə bir Amnistiya Aktını işləyib hazırlaya bilər.
“Əfv sərəncamları olur, amma Amnistiya Aktının əhatə dairəsi daha genişdir. Xüsusilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü uğrunda döyüşüb sonradan səhvə yol verən insanlar var ki, indi də həbsdədirlər. Bu Amnistiya Aktının qəbulu onları da sevindirər”, - S.Novruzov qeyd edib.
Bəs, ölkəmizdə Amnistiya Aktının sözügedən tarixədək qəbulu gözlənilirmi?
Mövzu ilə bağlı Bizim.Media-ya danışan millət vəkili Arzuxan Əlizadə bildirib ki, Aktın qəbul olunması istisna edilmir.
“Məlum olduğu kimi, Prezident İlham Əliyev 2025-ci ili suverenlik və konstitusiya ili elan edib.
Bu amilləri nəzərə alaraq, Amnistiya aktının qəbul ediləcəyi istisna edilmir. Mütəmadi olaraq bu məsələ gündəmə gətirilir. Əfv Komissiyası mövcuddur və nümayəndələr davamlı olaraq toplanır, müzakirələr aparır, əldə olunan məlumatlar ölkə başçısına təqdim edilir və həmin şəxslər barədə əfv sərəncamları inzalanmış olur".
Onun sözlərinə görə, Akt əfv sərəncamından fərqli olaraq daha geniş spekteri əhatə edir:
“Əfv sərəncamları konkret şəxslərə şamil olunur. Konkret olaraq ayrı-ayrı cinayət əməllərinə görə məsuliyyətə cəlb edilmiş şəxsləri əhatə edir. Amnistiya isə daha çox məhkuma aiddir. Bu səbəbdən də sözügedən Aktın təbliğ edilməsi ilə bağlı təkliflər zaman- zaman gündəmə gətirilir”, - deyə o qeyd edib.
İşçilərlə bağlanmış Əmək müqaviləsinin ləğvi zamanı - Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 75-ci müqaviləsində nəzərdə tutulan aşağıdakı hallar nəzərə almalıdırlar:
1.Tərəflər əmək müqaviləsi bağlayarkən ona xitam verilməsinin AR-sıƏmək Məcəlləsində nəzərdə tutulan hallarından fərqli olan əlavə hallarını müəyyən edə bilərlər.
2. Əmək müqaviləsində, ona xitam verilməsi barədə tərəflərin qarşılıqlı razılığılə aşağıdakı əlavə hallar nəzərdə tutula bilər:
Tərəflərin qarşılıqlı razılığı;
Səhhəti ilə əlaqədar olaraq işçinin müvafiq vəzifədə (peşədə) çalışması sağlamlığı üçün təhlükəli olduğu barədə tibb müəssisəsinin müvafiq rəyinə görə; əmək funksiyasının müəyyən müddətdə icrası zamanı müvafiq iş yerində peşə xəstəliyinə tutulmanın yüksək ehtimalı olduğu halda; işin və ya göstərilən xidmətlərin həcminin azalması ilə əlaqədar müəyyən dövr keçdikdən sonra işçi ilə hökmən yenidən əmək müqaviləsi bağlayacağı şərti ilə işəgötürən yazılı formada (kağız daşıyıcıda və ya elektron informasiya sistemi vasitəsilə) məcburi öhdəlik götürdükdə, AR Əmək Məcəlləsində qeyd tələblərinə əməl edilməklə tərəflərin müəyyən etdiyi digər hallarda.
3.Əmək müqaviləsinə xitam verilməsinə dair tərəflər onların şərəf və ləyaqətini alçaldan, Əmək Məcəlləsin də nəzərdə tutulan hüquqlarını məhdudlaşdırmağa yönəldilən şərtlər müəyyən edə bilməzlər.
4.AR Əmək Məcəlləsinin 75-ci maddəsindən sui-istifadə hallarına yol verilməsi, AR-sı Əmək Məcəlləsinin tələblərinin pozulmasıdır və məsuliyyət yaradır.
Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsinin 75-ci maddəsindən 3 əsas tələbi vardır:
Tərəflər Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi ilə tənzimlənməyən şərtlərl barədə razılığa gələ bilərlər.
Tərəflər əmək müqaviləsi bağlayarkən ona xitam verilməsinin AR-nın Əmək Məcəlləsi ilə nəzərdə tutulan hallarından fərqli olan əlavə hallarını müəyyən edə bilərlər.
Tərəflər arasında hər hansı bir əlavə hallar müəyyən edilərkən, İşçilərin əmək hüquqları məhdudlaşdırıla bilməz.
Azer Quliyev
TEREF