Ekspert: “İnklüziv təhsil sahəsində biz 20 ildən artıqdır ki, yerimizdə sayırıq”

Son iki onillikdə ölkəmizdə əlillər üçün bərabər imkanların yaradılmasından çox danışılır. Amma onların çoxu hələ də maneəsiz mühit olmadığı üçün cəmiyyətdən təcrid olunub. Bəzi infrastruktur yaradılıb, lakin əsasən şəhərin mərkəzində və hətta bu, həmişə istifadəyə yararlı deyil.

Nəqliyyat problemləri də həllini tapmayıb. Xüsusi təhsilə ehtiyacı olan uşaqlar, illər əvvəlki həmyaşıdları kimi, əsasən ya xüsusi məktəblərdə, ya da evdə təhsil alırlar. Nəticədə, onlar ictimailəşmir, ehtiyac duyduqları bacarıq və təhsili almırlar ki, bu da onların müstəqil yetkin həyatına mane olur.

Azərbaycanda sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların ümumi təhsil sisteminə daxil edilməsinə yönəlmiş layihələr uzun müddətdir ki, həyata keçirilir. 2005-ci ildə Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikasında xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün 2005-2009-cu illər üçün təhsilin təşkilinin İnkişaf Proqramı əsasında, pilot layihə çərçivəsində bəzi şəhərlərdə inklüziv siniflərin təşkilinə başlayıb.

2015-2016-cı tədris ilində Təhsil Nazirliyi UNİCEF ilə birgə “İbtidai təhsil səviyyəsində inklüziv təhsilin tətbiqi” layihəsinin icrasına başlayıb. 2017-ci ildə “Azərbaycan Respublikasında sağlamlıq imkanları məhdud şəxslər üçün inklüziv təhsilin inkişafına dair 2018-2024-cü illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiq edilib və bu, BMT kimi beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən müsbət qiymətləndirilib.

İnklüziv təhsil bütün şagirdlərə fayda verir. Onlar özlərindən fərqli olanlarla ünsiyyət qurmağı, daha tolerant və empatik olmağı öyrənirlər. Son vaxtlar məktəblərdə inklüziv siniflərin sayı artmaqdadır, lakin belə təhsil hələ də ehtiyacı olanların yalnız kiçik bir hissəsinə çatır. Belə ki, bu tədris ilinə paytaxtın 18 ümumi təhsil müəssisəsindən 160-a yaxın şagird cəlb olunub. Bu barədə Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsindən bildirilib ki, bu təhsil növü fiziki qüsurlu uşaqlarla sağlam uşaqların birgə təhsil almasına şərait yaradır.

Azərbaycanda Əlillərin Müstəqil Yaşam Mərkəzinin sədri Aydın Xəlilov mövzuya dair AYNA-ya təəssüf hissi ilə deyib ki, ölkədə heç bir QHT bununla bağlı layihə həyata keçirmir: “Bu, yalnız Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. Məndə olan məlumata görə, inklüziv siniflər çox azdır və ora yalnız yüngül formada əqli qüsurlu uşaqlar qəbul olunur. Əgər Bakıda cəmi 160 şagird belə təhsil alırsa, bu, çox az rəqəmdir, amma bu gün Azərbaycanda 70 minə yaxın qeydiyyatda olan var, qeydiyyatdan keçməyənləri götürsək, 100 mindən çox belə uşaq ola bilər”.

Ekspertin fikrincə, respublikada inklüziv təhsilin inkişafı prosesi 2002-ci ildən başlayıb: “O vaxtdan bəri dövlət proqramı çərçivəsində işlər aparılsa da, bütün ölkə üzrə təhsil müəssisələrinin əhatə dairəsinin genişləndirilməsinə töhfə verəcək qanunvericilik bazası və ya aktlar yoxdur. Deyə bilərik ki, biz bu sahədə 20 ildən artıqdır yerimizdə sayırıq və bu, kifayət qədər uzun müddətdir. Müvafiq kadrların hazırlanması, eləcə də bütün siniflərin və məktəb ərazisinin uyğunlaşdırılması çoxdan zəruri idi. Pedaqoji kollektivlə işləməklə yanaşı, bütün məktəblilərlə, eləcə də onların valideynləri ilə işləmək lazımdır”.

“İnklüziv təhsilin müəyyən qaydaları var ki, onlara əməl edilməlidir. Buna nail olmaq üçün çox iş görülməlidir, xüsusən də əlilliyi olan tələbələrin oxuduqları yerə və geri qayıda bilmələri üçün əlçatan mühit və nəqliyyat təşkil edilməlidir. Məktəb auditoriyasını da maarifləndirmək lazımdır, çünki uşaqlar hər gün müəyyən məsafə qət etməli, yol boyu müxtəlif insanlarla görüşməli olacaqlar. Və onlar heç kimin təhqir və lağ obyektinə çevrilməməlidirlər”, - deyə Xəlilov bildirib.

Onun sözlərinə görə, indiyədək Azərbaycanda bu qəbildən olan bütün pilot layihələr məktəblərin birinci mərtəbələrində həyata keçirilib: “Bu, o deməkdir ki, söhbət əsasən ibtidai siniflərdən gedirdi. Bu illər ərzində əlilliyi olan yetkinlik yaşına çatmayanların inklüziyasının ümumi əhatə dairəsi 500 nəfəri ötməyib. Normal orta ümumi təhsil almadan belə uşaqlar kollec və universitetlərə daxil ola bilməzlər. Bu, o deməkdir ki, onların iş tapmaq imkanlarına tam çıxışı olmayacaq. İnkişaf etmiş, həqiqətən də bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əqli qüsurlu vətəndaşların təhsil almaq, kurslarda iştirak etmək hüququ var və onların məşğulluğu ilə dövlət məşğul olur. Eyni şey bizdə də tətbiq olunmalıdır”.

Müəllif: Elya Belskaya
ayna.az

Beyləqan rayonu, Aşkalar kənd sakini Qarayev Elşən Dayandur oğlu tərəfindən “Hürriyyət” qəzetinin redaksiyasına şikayət məktubu daxil olub. Şikayətçi iddia edir ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin əməkdaşları onun evinə baxış keçirən zaman qonşuya məxsus heyvana görə ona imtina cavabı veriblər:

“Mən, Qarayev Elşən Dayandur oğlu, bildirirəm ki, sosial yardım almaq üçün dəfələrlə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə müraciət etmişəm. İlk dəfə müraciət edəndə imtina cavabı verdilər. Daha sonra yenidən müraciət etdim. Adıma heç bir mal-mülk yoxdur. Torpağa görə də 8 aydır vergi ödəyirəm. Yaşayışım, evim göz qabağındadır.

May ayının 20-dən gəlib baxış keçirməlidirlər, hələ də gələn yoxdur. Nazirliyin 142 "qaynar xətti"nə zəng vurdum, dedilər ki, səbrli ol.

Evimin hasarı yoxdur, bu səbəbdən də qonşunun mal-qarası bəzən həyətə keçir. Bu, imtina üçün səbəb olmamalıdır. Bunun adı ancaq "kasıba sosial yardım vermirəm" deməkdir. Heyvan saxlayan adamın həyətində onlar üçün yeri də olmalıdır. Belə haqsızlıq olmaz, axı”.

Jalə FAMİLQIZI

Redaksiyadan: Qarşı tərəfin mövqeyini dərc etməyə hazırıq.

Bu ilin yanvar-may aylarında Azərbaycanda daşınmaz əmlak üzərində 154 337 mülkiyyət hüququnun qeydiyyatı aparılıb.

İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Əmlak Məsələləri Dövlət Xidməti xəbər verir ki, bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 32,45 faiz azdır. 5 aylıq göstəricinin 23 989-u (15,5 %) ilkin, 130 348-i isə (84,5%) isə təkrar qeydiyyatın payına düşüb. Bunlar isə 1 il əvvələ nisbətən müvafiq olaraq 31,4 % və 32,6 % azdır. Yanvar-may aylarında fərdi yaşayış və bağ evi üzərində 24 355, mənzil üzərində 34 094, torpaq sahəsi üzərində 91 749, qeyri-yaşayış binası üzərində 1 357, qeyri-yaşayış sahəsi üzərində 3 345, əmlak kompleksi üzərində 321, çoxmərtəbəli yaşayış binası üzərində isə 16 mülkiyyət hüququnun dövlət qeydiyyatı aparılıb. Bu dövrdə qeydiyyata alınan mülkiyyət hüquqlarının 39 177-si Bakının, qalan hissəsi isə bölgələrin payına düşüb. 5 ay ərzində 114 705 texniki pasport tərtib edilib, 29 311 ipoteka müqaviləsi qeydiyyata alınıb.

Qeyd edək ki, son vaxtlar ölkədə sənədsiz evlərə çıxarışların kütləvi veriləcəyi ilə bağlı məlumatlar yayılmasına baxmayaraq, hələ də 500 mindən artıq fərdi həyət evinin çıxarışsız olduğu bildirilir. Daşınmaz əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun qeydiyyatının azalması nə ilə bağlıdr?

Daşınmaz əmlak məsələləri üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev “Cebhe.info”-ya bildirib ki, daşınmaz əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun qeydiyyatı dedikdə çıxarış nəzərdə tutulur:

“Hazırda göstərilən rəqəmlər təkrar alqı-satqı, təkrar özəlləşmələrlə bağlıdır. Yəni bir vətəndaş çıxarışlı binada ev alıb, alqı-satqı edib, yenidən sənədləri təqdim edib çıxarış alıb. Hazır çıxarışların təkrar verilməsi, bir də ilkin çıxarışların verilməsi var. Bunlar ümumi olaraq statsitikada çıxarışların verilməsi kimi göstərilir”.

O bildirib ki, hazırda daşınmaz əmlak bazarında bir durğunluq hökm sürür:

“Bu baxımdan təkrar alqı-satqı bazarında da vəziyyət ürəkaçan deyil. Yəni əmlak bazarı mövsümi olaraq bir az dayanıb. Həm də sənədsiz evlərin sənədləri elə sürətlə verilmir ki, bu da bir göstərici olsun”.

Ekspertin sözlərinə görə, həyət evlərinin alıcıları çoxalır:

“Ancaq satılan həyət evlərinin böyük əksəriyyətinin çıxarışı yoxdur. Çıxarış olmayanda rəsmi statistikada göstərilə bilmir. Eləcə də çıxarışı olmayan torpaqlarda fərdi həyət evi tikmək qadağan olunub və kommunal xətlərin çəkilməsinə icazə verilmir. Alqı-satqı olunan həyət evlərinin böyük əksəriyyətinin çıxarışı olmadığına görə onlar rəsmi rəqəmlərlə göstərilə bimir. Evləri bir-birinə etibarnamə və yaxud ilkin alqı-satqı yolu ilə satdıqları üçün statistikası aparıla bilmir və buna görə də rəqəmlər aşağı olur”.

Kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlarda tikilən bəzi evlərə çıxarış almaq mümkün olacaq.

Əmlak məsələləri üzrə ekspert Elnur Fərzəliyev bildirib ki, Bakıda və Abşeron rayonunda 100 minlərlə sənədsiz ev var ki, bunun da əsas səbəbi torpaqların kənd təsərrüfatı təyinatlı olmasıdır.

Ekspert onu da əlavə edib ki, yeni qanun layihəsində bir sıra normativ aktlar da nəzərə alınmalıdır.

Bu qayda daha öncə kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlarda tikilən evlərə şamil olunmurdu.

Elnur Fərzəliyev qeyd edib ki, həmin evlərin sənədləşdirilməsi ilə bağlı birmənalı olaraq torpaqlarda təyinat dəyişikliyi olmalıdır. Yaxud həmin daşınmaz əmlak sahəsinə amnistiya verilməlidir.

O vurğulayıb ki, bələdiyyələr tərəfindən satılan torpaqlardakı tikililər də sənədsiz qala bilər.

Yeni layihəyə əsasən gələn aydan bələdiyyə sərəncamları ilə bağlı yeni portal fəaliyyətə başlayacaq. Yəni bələdiyyə sənədi ilə ev alan və ya tikən şəxslər portala daxil olub qeydiyyatdan keçməklə evinə çıxarış ala biləcəklər.

Ətraflı süjetdə:

DSMF-ə “işləməyən”lə “işləməyən pensiyaçı kateqoriyası” anlayışının fərqini anladan olacaq?

Azərbaycan Respublikası dövlətinin qanunverici hakimiyyəti 13 may 2022-ci il tarixli, 530-VIQD nömrəli Qanunla “Əmək pensiyaları haqqında” qanuna yeni məzmunda 37.3.2-1 maddəsi əlavə edib : “Bu Qanunun 20-ci maddəsinə uyğun olaraq əmək pensiyasına əlavə təyin edilmiş şəxslərin əmək pensiyasının sığorta hissəsinin bu Qanunun 37.3.1 və 37.3.2 maddələrinə uyğun olaraq yenidən hesablanması onların və ya ailə başçısını itirmiş üzvünün MÜRACİƏTİ əsasında bu Qanuna uyğun olaraq həyata keçirilir”.

Qanuna əlavənin qəbulundan 2 il keçib, amma Qanunun 20-ci ( “Qulluq stajına görə əmək pensiyasına əlavələr” ) maddəsinə əsasən, pensiya alan şəxslərin təminatını həyata keçirən DSMF-in Xüsusi Şərtlərlə Təyinat üzrə Mərkəzi Filialı (XŞTMF) əlavənin Qarabağ əlillərinə, şəhid ailələrinə tətbiqinə anlaşılmaz bəhanə ilə qadağa qoyub. İşləyən pensiyaçının işlədiyinə görə pensiyasının 37.3.2-1 maddəsinə əsasən yenidən hesablanması ilə Filala müraciətinə “işi davam etdirdiyinə” görə imtina edilir. Absurdluğa baxın, qanunverici işləyən, işi davam etdirən pensiyaçıların pensiyalarının bu işləməyə, davam etdirməyə görə yenidən hesablanmasını aktlaşdırır, icra etməli orqan imtina edir ki, işləməkdə davam edir !(??) 2 ildir nə ali dövlət hakimiyyəti, hüquq orqanları, nə Maliyyə Nazirliyi, nə Hesablama Palatası, nə Ombudsman bu anlaşılmaz maliyyə-hüquq pozuntusuna, dövlət büdcəsi ilə məmur cibinin dəyişik salınmasına görə tədbir görür. Hamı əlil, qazi, şəhid pensiyalarından rüşvətini alıb susur. Hətta ƏƏSM naziri Sahil Babayevin işləyən pensiyaçıların pensiyalarının özlərinin müraciəti olmadan, yəni proaktiv qaydada yenidən hesablanacağını mediya bildirməsi də yardıma çatmır. DSMF-in pensiya təminatı departamenti dövlətin, nazirin yox, XŞTMF-nin dediyini QANUN sayır.

Hazırda Milli Məclisdə dövlət büdcəsinin müzakirələri gedir. Fikrimizcə, qanunverici qəbul etdiyi qanunun icrasını pensiya orqanından sorğulamağa borcludur. Birincisi, qəbul olunan qanunun icrası , Konstitusiyanın 149-cu maddəsinə görə, hamıya məcburidir. İkincisi, qanunların icrasına və tətbiqinə nəzarəti , Konstitusiyanın 133-cü maddəsinə görə, prokurorluq həyata keçirir. Ən başlıcası, MM-in özünün Hesablama Palatası büdcənin düzgün təyinatını yoxlayan qurumdur. Bəs nəyə görə prokurorluq, maliyyə , büdcə nəzarəti qurumları 2 ildir DSMF məmurlarına “işləməyən pensiyaçı” ilə “işləməyən pensiyaçı kateqoriyası” anlayışlarının ayrıntısını-fərqini anlada bilmirlər?

Bir daha nəzarətedici qurumların etmək istəmədiyini DSMF-in pensiya təminatına cavabdeh məmurlarının diqqətinə çatdırırıq. Ümumiyyətlə, “kateqoriya”nın fəlsəfədə, riyaziyyatda, linqvistikada , pedaqogikada öz anlamları var. Qısa desək, kateqoriya qrup, dərəcə, çoxluq, cəm ... anlamına gəlir. Məsələn, “ahıllar”, “əlillər”, “işçilər”, “işsizlər”, “sənətçilər”, “əmək pensiyaçıları” kateqoriyaları. Bu “əmək pensiyaçıları” kateqoriyasının özü də bir neçə kateqoriyaya ( əlilliyə, yaşa, ailə başçısını itirməyə görə) bölünür. Bir də var, əlilliyə və yaşa görə işləməyən əmək pensiyaçıları kateqoriyası. Hazırda qadınların 63,5, kişilərin 65 yaşı olduqda işləməyən əmək pensiyası kateqoriyasına aid edilirlər. Bu kateqoriyaya keçəndən sonra işlərini davam etdirənlərin pensiyası “Əmək pensiyaları haqqında” qanunun 37.3.1 maddəsinə uyğun olaraq 6 ildən bir AVTOMATLAŞDIRILMIŞ qaydada yenidən hesablanır. 37.3.2 maddəsinə görə, əlilliyə görə pensiya təyin edilmiş şəxs İŞLƏMƏKDƏ DAVAM EDƏRSƏ, onun pensiya təyin olunduqdan, yaxud əmək pensiyası BU MADDƏYƏ əsasən yenidən hesablandıqdan işləməyən əmək pensiyaçısı KATEQORİYASINA keçdiyi tarixədək olan dövr üzrə toplanan PENSİYA KAPİTALINA və həmin kateqoriyaya keçdiyi tarixdəki yaşına müvafiq tələb olunan SIĞORTA STAJINA əsasən ...AVTOMATLAŞDIRILMIŞ qaydada ( qulluq stajına görə pensiya alanlarınkı MÜRACİƏTLƏRİ əsasında) yenidən hesablanır. Bəs niyə DSMF-in pensiya təminatına cavabdeh qurumları “işləməyən əmək pensiyaçısı” kateqoriyasını qəsd-qərəzlə işləməyi dayandırmaq kimi qəbul edib, qazi, şəhid ailələrinin pensiyalarını MÜRACİƏTLƏRİ əsasında yenidən hesablamaqdan imtina edirlər? Necə olur, işləyən adi şərtlərlə pensiyaçıların işləməyən pensiyaçı kateqoriyasına , yəni 63,5 və 65 yaşına keçəndən sonra pensiyaları 6 ildən bir AVTOMATLAŞDIRILMIŞ qaydada yenidən hesablanır, amma qulluq stajına görə, yəni xüsusi şərtlərlə pensiyaçıların işi davam etdirmələri MÜRACİƏTLƏRİ əsasında yenidən hesablanmaya əsas vermir? Necə olur adi şərtlərlə pensiyaya çıxıb, işi davam etdirənlərdən işi dayandırmaq tələb olunmur, pensiyaları yenidən avtomatik hesablanır, amma xüsusi şərtlərlə pensiyaçılardan tələb olunur? Bu ayrı-seçkilik qərəzdən, mənimsəmədən özgə nədən qaynaqlana bilər? Absurdluğa baxın, pensiyaçı ölənə kimi işləyirsə, belə çıxır, öləndən sonra pensiyası yenidən hesablanmalıdır? Hələ ki bu absurdluq sürür. Haçan dayanacağı da bilinmir.
Məğrur Bədəlsoy
Əlaqədar təşkilatlkarın cavab haqqını tanıyırıq!
TEREF

Hazırda 2024-cü ilin büdcə dürüstləşməsi ilə bağlı parlamentdə müzakirələr davam edir. Amma bəzi hallarda hansısa sosial ödənişlərin azaldılacağı ilə bağlı əsassız fikirlər yayılır. Heç bir halda burada sosial ödənişlərin azalmasından söhbət getmir.

TEREF Teleqraf.com-a istinadən xəbər verir ki, bunu Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsi üzvü, deputat Vahid Əhmədov deyib.

O qeyd edib ki, işsizlikdən sığorta fondu və sığorta halları mövcuddur:

“Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcəsində öhdəliklər yerinə yetirilmədikdə dövlət büdcəsindən transfertlər edilir. 2024-cü ildə də büdcədən transfertlər olunub. İndi əməkhaqqları müəyyən qədər artırılıb. Orta aylıq əməkhaqqı 980 manatdan 990 manata yüksəlib. Bu artım da əlavə vəsaitin daxil olmasına səbəb olub”.

Millət vəkili bildirib ki, daxil olan əlavə vəsait 190 milyon manata yaxındır:

“Onun 160 milyon manatı transfertin bağlanmasına, 30 milyon manatın 25 milyonu pensiyaların artırılmasına əlavə kimi verilir. Qalıq 5 milyon manat isə daxili məsələlərin həllinə, ştat vahidi və digər işlər üçün nəzərdə tutulur. Konkret məsələ məhz bu cürdür. Ona görə də, hansısa sosial azalmalardan söhbət gedə bilməz”.

Vahid Əhmədova görə, 2024-cü ilin dövlət büdcəsi təsdiq edilərkən daha çox diqqət sosial sahəyə yönəlib:

“Bu ilin büdcəsində 15 milyard manata yaxın vəsait, təxminən büdcənin 43 faizi sosial sahə üçün nəzərdə tutulub. Burada pensiyaların, əməkhaqqının, müavinətlərin artımı, şəhid ailələri və qazilər üçün ödənişlər əksini tapıb. Hazırda millət vəkillərinin də ən çox səsləndirdiyi məsələ müharibə veteranlarına ödənilən 80 manatın artırılması ilə bağlıdır. Milli Məclisin komitə və plenar iclaslarında bu təklif səslənib”.

İyulun 1-dən taksilərlə bağlı yeni tələblərin qüvvəyə minəcəyi ilə bağlı artıq taksi şirkətləri indidən tədbirlər görməyə başlayıblar. Buna görə də təklif kəskin azalıb, tələb isə artıb. Bu, həm qiymətləri qaldırıb, eyni zamanda, taksilər də qəhətə çıxıb – sifariş verənlər uzun müddət gözləməyə məcbur olur.

Axar.az xəbər verir ki, taksilərlə bağlı bu problem ictimai nəqliyyata axını artırsa da, burada da problem özünü göstərir. Belə ki, bəzi marşrut avtobuslarının intervalı 30-40 dəqiqəyə qalxır və səhər saatlarında ciddi narahatlıq yaranır. Xüsusən işə tələsənlər üçün bu, əhəmiyyətli problemə çevrilir.

Hazırda yay aylarıdır, ali və orta məktəblərdə tədris dayanıb, həmçinin məzuniyyət dövrüdür, işçilərin də sayı azalıb. Bu vəziyyətin məktəblər açılanda və insanlar məzuniyyətdən qayıdanda hansı sıxlığa və gərginliyə səbəb olacağını təsəvvür etmək çətin deyil.

Azərbaycan Yerüstü Nəqliyyat Agentliyinin (AYNA) mətbuat katibi Tural Orucov saytımıza açıqlamasında bildirib ki, narazılıq edilən 3, 33 və digər marşrut avtobuslarının bu qədər gecikməsinin səbəbi günün pik saatlarında, yəni səhər və axşam avtobusun keçdiyi küçə və prospektlərdə müşahidə edilən nəqliyyat sıxlığıdır:

“Sıxlıq avtobusların hərəkətinə maneə yaradaraq intervalların artmasına səbəb olur. Məsələn, 3 nömrəli müntəzəm marşrutda sərnişin tələbatına uyğun olaraq 22 avtobus 5-6 dəqiqəlik intervalla fəaliyyət göstərir. Paytaxtın bəzi küçələrində aparılan təmir işləri və nəqliyyat vasitələrinin hərəkətinin həmin küçələrdə məhdudlaşdırılması səbəbindən 3 nömrəli avtobusun da cədvəl üzrə nizamlı fəaliyyətində pozuntular, hərəkət intervalında gecikmələr müşahidə edilir”.

Maraqlıdır, yayda, nəqliyyata daha az ehtiyac duyulan zaman sıxlıq səbəbindən gecikən marşrutlar payızda hansı intervalla işləyə biləcəklər?