ABŞ-da kimin prezident seçiləcəyindən asılı olaraq Ukraynanı yeni reallıq gözləyə bilər. Seçkiyə iki ay qaldığı bir zaman nə Tramp, nə də Harris seçki kampaniyası Ukrayna ilə bağlı ətraflı plan təqdim edib.

Ukraynanın qədim paytaxtı böyük güclərin istək və ya həvəsləri nəticəsində ortada qalmağın nə olduğunu yaxşı bilir. Buna görə də təhlilçilər prezident Donald Trampın ikinci prezidentlik ehtimalına müxtəlif mövqelərdən baxırlar.

Oleksiy Melnik, Razumkov Mərkəzinin təhlilçisi: “Üstünlükdə olan fikir odur ki, Trampın Ağ Evə qayıdışı Ukrayna üçün yaxşı ssenari deyil. Bununla bərabər, bəziləri daha ehtiyatlıdır və vəziyyət “o qədər də pis olmaya bilər” deyir.”

Tramp müharibəyə sürətli şəkildə son qoyacağını deyir. Amma onun seçki yoldaşı JD Vans bir dəfə Ukraynanın onu maraqlandırmadığını deyib.

Trampı da Baydeni də yaxşı tanıyan ukraynanılar Kamala Harrisin potensial prezidentliyi haqda nə düşünməli olduqlarını da bilmirlər.

Harris Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski ilə görüşüb və aparıcı transatlantik sammitlərdə Baydeni təmsil edib. Amma təşviqat görüşlərində Harris Ukrayna haqda az danışıb. O da Trampdan necə fərqləndiyini demək üçün.

Kamala Harris, Demokratların prezidentliyə namizədi: “O Putini bizim tərəfdaşlarımızı işğal etməyə həvəsləndirib. Deyib ki, nə istədiyini edə bilər. Rusiya Ukraynaya hücum etməkdən beş gün öncə mən prezident Zelenski ilə görüşdüm və Rusiyanın hücumu haqda xəbərdalıq etdim. Mən Putinin aqressiyasına qarşı müdafiə üçün 50 ölkənin cavabının səfərbər olunmasına yardım göstərdim. Və prezident kimi mən Ukrayna və bizim NATO müttəfiqlərimizin yanında möhkəm duracam.”

Təhlilçilər Harrisin böyük ehtimalla Baydenin Ukraynaya dəstək xəttini davam edəcəyini, Trampın isə geniş xarici siyasət ifadələrin həmişəki kimi qeyri-müəyyən olduğunu deyir. Məsələn, Trampın prezidentliyinin ilk günü müharibəyə son qoyacağını deməsi.

Endrü Peyn, Sent Corc şəhərinin London Universiteti: “Onun bunu necə edəcəyi aydın deyil. Qorxu ondan ibarətdir ki, o bunu Ukraynanı tək qoymaqla edə bilər - Maliyyənin kəsilməsi, Putinin daha yaxşı mövqeyə malik olduğu vaxt Zelenskinin danışıqlara getməsinə sövq edilməsi...”

Lakin təhlilçi deyir ki, Ukrayna qoşunlarının Rusiya ərazisinin kiçik hissəsini ələ keçirmək qərarı ilə döyüş meydanında vəziyyət artıq nisbətən dəyişib.

Təhlilçilər Ukraynanın bu ərazini saxlmamaq niyyətində və gücündə olmadığı ilə bağlı razılığa gəlsələr də, bunun danışıqlar zamanı Ukraynaya əlavə üstünlük verəcəyini deyirlər. Eyni zamanda həlledici məqamda Baydenin də müdaxiləsi köməyə gələ bilər.

Endrü Peyn, Sent Corc şəhərinin London Universiteti:“Mən noyabrdan öncə Ukraynanın hərbi əməliyyatları ilə bağlı ABŞ mövqeyində dəyişiklik gözləmirəm. Amma seçkinin nəticəsindən asılı olmayaraq noyabr və yanvar ayları arasında Kyivə daha çox imkan verilib-verilməyəcəyini izləyəcəyəm.”

Bütün deyilənlərlə bərabər, sonda, Ukraynada nə baş verəcəyi ABŞ prezident seçkilərinin nəticəsindən asılı olmaya bilər.

Rusiya Federasiyası “de-dollarizasiya siyasəti” həyata keçirmir.

Valyuta.az xəbər verir ki, bunu Rusiya prezidenti Vladimir Putin Şərq İqtisadi Forumunun plenar iclasında deyib.

Dövlət başçısının sözlərinə görə, ABŞ qeyri-peşəkar və axmaq hərəkətləri ilə dollardan imtina etməyə çalışır. Məhz Vaşinqton Rusiya iqtisadiyyatının çökəcəyini düşünərək Moskvaya dollar xidmətlərindən imtina edib.

Putin dollardan imtinanı siyasi vəziyyətlə bağlı olmayan təbii proses adlandırıb və deyib ki, Amerika hakimiyyəti bu prosesi sadəcə olaraq gücləndirməklə məşğuldur.

"Papikyanın Gürcüstana səfərində əsas məqsəd Tiflisin Avropadan Ermənistana gələn silahların daşınmasına razılıq verməsilə əlaqədardır və bu baş tutarsa, regionda yeni müharibəyə "töhfə" vermək demək olacaq".

Bunu Qaynarinfo-ya açıqlamasında politoloq Natiq Miri Ermənistan müdafiə naziri Suren Papikyanın Gürcüstan səfərini şərh edərkən deyib.

Natiq Miri bildirib ki, Gürcüstan Ermənistan üçün indiki vəziyyətdə Qərbə, Avropaya çıxış qapısıdır. Ona görə də Gürcüstan dövləti İrəvan üçün strateji xarakter daşıyır:

"Təkcə müdafiə naziri Papikyan deyil, Ermənistanın digər dövlət rəsmilərinin tez-tez Tiflisə olan səfərləri məhz Gürcüstanın Avropaya açılan qapı olması ilə əlaqədardır. Rusiya ilə münasibətlərin gərginləşməsi, Azərbaycan və Türkiyədən çıxışın olmaması fonunda İrəvan Gürcüstanı Qərb dünyasına yeganə çıxış qapısı kimi dəyərləndirir. Ona görə də İrəvanda şimaldakı qonşusuna çox həssas ölkə kimi baxırlar. İrəvan həmçinin ordusunun silahlandırılması ilə bağlı loqistik problemləri düşünür. Paşinyan da bunu dəfələrlə vurğulayıb. İndiki halda Hindistan, Fransa və digər ölkələrdən Ermənistana gələn silahlar məhz İran vasitəsilə daşınır. Ancaq Ermənistan üçün daha rahat yol Gürcüstan üzərindəndir".

Ekspert bildirib ki, Tiflis bu məsələdə İrəvana yaşıl işıq yandırsa, Ermənistanın Avropadan silahlandırılması xeyli asanlaşacaq:

"Papikyanın Gürcüstan Müdafiə Nazirliyilə əməkdaşlıqda əsas niyyəti də Tiflis hakimiyyətinin silahların daşınmasına razılıq verməsilə əlaqəlidir. Bu məsələ tez-tez iki dövlət arasında müzakirə olunur. Çünki Tiflis üçün Türkiyə və Azərbaycan amili də var. Bakı Tiflisi bu yöndə xəbərdar edib ki, Ermənistana gedən silahlar Gürcüstandan keçməsin. Bu silahların Ermənistana ötürülməsinin asanlaşdırılması regionda yeni müharibəyə "töhfə" vermək deməkdir".

Qeyd edək ki, Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan sentyabrın 1-də Gürcüstana səfərə gedib. Bu barədə erməni rəsmi qaynaqları məlumat yayıb. Lakin səfərin məqsədləri barədə heç nə deyilmir.

2024-cü ilin dekabrında Belarus və Rusiya arasında Təhlükəsizlik Zəmanəti Sazişinin imzalanması planlaşdırılır.

Bunu Belarusun xarici işlər naziri Maksim Rıjenkov ölkə Prezidenti yanında İdarəetmə Akademiyasında tələbələr qarşısında çıxışı zamanı deyib.

"Bu ilin dekabrında qeyd edəcəyimiz İttifaq Dövləti haqqında Müqavilənin imzalanmasının 25-ci ildönümü üçün biz Rusiya ilə iki ölkə üçün təhlükəsizlik təminatlarına dair dövlətlərarası saziş imzalamağı planlaşdırırıq", - Rıjenkov qeyd edib.

O əlavə edib ki, bu, nüvə və adi silahlardan istifadə prinsipini, eləcə də Silahlı Qüvvələrin bir hissəsi olan hər iki dövlətin müdafiəsinin digər üsullarını əhatə edəcək.

Rıjenkov bəyan edib ki, Minsk və Moskva xarici siyasət sahəsində əlaqələndirilmiş fəaliyyət proqramını yeniləyir və həyata keçirir: "Birlik dövlətinin hərbi siyasəti və silahlı müdafiəsinin təşkili məsələlərinə dair razılaşdırılmış qərarların qəbulunu tənzimləyən sənədlər təsdiq edilib".

“Təklifimizi rəsmi Bakıya təqdim etdik. Sülh müqaviləsinin son variantında 17 maddə var ki, onlardan 13-ü, o cümlədən müqavilənin ön sözü razılaşdırılıb. Maddələrin əksəriyyətinin mətnləri razılaşdırılıb. Bizim təklifimiz bütün razılaşdırılmış maddələri götürərək, bu əsasda sülh müqaviləsini imzalamaqdır. Bunu zəruri hesab edirik, çünki bu maddələrdə müqavilənin bütün əsas prinsipləri razılaşdırılıb. İmzalamaq və ratifikasiya etmək, qalan məsələləri isə razılaşdırmağa davam etmək lazımdır”.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan İrəvanda keçirdiyi mətbuat konfransında bir çox sualları cavablayıb. Hər halda görüntü belə idi: təbii ki, sualların tam əksəriyyəti əvvəlcədən Paşinyan administrasiyasında hazırlanmış, razılaşdırılmış və jurnalistlərə paylanmışdı.

Şou primitiv və bir qədər bayağı-darıxdırıcı olsa da, Ermənistandakı mövcud hakimiyyətin siyasi anatomiyasını, ələlxüsus da yaxın gələcəkdə rəsmi İrəvanın hansı addımlar ataraq qərarlar verəcəyi baxımından maraqlı idi.

Xatırladaq ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Ermənistan rəhbərliyini qeyri-səmimilikdə, siyasi saxtakarlıqda və sülh müqaviləsinin imzalanmasına yönəlmiş prosesdə süni əngəllər yaratmaqda çox haqlı olaraq ittiham edib.

“Ermənistan qəsdən vaxt uzadır, Fransadan, digər Qərb ölkələrindən və başqa tərəflərdən yeni silahlar alır, öz ərazisində üçüncü tərəflərlə hərbi təlimlər keçirir. Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı olan ərazi iddiaları aradan qaldırılmalıdır və Konstitusiya dəyişdirilməlidir. Artıq keçmişin qalığı olan ATƏT-in Minsk qrupu və onunla əlaqədar olan təsisatlar tamamilə ləğv edilməlidir”, – Azərbaycanın dövlət başçısı bəyan etmişdi.

Nikol Paşinyan öz aləmində cavab verməyə çalışıb.

“Azərbaycan tərəfi atışmalar haqqında danışarkən, Ermənistan tərəfi isə onların olmadığını iddia edəndə, ən yaxşı həll bu vəziyyəti monitorinq etmək üçün bir layihə yaratmaq olardı. Minsk qrupunun ləğvinə gəldikdə isə, biz bunun sülh müqaviləsi çərçivəsində mümkün olduğunu düşünürük, amma məsələ ondadır ki, bunu indi müzakirə etmək lazımdırmı? Azərbaycan bu məsələni elə bir şəkildə istifadə edir ki, Ermənistan Minsk Qrupunun ləğvinə dərhal razılaşmazsa, bu, ərazi iddiaları kimi qiymətləndirilir. Bizim belə iddialarımız yoxdur.

Bundan əlavə, onlar Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddialarının olduğunu iddia edirlər. Biz bununla razı deyilik. Onlar Konstitusiyanın preambulasında müstəqillik bəyannaməsinə istinad olduğunu deyirlər, burada isə “Dağlıq Qarabağdan” bəhs edilir. Məsələn, Bəyannamədə silahlı qüvvələrin Ali Sovetin rəhbərliyi altında yaradılacağını bildirən 5-ci maddə var. Amma 1995-ci ildə Konstitusiya qəbul edildikdə, ordu və DİN dərhal Respublika Prezidentinə tabe oldu ki, bu da Bəyannamənin mətninin Konstitusiyaya sözbəsöz köçürülmədiyini göstərir: Konstitusiyada yazılanlar məhz ona aiddir, yazılmayanlar isə Konstitusiyaya aid deyil. “Dağlıq Qarabağ” xalqı heç vaxt Ermənistan Respublikasında keçirilən seçkilərdə iştirak etməyib.

İndi gəlin Azərbaycanın Konstitusiyasına nəzər salaq. Orada 1991-ci il müstəqillik aktına və 1918-ci il Azərbaycan Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad var, burada Azərbaycan özünü Cənub-Qərbi Zaqafqaziya, Tavuş, Gədəbəy və Ararat vilayətlərini əhatə edən Azərbaycanın hüquqi varisi kimi təqdim edir. Bizim Konstitusiyamızla müqayisədə, Azərbaycanın Konstitusiyasında Ermənistana qarşı ərazi iddiaları var. Biz bu məsələni qaldırmırıq, çünki sülh müqaviləsində razılaşdırılmış maddələrdə artıq qeyd olunub ki, tərəflərdən heç biri öz daxili qanunvericilik aktlarına istinad edə bilməz”.

Ermənistanda Konstitusiya islahatları ilə bağlı keçiriləcək referendumun 2027-ci ilə qədər təxirə salınması, ölkənin siyasi gündəminin ən vacib məsələlərindən biridir. Bu qərarın arxasında duran səbəblər və onun regiondakı sülh prosesinə təsirləri ətraflı təhlil edilməlidir.

N.Paşinyan hökumətinin əvvəlcə 2026-cı ildə keçirilməsi planlaşdırılan Konstitusiya islahatlarının 2027-ci ilə qədər uzadılması Ermənistanın Azərbaycanın sülh təkliflərindən qaçmaq siyasətinin tərkib hissəsi kimi görünür. Ermənistanın bu addımı N.Paşinyanın beynəlxalq arenada zaman qazanmağa çalışdığını və daxili siyasi dinamikadan istifadə edərək Ermənistanın ərazi iddialarını davam etdirmək niyyətində olduğunu göstərir. Halbuki Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə bəyan edib ki, Ermənistanın Konstitusiyasından Azərbaycana qarşı olan ərazi iddialarının çıxarılması, uzunmüddətli sülhün təmin olunmasının əsas şərtidir.

Ermənistanın sülh prosesini məqsədyönlü şəkildə yubadır və regionda qeyri-sabitliyin davam etməsinə şərait yaradır. Əks halda Ermənistanın daxili siyasi vəziyyətini nəzərə alaraq, Paşinyan hökuməti Konstitusiya dəyişikliyini daha sürətli bir şəkildə həyata keçirə bilərdi. Bunun üçün üç il kimi uzun bir müddətə ehtiyac yoxdur. Bu vəziyyət, Ermənistanın daxili və xarici siyasətinin ziddiyyətlərini ortaya qoyur.

Bununla belə, Ermənistanın sülh müqaviləsində maraqlı olmaması, bölgədə yeni eskalasiyalara gətirib çıxara bilər. Azərbaycanın dəfələrlə vurğuladığı kimi, Ermənistanın uzaqmənzilli raketlər və digər hərbi texnika əldə etməsi, bölgədəki hərbi balansı dəyişdirə bilər və bu, növbəti hərbi toqquşmaların başlanğıcını qoyar. Bu baxımdan Paşinyan hökuməti ya reallığı qəbul edərək Konstitusiya dəyişikliklərini sürətləndirəcək, ya da Ermənistanı daha da uçuruma sürükləyəcək bir strategiya seçəcək.

Ermənistan hökumətinin növbəti addımları onun səmimiyyətini ortaya qoyacaq. Əgər Paşinyan hökuməti həqiqətən də Ermənistan cəmiyyətində islahatların həyata keçirilməsinə dair müqavimətin mövcud olduğunu iddia edirsə, bu, sadəcə bir bəhanədir. Əksinə, bu, Paşinyanın ölkədaxili siyasi təzyiqləri neytrallaşdırmaq və bölgədə sülh prosesini ləngitmək cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər.

Azərbaycan üçün isə əsas məqsəd Ermənistanı Konstitusiya islahatlarına məcbur etməkdir, çünki bu, regionda uzunmüddətli və davamlı sülhün təmin olunması üçün vacibdir. Ermənistan hökumətinin atacağı növbəti addımlar Nikol Paşinyanın bu məsələdə nə qədər səmimi olduğunu və ya onun sadəcə vaxt qazanmaq niyyəti güddüyünü müəyyən edəcək.

Ermənistan Konstitusiyasında Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının yer alması, iki ölkə arasında imzalanacaq hər hansı bir sülh sazişinin dayanıqlılığına ciddi təhdid təşkil edir. Bu, xüsusilə də Ermənistan hakimiyyətinin və revanşist qrupların istənilən an bu sazişi pozmaq niyyətində olduğunu göstərir. Konstitusiya dəyişiklikləri olmadan imzalanacaq sülh sazişi, Ermənistanın milli hüquqi çərçivəsinə uyğun gəlmədiyi üçün hüquqi cəhətdən boşluqlarla dolu olacaq və gələcəkdə ciddi problemlərə səbəb ola bilər.

Ermənistan Konstitusiyasında yer alan bu ərazi iddiaları bir neçə beynəlxalq sənədlərə, qanunlara və beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə ziddir. İlk növbədə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul etdiyi qətnamələri (822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələr) xatırlatmaq lazımdır. Bu qətnamələrdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü təsdiq edilmiş və Ermənistanın işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından dərhal və qeyd-şərtsiz çıxması tələb edilmişdi. Ermənistan Konstitusiyasının bu qətnamələrə zidd olması, onun beynəlxalq hüququn əsas norma və prinsiplərinə uyğun gəlmədiyini göstərir.

Bundan əlavə, Ermənistan Konstitusiyasında ərazi iddialarının yer alması Helsinki Yekun Aktında (1975) təsbit olunmuş ərazi bütövlüyü və sərhədlərin toxunulmazlığı prinsiplərinə ziddir. Helsinki Yekun Aktı, Avropa Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatının (ATƏT) üzv dövlətləri arasında sərhədlərin toxunulmazlığı və ərazi bütövlüyünün qorunması prinsiplərini təmin edir. Ermənistanın bu prinsipə zidd davranması, beynəlxalq arenada onun mövqeyini zəiflədir və hüquqi olaraq Azərbaycanın haqlı mövqeyini gücləndirir.

Ermənistanın bu ərazi iddiaları, həmçinin BMT Nizamnaməsinin 2-ci maddəsində qeyd olunan “dövlətlərin suveren bərabərliyi” və “ərazi bütövlüyü” prinsipinə də ziddir. Bu prinsiplər hər bir dövlətin öz ərazisində tam suverenliyə malik olduğunu və başqa bir dövlətin ərazisinə iddia etməsinin qanunsuz olduğunu təsbit edir. Ermənistanın Konstitusiyasında Azərbaycanın ərazilərinə dair iddiaların yer alması bu beynəlxalq prinsiplərin kobud şəkildə pozulması deməkdir.

Bütün bu amillər nəzərə alındıqda Ermənistanın Konstitusiyasında dəyişikliklər edilmədən Azərbaycanla imzalanacaq sülh sazişinin hər an pozula biləcəyi aydındır. Belə bir vəziyyət, bölgədə davamlı sülhün əldə olunmasını çətinləşdirir və gələcəkdə yeni münaqişələrin yaranmasına zəmin yaradır. Ermənistanın beynəlxalq hüququn əsas prinsiplərinə uyğun davranması, sülh prosesinin uğurla başa çatması üçün vacibdir. Sülh sazişinin dayanıqlılığı və Ermənistanın beynəlxalq hüquqla uyğunsuzluqlarının aradan qaldırılması üçün Konstitusiyasında zəruri dəyişikliklər etməsi şərtdir.

ABŞ Vitse Prezidenti və Demokratların prezidentliyə namizədi Kamala Harris Respublikaçı rəqibi Donald Trampı bütün debat boyu mikrofonları açıq saxlamağa çağırıb.

Harris və Tramp sentyabrın 10-da ABC telekanalının təşkil edəcəyi debatda iştirak etməyə razılıq veriblər.

"Donald Tramp onun canlı mikrofonla debat keçirməsinə icazə verməyən məsləhətçilərinə təslim olur. Əgər öz komandasının ona etimadı yoxdursa, Amerika xalqı qətiyyən ona etimad göstərə bilməz," Harris X sosial media platformasına bildirib.

"Biz ABŞ prezidentliyi uğrunda mübarizə aparırıq. Gəlin debatı şəffaf - mikrofonların bütün vaxtı açıq qaldığı şəraitdə keçirək."

Tramp deyib ki, ki, o, öz mikrofonunun açıq qalmasına üstünlük verir və ötən dəfə o vaxtkı rəqibi Co Baydenlə debat zamanı mikrofonunun söndürülməsi xoşuna gəlməmişdi.

“Qızmar mikrofon” kimi tanınan hallar siyasi namizədlərə həm kömək edə, həm də zərər vura bilər. Belə ki, bəzən ictimaiyyət üçün nəzərdə tutulmayan replikalar eşidilə bilər. Qapanmış mikrofonlar həmçinin debatçıların öz opponentinin sözünü kəsməyə imkan vermir.

ABC telekanalının nümayəndəsi məsələyə dərhal şərh verməkdən boyun qaçırıb.

Ötən çərşənbə axşamı debat qaydalarını müəyyənləşdirən ABC bildirib ki, mikrofon yalnız namizədin danışmaq növbəsi çatanda açılacaq, və həmin vaxt rəqibin mikrofonu söndürülmüş olacaq.

Bu, Co Baydenin yarışdan çəkilməsindən sonra Kamala Harislə Donald Tramp arasında ilk debat olacaq. CNN telekanalının iyun ayında təşkil etdiyi debatda Baydenin çıxışı tənqidlərə məruz qalmış və onun əqli qabiliyyəti ilə bağlı şübhələrə yol açmışdı.

Demokrat vitse prezidentliyə namizəd Tim Valz və Respublikaçı vitse prezidentliyə namizəd JD Vans 1 oktyabrda CBS telekanalında keçiriləcək debatda qarşılaşacaqlar.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, birinci xanım Mehriban Əliyeva və qızları Leyla Əliyeva Bakı şəhərinin 7 saylı Səbail seçki dairəsinin 6 nömrəli orta məktəbdə yerləşən 1 saylı seçki məntəqəsində səs veriblər.

Bu barədə Prezidentin Mətbuat xidməti məlumat yayıb.