XIX ƏSRİN ortalarında Avropa alimləri öyrəndilər ki, Ellada folklorunun, dini inanclarının tarixi kökləri şərqdən gəlir. Özlərini beni-kadm, yəni şərq oğulları adlandıran nəsillər TROYANIN işğalından qabaq Olimp dağını tutmuş, qədim yunan mədəniyyətinin əsasını qoymuşdur. Həmin nəsillərdən biri, bəlkə də ən birincisi əslən Azərbaycandan olan ARAN MÜDRİKLƏRİ idi.
ARAN NƏSLİ e.ö. IV minilliyin ortalarında Qam (kahin) və quş (qartal) nəsilləri ilə birlikdə Misiri tutmuş, ilan və kərtənkələ ilə qidalanan yerli aborigenləri səhraya qovaraq Nil vadisində ilk dövlətçiliyin və mədəniyyətin əsasını qoymuşdur.
ARAN nəslinin müdrikləri e.ö. III-II minillikdə hələ Misirdə ikən neçə-neçə elmi kəşfə imza atmış, h`eroqlif yazısını yaratmışdır. İ.İ.Şopen kahin Manetona (e.ö. III əsr) və İosif Flaviyə (I əsr) istinadən hələ 1866-cı ildə yazırdı: “Qədim yunanlar h`eroqlifləri kəşf edən və çoxlu sirlərin üstünü açan Aranın adını Arey şəklində öz dillərinə tərcümə etdilər”.
İ.İ.ŞOPEN onu da əlavə edir ki, Aran adının kökündə ar, er sözü durur. Ar Aran dilin buğaya, er ümumiyyətlə, erkək cinsinə deyilirdi. MAHMUD KAŞĞARLI yazır ki, ar arqu dilində buğa deməkdir.
ARAN cəngavərləri qədim yazılı kitabələrdə er adlandırılır. Er dilimizdəki erkək sözünün köküdür. H`Eroqlif Er nəslinin yaratdığı yazı növü deməkdir. Sonra bu söz AVROPA xalqları tərəfindən erot, erik, erotika formalarında mənimsənildi.
YUNANLAR kişi qüdrətinin və gözəlliyinin timsalı olan ERİ ERİK, anası Ananı Aprodita adı ilə öz panteonlarına daxil etdilər. ELLADANIN kahin qadınları xalqı inandırırdılar ki, ER qadınların sevimlisi kimi yaşayır, qocalanda yenidən dönüb, cavan oğlan olur.
E.ö. III ƏSRDƏ Ptolemey dövründə yaşamış Misirin baş kahini Manetona görə, gözəl Er Aran nəslindəndir. Vaxtilə feldmarşal Paskeviçin elmi-mədəni işlər üzrə müşaviri olan İ.İ.ŞOPEN yazır ki, həmin Erin övladları indiki türklərdir.
GÖZƏL ERİ yalnız yunanlar yox, indiki Türkiyə ərazisində yaşayan bir çox qədim xalqlar öz gözəllik timsalına çevirmişlər. Onlar bu Aran alpını Gegecik Er adlandırırdılar. Gegecik türk dillərindəki gökçək, göyçək sözlərinin arxaik variantıdır.
ARAN NƏSLİ Misirdən sonra Kənan torpağını tutdu. Yunanlar çoxlu palma ağacı bitdiyinə görə, Yusif, Kənanın soydaşlarının ölkəsini FİNİKİYA adlandırırlar. Finikiyanın Çor (sami dilli kitabələrdə Sur) və Şad (Sidon) şəhərləri Aran nəslinin hakimiyyəti illərində qədim dünyanın böyük ticarət mərkəzlərinə çevrildi. İqtisadiyyatın, ticarətin inkişaf etdiyi o illərdə ŞƏKLİ və fikri yazılar Aralıq dənizi hövzəsində milyonlarla gəlir-çıxarı hesablayan sövdəgərlərin işinə yaramırdı. Elə bir yazı növü lazım idi ki, səsləri və rəqəmləri dəqiq formada ifadə etsin.
ARAN müdrikləri belə bir problemi aradan qaldırdılar. Dünyanın ilk hərflərini yaratdılar. Arximandrit İeronim (331-420) yazır: – Aran Beotiyanı tutub, adalarda ticarət koloniyaları yaratdı. 22 hərfdən ibarət Finikiya əlifbasını İONİYAYA apardı. Troya müharibəsi ərəfəsində ioniyalalılar həmin əlifbaya 3 hərf artırıb onu qədim yunan əlifbasına çevirdilər.
İSTƏR-İSTƏMƏZ düşünürsən: – Görəsən, nəyə görə rus, ingilis, fransız alimləri 1500 il bu kəşfin kimə aidliyi barədə susmuşlar? İmkan verməmişlər ki, tədqiqat əsərlərində lazımınca ƏSASLANDIRILAN həmin kəşfin sahiblərinin adı dərsliklərə salınsın? Sualın cavabı üstündə çox da düşünməyə dəyməz. Çünki hər iki ƏLİFBANIN yaradıcıları onların yox, bizim əcdadlarımızdır. Fransız alimi Q.Maspero 1911-ci ildə yazırdı: – FİNİKİYA əlifbasını Aran kəşf etmiş və İoniyaya gətirmişdir. Bu faktı qədim dünya tarixçilərinin demək olar ki, hamısı B.A.TURAYEV, Vilhelm Vaqner, Henrix Qrets və b. bilirdilər. Ancaq ARANI yəhudi mənbələrində olduğu kimi, beni-Kadm şərq oğlu adlandıraraq diqqəti yayındırırdılar. Yalnız A.Trarevski yazır ki, BENİ-KADM Aranın adı yox, ləqəbidir.
ARAN nəslinin patriarxları demək olar ki, bütün mənbələrdə cəsur Aran və müdrik Aran adlandırılır. Çünki onlar həm düşüncə adamları, həm də qılınc və qol sahibləri idilər. Aran nəslindən yalnız Misir, Finikiya və Albaniya şahları çıxmamışdır. Böyük Makedoniya fatehi İSGƏNDƏRİN anası Aran nəslindən idi.
BİZİM ALPLIQ və ərənliklə dolu keçmişimiz tarixin qaranlıq səhifələrinə qızıl hərflərlə yazılmışdır. Yeni tədqiqat əsərlərimizlə biz o qaranlıqları işıqlandırmalı, övladlarımıza BABALARIMIZI TANITMALIYIQ.
İLHAMI CƏFƏRSOY.
AMEA Dilçilik İnstitutunun
Qədim Dillər və Mədəniyyətlər
şöbəsinin müdiri, Filologiya üzrə
elmlər doktoru.
TEREF

Şair-publisist Namiq Hacıheydərli vəfat edib.

Bir neçə gün öncə komaya düşən Namiq Hacıheydərli bu gün xəstəxanada dünyasını dəyişib.

O, 1975-ci il sentyabrın 8-də Salyan rayonunun Varlı kəndində doğulub.

AYB-nin Muğan bölməsinin yaradıcısı və ilk sədri olub.

7 kitabın, yüzlərlə elmi-publisistik məqalənin müəllifidir.

Deyəsən, səkkiz ay öncə “İstiqlal” ordeniylə təlfif ediləndə xalq artsii, Babək və Nəsimi rollarıyla yaddaşlarda qalan Rasim Balayev Azərbaycan Prezidenti, möhtərəm İlham Əliyevə “Əsil Babək sizsiniz” deyəndən sonra sosial şəbəkələrdə doğurduğu etirazın acı-şirin dadı xalq artistinin damağında qalıb. Az keçmiş BBC-yə müsahibədə “Bəlkə mən heç ziyalı deyiləm” sualının əks-sədası isə bu dada yeni dad qatıb.
Hamam-Times xəbər verir ki, hörmətli Rasim Balayev və digər xalq artisti Əli Nur “Alatava” serialında söyüş və jarqonlardan istifadə olunduğuna serialı tənqid edərək bunun sənət deyil, tərbiyəsizlik olduğunu deyiblər.
Serialın ssenaristi və aktyoru Taleh Yüzbəyov sosial şəbəkədə filmi tənqid edən hər iki aktyora cavab verib:
“Bizə görə tərbiyəsizlik məbəd dediyiniz teatrda gənc aktyor kirayədə qala-qala, özünə dövlətdən ikinci evi istəməkdir.. Tərbiyəsizlik dövlətin sənət üçün ayırdığı pulları yeməkdir. Tərbiyəsizlik o artisti olduğun xalqın bu seriala baxan haradasa 1 milyon şəxsinə “geri zəkalı” deməkdir”.
2021-ci ildə dövlət başçısı 44günlük müharibədə oğlu şəhid olan Əli Nurun ailəsinə 2 mənzil hədiyyə edib.
Çingiz Soltansoy
TEREF

Gürkan Uyqunun baş rolunu canlandıracağı "Marnalı" serialında çəkiləcək daha bir aktyorun kimliyi bəlli olub.

"Cebhe.info" "Unikal"a istinadən xəbər verir ki, ekran işində Turqay Tanülkü rol alacaq.

O, layihədə "Hasan baba" obrazına həyat verəcək.

Qeyd edək ki, "Tabii" platformasında yayımlanacaq serialın çəkilişləri mayın 3-cü həftəsi sonlanacaq.

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyi tərəfindən keçirilmiş Dövlət sifarişi və dəstəyi ilə istehsal ediləcək film layihələri müsabiqəsinin qalib layihələrinin istehsalı üçün artıq müqavilələr bağlanılıb.

Kulis.az xəbər verir ki, 9 qalib layihə üçün ARKA 2.888.498 AZN maliyyə dəstəyi ayırıb.

Qeyd edək ki, bu layihələrin ümumi büdcəsi 4.145.680 manatdır.

Cinayət işi çərçivəsində Cenevrədə müsadirə edilən və 2023-cü ilin iyulunda Misirin Berndəki səfirliyinə təhvil verilən firon II Ramzesin heykəlinin bir parçası vətəninə qaytarılıb.

İqtisadiyyat.az xəbər verir ki, bu barədə Misir Xarici İşlər Nazirliyi məlumat yayıb.

“Misirin Berndəki səfirliyi 2023-cü ilin iyulunda diplomatik nümayəndəliyə təhvil verilmiş, yaşı ən azı 3,4 min il olan nadir qədim Misir artefaktını - firon II Ramzesin heykəlinin bir parçasını vətəninə qaytarıb", - deyə rəsmi məlumatda bildirilir.

Aktyor Elməddin Cəfərov Mədəniyyət Nazirliyi ilə bağlı qalmaqallı açıqlamalar edib.

TEREF yazır ki, o, bu barədə Axar.az-a müsahibəsində danışıb. Cəfərov bir çox qurumlara layihələr təqdim etdiyini, lakin qəbul edilmədiyini deyib.

“O qədər etmişəm ki! Heç nazirliyin özünə buraxmadılar, şöbədə qarşılayıb dedilər ki, telefonu açıq saxla, əlaqə saxlayacağıq. Tədbirlər olur, ona belə çağırmırlar. Çağırılanlar da göz önündə. Yəqin, elə bilirlər, biz çox səviyyəsiz adamlarıq. Vallah, çoxundan qat-qat səviyyəliyəm, qoruduğum dəyərlər var, dövləti, milləti, vətəni sevirəm”, - deyə, o, söyləyib.

E. Cəfərov həmçinin, fəxri adının olmamasıyla bağlı sualı cavablandırıb:

“Deyirəm ki, Mədəniyyət Nazirliyi qapıdan içəri buraxmır, fəxri ad verəcəklər? Kimsə bu ada təqdim etməlidir, ya yox? Yoxsa, rusdilli deyilik deyə? Görünür, onlar daha çox bu “sekta”ya yönəlirlər. Mənə cənab Prezident fəxri ad versə, təbii ki, xoş olar. Amma ora gedib çıxmaq üçün prosedur var və o da bəllidir. Mənim onlarla heç bir problemim yoxdur, bəyəndiyim işləri də var, sadəcə, vəziyyətin necə olduğunu deyirəm”.

ABD'li aktris Dakota Fanning, kendisine her yıl aynı tarihte hediye gönderen dünyaca ünlü yıldızı açıkladı. Kariyerine 2000'li yılların başında adım atan 30 yaşındaki oyuncu, hiçbir doğum gününü atlamayan ünlü ismin Tom Cruise olduğunu söyledi.
"HAVALI HİSSETMİŞTİM"
Fanning, ilk telefonunu Tom Cruise'nin aldığını söyledi. Ünlü isim açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
O dönem arayacak kimsem yoktu ama çok heyecanlanmıştım. 11 yaşındaydım. Telefonum olmasına çok sevinmiştim. Çok beğendim. Havalı hissetmiştim.
19 YILDIR HİÇ ATLAMADI
I am Sam, Uptown Girls, Man On Fire gibi projelerde boy gösteren başarılı oyuncu Fanning, daha sonra Tom Cruise'un hiçbir doğum gününü atlamadığını söyledi.
DijitalNews
TEREF

İsveçin Malmö şəhərində hava məkanı “Eurovision-2024” Mahnı Müsabiqəsi zamanı bağlı olacaq.

Şəhər rəhbərliyi mümkün terror aktlarından narahat olduqları üçün belə bir addımı atmağa qərar verib.

Buna görə də yerli polisdən mümkün kütləvi nümayişlərə və və terrorla bağlı şayiələrə operativ reaksiya verməsi tələb olunacaq. Hüquq-mühafizə orqanları həmçinin hava məkanını bağlayacaq.

Bundan əlavə, küçələrdə polis nəzarəti gücləndiriləcək. Yerli polisə Danimarka və Norveçdən silahlı qüvvələr və polislər qoşulacaq. Onlar arenadan tutmuş əlaqəli tədbirlərə, otellərə və nümayişlərə qədər hər şeyə nəzarət edəcəklər.