Orta ömür uzunluğu təkcə rəqəm deyil, ölkədə əhalinin sağlamlığının və həyat səviyyəsinin mühüm göstəricisidir. MDB ölkələrində bu rəqəm 70-i keçir və bir çox ölkələr onu 80-ə çatdırmağa çalışırlar.

Bizim.Media xəbər verir ki, bu gün MDB-nin əhalisi təxminən 290 milyon nəfərdir ki, bu da planetin 8 milyarddan çox ümumi əhalisinin təxminən 3,7%-nə bərabərdir.

Azərbaycan

2024-cü ilin əvvəlində Azərbaycanda orta ömür uzunluğu 76 yaş olub. Maraqlıdır ki, qadınlar orta hesabla 78 yaşa, kişilər isə 74 yaşa qədər yaşayırlar. Bununla belə, kənd yerlərində yaşayanlar (76 yaşa qədər) şəhərdəkilərə (75,8 yaşa qədər) nisbətən cüzi üstünlüklərə malikdirlər. BMT-nin proqnozları göstərir ki, 2050-ci ilə qədər ölkənin yaşlı əhalisinin nisbəti gənclərin sayından çox olacaq.

Rusiya

Rusiyada orta ömür uzunluğu 2023-cü ilin ortalarında 73,4 yaş təşkil edib. Prezident Vladimir Putin əhalinin 78 yaşa çatmağı, sonra isə 80-i keçmək planını açıqlayıb. Sosial müdafiə strukturlarının indi vətəndaşların sağlamlığının yaxşılaşdırılması ilə bağlı aydın məqsədləri var.

Ermənistan

Ermənistan MDB ölkələri arasında orta ömür uzunluğuna görə birinci yerdədir. 2023-cü ildə bu, 77 yaş idi. Ermənistanda qadınlar 81, kişilər isə 74 yaşa qədər yaşayırlar. Maraqlıdır ki, şəhər və kənd əhalisi üzrə göstəricilər ümumiyyətlə oxşardır, baxmayaraq ki, şəhərlərdə kişilər orta hesabla 73, kəndlərdə isə 74 yaş yaşayır.

Qazaxıstan

Qazaxıstanda 2023-cü ildə gözlənilən ömür uzunluğu rekord həddə - 75,09 yaşa çatıb. Bu rəqəm pandemiya zamanı müvəqqəti azalmaya baxmayaraq, son 25 ilin ən yüksək göstəricisi olub.

Belarus

Belarus müsbət dinamika nümayiş etdirir, orta hesabla vətəndaşlar daha uzun ömür yaşayır: 1995-ci ildəki 68,6 ilə müqayisədə 74,6 il. Bu, səhiyyə və sosial siyasət sahəsində uğurlu islahatları təsdiqləyir.

Qırğızıstan

Qırğızıstanda gözlənilən ömür uzunluğu 72,2 ildir, lakin bu rəqəm regiondan asılı olaraq dəyişir. 64-dən 79 yaşa qədər. Bişkekdə insanlar orta hesabla 74,8 il, Oş sakinləri isə cəmi 68,8 il yaşayır.

Tacikistan

Tacikistanda əhalinin qocalması müşahidə olunur: orta ömür uzunluğu 76,3 yaşa çatıb. Gələcək proqnozlar göstərir ki, 2030-cu ilə qədər əhalinin 11,5%-dən çoxu 60 yaşdan yuxarı olacaq və onların rifahını təmin etmək üçün təcili həll yolları tələb olunacaq.

Türkmənistan

Türkmənistanda orta ömür uzunluğu 69,7 ildir. Gender üzrə göstəricilər: kişilər 66,5, qadınlar isə 73 yaşa qədər yaşayırlar. Bu rəqəmlərin aşağı olması 2000-ci illərdə bir çox xəstəxanaların bağlanması nəticəsində yaranan səhiyyə sistemindəki çatışmazlıqlarla bağlıdır.

Özbəkistan

Statistika agentliyinin məlumatına görə, 2023-cü ildə Özbəkistanda orta ömür uzunluğu 74,7 yaş təşkil edib ki, bu da 2022-ci ildəki 73,8 yaşla müqayisədə müsbət tendensiyadır.

Bir çox hallarda məktəblilər arasında bıçaqlanma, bir-birilərinə müxtəlif kəsici-deşici alətlər vasitəsilə zərər yetirmə hadisələri ilə rastlaşırıq. Təəssüf ki, buna səbəblərdən biri də məktəblərdə güclü nəzarətin olmamasıdır. Şagirdlər də bundan yararlanaraq, müxtəlif növ soyuq silahları üzərilərində daşımaqdan çəkinmir, ən kiçik münaqişədə belə onlara əl atırlar.

Bu faktların qarşısını almaqdan ötrü şagirdlər məktəbə daxil olanda onların çantaları və üstl-başı qapıda mühafizəçilər tərəfindən detektorla yoxlanmalıdır? Başqa hansı üsullarla uşaqların məktəbə soyuq silah və s. kimi zərərverici əşyalar gətirmələrinin qarşısını almaq mümkün olar?

Mövzu ilə bağlı Redaktor.az-a danışan təhsil eksperti Elçin Süleymanov bildirdi ki, məktəblərdə şagirdlərin yoxlanılması çox çətin bir prosesdir:

"Amerika kimi qüdrətli texnologiyaya sahib ölkədə belə ən çox terror, cinayət hadisələri olan yerlərdən biri orta məktəblərdir. Çünki çantasında müxtəlif soyuq silah, digər odlu silah gətirərək cinayətlər törədən məktəblilər olur. Ümumi olaraq son illərdə Azərbaycan universitetlərində təşkil olunan yoxlama sistemi var ki, mühafizə polisi də bu prosesdə iştirak edir. Təhsil müəssisələrinin girişində detektordan keçirmə xüsusilə şagird sayı çox olan məktəblərdə çox çətindir. Bunun yerinə, siniflərdə şagirdlərin aqressiyası, davranışı və s. müşahidə edilməlidir. Məktəbdə ümumi nəzarət sistemi, kamera sisteminin tətbiqi daha məntiqlidir. "Məktəblinin dostu" layihəsinin də məktəbdə müəyyən qədər qayda-qanunun saxlanmasına müsbət təsiri var. Şagirdlər nəzarətsiz buraxılmamalıdır, tənəffüsdə, müxtəlif ictimai yerlərdə müşahidə edilməlidir. Hər hansı bir aqressiya hiss edildiyi zaman dərhal müdaxilə edilməlidir".

Ekspert qeyd etdi ki, şagird sayı az olan yerlərdə bu prosesin həyata keçirilməsi mümkün ola bilər:

"Amma Azərbaycanda hazırda 3-4 min şagird olan məktəblər var. Bu halda nə kadr potensialı, nə də mühafizə buna fiziki olaraq imkan verər. Ancaq hər bir müəllim eyni zamanda psixoloqdur. O, şagirdlərin aqressiya meylini, bəzən kefinin pozulmasının səbəbini valideynlərlə müzakirə etməlidir. Həmçinin növbətçilik üsulu ilə müəllimlər baş verən hadisələrə dərhal müdaxilə edərək məktəbdə nəzarət sistemi qurmalıdırlar. Bunun üçün elektron vasitələrdən, kameralardan istifadə edilməlidir. Şagirdlər bilməlidir ki, hər hansı qaydalara uyğun olmayan davranış olsa, bu, bilinəcək".

E.Süleymanovun sözlərinə görə, yataqxanası olan internat məktəblərində qalan şagirdlərin dolabları zaman-zaman araşdırmalıdır:

"Orada soyuq bıçaq və s. kimi iti kəsici alətlər aşkar olduğu zaman şagirdlərə qarşı sərt cəza mexanizmi tətbiq olunmalıdır. Təbii ki, bu araşdırmalar davamlı olmaz. Lakin aradabir buna riayət edilərək hansısa şagirdin üzərində soyuq silah, bıçaq, kəsici-deşici alət aşkar olduğu zaman onun cəzalandırılması vacibdir".

Təcavüzkarların istifadəçiləri şəxsi foto və videoları dərc etmək təhdidləri ilə şantaj etməyə çalışdıqları fırıldaqçılıq növü var və hətta fiziki olaraq onların iştirakı ilə heç bir kompromat ola bilməyəcəyini dəqiq bilən insanlar belə bu cür tələlərə düşə bilərlər. Bu cür saxtakarlığın bütün müasir növlərinə və ona qarşı mübarizə yollarına nəzər salaq.
"Həyat yoldaşınız sizi aldadır"

Dələduzluğun yeni növü həyat yoldaşı yerinə qısqanclıq mövzusunda təzyiq edir. Həyat yoldaşlarından biri müəyyən bir "təhlükəsizlik şirkətinin" ikinci həyat yoldaşının şəxsi cihazlarında olan bütün məlumatlara giriş əldə etdiyini (oxu: sındırıldığını) və bu məlumatlarda xəyanət haqqında ətraflı sübutlar olduğunu bildirən bir e-poçt alır. Daha ətraflı məlumat və yüklənmiş məlumatların arxivini əldə etmək üçün linkə keçid etmək istənilir. Əlbəttə ki, reallıqda təcavüzkarların iki həyat yoldaşının adları və e-poçt ünvanlarından başqa heç bir məlumatı yoxdur və linkə keçid edərək yalnız pulunuzu itirə bilərsiniz.

"Videonuzu çəkmişəm"

Qurban müəllifin onun kompüterinə və ya smartfonuna müdaxilə etdiyini və veb-kameradan istifadə edərək böyüklər üçün saytlara baxarkən nə ilə məşğul olduğunu qeydə aldığına dair məktub alır. Bütün tanışların və dostların bu videoya baxmasının qarşısını almaq üçün təcili olaraq hakerə bir qədər kriptovalyuta köçürmək tələb olunur. İnandırıcı olmaq üçün qurbana adı ilə müraciət edilə, məktubda isə tez-tez məktubu alanın real olaraq hansısa hesablarda istifadə etdiyi şifrə yer ala bilər. Əslində isə şantajçılar sadəcə olaraq qaranlıq internetdə minlərlə oğurlanmış hesab məlumatları bazasını alır və oradan şifrələri ümumi e-poçtla lazımi şifrəyə uyğun gələn e-poçt ünvanlarına göndərirlər.

"Gözəl eviniz var"

Naməlum ziyankarlar şifrələrinin bilinməsindən qorxmayanlar üçün yeni bir sxem icad ediblər. Burada təcavüzkar qeyd edir ki, qurban məlumatın açıqlanmaması üçün ödəniş etmək məqsədilə onunla əlaqə saxlamasa, bu məsələni şəxsən həll etməli olacaq. Etibarlılıq üçün məktub qurbanın evinin “Google” xəritələrindən götürülmüş fotoşəkili ilə müşayiət olunur. Aydındır ki, bu hiylə üçün hakerlərə e-poçt və şifrədən əlavə, şantajçıların getdikcə daha çox sındırılan onlayn mağazaların məlumat bazalarından əldə etdikləri ev ünvanı lazımdır.

"Sizi lentə almışam, özünüz görün"

Digər məşhur şantaj sxemi bitkoinlə dərhal ödənişlərə deyil, əksinə qurbanların kompüterlərinə zərərli proqramlar quraşdırmağa köklənir. Məktubun mətnində təhlükənin ciddiliyindən əmin olmaq üçün kompromat videolara baxmaq təklif edilir, lakin bunun üçün sayta daxil olub xüsusi videopleyer quraşdırmaq lazımdır. Təbii ki, bu videopleyer cihazı yoluxdurmaq məqsədi daşıyır.

“Deepfake-ə məruz qalmısınız”

Fırıldaqçılığın bu, nisbətən yeni versiyası kompromat videolarının olmadığına əmin olanlar üçün yaxşı işləyir. Axı təcavüzkarın simalarının “deepfake” texnologiyası məşhur insanların simaları ilə əvəz olunduğu videolar dəfələrlə mediada yer alıb. Sxemin iki variantı var: birində məktubun müəllifləri əsassız olaraq "deepfake" etdiklərini iddia edirlər, digərində isə əslində onları düzəldirlər. Birincini ikincidən ayırmaq çox asandır - ikinci sxemdə “deepfake” material dərhal qurbana, bəzən hətta iş ünvanına çatdırılmaqla fiziki məktub şəklində təqdim olunur. Belə bir hiylə üçün əvvəlcə qurbanın kifayət qədər yaxşı foto və videolarını əldə etmək lazım gəlir. Sosial şəbəkələrdə çoxsaylı selfilər və üzün aydın göründüyü digər şəkillər yerləşdirməməklə belə bir hücum ehtimalını azalda bilərsiniz.

Pul oğurlamaq məqsədilə məktub göndərilsə, nə etməli?

Təlaşlanmayın. Demək olar ki, bütün bu cür sxemlər boş hədə-qorxu ilə boldur. Fırıldaqçılar milyonlarla oxşar məktublar göndərir və heç nə etmirlər və onlara məhəl qoymayanlara heç nə edə bilmirlər!. Ona görə də belə bir məktuba reaksiya vermənin ən düzgün yolu onu silmək və onu spam kimi qeyd etməkdir. Yeri gəlmişkən, “Kaspersky Plus” və “Kaspersky Premium” istifadəçiləri əksər spamlardan, eləcə də bu cür spam adı altında yayılan zərərli sayt və proqramlardan qorunur.

İstisna hallar göndəricini şəxsən tanıdığınız və ya real kompromat fotoşəkillər və videoların birbaşa məktuba əlavə edildiyi vəziyyətlərdir. Belə olan halda təkcə şantajdan deyil, həm də böhtan xarakterli “deepfake” materiallarından danışmaq olar – hər iki əməl dünyanın əksər ölkələrində ağır cinayətlərdir. Bu zaman utanc hissini aradan qaldıraraq təcili olaraq polisə müraciət etməlisiniz.

Mənbə: Kaspersky

Noyabrın 11-22-də Bakıda keçiriləcək BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) tədbirlərinə hazırlıq çərçivəsində sərnişindaşıma xidmətinin təhlükəsiz və vaxtında həyata keçirilməsi üçün profilaktik tədbirlərin görülməsi məqsədilə Abşeron dairəvi dəmiryol xətti üzrə texniki fasilə verilir.

Bu barədə "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC məlumat yayıb.

Qeyd edilib ki, 30 oktyabr-7 noyabr tarixlərində Bakı-Pirşağı-Sumqayıt-Bakı marşrutu ilə qeyri-pik saatlarda yola düşən qatarların hərəkət cədvəlinə müvəqqəti dəyişiklik edilir: "Həmin tarixlərdə bu marşrut üzrə Bakıdan saat 09:30 və saat 10:00-da, Sumqayıtdan isə saat 10:00 və saat 11:00-da yola düşən sürət elektrik qatarlarının reysləri müvəqqəti olaraq ləğv edilir.

Digər qatarlar 16 sentyabrda elan edilən qrafik üzrə hərəkətdə olacaq".

Bakıda erməni əsilli vətəndaş inzibati məsuliyyətə cəlb edilib.

Qaynarinfo-nun məlumatına görə Avokyan Artur Avakoviç barəsində İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 227-ci maddəsi ilə inzibati protokol tərtib edilib.

227-ci maddə xırda talama, yəni oğurlama, mənimsəmə, israfçılıq, qulluq mövqeyindən sui-istifadə və ya dələduzluq yolu ilə özgəsinin əmlakını talamaqla bağlıdır.

Maddədə inzibati cəza növü kimi 160 saatdan 248 saatadək ictimai işlər və ya işin hallarına görə, xətanı törədənin şəxsiyyəti nəzərə alınmaqla, bu tədbirlərin tətbiqi kifayət sayılmadıqda isə üç ayadək müddətə inzibati həbs nəzərdə tutulur.

İşə Səbail Rayon Məhkəməsində baxılacaq. Günel Səmədova iş üzrə hakim təyin edilib.

Bakıda kirayədə yaşayan tələbə oğlan faciəli şəkildə həyatını itirib.

Xezerxeber.az-ın məlumatına görə, Bakının "Tarqovı" kimi tanınan ərazisinə yaxın, Tolstoy küçəsi, 156 ünvanında kirayədə qalan beş gəncdən biri - Ramal Hüseynov hamamda dəm qazından boğulub.

Onlar Bakıya təhsil dalınca gəliblər. Beyləqan rayonu, Şahsevən kəndindən gələn bu gənclər təhsildən artıq qalan vaxtlarında da gecə növbəsində işləməyə başlayıblar.

Ramal hamamda aşkar olunanda özündə deyilmiş.

Məsələ ilə bağlı Baş Prokurorluqdan "Xəzər Xəbər"ə bildirilib ki, faktla bağlı araşdırma aparılır.

Qeyd edək ki, Ramal Hüseynov Azərbaycan İdman Akademiyasının tələbəsi olub. O, İdman menecmenti və kommunikasiya ixtisası üzrə təhsil alırmış.

Mövzu ilə bağlı daha ətraflı videomaterialı təqdim edirik.

Bakı Kənar Dairəvi-1 avtomobil yolunun sol tərəfindəki yamacda uçqun hadisəsi baş verib.

Bunu İqtisadiyyat.az-a açıqlamasında Geoloji Kəşfiyyat Agentliyinin idarə heyətinin sədri Əli Əliyev bildirib.

O qeyd edib ki, proses üç gün bundan əvvəl başlasa da, bu gün son mərhələsi olub:

"Səhər saatlarında əraziyə baxış keçirilib və müvafiq araşdırma aparılıb. Yamacın üst hissəsində, helikopter meydançasının arxasında asılı karniz struktur süxur kütləsi qoparaq 50 sm yerini dəyişib və stabil vəziyyətdə qalıb".

O əlavə edib ki, yol infrastrukturuna təhlükə törədə biləcəyi nəzərə alınaraq müvafiq qurumlar tərəfindən bu süxur kütləsinin ləğv edilməsi istiqamətində işlər aparılır:

"Hazırda da bu işlər davam etdirilir və bu süxur kütləsinin daşınması həyata keçirilir. Yol infrastrukturunda heç bir problem olmamış, nəqliyyatın hərəkətinə maneə yaranmayıb".

Bakı Kənar Dairəvi yolda ehtimal olunan təhlükənin qarşısı alınıb.

Bu barədə İqtisadiyyat.az-a Daxili İşlər Nazirliyindən (DİN) məlumat verilib.

Bu gün saat 16 radələrində Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsinin Ekoloji Nəzarət üzrə YPX Bölüyünün əməkdaşları tərəfindən Bakı Kənar Dairəvi yolunun 6-cı kilometrliyində iri qaya parçalarının yola doğru sürüşməsi müşahidə edildiyindən dərhal aidiyyəti üzrə məlumat verilməklə ərazi nəzarətə götürülüb. Hazırda DYP əməkdaşları tərəfindən aidiyyəti qurumlarla birgə ehtimal olunan təhlükənin qarşısının alınması, eləcə də nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsiz hərəkətinin təmin edilməsi istiqamətində qabaqlayıcı tədbirlər görülür, hərəkətin nizamlanması həyata keçirilir.