Hindistanın paytaxtı Dehli dünya liderlərinin gələn ay keçiriləcək G20 sammitinə hazırlaşır.

Bunun üçün paytaxtındakı minlərlə sahibsiz iti tutmaq və sığınacaq vermək planını dayandırıb.

Cebhe.info xəbər verir ki, yeni Dehli bələdiyyə hökuməti cümə axşamı günü itləri butik otellərdən və məşhur turistik yerlərdən kənarda tələyə salacağını və sammitdən sonra onları heyvanların sterilizasiya mərkəzlərində saxlayacağını açıqlayıb.

Lakin bazar günü yerli bir məmur AFP-yə bildirib ki, bu plan həftə sonu qəfil geri çəkilib.

Yerli media it tutma sxeminin Dehli sakinlərinin və heyvan hüquqları müdafiəçilərinin etirazına səbəb olduğunu bildirib.

2012-ci ildə Hindistanda heyvanlarının siyahıyaalınmasına görə, Dehli küçələrində 60.000-dən çox sahibsiz it yaşayır.

Yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən itlərin sayının nəzarətdə saxlanılması üçün mütəmadi olaraq sterilizasiya kampaniyaları keçirilir.

Fransa Ermənistanın və Qarabağ separatçılarının dərdini çəkərkən, Afrika qitəsini itirmək üzrədir. Afrika ölkələrinin bir qismi 1960-cı illərə qədər Fransanın müstəmləkələri olub. Bu ölkələr o illərdə müstəqillliklərini qazansalar da, Fransa sonrakı mərhələdə yatırımlarla Afrika ölkələrinin bir qismini nəzarətdə saxlamağa çalışıb. Ancaq son illər Afrika ölkələri Fransa ilə siyasi, iqtisadi və hərbi əlaqələrdən imtina etməyə başlayıblar. Bir neçə il əvvəl Malidə və Burkino-Fasoda hakimiyyəti ələ keçirən hərbçilər Fransa ilə əlaqələri miminuma endiriblər. Bu ölkələrdə Fransa televiziya kanallarının yayımı qadağan edilib.
Nigerdəki hərbi çevriliş Fransaya növbəti zərbədir. Çünki Paris Nigeri Afrikada ən yaxın tərəfdaşı sayırdı. Ancaq bu ölkədə də hərbçilər prezidenti devirdikdən sonra Fransa əleyhinə fikirlər söyləməyə başlayıblar. Hərbçilər və onlara dəstək verənlər Fransa hərbçilərinin ölkəni tərk etməsini istəyirlər. Fransanın Nigerdə təxminən min nəfərlik hərbçi heyəti var. Nigerdə avqustun 3-də Fransız dili rəsmi dil statusundan məhrum edilib. Niger dünyada uran istehsalının həcminə görə yeddinci, Afrikada isə ikinci ölkədir. Fransa urana ehtiyacı olan əsas Avropa ölkəsidir. Nigerin itkisi Fransa üçün daha ağrılıdır. Çünki Niger Avropa İttifaqını, o cümlədən Fransanı uranla təmin edən 3 ölkədən (digər ikisi Kanada və Qazaxıstandır) biridir.
Fransada elektrik enerjisinin 75 faizi ölkədəki atom elektrik stansiyalarından əldə edilir. Uran olmadan bu stansiyalar çalışa bilməz. Fransa hökuməti iki illik uran ehtiyatına malik olduğunu açıqlayıb. Ancaq Niiger əldən çıxarsa Fransa başqa ölkədən uran idxal etmək məcburiyyətində qalacaq. Problem yalnız uranla da bağlı deyil. Fransanın Afrikada itirdiyi ölkələr Rusiya və Çinlə əməkdaşlığa üstünlük verirlər. Fransa qara qitədə sürətlə nüfuzunu itirməkdədir. Makronun Cənubi Qafqaz siyasəti bərbad olduğu kimi Afrika siyasəti də uğursuzdur. Fransa Afrikadakı yerdə qalan tərəfdaşlarını Nigerə qarşı sərt mövqe sərgilməyə çalışır. Belələri var, ancaq Mali və Burkino Fası Nigerə qarşı hərbi əməliyyatın əleyhinədir.
Elxan Şahinoğlu
Teref.az

İraqda “Telegram” bloklanıb.

Redaktor.az xəbər verir ki, bu barədə İraq Kommunikasiya Nazirliyi məlumat yayıb.

Qeyd edilib ki, “Telegram” ölkənin milli təhlükəsizliyi və vətəndaşların şəxsi məlumatlarının qorunması üçün bloklanıb. Nəzərə çatdırılıb ki, İraqın səlahiyyətli orqanları dəfələrlə rəsmi dövlət qurumlarının sirlərinin və iraqlıların şəxsi məlumatlarının yayılmasının qarşısının alınması üçün “Telegram” platforması ilə əməkdaşlıq üçün müvafiq şirkətin rəhbərliyinə müraciət edib. Ancaq şirkət İraq hakimiyyətinin heç bir sorğusuna cavab verməyib.

Krım körpüsündə avtomobillərin hərəkəti yenidən müvəqqəti dayandırılıb.

Bu barədə TASS məlumat yayıb.

Qeyd edilib ki, sakitliyin qorunması və nəqliyyat təhlükəsizliyi əməkdaşlarının göstərişlərinin izlənilməsi xahiş olunur.

ABŞ-ın keçmiş Prezidenti Corc Buşun Ukrayna Ali Radasının binasında tarixi çıxışı və ya “Kiyev kotleti” kimi tarixə düşmüş məşhur çıxışının 32-ci ildönümündə Belarus helikopterləri Polşa sərhədlərini keçdi. Bu, Rusiya Federasiyası (və ya Rusiya Federasiyasına bağlı bir ölkə) tərəfindən NATO-nun hava məkanının növbəti dəfə pozulması idi. Lakin Alyansın reaksiyası o qədər də güclü olmadı.

Fakt budur ki, ABŞ və Böyük Britaniyanın məntiqi belədir: onlar Rusiyanın təxribatlarını gözləyirlər. Onlar anlayırlar ki, təxribat rusların “əlindən” olsun. Qərb analitiklərinin fikirlərinə nəzər salsaq, onların rusların təfəkkürünü necə gördüklərinə baxsaq, o zaman başa düşərik ki, ruslar üçün NATO ilə birbaşa qarşıdurma nüvə gərginliyi anlamına gələcək yeganə yoldur.

NATO-da bunu Karib böhranını təkrarlamaq cəhdi adlandırırlar. Yəni Putin üçün danışıqlar üçün ən yaxşı variant belədir: “Cənablar, raketlərin buraxılmasına bizim saat yarım vaxtımız var, gəlin danışıqlar aparaq, əks halda, bütün dünya toz-duman içində olacaq”. NATO başa düşür ki, Alyansın “çətiri” altında olan ölkələr üzərində bu cür uçuşlar bloku təxribata çəkmək cəhdi, NATO-nu təcavüzkar kimi göstərmək cəhdidir. İddialara görə, bu, Putinə ilk növbədə, çinlilərin gözündə kart-blanş verəcək - nüvə qüvvələrini tam hazır vəziyyətə gətirəcək. Ona görə də mən Alyansın kifayət qədər passiv reaksiyasını Rusiyanın axtardığı təxribatı Rusiyaya vermək istəməməsi ilə əlaqələndirirəm.

Ancaq digər oxşar hadisələrə nəzər salsanız, Alyansın reaksiyası gecikmiş olsa da, kifayət qədər əhəmiyyətli idi. NATO ərazisi üzərində ilk uçuşlardan sonra, Rumıniya və Polşa ərazilərinə ilk raket atışından sonra biz Madrid sammitinin qərarını gördük. Daha sonra bu, NATO-nun Vilnüs sammitinin qərarı ilə təsdiqləndi. Söhbət qarnizonların on dəfə artırılmasından, texnikanın artırılmasından, müşahidənin artırılmasından və hava patrullarının iki dəfə artırılmasından gedir. Yəni NATO reaksiya verir, amma hadisə baş verən anda bunu etmir. Onlar həm də elə strateji şərait yaradırlar ki, ruslar üçün təxribatlar getdikcə çətinləşsin, sonda isə mümkünsüz olsun.

Lakin Rusiyanın bu cür təxribatlarının nə qədər davam edəcəyini söyləmək çətindir. Və reaksiya nə qədər sərt olarsa, ssenari bir o qədər də təhlükəli ola bilər. Bu vaxt NATO taktika ilə davam edəcək.

Həmçinin təəssüf ki, bir çox avropalılar, xüsusilə Cənubi Avropa və Qərbi Avropa Rusiya kimi hegemonun əlindən qlobal güclərdən biri funksiyasını almağın mümkün olmadığı fikrini hələ də saxlayırlar.

Vilnüs sammiti bizi bu məsələdə məyus etsə də, mən şəxsən Ciddə sammitinə (Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin sülh formulasının müzakirəsi) ümid edirəm. Axı orada Rusiyanın iştirakı olmadan biz müharibədən sonrakı dünya düzəninin necə olmasını həll edəcəyik. Bu, Ukraynanın qələbəsindən sonra beynəlxalq münasibətlər sisteminin və beynəlxalq təhlükəsizlik sisteminin necə görünəcəyi ilə bağlı ilk normal müzakirə olacaq. Mənə elə gəlir ki, Vilnüsdə görmədiklərimizi və eşitmədiklərimizi Ciddədə görəcəyik, eşidəcəyik...

Tarixi hadisələrin məntiqi, indi baş verənlərin məntiqi göstərir ki, Rusiya nəinki böyük dövlət, hətta az-çox nüfuzlu kontinental dövlət statusunu qoruyub saxlaya bilməyəcək. Ona görə də optimist olaraq qalmağı üstün tuturam.

Müəllif: Aleksandr Kraev - "Ukrayna Prizması" Xarici Siyasət Şurasının eksperti
Mənbə: UNİAN
Tərcümə AYNA-ya məxsusdur

ABŞ Ədliyyə Nazirliyi Kolumbiya Dairəsinin Federal Məhkəməsinin hakiminə ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın Kapitoliya hücumu ilə bağlı məlumatları açıq şəkildə paylaşma imkanının məhdudlaşdırılması ilə bağlı sorğu göndərib.

“Report” xəbər verir ki, bu barədə “The Washington Post” məlumat yayıb.

Prokurorlar Tramp və onun vəkillərinə məhkəmə zamanı əldə edilmiş məlumatların bu materiallara çıxışına məhkəmə tərəfindən icazə verilməyən şəxslərə açıqlamasının qadağan edilməsini təklif edir.

ABŞ-ın xüsusi prokuroru Cek Smit bildirib ki, təqsirləndirilən şəxs istintaqın bir hissəsi kimi əldə etdiyi təfərrüatlardan və ya böyük andlı iclasçıların protokollarından istifadə edərək açıq bəyanatlar dərc etməyə başlayarsa, bu, şahidlərə mənfi təsir göstərə, onları susdura və bu işdə ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinə mənfi təsir göstərə bilər.

Qeyd edək ki, Cek Smit avqustun 1-də Trampın dörd maddə ilə ittiham ediləcəyini açıqlamışdı. Amerika administrasiyasının keçmiş rəhbəri faktiki olaraq 2020-ci il seçkilərindəki məğlubiyyətə baxmayaraq, qanunsuz hərəkətləri ilə hakimiyyəti saxlamağa cəhd etməkdə ittiham olunur.

İranın hökumət qəzetinin Avstraliyada keçirilən idman turnirinə ezam etdiyi reportyor və fotoqraf bu ölkədən sığınacaq istəyiblər.

Bu barədə “Azad İran” “Telegram” kanalı xəbər verir.

Bildirilir ki, “İran İdmanı” qəzetinin redaksiya heyətinin üzvü, “İran” qəzetinin idman şöbəsinin katibi Səid Zahidian və “İran” qəzetinin fotoqrafı Nəim Əhmədi İrana qayıtmaqdan imtina ediblər.

Azərbaycan adının mənasını izah edən 12 fərziyyə - III hissə
Azərbaycan toponimilə bağlı oxucuya təqdim etdiyimiz onuncu fərziyyə Azərbaycan tarixçisi, akademik Mahmud İsmayılova (1920–2002) məxsusdur:
1. “Azərbaycan sözünün az–as hissəsi əski türk etnonimidir. As xalqının adı qədim Orxon–Yenisey yazılarında da təsbit olunmuşdur. Tədqiqatçıların bir qismi bu fikirdədir ki, Asiya qitəsinin də adı bu ərazinin ən qədim sakinləri olmuş asların adı ilə bağlıdır”.
Məlumat üçün qeyd edək ki, tarixdə as adlı bir neçə xalq və tayfa olmuşdur:
Azlar – Orxon-Yenisey abidələrində və digər əski mənbələrdə adı çəkilmiş türk boyudur. VIII əsrin əvvəllərində qədim alan xalqının az tayfası indiki Qazaxıstan və Altay ərazisində yaşamış, türk dilində danışmışdır. Həm qədim alanların, həm də azların türkdilli olduqlarını birmənalı şəkildə sübuta yetirən çox mötəbər bir mənbənin təqdim etdiyi məlumata nəzər salaq:
İslam alimi Əbu Reyhan ibn əl-Biruni (973–1048) “Tahidd nihayət əl-əmakin fi tashih məsafət əl-məsakinu” adlı əsərində yazırdı: “Su daşıb sola döndü, Xarəzm və Curcan arasındakı səhrada yerləşən, bugün Mazdubast adı ilə tanınan çayın mənsəbi boyunca peçeneqlərin ölkəsinədək axdı. Xeyli ərazi uzun müddət su altında qaldı, məhv oldu. Həmin yerlərin sakinləri Xəzər dənizinin sahillərinə köçdülər. Bu, alan və asların bir boyu (tayfası, soyu) idi. İndi onların dili Xarəzm və peçeneq dillərinin qarışığıdır”.
İzah. Hazırda başqırd, Altay, teleut, çeçen və osetin xalqlarının tərkibində müvafiq olaraq assı, yaxud aşa, baylak as, tört as, as və assı adlı tayfa və nəsillər mövcuddur. Həmçinin Azərbaycanın ən qədim yaşayış məntəqələrindən biri Ordubadın Aza kəndidir.
Tədqiqat zamanı diqqətimizi çox maraqlı bir fakt da cəlb etdi. Belə ki, Rusiya Federasiyasının Omsk vilayətində Tevriz rayonu, Tevriz qəsəbəsi, Malıy Tevriz kəndi, Tevriz adlı çay vardır.
Xatırladaq ki, Omsk vilayəti qədim türk yurdudur. Bugün də Tevriz rayonu əhalisinin 20–25 faizini tatarlar təşkil edir. Tevriz rayonunun yaşayış məntəqələrindən biri Azı adlı tatar kəndidr. Azı adlı digər kənd Omsk vilayətinin Ust-İşim rayonundadır. Həmçinin Omsk vilayətinin Ust-İşim və Tevriz rayonlarından axan iki çayın adı Azıdır.
Ehtimala görə, Tevriz toponimi Tevriz çayının adından götürülmüşdür. İddia edilir ki, bu hidronim xantı dilindəki “tay” (qara) və “is” (su) sözlərindən yaranmışdır. Zənnimizcə, həmin fikrin ciddi əsası yoxdur. Çünki Omsk vilayətinin sözügedən hissəsində xantı xalqı yaşamır. Həmçinin Tevriz adı ilə “tayis” sözü arasında oxşarlıq tam deyil.
Lakin burada da diqqəti cəlb edən bir detal vardır. Xantı dili fin-uqor dil ailəsinin uqor qrupuna aiddir. Xantılar özlərini As-xoyat və ya As-jah (As adamları) adlandırırlar. Maraqlıdır ki, Qərbi Sibirdə axan və dünyanın ən nəhəng çaylarından biri olan Ob çayının xantı dilindəki adı Asdır.
Tanınmış sovet-rus tarixçisi İqor Dyakonov (1914–1999) və görkəmli Azərbaycan tarixçisi, professor İqrar Əliyev (1924–2004) hesab edirdilər ki, Azərbaycanın Təbriz şəhəri Assuriya hökmdarı II Sarqona (e.ə. 765–705) məxsus kitabədə adı çəkilmiş Tarmakis qalasıdır. Həmin kitabədə yazılmışdır: “(Mannanın) Tarmakis qalasının divarları ikiqat idi. Oradan Fərat çayı qədər geniş kanal axır, onun ətrafı isə qalın meşəliklərin əhatəsindədir. Şəhərdə gözəl binalar vardı. Mən Tarmakisə hücum etdikdə əhali oranı tərk edib çöllərə qaçdı. Bu mahalı ələ keçirdim, hər biri istehkama çevrilmiş yaşayış məntəqələri arasında döyüşə başladım”.
Rusiyanın Omsk vilayətində Tevriz toponimlərinin mövcudluğu göstərir ki, İ.Dyakonov və İ.Əliyev Mannanın Tarmakis şəhərinin yerini düzgün müəyyən edə bilməmişdilər. Görünür ki, Təbriz adının həqiqi mənasını qədim assur və ya qədim pars dilində, yaxud zərdüştilikdə tapmaq mümkün deyil. Həmin toponim as–alan tayfası ilə əlaqəlidir. Bu fikri əsaslandıran çoxlu misal çəkə bilərik. Hələlik onlardan yalnız ikisi ilə kifayətlənirik.
- Rusiya Federasiyasının Çelyabinsk vilayətinin Nyazepetrovsk rayonunda Şəməxə və ya Şemaxi adlı kənd var. Onun yaxınlığından Şəməxə və ya Şemaxi adlı çay axır. Güman edilir ki, Şəməxə (Şemaxi) adını əvvəlcə çay daşımış, sonra isə həmin ad kəndə verilmişdir. Yazımızın bu yerində oxucunun diqqətini kifayət qədər maraqlı bir məlumata yönəldək:
Şəməxə (Şemaxi) kəndi 1713-cü ildə başqırdların xatay tayfasının qışlaq yerində salınmışdır. Sözügedən xatay tayfasının altı nəslindən biri yalan (alan–alban), digəri isə as və ya aşa adlanır. Amma bənzərlik bununla bitmir, gerisi daha maraqlıdır. Çelyabinsk vilayətindəki Şəməxə (Şemaxi) çayı öz mənsəbini xatayların Bardı adlandırdıqları dağ silsiləsindən götürür. Tatarlar isə Bardı toponimini Barda şəklində tələffüz edirlər. Xatırladaq ki, IV–VII əsrlərdə Qafqaz Albaniyasının (Qafqaz Alaniyasının) paytaxtı olmuş digər qədim şəhərimizin adı Bərdədir.
- Türkmənistanın Daşoğuz vilayətinin Üstyurt yaylasında Şemaxa-qala, Şirvan-qala, Diyarbekir və Hələb adlı qədim şəhərlərin xarabalıqları, eləcə də Şirvan adlı kənd vardır. Tədqiqat prosesində belə bir nəticəyə gəldik ki, bu bənzərlik də təsadüfi deyildir. Belə ki, Daşoğuz vilayətinin Üstyurt yaylasında yaşayan qaradaşlı türkmən tayfasının əski adı yazır olmuşdur. Yazır isə bildiyimiz kimi, oğuz elinin 24 əsas boyundan biri idi. Nüfuzlu sovet arxeoloqu və tarixçisi Sergey Tolstov (1907–1976) oğuz elinin yazır boyunu alan xalqının as tayfası ilə eyniləşdirmişdir. Yazımızın VIII hissəsində bu haqda daha ətraflı məlumat verəcəyik. IV–VII hissələr isə Hələb şəhərinin adına həsr ediləcək.
Roma imperiyasının indiki Şimali Makedoniya ərazisində yerləşmiş şəhərlərindən birinin adı Tauresium idi. Ostroqot kralı Theodahad (480–536) və Şərqi Roma imperatoru Yustinian (482–565) bu şəhərdə anadan olmuşdular. Şimali Makedoniya və Yunanıstanın ən böyük çaylarından birini makedoniyalılar (slavyanlar) Vardar, yunanlar Aksios, yerli albanlar isə Asi adlandırırlar. E.ə. IV əsrdə Yaxın Şərqi istila etmiş makedoniyalılar (qədim yunanlar) müasir Suriya, Livan və Türkiyə torpaqlarından axan nəhəng Oront çayının da adını Aksios qoymuşdular. Maraqlıdır ki, ərəblər də həmin çaya Asi deyirlər.
Ardı var...
Müəllif: Milli Kimlik Araşdırmaları Qrupunun üzvü Araz Şəhrili