 |
|
|
Lütfi Zadə 1921-ci ilin 4 fevral tarixində Bakının Novxanı kəndində, Rəhim Ələsgərzadə və yəhudi əsilli rus uşaq həkimi olan Feyqa Moiseyevna Koremanın ailəsində dünyaya gəlib.
Lütfi Zadə riyaziyyatçı, kompüter alimi, elektrik mühəndisi, süni zəka araşdırmaçısı və Kaliforniyadakı Berkeley Universitetində kompüter elmi üzrə əməkdar professor idi.
O, elm aləmində ən çox qeyri-səlis riyaziyyatın, qeyri-səlis əlaqəli məfhumlardan ibarət olmasını irəli sürməsi ilə tanınıb.
Lütfi Zadə üçüncü sinfədək təhsilini Bakıda alıb, sonradan o, ailəsi ilə birgə Tehrana köçüb.
1942-ci ildə Tehran Universitetindən məzun olub və bir il sonra ABŞ-a gedib. 1944-cü ildə MİT-ə daxil olub və adını Lütfi Əsgər Zadə kimi dəyişib.
1946-cı ildə isə o, Columbia Universitetinə doktorluq dərəcəsi üzrə tələbə kimi daxil olub. Bu vaxt onun ailəsi artıq New York şəhərinə yerləşmişdi.
O, 1949-cu ildə həmin universitetdə elektrik mühəndisliyi üzrə doktorluq dərəcəsi alır və bir il sonra professor yardımçısı kimi çalışır.
Zadə Columbia Universitetində 10 il dərs deyib. 1957-ci ildə professor kimi fəaliyyətə başlayıb, 1959-cu ildən ömrünün sonunadək California-dakı Berkeley Universitetində dərs deyib.
Onun məhşurlaşdıran qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsini isə 1973-cü ildə irəli sürüb.
Lütfi Zadə Berkli Universitetinin ömürlük professoru seçilmiş yeganə şəxs idi. O, NASA və NATO-nun aparıcı mütəxəssisi olub. Həmçinin yaşadığı Berkli şəhərində öz adına olan “İnstitute Zadeh-ZİFT” İnformasiya Texnologiyaları İnstitutuna rəhbərlik edib. Lütfi Zadə alman alimi Maks Plankdan sonra dünyada ikinci alimdir ki, sağlığında həm özünün, həm də nəzəriyyəsinin adını daşıyan elmi mərkəz yaranıb.
Bir çox xarici ölkə akademiyalarının üzvü olan Lütfi Zadə çoxlu sayda mötəbər cəmiyyətlərin və fondların mükafatlarına layiq görülüb, medallarla təltif edilib. Onlarla xarici dövlət və ictimai təşkilatların fəxri doktoru olub. Dünya şöhrətli alim, həmçinin ABŞ Milli Mühəndislik Akademiyasının üzvü, fəxri akademiki seçilib. Lütfi Zadə həm də AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun “İnformasiya Cəmiyyəti Problemləri” və “İnformasiya Texnologiyaları Problemləri” jurnallarının fəxri baş redaktoru olub.
Alim sentyabrın 6-da 96 yaşında California-da vəfat edib, vəsiyyətinə uyğun olaraq nəşi Azərbaycana gətirilərək birinci Fəxri xiyabanda dəfn edilib.
Teref.az
“Biz 25 il əvvəl “Titanik”i çəkdik. Filmi mümkün qədər inandırıcı etmək səylərimizə baxmayaraq, pərəstişkarlar Cekin ölümünü qəbul edə bilmədi. Təkid edirlər ki, Cek Rose ilə birlikdə üzən sala çıxsaydı, sağ qala bilərdi.
Publika.az xəbər verir ki, bu sözləri filmin rejissoru Ceyms Kemeron 5 fevralda "NatGeo" kanalında yayımlanacaq sənədli filmin anonsunda deyib.
Bu məsələni birdəfəlik bağlamaq üçün rejissor dəri rəngi Di Kaprio və Keyt Uinsletin qəhrəmanları ilə üst-üstə düşən iki kaskadyordan kömək istəyib. Onlar soyuğun insan orqanizminə təsirini tədqiq edən doktor Cim Kotterin Yeni Zelandiyadakı laboratoriyasında aparılıb. Bədənləri 35 dərəcəyə qədər soyudulan iştirakçılar batan gəminin surəti ilə birlikdə hovuza yerləşdirilib. Kemeron həmçinin kaskadyorları Rouzun sal üzərinə çıxmazdan əvvəl etdiyi bütün hərəkətlərini təkrarlamağa məcbur edib.
Nəhayət, hər iki kaskadyor üzən dağıntılara qalxa bilib və yalnız ayaqları qismən suya batırılmış vəziyyətdə sabit mövqe tapa bilib. Bundan sonra Kemeron etiraf edib ki, Cek və Rouz xilasedicilər gələnə qədər hələ də bu mövqedə bir neçə saat dayana bilərdilər - bir şərtlə ki, Rouz xilasedici jileti Cekə versin. Eyni zamanda, Kemeron vurğulayıb ki, belə bir nəticənin əldə olunması çox aşağı ehtimaldır və Cek Rouzun həyatını riskə atmazdı.
“Bu gün bildiklərimə əsaslanaraq, heç bir şübhə olmasın deyə, salı daha kiçik edərdim” , - direktor qeyd edib.
Çingiz Özgür
“Qasım əmi çubuğunu çıxarıb doldurur. Qasım kişi çaxmağı daşa vurub, qovu basır çubuğa. Uçitel (Qasım kişiyə). Qasım kişi, klas otağında çubuq çəkmək olmaz; heç olmaz. Qasım kişi bir söz demir və çubuğu əlində saxlayıb çəkmir”.
Yazını dahi Mirzə Cəlilin “Danabaş kəndinin məktəbi” pyesindən kiçik bir hissə ilə başlamağımın səbəbini biləcəksiniz. Amma gəlin bir daha xatırlayaq ki, sözügedən əsərdə hadisələr 19-cu əsr Azərbaycanının ucqar bir kəndində baş verir. Danabaş kəndində məktəb açılıb, müəllim gəlib. Ağsaqqallar yığışıb dərsin necə keçirildiyini görməkçün “uşqola” gediblər. Məktəb qaydalarını bilməyən yaşlı Qasım kişini məsələnin hansı tərəfindən baxsan başa düşmək olar. Ələlxüsus da, o yaşda kişi, “uçitel”in bir kəlməsindən sonra qaydaya əməl edir və çubuq çəkmirsə, demək ki, Qasım kişini qınamağa dəyməz.
“Əli Həsənov oğlu Şamxalı “Xəzər TV”yə rəhbər təyin etmişdi. “Xəzər Tv”nin kafesi də Bakının ən bərkgedən restoranları səviyyəsində lüks təmirli, super məkandır. Şamxal işçilərin gözü önündə “Xəzər Tv”nin kafesində qəlyan çəkirdi. Pul verib qəlyandüzəldən tutmuşdu, hər gün işçilərin önündə fıshafıs çəkirdi”.
Hadisə vaqe olur 21-ci əsrdə. Danabaş kəndində “uşqol” açılandan təqribən 3 əsr sonra. Və ucqar dağ kəndində də yox, müasir bir ölkənin paytaxtında, sevimli Bakımızda. Ata ölkənin ən yüksək vəzifələrindən birini tutur, oğluna TV rəhbəri vəzifəsini verib ki, get otur orda, qəlyanını çək. Müasir “Qasım kişinin” (iraq Qasım kişidən) bu hərəkəti barədə keçən gün sosial şəbəkədə həmin kanalın keçmiş əməkdaşı, dəyərli jurnalist Ceyhun Rzayev status yazıb. Qasım kişiyə çubuq çəkdiyi üçün əsəbləşən “uçitel”in müasiri, Ceyhun bəy də eynən “uçitel” kimi əsəbləşib, amma dillənə bilməyib. Çünki dəyişən dövranın fonunda ayaqlar baş olmuşdu. İndi artıq “Qasım kişi” “uçitel”in rəhbəri idi. Və Ceyhun bəy dillənə bilməməsinin səbəbini də səmimi şəkildə yazıb: “O vaxt bunu yazsam, Şamxal məni “moyka”ya sürgün edib, maşınını yuduzdurardı”.
Buradan həm də aydın olur ki, TV rəhbərinin “moykası” da elə TV binasında imiş. Yəqin ki, içəridə müasir saunası, istirahət otaqları filan da olub. Yenə də sağ olsun ki, işçilərin gözü önündə çimmirmiş, nə deyək...
“Media üzərindəki buludlar” söhbətlərini xatırlayırsınız yəqin ki, Əli Həsənov işdən çıxarıldıqdan sonra, kişinin “votsap qrupundan” başını götürüb qaçanların ən çox sevdiyi ifadələrdən biri idi. Dünən bu statusu oxuyandan sonra mən həmin o buludların konkret “Xəzər TV”yə aid olan hissəsininin nədən ibarət olduğun tapmışam. Qəlyanın tüstüsü imiş! Bütün günü “fıshafıs” çəkilən qəlyandan qalxan tüstü, dumana dönüb o boyda televiziyanı ağuşuna alıbmış. Bu qədər sadə.
İndi gələk məsələnin əsas tərəfinə. Amma etiraf edim ki, çox çətin və məsuliyyətli tərəfinə. Elə dediyimiz statusun altında da, dostlardan sual edənlər var idi ki, indi nə dəyişib? Bax bunu deyə bilmək üçün, söhbət konkret bir tv-dən gedirsə, həm yaxşıca araşdırma etmək lazımdır. Yerli tv-ləri az izləməyimizi desək də, hansı kanalda nə baş verirsə, hamısından xəbərdarıq. Dərin araşdırmaya gərək yoxdur, eləcə bir iki adamdan fikir soruşub, internetdə gəzişmək bəs edir. Əgər müsbətə doğru nəsə varsa, mütləq ki, xəbərdar olacaqsan. Di gəl bu yerdə, sübut etməlisən ki, sənin sözügedən televiziyanın rəhbərliyi və işçiləri ilə heç bir yaxınlığın yoxdur. Əks halda deyəcəklər ya qərəz var, ya sifariş. Çox istəyərdim ki, “Xəzər TV”nin hazırkı rəhbəri Murad Dadaşovu televiziya ekranından başqa heç yerdə görmədiyimə and içim, sonra müqayisə aparım, amma ki, yox, mən Murad müəllimi bir dəfə “28 may” tərəfdəki telefon dükanlarından birində yaxından görmüşəm, hətta salamlaşmışam da. Odur ki, geniş araşdırma aparmağa filana da vaxt sərf edən deyiləm, inanan onsuz da inanacaq. Əlqərəz, kim nə deyər, özü bilər, mətləbdən uzaqlaşmayaq.
Mənə bir tanış, bir yaddaşımda qalan hadisə, bircə dənə də internet sorğusu kifayət elədi ki, fikirlərimi yazım. Əvvəlcə “Xəzər”yə tez-tez yolu düşən bir tanışdan soruşdum ki, statusda bəhs edilən kafe indi də dururmu? Durursa, indi necədi vəziyyət? Tanış deyəsən statusdan xəbərsiz idi, heç bilmədi niyə soruşuram. Kafenin yerində olduğunu, istifadə edildiyini söylədi. Və maraqlı bir cümlə işlətdi ki, “İndi o kafedə şəhidlərimizn anım günləri və digər hüzn günləri ilə bağlı ehsan süfrələri açılır”. Mənə əslində qəlyan çəkilməməsi bəs edirdi, əgər vəziyyət belədirsə, lap yaxşı.
Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü və Yeni il münasibəti ilə müxtəlif kollektivlərin öz aralarında keçirdiyi şənliklərdən bəzi fraqmentlər sosial mediada yayılmışdı. Bunlardan ən çox bəyəniləni Murad Dadaşovun yerimə əngəlli bir işçisi ilə rəqsi idi. Videodan da görünürdü ki, hər şey çox səmimidir. Hətta bəzi dostlar belə kadrları nəzərə alıb təklif edirdilər ki, “TV-lər süni “yeni il” verilişlərini hazırlamğa vaxt sərf etməkdənsə, öz kollektiv qonaqlıqlarını efirə versələr daha maraqlı olar.” Təbii ki, bu zarafatla deyilmiş bir ifadə idi, amma hər zarafatın içində də doğruluq payı olduğu mütləqdir.
Demək ki, əslində işçilərin gözü qarşısında ediləcək xeyli gözəl hərəkətlər varmış. Örnək olacaq davranışlar var. Bunları etmək əvəzinə, adam niyə ciyərlərinə zülm edib qəlyan çəksin ki? Üstəlik bu merətin tüstüsü illərlə adamı narahat edirmiş, anlaşılan.
Yenə də qayıdaq indiki vəziyyətə. Doğrudan da, “Görəsən o duman təmizlənibmi?” sualına yuxarıda dediklərimə rəğmən, tam cavab tapa bilmədiyimçün, dedim görüm başqa nə xəbər var. “Xəzər Media Mərkəzi” yazıb axtarış verməyimlə, elə dünən mətbuatda gedən bir xəbər çıxdı qarşıma. Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti ilə imzalanan memorandumdan bəhs edən xəbərdən belə anladım ki, universitetin tələbələri mərkəzdə işlə təmin olunacaq, o biri tərəfdən də, universitetin mütəxəssisləri ilə mərkəz “media mərkəzinin işçilərinin ixtisas və biliklərinin daha da artırılması üçün” əməkdaşlıq edəcəklər. Nə yalan deyim vallah, xoşuma gəldi. Gənclərə iş, işçilərə isə akademik biliklər veriləcək, çox gözəl. Sevindirici haldır.
İndi deyəcəksiz ki, dünya dağılır, aləm qarışıb bir- birinə. Qonşularımızdakı terror təhlükəsi və müharibə haqda xəbərlər bir başa bizi də təhdid edir. Vəziyyət çox pisdir, doğrudan da dünyada durumlar çox qarışıqdır. Dünya toz-duman içində olduğu bir vaxtda, bir TV kanalından nə vaxtsa qalxan qəlyan dumanı adamı niyə belə narahat etsin ki?
Pafoslu çıxacaxsa, üzr istəyirəm. Amma məncə hərə öz sahəsindəki dumanı yox etsə, bəs edər. Demirikmi ki, hər şey zərrəciklərdən təşkil edilib, demək ki, zərrə-zərrə də düzələ bilər. Bir də ki, yaxşı işlər üçün təşəkkür etmək lazımdır. Bir şirkətdə qəlyandan- ehsana, “nanəli, şit, bayağı” ekrandan, elm ocaqları ilə əməkdaşlığa, “ailə biznesindən” - ailə kanalına qədər yol gedilibsə, bu işdə əməyi olan hər kəsə niyə təşəkkür etməyək ki?
Sözümün canı odur ki, elə təkcə “fıshafısla” qəlyan çəkməmək, nəyə desən dəyər. İşçilərin “moyka” qorxusu da götürülübsə, lap əla!\\Bakupost.az
Həmin qazıda (Şəkil 1) söhbət "Naxçıvan-Van ərazisində vaxtilə mövcud olmuş ƏRMƏN dövlətinin hökmdar" (fərziyyə mənimdir) SƏRDARIN (Naxçıvanın sahibi olduğuna şübhə yoxdur) ona qonşu olmuş Lidia hökmdarı tarixdə ən zəngin kral kimi tanınan KARUNUN (eradan əvvəl 585 – 546) (Şəkil 2) arasında imzalanmış "uzma"dan - sazişdən (kontrakt) gedir. Və bu yazı sübut edir ki, 2600 il bundan qabaq Naxçıvandan taa Van gölünə qədər uzanan ərazi (İribunye-İrəvan, Ani də daxil olmaqla-türkdilli mixi yazıları çoxdur) bizim və Anadolu türklərinin ulu nəsillərinin məskəni olub
İlandağdakı 5 sətrlik uzunxəttli mətnin sonu belə bitir:
"4. Mayanu terhuni Haldiyə ey pulu; uyadi niyə terhuni?
5. Ərdi səbahsı gün Haldiyə, ur (ver) puluni savab Haldiyə,
Sil aya puluni."
Açması:
Bütün mayanı girov qoydu Haldiyə beh pulu kimi,
Axı niyə bütün əlindəki mayanı beh vermişdi* [Sərdar]?
Ərdi (gəlib çatdı) sabahsı gün Haldiyə (Sərdar),
İndi geri aldığın beh pulundan Haldiyə [allah yolunda] savab
pulu sal və sil müqəddəs yer qarşısındakı borcunu.
________________
*Yazının əvvəlindən aydın olur ki, sazişə görə Sərdar Karunnan yəqin ərazi almaq istəmiş, ona beh kimi min "qızıl" vermiş. Karun sazişi pozur, lakin behi Haldi qalasında qaytarır.
***
Ədəbiyyat Haldinini gah Urartu ilahəsi, gah da müqəddəs yer kimi təqdim edir. İlandağ - Culfa - Naxçıvan yazısı sübut edir ki, indiki Türkiyənin Bitlis ilçesində Sübhan dağının ətəklərində var olmuş Haldini (azman xarabalıqları durur) qala-şəhərciyi doğrudan da müqəddəs yer olub. Ancaq Urartu xalqının yox, vaxtilə u ərazidə yaşamış Türkün səcdəyə durduğu məkan imiş. Və u azman məkan ƏRMƏNİN tərkibindəymiş. Coğrafi adı indi "Amenian Plato" adlanan ərazi, əslində, "Armani Plato - Ərmən (Arman) yüksəkliyi)" adlandırılmalıdır! Qədim "Türküstan" adını "Orta Asiya"ya çevirmiş bizə əsəbi dünya, ƏRMƏNİ də Armenia edib bizə qapını bağlayır.
Dediklərimiz tarixi yazılara əsaslanır. Və Bisutin dağındakı abidədə də Daranın öz ağzı ilə təsdiqini tapir.
Həmin Yazıda, bacarıqlı, lakin müstəbid şahın 3 il ərzində işğal etdiyi 22 ölkə siyahısında "ARMİNA" adlı ölkənin də adı keçir.
Onu "Armenia" kimi yozurlar. Amma o demək deyil. Qətiyyən!
Bu, türkcə dediyimiz Ərmən, qədim farscada (Bisutində) Armina kimi gedir.
Ərmən barədə və onun türk torpağı olduğunu Böyük Nizami də (12-ci əsr) "Xosrov və Şirin" (Bakı, Lider nəşriyyatı, 2004) poemasında xüsusi yazır:
"Dərbənd dənizinin* bir sahmanında --*Şübhəsiz Xəzər dənizinin
Bir gözəl ölkə var dağlar yanında.
Şahzadə qadınlar orda hökmran,
Yayılmış qoşunu İsfahancan*. *Deyirsiz Bayatı İsfahan farsındır.
ARRANDAN başlamış ƏRMƏNƏ qədər -
Onun fərmanına boyun əyirlər.
...
ŞƏMİRA* adlanır o göyçək qadın, *Təmiz türk adı-Səmaya yol
Böyükdür mənası bu gözəl adın.
Cürətdə kişidən heç geri qalmır,
Böyük olduğundan Mahin Banudur*. *Epitet Türk qadınınkıdır
...
Gül fəsli yamyaşıl Muğan - yatağı
Yay zamanı yeri ƏRMƏN** torpağı. *Naxçvan-Van torpaqları
...
Bərdənin* havası çox mötədildir, *Aranın mərkəzi
Hər il qış zamanı o bura gəlir.
...
Bu zindana bənzər dünyda ancaq
Qardaşı qızıdır gözünə çıraq.
...
Üzü nəsrin kimi, qoxusu nəsrin,
Dodağı şirindir, adı da ŞİRİN!* (səh. 63-66) *Adı ilə türkdür
İndi Nizamini rus dilinə tərcümə edəndə heç şübhəsiz ƏRMƏNİ Armenia kimi tərcümə edirlər. Mütəxəssislər desin. Ona görə də poemanı rusca oxuyan hər şeyin hazırına nazir hay Bibisinin yanında Dərbənddə, Muğanda, Bərdədə, Aranda, ƏRMƏNDƏ böyüyən ŞİRİNİ erməni kimi qələmə verir.
Halbuki Sasani hökmdarı Pərvizdən (eranın 580-628-ci illəri) və Türk sərkərdəsi Əfrasiyabın qızı Fərəngizdən törəmiş Xosrovun Türk qızına evlənməsini yəqin ki, anası vadar edirdi. Yoxsa u boyda imperiyada gənc Çubin (Qəsbkar) hökmdara qızmı qəhət idi?
Təcavüzkar şah Daranın qeyd etdiyi, `Mən filankəsi (sərkərdəsinin adın çəkir) göndərdim və Armina`anı zəbt etdim` sözlərindəki ölkənin “Armenia” kimi tərcümə edilməsi də tarixin türkə vurduğu digər ağır zərbədir.
İlandağ yazısına görə, Lidiya hökmdarı Qarunla "Haldini uzması (sazişi)" bağlamış Naxçıvan-Ani ərazisinin hökmdarı Sərdar yox idisə və Haldiniyə səcdə etmirdisə, niyə geri aldığı min qızıl pulun hər halda on hissəsini (100-nü!) Haldiyə allah yolunda nəzir verməliydi?
Daradan 200-300 il əvvəl qazılmış İlandağ yazısı ondan elə 200 il də qabaq Ərmənin Türkə məxsus olduğunu açıq deyir. Dara bunu təsdiq edir.
İlandağ yazısındakı qabaqkı 3-cü xətt ANİ-dən danışır, ancaq onu erməni şəhəri kimi təqdim etmir. Əksinə, deyir ki, Karunun sazişi pozması nəticəsində Sərdarın ona endirəcəyi zərbədən Karunun arşını (taleyi) əyiləcək. Və bu Ani əyanlarını coşub daşdıracaq-sevindirəcək. Bu o demək deyilmi ki, Ani Sərdarın tabeliyində olan şəhrədir?
Niyə idari malikanəsi yəqin SƏRDƏRABADDA olmuş türkəsilli SƏRDARIN rəqibi Karunun taleyinin əyilməsinə - yəni Sərdarın qələbəsinə Ani əhalisi sevinməliydi? O əgər haylardan ibarət idisə?
Deməli, 2550-60 il bundan qabaq ƏRMƏN ərazisində onlar yox idilər. Çünki hesab edirlər ki, Ani onların ən ilkin paytaxtı olub:
3. Arşini əyəsü, gör nə əyani ANİ kurnia (çöşar, daşar)!
Hinidistandan Frikiyaya (Balkan), oradan da lap sonralar Ərmənə köçüb gələn hayın aborigen əhalinin ərazi adını mənimsəməsi, müasir Azərbaycanda və indiki Ermənistanda var olan yüzə yaxın Kıpçak Türk-Alban kilsəsinin dədə malı kimi mənimsəməsi - iki uzaq, lakin tamamilə eyni hadisənin ekvivalent təkrarıdır və tarixin və Türkün çox böyük ağlagəlməz səhvdir.
____________________
*"Yay zamanı yeri ƏRMƏN torpağı" (Nizami).
Onu qeyd edim ki, Ərmən torpağı insanın ön sivil dövründən hökmdarların diqqətini çəkib. Van gölü sahilində ilk yurd salıb yayda dincələn ilk şah Babilin birnici hökmdarı NİMRUD olub. Təqribən 12 min il qabaq.
_________________________
Şəkildə - 1. İlandağ türkcə qaysəthi mixi yazısı;
2. Eradan əvvəlin 585-də (6-cı əsr) Əhəməni Kir (Sirus) tərəfindən taxtdan salınmış Lidia imperatoru KARUN. Var-dövlətinin müəyyən hissəsi Türkiyə dövlətinə miras qalıb. Uşak şəhərində muzeydə saxlanılır və nümayiş etdirilir.
3. Əhəməni imperiyasında u yer "Armenia" deyil, Bisutində deyildii kimi, ARMİNA (ƏRMƏN) adlanırdı. O zaman hələ heç haylar Balkandan (əgər orda var idilərsə) şərqə sürüşməmişdilər. Xristian dünyası dizini torpağa bax beləcə bərkidir.
Tariyel Azerturk
Teref.az
Mərhum türkiyəli müğənni Barış Mançonun həyat yoldaşı Lalə Manço sənətçinin illər əvvəl dediyi vəsiyyətini açıqlayıb.
Türkiyə mətbuatı xəbər verir ki, mərhum müğənninin istəyi “2023” əsərini ifa etməklə bağlı olub.
Həyat yoldaşı onun vəsiyyəti haqqında məlumat verib:
“Barış vəsiyyət edib ki, 2023-cü ildə 80 yaşı olan zaman “2023” bəstəsini simfonik orkestrin müşaiyət ilə ifa etsin. Bu əsər Türkiyə Cümhuriyyətinin 100-cü ildönümünə həsr olunub. Biz bu il ərzində müxtəlif texniki vasitələrlə onu səhnəyə çıxararaq arzusunu reallaşdırmağa çalışacayıq”.
Qeyd edək ki, Barış Manço 2 fevral 1999-cu ildə vəfat edib.
İslamın yayıldığı ilk çağlarda, yəni Raşidi xəlifələri (632-661) dövründə geniş xalq kütlələrini təzyiqlərdən və ağır vergi mükəlləfiyyətlərdən xilas edən islami vergi sistemi sadə insanların bu inancı qəbul etməsini asanlaşdırdı. Belə ki, müsəlman olmadıqları halda cizyə verən bu kütlə, müsəlman olduqdan sonra, sadəcə, illik məhsulun onda bir hissəsini dövlət xəzinəsinə verməklə, qalan məhsulu sərbəst satmaq və istifadə etmək haqqına sahib oldular. Qeyd olunan yeni vergi siyasəti Azərbaycanın da daxil olduğu bütün Xilafət ərazisində tətbiq edilirdi.
Lakin Əməvilər (661-750) hakimiyyətə gəldikdən sonra bu siyasət kəskin dəyişdi. Ərəb qövmiyyətçi düşüncəsinə sahib Əməvilər ərəb olmayan əhalini "məvali" adı ilə damğaladılar və müsəlman olduqları halda onlardan cizyə vergisi almağa başladılar. İslamı ərəblərin dini hesab edən Əməvilər ərəb olmayan müsəlmanları müsəlman hesab etmədikləri üçün onlardan cizyə vergisi alır, buna görə də məvalilər arasında islamın yayılmasına maraq göstərmirdilər. Məvalilərdən alınan cizyə vergisindən, fəth olunan yeni ərazilərdən əldə edilən qənimətlərdən varlanan Əməvilər bir müddət sonra hərbi yürüşlərə də qatılmadılar və kənardan muzdlu ordu cəlb etməyə başladılar. Nəticədə xilafət ordusunda əsasən türklərin təşkil etdiyi qulamlar meydana çıxdı.
Qeyd olunan dövrdə Əməvi hakimiyyətinin apardığı siyasətdən narazı qalan ərəb ailələrinin xilafətin ucqar bölgələrinə köçürülməsi prosesi geniş vüsət aldı. Əksəriyyəti əhli-beyt tərəfdarı olan bu ailələr zaman keçdikcə yerli əhalinin müsəlmanlaşmasında və məvalilərin xilafətə qarşı təşkilatlanmasında böyük rol oynadılar. Yəni, Əməvilərin hakimiyyətə gəlməsindən narazı olan əhli-beyt tərədarları ilə onların apardığı zorakı siyasətdən narazı qalan məvalilər xilafətə qarşı birləşdilər. Bu birləşmənin nəticəsində xilafətin ucqar bölgələrində, xüsusilə Azərbaycan, Xorasan, Bəlx və digər ərazilərdə Əməvi hakimiyyətinə qarşı sosial etirazlar geniş vüsət aldı. Peyğəmbərin əmisi Abbasın tərəfdarı olan abbasilər hakimiyyətin İmam Əlinin övladlarına məxsus olduğu istiqamətində təbliğat apararaq Əməvilərə qarşı bütün narazı kütlələri, xüsusilə də məvalini öz ətraflarında birləşdirdilər. Nəticədə, əhli-beyt ideologiyası ətrafında birləşən məvali kütlə (türklər və iranilər) Əməvi hakimiyyətindən narazı qalan ərəbləri də ətrafına birləşdirib 750-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirdilər.
Lakin əhli-beyt ideologiyası və məvalilərin haqlarını qorumaq şüarı ilə hakimiyyətə gələn Abbasilər xilafəti əhli-beyt mənsublarına verməyib idarəni öz əllərində saxladılar. Üstəlik, bu siyasətə etiraz edən məvali kütlənin lideri Əbu Müslüm Xorasani və tərəfdarlarını ortadan qaldırdılar. Abbasilərin bu siyasətindən narazı qalan məvali kütlə iki qola ayrıldı:
1. Abbasi tərəfdarı olub xilafət idarəsində yer alanlar
2. Abbasi əleyhdarı olub Əbu Müslim və əhli-beyt ideyasını davam etdirənlər kütləsi
Birincilər Abbasi Xilafəti daxilində Xəlifə Mənsurdan başlayıb Xəlifə Məmuna qədər davam edən təqribən 50-70 illik bir tarixi prosesdə xilafət sistemini mərhələli olaraq ələ keçirdilər. Bunlar məvali kütlənin özəyini təşkil edən türklər və irani qruplar idi. Türklər hərbi-idarə, iranlılar isə divan təşkilat sistemini ələ keçirib dövlət daxilində mübarizəyə başladılar.
İkincilər isə Abbasi hakimiyyətinin siyasətindən narazı qaldığı üçün xilafətə qarşı üsyana qalxdılar. 751-ci ildə Əbu Müslüm Xorasaninin silahdaşı İshaq ət-Türkinin başçılığında Xorasanda ilk üsyanlar başladı. Bu, xürrəmilər üsyanının başlanğıcı idi. Xilafətin digər ərazilərində, xüsusilə İraqda xürrəmilərin bənzəri olan ismaililər hərəkatı başlamışdı. Bu üsyanlar getdikcə genişlənərək bütün xilafəti bürüdü. Nəticədə, Abbasilərin tərəfdarı olan məvalilər ilə onlara qarşı olan məvalilər üz-üzə gəldilər.
“Azərbaycan - Milli Kimliyin Tarixi Məsələləri” toplusu
Əkbər Nəcəfin “Azərbaycan Tarix Metafizikası” məqaləsindən
Əkbər Nəcəf, Sacilər kitabı
Teref.az
"Sizin canınıza vəlvələ salan "Boz Qurd"-dur!!!"
Ermənistan rəsmiləri Qətər dövlətini su yoluna döndəriblər. Ötən ilin yayında Qətərə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan səfər etdi, bugünlərdə Ermənistan parlamentinin sədri Simonyan Alen Simonyan ərəb dövlətində 3 gün qalıb. İndi də Ermənistanın baş nazirinin aparat rəhbəri Araik Arutunyan Qətərə səfər edib. Arutunyan Dohada Ermənistanla Qətər arasında imzalanan sazişlərin və razılaşmaların yerinə yetirilməsi məsələlərini müzakirə edib.
Baş nazir Nikol Paşinyan əlindən gələni edir ki, Qətər əmiri Ermənistana səfər etsin. Araik Arutunyanın Qətərə səfəri zamanı başqa bir detal da diqqətimi çəkib. Deməli Araik Arutunyan məşhur “Al Jazeera” televiziya kanalında olub və bu kanalın regional hadisələrin işıqlandırılması mövzularını müzakirə edib. Görünür, Araik Arutunyan kanal rəhbərliyindən hadisələrin işıqlandırılması zamanı Ermənistanın mövqeyinin nəzərə alınmasını xahiş edib.
/atlassam.org/
“Bu məsələlər kollektiv çərçivəsində baş verib. Bu barədə ətraflı məlumata sahib deyiləm. Həmin səbəbdən heç bir münasibət göstərə bilmirəm. Onlar başqa qurumdur, biz başqa qurum”.
DİA.AZ-ın məlumatına görə, bu sözləri Teleqraf.com-a açıqlamasında Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri (AKİ), Xalq artisti Rasim Balayev Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqında (ARKİ) baş verən prosesləri şərh edərkən deyib.
Xatırladaq ki, ARKİ-də iddia edilən sədr seçkisinə etiraz fonunda yenidən ittifaqların birləşməsi məsələsi gündəmə gəlib. Rasim Balayev bildirib ki, bu məsələdə mövqeyi olduğu kimi qalır: “Hər sənət sahəsinin bir təşkilatı fəaliyyət göstərir - Yazıçılar Birliyi, Bəstəkarlar İttifaqı, Rəssamlar İttifaqı və digərləri. Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqını vaxtilə yaradanlar artıq səhnədə deyillər. Təbii ki, bir ittifaq olmalıdır. Bunu da səlahiyyətli adamlar həll etməlidirlər. Bu, hansı formada baş tutacaq, yenidən seçki keçiriləcəkmi? Bu sualların cavabını mən bilmirəm. Mən onu bilirəm ki, ölkədə bir kinematoqrafçılar ittifaqı olmalıdır. Balaca bir ölkədə iki ittifaqın olması ağlasığmaz məsələdir”.
DİA.AZ-ın məlumatına görə, Xalq artisti, kinorejissor, Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının üzvü Şeyx Əbdül Mahmudov Musavat.com-a açıqlamasında bildirib: “Bir kinostudiyası olan ölkədə iki kino ittifaqına nə ehtiyac var? Bu ittifaqlar hansı şəraitdə, hansı məqsədlə yaradılıb, bunun üzərindən artıq illər keçib, ona görə də bu məsələni gəlin qatlayıb qoyaq kənara. Hamımız birləşək və qayda-qanunla qurultay çağırıb, kimi istəyiriksə onu da sədr seçək, bitsin. Gəlmişəm televiziya kanalına, məndən soruşurlar ki, "siz də ittifaqdan istefa vermisiniz? Axı mən necə istefa verə bilərəm? Cəmil Quliyevin də ittifaqdan istefa verməsi ilə bağlı yayılan xəbərlər ağ yalandır, şantajdır, növbəti provokasiyadır. Mən kino adamıyam, ittifaqdan çıxıb hara gedə bilərəm? Kino mənim evimdir. İttifaqdakı bəziləri getməlidir, amma getmir, illərdir qalıblar orada. Şəfiqə Məmmədova üçün ayıb deyil?! Nə görüb, yapışıb oradan, məlum deyil".
Şeyx Əbdül Mahmudov daha sonra Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri, Xalq artisti Rasim Balayevə səslənib: “Mənim Rasim Balayevə hörmətim əvvəlki kimidir. Ona səslənirəm ki, Rasim müəllim, gəlin kino xətrinə birləşək, birlikdə qurultay keçirək, sədr seçək. Bildirim ki, Şəfiqə Məmmədova, sadəcə, 5 il qayda-qanunla sədr seçilib, çalışıb. Digər illərdə isə onlar orada qeyri-legitim olaraq işləyiblər. Buna görə də onların hamısı aldıqları maaşı dövlətə qaytarmalıdırlar. Hansı haqla orada oturublar? Kimə güvənirlər?”
“Əgər qurultay keçirilirsə, kimin sədr seçilməsini istəyərdiniz” sualımıza xalq artisti bu cür cavab verib:
“Kino ittifaqı kino xadimlərinindir. Kino xadimlərinin də rəhbəri tarixən rejissorlardır və bütün dünyada belədir. Ona görə də istərdim ki, sədr olaraq ya Cəmil Quliyev, ya da Ayaz Salayev, Elxan Cəfərov, Vaqif Mustafayev seçilsin. Şəfiqə xanım icazə versin ki, biz artıq bizdən gənc olanları önə çıxaraq, kino ilə bağlı dərdimizi, problemlərimizi onlara deyək”.
Əməkdar incəsənət xadimi Ayaz Salayev isə kino ittifaqlarının birləşməsi ilə bağlı məsələyə bu cür münasibət bildirib: “Bilmirəm. Ümumiyyətlə, belə şeylərə əhəmiyyət vermirəm. Əgər qurum (ARKİ) bağlanarsa, həyatımda heç nə dəyişməyəcək”.
Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri, SSRİ Xalq artisti Şəfiqə Məmmədova isə bütün bu olanlara susqunluq nümayiş etdirir, zənglərə cavab vermir.
Qeyd edək ki, ötən ilin dekabrında ARKİ-də nizamnaməyə uyğun olaraq növbəti ümumi yığıncaq keçirildiyi barədə qurumdan mediaya məlumat daxil olmuşdu. Bildirilirdi ki, Şəfiqə Məmmədova iclas iştirakçılarının yekdil razılığına əsasən yenidən Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqı İdarə Heyətinin sədri seçilib, ittifaqın idarə heyətinin yenilənmiş tərkibi yığıncaq iştirakçıları tərəfindən təsdiq olunub. Sonra idarə heyəti üzvləri arasından 9 nəfərdən ibarət katiblik seçilib. Bu, həm kino ictimaiyyətinin, həm də ittifaqın üzvləri arasında ciddi narazılığa səbəb oldu. Üzvlər kiçik tərkiblə keçirilən iclası qanuni hesab etmədilər.
Rasim Balayevin təklifi gerçəkləşə bilərmi? Ölkədə tutaq ki, vahid Yazıçılar Birliyi kimi, vahid Kinematoqrafçılar ittifaqı da olacaqmı?
DİA.AZ-ın məlumatına görə, Xalq artisti Afaq Bəşirqızı mövzu ilə bağlı “Yeni Müsavat”a danışıb: “Əvvəla, qeyd edim ki, bütün bu qalmaqallar, məsələlərlə bağlı Şəfiqə xanımın çox ağır stress keçirdiyini eşitdim. Bütün bu mübahisəli məsələlərin hamısı qurban olsun Şəfiqə xanımın sağlamlığına. Ona görə də hər zaman deyirəm ki, sənətkar ya səhnədə, ya da efirdə ölməlidir. Sənətkara hansısa "stol-stul", “kreslo” lazım deyil. Şəfiqə xanıma cansağlığı arzulayıram.
O ki qaldı iki kino ittifaqının birləşməsinə, əlbəttə, birlik tamam başqa şeydir. Bu dəqiqə bizdə müharibə, şəxsiyyətlərimiz, tariximiz haqqında film çəkilməsinə çox böyük ehtiyac var. Amma biz hələ də mübahisə edirik ki, bu ya da digər ittifaq olsun və sairə. Buna görə də düşünürəm ki, milli kinomuz, kino mədəniyyətimiz üçün bu birlik lazımdır".
Rasim Balayevin sədri olduğu Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının üzvü, Əməkdar jurnalist, professor Qulu Məhərrəmli isə qeyd edib: “Bütün umu-küsüləri, şəxsi düşüncələri bir kənara qoyub, bu kino ittifaqlarını birləşdirmək lazımdır. Əlbəttə ki, Şəfiqə xanım bizim böyük sənətkarımız, gözəl aktrisamızdır. Amma hamı bilir ki, o kino ittifaqı (ARKİ - red.) necə yaranıb. Zamanında kimlərsə Rüstəm İbrahimbəyovun ittifaqını parçalamaq üçün bu ittifaqı yaratmışdı. Amma qeyd etdiyim kimi, artıq bu söz güləşdirmələrini bir yana qoyub, vaxtilə Rüstəm İbrahimbəyovun rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqını bərpa etmək, birləşdirmək lazımdır. Əlbəttə ki, bunun ümumi kino düşüncəmizə böyük faydası dəyə bilər. Çünki heç kim ayrı-ayrılıqda xüsusi bir şey yarada bilmir. Şəfiqə xanımın rəhbərlik etdiyi kino ittifaqında da kinoya xidmət etmiş çox dəyərli insanlar var. Onlar birinci nəcib addım atmalı, enerjilər, düşüncələr birləşməlidir”.
Xəbər verdiyimiz kimi, bu gün səhər saatlarında Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə silahlı hücum olub.
Teref.az xəbər verir ki, "bizim media"a hadisə ilə bağlı Azərbaycanda fəaliyyət göstərən və tez-tez efirlərimizdə görünən iranlı bəstəkar-müğənni Afşin Azəri və Əli Pomehr ilə əlaqə saxlayıb.
Afşinin meneceri Nevid açıqlamasında bildirib ki, baş verən hadisədən xəbərdardır.
Əli Pomehr isə əməkdaşımızla söhbətində bunları deyib:
"Törədilən terror aktı ilə bağlı çox pis olmuşam və narahatlıq keçirirəm. Hamı mənə zəng edib məsələ ilə bağlı münasibətimi öyrənmək istəyir. Hazırda mən də xəbərləri izləyirəm və bu məsələnin kimlər tərəfindən törədildiyini öyrənmək istəyirəm".
Qeyd edək ki, Azərbaycan Prezidenti Tehrandakı səfirliyimizə qarşı törədilmiş terror aktını şiddətlə qınadığını açıqlayıb.
Xatırladaq ki, Azərbaycan XİN baş verənlərlə bağlı rəsmi məlumat yayıb. Bildirilir ki, hücum edən şəxs "Kalaşnikov" markalı avtomat silahla mühafizə postunu yararaq, mühafizə xidmətinin rəisini qətlə yetirib.
Səfirliyin iki mühafizə əməkdaşı da hücumun qarşısını alarkən yaralanıblar. Onların vəziyyəti qənaətbəxşdir. Hazırda bu xain hücum üzrə araşdırma gedir. Məsələnin təfərrüatı barədə ictimaiyyətə əlavə məlumat veriləcək.