Son 10 il ərzində Xəzərin səviyyəsinin bir metrdən çox düşməsi ilə bağlı məlumatlar var. Buna səbəb kimi səthə düşən yağıntının miqdarının azalması, buxarlanma prosesinin isə artmasını göstərirlər.

Hətta bildirilir ki, tədbir görülməsə, Xəzər dənizinin böyük bir hissəsi yox ola bilər.

Ümumiyyətlə, qışda yağıntılar çox olduğundan Xəzərin suyu artmalıdır, lakin əksi ilə rastlaşırıq. O zaman sual yaranır: qışda belədirsə, yayda vəziyyət necə olacaq? Qışda yağıntının miqdarın azalmasının səbəbi nədir?

Mövzu ilə bağlı oxu.az-a açıqlama verən coğrafiya elmləri doktoru, professor Əmir Əliyev qeyd edib ki, Xəzərinin səviyyəsinin azalmasına səbəb su balansının dəyişməsidir:

"Xəzərin suyunun səviyyəsi, həqiqətən, azalır. 1995-ci ildən bu günə qədər dənizin səviyyəsi təxminən iki metr düşüb. Əsas səbəb isə su balansının pozulmasıdır.

Su Xəzər dənizinə, əsasən, çaylardan daxil olur. Bunun 85%-i Volqadan gəlir, Uralla birlikdə bu rəqəm Xəzər dənizinə axan suyun ümumi həcminin 90%-ni təşkil edir. Volqaya düşən yağıntılar 30 faiz azalıb. Bu da Xəzərin səviyyəsinə ciddi təsir göstərir.

Səviyyə tərəddüdü Xəzərin ümumi təbiətidir. Tarix boyu həmişə enib, qalxıb. Sonuncu ən yüksək səviyyə 1805-ci ildə olub. Hazırkı enmə prosesi 2050-ci ilə qədər davam edəcək. Bu dövrdə epizodik qalxmalar ola bilər".

Professor Xəzərin yox ola bilmək ehtimalından danışıb:

"Belə şey ola bilməz. Xəzər özü-özünü tənzimləyən orqanizmdir. Gələn sular çoxalanda Xəzərin dərinlikləri dolur. Su kütləsi qərbdən şərqə doğru istiqamətlənir. Şərq səhradır. Orada güclü buxarlanır deyə səviyyə qalxmır. Buxarlanma sahədən asılıdır. Xəzərin dibinin quruluşu, sahillərin morfologiyası imkan vermir ki, səviyyə həddən ziyadə qalxıb-ensin. Bundan başqa, Xəzər dənizinin səviyyəsi mövsümi amillərlə əlaqədar olaraq azalır".

Ə.Əliyev əlavə edib ki, qış aylarında yağıntılar Xəzərə heç nə vermir:

"Dənizə ən çox su aprel ayında Volqadan daxil olur. Yəni qışda şimaldakı su hövzələri donduğundan su axını azalır. Volqaya düşən yağıntıların ümumi miqdarının da azalmasını diqqətə alsaq, qış aylarında havaların yağmurlu keçməsinin güclü təsiri olmur".

Akademik Həsən Əliyev adına Coğrafiya İnstitutunun Ekocoğrafiya Şöbəsinin müdiri, ekoloq Ənvər Əliyevin sözlərinə görə, Xəzər dənizinin səviyyə tərəddüdü yarandığı zamanlardan mövcuddur:

"Xəzər dənizinin səviyyəsinin indikindən də aşağı olduğu, müxtəlif dövrlərdə isə hətta 70-100 metrə qədər qalxdığı vaxtlar olub. Enib-qalxmalar Xəzər dənizi üçün xarakterikdir. Mütəxəssislər bu məsələni müxtəlif şəkildə qiymətləndirirlər. Xəzər dənizinin tarixində ən hay-küylü və problemli səviyyə enməsi 1970-ci illərdə - Sovet dönəmində - olub. O zaman Türkmənistanda olan Qaraboğazgöl körfəzini də bağladılar. Bu körfəzdə buxarlanma nəticəsində texniki duzlar əldə edilirdi.

Problemi aradan qaldırmaq üçün şimal çaylarının istiqamətini Xəzərə yönəltmək planları var idi. Sonralar suyun səviyyəsi qalxdığı üçün bu planlar reallaşmadı".

Ə.Əliyev qeyd edib ki, məsələnin iqlim və tektonika ilə əlaqəsi yoxdur:

"Bəziləri bu məsələni iqlim dəyişiklikləri ilə əlaqələndirirlər. Əlbəttə, əvvəlki dövrlərə baxsaq, iqlimdə dəyişiklik var, buna görə qarşılıqlı müqayisə aparmaq lazımdır. Xəzər dənizində hazırda enmə dövrüdür. Səviyyəsi iki metr yarımdan da aşağı enib.

Bu tendensiyaya təlaşla yanaşmaq lazım deyil. Səviyyə tərəddüdü Xəzər üçün xarakterikdir. Onun səviyyəsini saxlamaq çətindir. Milyard tonlarla su ehtiyatı var. Dənizin səviyyəsinin enməsi təkcə iqlimdən və sudan asılı deyil. Çünki planetə düşən yağıntı ilə buxarlanma pozulmayıb. Öz yerindədir".

“Məktəb dərsliyinin ən ciddi problemi onun şagirdin şüur və bilik səviyyəsinə uyğun olmamasıdır”.

Bu fikirləri məktəb dərsliklərinin durumu və yol verilən nöqsanlar barədə danışan təhsil məsələləri üzrə ekspert Elmin Nuri Yenicag.az-a açıqlamasında deyib.

Onun sözlərinə görə, bu gün dərsliklərin dilində akademik yüklənmə, üslub qəlizliyi nəzərəçarpan dərəcədədir:

“Məktəb dərslikləri ilə bağlı məsələlərə zaman-zaman təhsil ekspertləri olaraq münasibət bildirmişik. Lakin biz dərsliklərlə bağlı problemlərdən danışarkən əsas meyarlardan bəhs etmirik. Yəni “aysberq”in görünməyən tərəflərini kölgədə qoyuruq. Məsələn, tarix dərsliyində xronoloji xətanın olmaması, şəklin yanlış verilməməsi, riyaziyyat fənnində hər hansı düsturun əksikliyi kimi səhvlərin olmaması arzuolunandır. Təbii ki, bunlar texniki xətalardır.

Digəri isə dərsliyin mahiyyət və məzmun cəhətdən olan xətalardır. Dərsliyin dilinin ağırlığı, üslubunun qəlizliyi, akademizmin həddindən artıq yüklənməsi onun məzmun cəhətdən ciddi nöqsanıdır. Dərslik şəxsiyyətyönümlü predmet rolunu oynamalıdır. Bu gün dərslikdə öz əksini tapan mövzular kurikulumun funksiyalarına, məzmun xətlərinə uyğun gəlməlidir.

Elm və Təhsil Nazirliyi və Dövlət İmtahan Mərkəzinin tabeliyində Dərsliklərin Monitorinq Mərkəzi mövcuddur. Bu iki mərkəz öz səylərini birləşdirməli, ortaq mexanizm cızmalıdır. Təhsil İnustitutunda bu məsələlərlə məşğul olan müvafiq şöbə də var. Lakin dərsliklərin qiymətləndirilməsi və onun nəticələrinin çıxarılması beş ildən bir həyata keçirilən prosedurdur. Bu prosedurdan çıxmaq hələ ki mümkün deyil. Dərsliklər həddindən artıq sərt tələblər əsasında hazırlanmalı və qəbul edilməldir.

Bu gün dərsliklərin dilində akademik yüklənmə, üslub qəlizliyi nəzərəçarpan dərəcədədir. Bu məsələlərdən bəhs etmək yerinə, Azərbaycan dili dərsliyində hər hansı vulqar ifadə işləndiyini görən zaman bu məsələni qabardırıq. Məktəb dərsliyinin ən ciddi problemi onun şagirdin şüur və bilik səviyyəsinə uyğun olmamasıdır. Şagird şəxsiyyət olmaq yolunda addımlayan bir fərddir. Məktəb onu bu istiqamətdə yetişdirməlidir. Dərsliklər ali məktəbə hazırlıq üçün predmet deyil, məktəblini şəxsiyyət kimi formalaşdıran vasitədir. Fikrimcə, dərsliklərə yanaşma dəyişilməli, onun hansı dərəcədə strateji alət olduğu şagird, müəllim, valideyn, ən əsası bu dərsliyi hazırlayan şəxslərə də mahiyyət etibarı ilə anlaşılan olmalıdır”.

Marketlər müştəriləri aldatmağa davam edirlər, ölçü götürən isə tapılmır

Ötən yazılarımızdan birində bəzi marketlərin saxta endirim kampaniyasından bəhs etmişdik. Məqsədimiz, onsuz da ən müxtəlif üsullarla hər gün cibimizə girərək milyonlar qazanan marketləri neqativ hallardan çəkindirmək idi. Amma təəssüf ki, bəzi marketlər nəinki “ağıllanmaq” istəmir, əksinə, gözəl və rəngarəng plakatlarla “endirim” xəbərləri verib, alıcını aldatmaq üçün hər gün yeni üsullar icad edirlər.

“Endirim” oyunu üzərində alıcıları aldatmaq istəyən mağazalardan biri də bazara nisbətən yeni daxil olan “Tam Store” marketlər şəbəkəsidir. Şəbəkə möhtəşəm “endirim” xəbərləri ilə insanları şirnikləndirib, mağazaya gətirməyi bacarır. Lakin müştəri bəzən almaq istədiyi hansısa “endirimli” məhsulun qiymətində heç bir endirimə rast gəlmir. Etiraz isə həmişə olduğu kimi, cavabsız qalır…

Bakı sakini Rafiq Muradov da “Tam Store”dakı “endirim” kampaniyasından şikayətlənir. O, deyir ki, mağazaların çoxunda saxta endirim taktikasından istifadə edirlər. Amma başqaları bunu incə formada etdiyi bir zamanda, “Tam store” ən kobud üsula əl atır.

“Martın 10-da metronun “Xalqlar Dostluğu” stansiyası yaxınlığında yeni açılan “Tam market”in önündən keçirdim. Marketin pəncərəsinə endirim elanları yerləşdirildiyini gördüm. Məsələn, 2 kiloqramlıq “Harika” ununun qiyməti 50 faiz endirimlə 1 manat 67 qəpiyə düşmüşdü. Elanda yazılıb ki, 2 kiloqramlıq unu 6-12 mart tarixlərində bu qiymətə almaq mümkündür. Məni cəlb etdi, fikirləşdim ki, bayram öncəsi endirimdən yararlanım. Amma içəri girib həmin məhsulun rəfdə və eyni zamanda kassadakı fərqli (!) qiymətini gördükdə, xəyal qırıqlığına uğradım. Deməli, elanda göstərilir ki, məhsul 3 manat 34 qəpikdən 1 manat 67 qəpiyə düşüb. Amma rəfdə 3 manat 50 qəpik (!) qiymət qoyulub. Kassada isə məhsul 3 manat 34 (!) qəpikdir. Və bu, kampaniyanın bitmə tarixinə 2 gün qalmış baş verir. Qiymət fərqi digər məhsullarda da var. Məsələn, bir tanışım deyir ki, marketin Biləcəri filialında aldığı toyuq filesinin qiymətində də fərq olub və fərqi evdə aşkar edib. Niyə insanları aldadırlar?”

Məhsul kassada yoxlanılıb və endirim olmadığı aşkar edilib. Rafiq Muradov xəzinədardan və mağaza əməkdaşlarından niyə qiymət fərqi olduğunu soruşub. Onlar isə heç bir cavab verə bilməyiblər. Ardınca məsələyə mağazanın inzibatçısı qarışıb və bu məhsula endirim olmadığını bildirib. Ona mağazanın pəncərəsinə yapışdırılan elanı göstərəndə də susaraq cavab verməyib. Bu zaman mağaza əməkdaşlarından biri rəhbərliyin göstərişi ilə rəfdəki qiyməti yığışdırıb.

Pressklub.az alıcının şikayətini aydınlaşdırmaq üçün sözügedən marketlə əlaqə saxlayıb. Lakin “Tam Store”-nin nümayəndəsi Ülkər Xaliqova şikayəti rədd edərək, belə bir şeyin olmadığını, hətta şəkillərin köhnə olduğunu iddia edib: “Əmin olun ki, biz endirim mövzusunda çox həssasıq. Ümumən şəbəkə olaraq, yalan reklam yaymaq bizim üçün yolverilməzdir. Və heç vaxt bu cür reklamlara əl atmamışıq”.

Əməkdaşımız şəkillərin yeni olduğunu bildirəndən, çəkilişlərin vaxtını sübut edən dəlilləri (şəkillərin çəkilmə zamanı) göstərəndən, hətta inzibatçının “bu məhsul endirimdə deyil” dediyi video görüntünün olduğunu bildirdikdən sonra qarşı tərəf səssiz qalıb. Bir qədər sonra isə başqa bir məsul şəxs əməkdaşımıza zəng edib, həmin mağazadakı administratorun yeni gəldiyini, məsələdən xəbəri olmadığını və buna görə də yanlış anlaşılma olduğunu qeyd edib. Elandakı qiymətlə rəfdəki qiymət fərqinə gəldikdə isə bunun araşdırılacağını və problemin aradan qaldırılacağını bildirib.

Əslində inzibatçının yeni və ya köhnə olmasının problemə heç bir aidiyyəti yoxdur. Endirim kampaniyasının elan edilməsi də, kassada məhsulun qiymətinin müəyyən edilməsi mərkəzləşdirilmiş formada tənzimlənir. Yəni, problemin səbəbi başqadır…

Bu cür hallar qanunsuzluq sayılır və istehlakçının hüquqlarının pozulması deməkdir. İstənilən şəxs, bununla bağlı məhkəməyə müraciət edərək, marketdən mənəvi və maddi təzminat tələb edə bilər. Ona görə də, istehlakçılar bu vəziyyətlə qarşılaşdıqda qanun çərçivəsində hüquqlarını tələb edə bilər.

Digər tərəfdən, aidiyyatlı qurumlar da insanları bu formada aldadan şəbəkələrə qarşı ölçü götürməyə borcludurlar.

Ölçü götürüləcəkmi?..

Günay Elşən

"Lanset" klinikasına yeni baş həkim təyin edilib.
Bakupost.az xəbər verir ki, bu posta professor Əliyev Şahin Həşim oğlu gətirilib.
Şahgin Əliyev bir müddət əvvəl qalmaqallı məhkəmə işi ilə bağlı gündəmə gəlmişdi. Həmin məhkəmə işinə görə o, Səhiyyə Nazirliyinin Əziz Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunun "Ümumi Cərrahiyyə-2" kafedrasının müdiri vəzifəsindən azad edilmişdi.
Məhkəmə prosesində məlum olmuşdu ki, həkim Şahin Əliyev Azərbaycan Kikboksinq və Sambo Federasiyasının sabiq vitse-prezidenti, peşəkar idmançı Səbuhi Rəcəbə (Səbuhi Vaqifoğlu) 250 min min manat pul verərək, onu institutun rektoru vəzifəsinə təyin etdirməsini istəyib.
Sonradan aldadıldığını bilərək, məhkəməyə müraciət edib.
Şahin Əliyev təqsirləndirilən şəxsin 210.000 manatını geri qaytarmadığı üçün ona ağır cəza təyin edilməsini məhkəmədən xahiş edib.
4 sentyabr 2023-cü il tarixində Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin hakimi Əli Məmmədovun sədrliyi ilə keçirilən prosesdə Səbuhi Rəcəbə hökm oxunub və o, 7 il 6 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edilib.