“Pensiya və maaşlardakı artım hamıya şamil ediləcək. Pensiyaların minimum həddinin 280 manata qaldırılması 100 min nəfərin pensiyasına öz təsirini göstərəcək”.
Teref.az xəbər verir ki, bu sözləri İTV-yə açıqlamasında Milli Məclisin Əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Musa Quliyev bildirib.
O əlavə edib ki, ötən il 400 AZN alan şəxs, bu il 478 manat pensiya alacaq: “Bu il ərzində pensiyaların bütün növlərinin artımı gözlənilir.
Eyni zamanda maaşlarda da artımlar olacaq. Maaşların hər birində 15 faiz artım gözləyirik. Məsələn, 400 manat maaş alanlarda 470 manat civarında artım olacaq”.

Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncamla minimum əmək haqqı 345 manata çatdırılıb. Belə ki, minimum pensiya 280 manata çatdırılmaqla yanaşı müavinət və təqaüdlər də artırılacaq. Bu artımlar yanvarın 1-dən hesablanacaq. Məlumata görə, minimum əmək haqqındakı artım 700 min vətəndaşımızı əhatə edəcək. Bu prosses üçün isə dövlət büdcəsindən əlavə 450 milyon manat ayrılcaq. Maaş və pensiyalar üzrə artımdan 800 mindən çox vətəndaş faydalanacaq. Qeyd edək ki, artımlar özəl sektoru da əhatə edir. Yəni bu ildən 345 manatdan az əmək haqqı verilə bilməz.
TEREF.AZ-ın məlumatına görə, iqtisadçı Pünhan Musayev Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı karbohidrogen sənayesi üzərində qurulduğundan, onda cərəyan edən prosseslər də daxili bazardan çox xarici faktorlarla təsirlənir. Bu baxımdan əmtəə və valyuta bazarlarında olduğu kimi əmək bazarında da qiymətlər xarici amillərin təsiri altında formalaşır.

“Kritik dönəmlər olan 2009, 2015 və 2016-cı illərdə biz ən aşağı səviyyə maaş alan kateqoriyada heç bir artıma rast gələ bilməmişik. Halbuki, dünya bazarlarında neft-qaz qiymətlərinin yuxarı olduğu və yaxud da normala qayıtdığı illərdə biz bəzən bir il ərzində iki dəfə minimum əmək haqqı artımına təsadüf etmişdik. Bu isə ilk baxışdan minimum əmək haqqı artımının qeyd edildiyi sosial yönümlülük təyinatından çox qlobal-iqtisadi axınlara uyğun olaraq baş verdiyinə dair təəssüratlar yaradır. Buna baxmayaraq, hökümət bu addımı son 1 ildə həddən artıq şiddətlənən qiymət artımları fonunda sosial müdafiəni gücləndirmək kimi məqamlarla əsaslandırır. Çünki, buna dair söz-söhbətlər də olduqca intensivləşməkdədir”- deyən iqtisadçı bildirib ki, bunun nə dərəcədə effektiv olacağını təxmin etmək çətindir. Bir neçə maraqlı məqam var: minimum əmək haqqı baxımından istinad edilən qida inflyasiyası ötən il 15 faiz olduğu halda minimum əmək haqqında artım 20 faiz, bu il isə qida inflyasiyası 20 faiz olduğu halda minimum əməkhaqqı 15 faiz artmış oldu. İqtisadçının fikrincə, digər bir nüans isə minimum əməkhaqqı artımının arealının təkcə bu çərçivədə maaş alan muzdlu işçilərlə məhdudlaşmamasındadır. Bir neçə ildir ki, əmək pensiyaları haqqında qanuna əsasən, əmək pensiyasının sığorta hissəsi ildə bir dəfə ölkə üzrə orta aylıq nominal əməkhaqqının illik artım tempinə uyğun olaraq indeksləşdirilir.

“Əgər vahid tarix cədvəli ilə əməkhaqqı alanları və pensiyaçı təbəqəni nəzərə alsaq, artımın əhatə dairəsinin iki dəfədən çox böyük olduğunu deyə bilərik. Bununla belə “sosial sığorta haqqında qanunun” 14-cü maddəsinə görə, sahibkarlıqla məşğul olan, mülkü müqavilə ilə çalışan və kənd təsərrüfatı təyinatlı torpağı olan bir qrup, öz məcburi sığorta öhdəliklərini minimum əməkhaqqına müvafiq qaydada yerinə yetirirlər. Məsələn, son artımdan sonra Bakı şəhərində tikinti sahəsində fəaliyyət göstərən sahibkar minimum əməkhaqqının 50 faizi qədər sosial sığorta ödənişi həyata keçirdiyinə görə, qərardan sonra onun ödədiyi məbləğ 22 manat 50 qəpik artacaq. Bu da böyük ehtimalla diffuziya effekti ilə qiymətlərin bir növbəti mərhələdə bir az da artmasına zəmin yaradacaq”-deyə iqtisadçı qeyd edib. O hesab edir ki, minimum əməkhaqqı artımında əgər məqsəd əhalinin sosial müdafiəsini nəzərə almaqdırsa, baxılan parametrlərdən biri bu məqam və həmçinin Türkiyə praktikasında da olduğu kimi minimum əməkhaqqının gəlir vergisindən azad olması məsələsi olmalıdır.

Qərar inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsi və "Azərbaycan-2020 gələcəyə baxış, inkişaf konsepsiyası"ndan irəli gələn minimum əməkhaqqı ilə orta aylıq əməkhaqqı arasındakı nisbətin 60 faiz həddinə çatdırılması istiqamətində atılan addım kimi dəyərləndirilə bilər.

“Bu il pensiya artımlarında iki mühüm yenilik tətbiq olunacaq. Pensiyaların artımı bütün əmək pensiyalarına şamil ediləcək”.

Bunu “Unikal”a açıqlamasında deputat Vüqar Bayramov deyib. O bildirib ki, əvvəlki illərdə təxminən 90 min vətəndaşın əmək pensiyaları indeksasiya olunmurdu:

“Vahid indeksasiya mexanizminin tətbiq olunması imkan verəcək ki, məhz həmin vətəndaşların da əmək pensiyalarında artımlar müşahidə olunsun. Pensiyalar yardımlar nəzərə alınmaqla indeksasiya ediləcək. 2022-ci ildə pensiyaçılara 200 manat yardım ödənilib. Bu, aylıq olaraq 16,7 manatdır. Bu da pensiyaçıların pensiya məbləğinə əlavə olunacaq. Məsələn, vətəndaş 400 manat pensiya alırsa, onun üzərinə 16,7 manat əlavə olunacaq. Bu da 416 manat 70 qəpik edəcək. Bu məbləğ isə orta hesabla 15 faizə indeksasiya olunacaq. Bu zaman 400 manat pensiya alan vətəndaşın pensiyasında təxminən 62 manat artım qeydə alınacaq”.

Deputat qeyd edib ki, mövcud qanunvericiliyə əsasən, əmək pensiyalarındakı artımlar əvvəlki ilin orta aylıq əmək haqqındakı artım faizinə uyğun olaraq həyata keçirilir:

“Ötən ilin 11 ayının yekunlarında əmək haqqı artımı 14,5 faiz olub. İlin yekununda illik orta aylıq əmək haqqı artımının təxminən 15 faiz olacağı gözlənilir. Orta aylıq əmək haqqı ilə bağlı statistika yanvarın sonunda elan olunacaq. Həmin rəqəm elan olunduqdan sonra cənab Prezident tərəfindən indeksasiya ilə bağlı sərəncam imzalanacaq. Rəsmi statistika hər ilin birinci ayının sonunda elan olunur. Pensiya artımları yanvarın 1-dən hesablanır, amma artımlar fevral ayında ikisi birlikdə ödəniləcək. Yəni, yanvar üçün hesablanmış artım da fevral ayında veriləcək”.

BMT-nin Beynəlxalq Əmək Təşkilatı yaydığı hesabatda iş vaxtının, iş saatının və iş vaxtı tənzimləmələrinin işçilərin rifahına və həmçinin işin səmərəliliyinə təsirini qiymətləndirib.

“Report”un yerli bürosu xəbər verir ki, BƏT keçirdiyi sorğuda COVID-19 pandemiyası dövründə tətbiq edilən qeyri-müntəzəm iş (“Flexible work”) tənzimləmələrinin işdəki məhsuldarlığı və potensial olaraq bir işin nəticəsini artırdığı məlum olub.

Hesabata görə, qlobal işçi qüvvəsində standart iş günü səkkiz saat və ya həftədə 40 saatdır. Hesabatda o da qeyd olunub ki, aparılan sorğu nəticəsində iş yerlərində işçilərin üçdə birindən çoxu müntəzəm olaraq həftədə 48 saatdan çox, 20 faizi isə həftədə 35 saatdan az işlədiyi məlum olub.

BMT-nin sözcüsü Stefan Dujarik jurnalistlərə açıqlamasında təşkilatın baş katibi Antoniu Quterreşin BƏT-nın sorğusunu yüksək qiymətləndirdiyini və qeyri-müntəzəm iş qrafikinin iş yerlərində daha məhsuldar olacağı barədə fikirləri dəstəklədiyini deyib. Sözcü əlavə edib ki, artıq yeni ildən etibarən BMT-nin müxtəlif strukturları qeyri-müntəzəm iş qrafikində işləməyə başlayıblar.

“Ölkədə 17 yaşında olanlara ailə qurmağa icazə verilir, bunun qarşısı alınmalıdır”.

Bunu Milli Məclisin iclasında Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Bahar Muradova bildirib.

Onun sözlərinə görə, qanunvericilikdə heç bir istisna olmadan nikah yaşı 18 qəbul edilməli, 18 yaşdan aşağı olanların nikaha girmələri birmənalı şəkildə qadağan edilməlidir.

Bildiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikasında nikah yaşı 18 yaş müəyyən olunub. Üzrlü səbəblər olduqda nikaha daxil olmaq istəyən nikah yaşına çatmamış şəxslərin yaşadıqları ərazinin müvafiq icra hakimiyyəti orqanı onların xahişi ilə nikah yaşının 1 ildən çox olmayaraq azaldılmasına icazə verə bilər.

Bəs görəsən, qanunda deputatın tələb etdiyi kimi dəyişiklik edilə bilərmi?

Mövzu ilə bağlı Oxu.Az-a açıqlama verən hüquqşünas Şəmsəddin Əliyevin sözlərinə görə, qanunvericilikdə dəyişiklik xatirinə bunu etmək olmaz:

“Bizim Konstitusiyamızda nikah hüququ var. Nikah yaşının hansı hallarda 17-yə endirilməsi ilə bağlı məlumat da qeyd olunub. Qanunvericilik məsələni kifayət qədər şərh edir. Zərurət yarandığı üçün 17 yaşında nikah bağlanmasına mane olunmamalıdır. Qanun bunu əsas tutur. Burada qeyri bir şey axtarmaq düzgün deyil. Qanunvericilikdə dəyişiklik xatirinə bunu etmək olmaz. Bu gün vacib məsələ ailəyə sədaqət nümayiş etdirməkdir. Nə qədər ki sədaqət var, ailə də möhkəm olacaq”.

Hüquqşünas qeyd edib ki, 17 yaşda nikahın bağlanması bizim inkişafımıza xələl gətirməyəcək:

“15-16 yaşda nikah bağlansa belə, ailənin təməli varsa, heç bir problem yaranmayacaq. Azyaşlıların nikahının əleyhinəyəm. Lakin vəzifələrini başa düşürsə, niyə də olmasın? Müzakirəyə ehtiyac yoxdur”.

Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov isə bu fikirdədir ki, qanuna dəyişiklik edilməsinə ehtiyac var:

“Əslində, bizim qanunlarımız yüksək səviyyədədir. Sadəcə, qanunun icrasına yerlərdə çox ciddi nəzarət olmalıdır ki, mənfi proseslər baş verməsin. Həm qanuni baxımdan bu məsələni tənzimləməliyik, həm də konkret cəzalar olmalıdır. Qanun pozuntusuna yol verənlər də çox ciddi şəkildə cəzalandırılmalıdırlar. Bununla yanaşı, bölgələrdə ailələrlə maarifləndirmə işləri aparılmalıdır.

Yerli icra hakimiyyətlərinin nəzdindəki komissiyalar, yəni yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarla işləyənlər işlək mexanizmə malik olmalı, davamlı surətdə bu istiqamətdə öz tədbirlərini həyata keçirməlidirlər. Proses hüquqi şəkildə tənzimlənməlidir”.

C.Məmmədov əlavə edib ki, 18 yaşından aşağı nikahlarla səbəbindən asılı olmayaraq ciddi mübarizə aparmalıyıq:

“Belə hallar yolverilməzdir. Eyni zamanda, qeyd etdiyim maarifləndirmə məsələləri də xüsusi önəm və əhəmiyyət daşıyır. Valideynlər bölgələrdə həssas yanaşmırlar. Ona görə bu kimi problemlərlə üzləşirik”.

Milli Məclisdə pensiyaların düzgün hesablanmaması səbəbindən vətəndaşlara artıq ödənilmiş məbləğlərin qaytarılması ilə bağlı nüanslar müzakirə olunub. Belə bir açıqlama ilə millət vəkili, iqtisadçı ekspert Vüqar Bayramov çıxış edib.

Deyib ki, Azərbaycan parlamenti “Əmək pensiyaları haqqında” qanuna dəyişiklik layihəsini ikinci oxunuşda müzakirəyə çıxarıb. Dəyişikliklər arasında 2020-ci ildən qeyri-qanuni yolla alınan “əlavə” pensiyanın ödənilməsi də var. 2020-ci ilə qədər vətəndaşlara ödənilən pensiya və aylıq əlavələr üzrə artıq hesablamalar hələ də geri qaytarılmayıb.

Bayramovun sözlərinə görə, onlar müvəqqəti amnistiyaya məruz qalıblar: “Qaydalara görə, bu məbləğ əmək pensiyasını təyin edən orqanın (Dövlət Sosial Müdafiə Fondu - red.) qərarı əsasında, əmək pensiyaçısının razılığı ilə və ya məhkəmə qaydasında tutulacaq. Dəyişikliklərə əsasən, yalnız son üç ildə alınmış pensiyaların artıqlığı qaytarılmalı, qanunsuz hesablanmış pulun ödənilməsi üçün hər ay tutulan məbləğ əmək pensiyasının 20 faizindən çox, lakin 10 faizdən aşağı ola bilməz”

TEREF.AZ-ın məlumatına görə, belə hallar olur ki, pensiya və ya müavinətin məbləği yuxarı götürülür və bu cür artıq ödənişlər adətən geri qaytarılır. İqtisadçı ekspert Rauf Qarayevin AYNA-ya şərhinə görə, söhbət bəzi vətəndaşlarımızın pensiyalarının Dövlət Sosial Müdafiə Fondu (DSMF) tərəfindən qeyri-düzgün hesablanması ilə bağlı artıq ödənilmiş vəsaitin dövlətə qaytarılmasından gedir: “Bu, yalnız üç il ərzində alınan pensiyalara aiddir. Məsələn, 2023-cü ildə məlum oldu ki, təqaüdçüyə - deyək ki, onun adı Əlidir - 2021-ci ildə üç min manat artıq pul alıb. Qanunvericilik dəyişiklikləri qüvvəyə mindikdən sonra Dövlət Sosial Müdafiə Fondu bu pulu geri tələb edə bilər. Əgər təqaüdçü “əlavə” pensiyanı könüllü olaraq qaytarmağa razı deyilsə, məsələ məhkəmə yolu ilə həll olunacaq”.

“Qanunvericiliyə edilən dəyişikliklərdə aylıq kompensasiya limiti də nəzərə alınır - bu, pensiyanın 10%-dən az və 20%-dən çox ola bilməz. Bu ssenaridə Əli pensiyanın 80-90 faizini alacaq, qalan pul isə ona səhv hesablanmış üç min manatı ödəməyə gedəcək”, - deyə həmsöhbətimiz bildirib.

Onun sözlərinə görə, bu, adətən tətbiq olunur: “Yanlış hesablamalara yol verən Fond işçilərinin niyə məsuliyyətə cəlb edilməməsi ilə bağlı suala gəlincə, bu, hələ sübuta yetirilməli və dəqiqləşdirilməlidir. Qanuna görə, təqaüdçünün günahı yoxdur. Amma DSMF əməkdaşı səhv edə bilər, sistem sıradan çıxa bilər. Elə hallar olur ki, mühasibatlıq şöbəsi səhvən işçiyə lazım olandan artıq maaş verir, sonra isə bu məbləğin qaytarılmasını tələb edir”.

Bu arada, Rusiya hüquq praktikasında pensiyanın artıq ödənilməsi əsassız zənginləşmə kimi tanınır və bu, yalnız iki halda onu qaytarmaq öhdəliyinə səbəb olur. Birincisi, təqaüd alan şəxsin vicdansızlığıdır (ona vacib faktları bildirmək zərurəti barədə rəsmi məlumat verilib, lakin bunu məqsədli şəkildə etməyib və Pensiya Fondu bunu məhkəmədə sübut etməlidir). İkincisi, pensiyaçının təqsiri üzündən hesablamalarda səhv aşkar edilib. Hesablamalarda səhv DSMF əməkdaşının təqsiri üzündən baş veribsə və pensiya və müavinətlər gözləniləndən artıq məbləğdə ödənilibsə, o zaman vətəndaş artıq ödənişi qaytarmağa borclu deyil.

TEREF.AZ-ın məlumatına görə, “Xidmət İş” Həmkarlar İttifaqı Federasiyasının vitse-prezidenti Cəmaləddin İsmayılov AYNA-ya açıqlamasında DSMF əməkdaşlarının qanunsuz pensiya hesablanmasına görə hüquqi məsuliyyət nəzərdə tutulacağı halda, bu qərarı düzgün adlandırıb: “Bir az əvvəl yüzminlərlə vətəndaşın ikinci və üçüncü əlillik qruplarına görə pensiyaların qanunsuz hesablanması ilə bağlı məlumatlar vardı. Təqaüdlər ləğv edildi, ödənilən məbləğlərin tutulması amnistiyaya məruz qaldı, çünki intriqa geniş əks-səda doğurdu və yəqin ki, daha da şişirtmək istəmədilər”.

“Görünür, belə qərara gəliblər ki, vətəndaşın günahı yoxdursa, o zaman bu ödənişlər silinə bilər. Çox təəssüf ki, ikinci və üçüncü qrup əlilliyə görə təqaüd təyin edilərkən çoxlu nadanlıqlara yol verilirdi. İndi bu problem əmək pensiyaları sahəsinə sirayət edib”, - deyə ekspert vurğulayıb.

Eyni zamanda, belə bir miqyasda heç kimin kiməsə həddindən artıq pul hesablamayacağı da aydındır. Ona görə də hər şeylə yanaşı, DSMF-in işçilərinin dezinformasiyaya, saxta pensiya təyinatına görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsinə qədər hüquqi məsuliyyətini gücləndirmək lazımdır. Əks halda birdən məlum olacaq ki, ölkənin yarısı ikinci qrup əlildir. Bu, çox böyük biabırçılıqdır, ona görə də müvafiq idarənin əməkdaşlarından başlayaraq işləri qaydaya salmaq lazımdır.

“Azərbaycanda iş tapa bilməyib, son çarə xaricdə işləmək istədim. Nəticədə pulumdan da oldum, vaxtım da getdi, hələ də işsizəm”, – bu sözləri AzadlıqRadiosuna xaricdə iş vədlərinə inanıb aldadıldığını deyən Ceyhun Mirzəyev bildirib.

Şokolad fabrikində, avtomobil zavodunda iş imkanı…
Azərbaycanda rəsmi rəqəmlərə görə, işsizlərin sayı 307 min nəfərdir, yəni, işsizlik səviyyəsi 5.76 faizdir. Ancaq müstəqil iqtisadçılar bu rəqəmlərin daha çox olduğunu istisna etmirlər. 29-yaşlı Ceyhun Mirzəyev də işsiz Azərbaycan gənclərindən biridir. O, ali təhsil almasa da, usta yanında maşın təmirini öyrənib və uyğun işlərdə çalışıb. Lakin gəlirin azlığı, iş imkanlarının çətinliyindən təngə gələn Mirzəyev internetdə gördüyü “xaricdə iş” elanı ilə maraqlanıb. O deyir ki, bir müddət sonra bu marağı başına oyun açıb.

“500 dollar ilkin ödəniş şərti ilə iki aya xaricdə işləməyə göndəriləcəyi yazılmışdı. Facebook-da da bu şirkətin paylaşımlarına baxanda xaricdə işlə təmin edilmiş vətəndaşları və onların rəsmi sənədlərini gördüm. İnanmamaq qeyri-mümkün idi. Bir az da mənim kimi savadsız adamların gözünü boyamaq asandır. Borc-xərc 500 dolları tapıb, soyadını bilmirəm, amma adı Orxan olan birinə ödədim. Mənə Almaniya, Çexiya, Polşada yerləşən şokolad fabrikləri, Norveçdə balıq fabriki, Estoniyada, Amerikada avtomobil zavodu, Varşavada metlax ustası və ev təmiri ilə bağlı işlərdən birini seçmək şansı verildi. Mən də az-çox başım çıxan avtomobil işini istədim. Əlavə 245 manat da ödəniş etdim. Müqaviləyə əsasən, vizam 45 günə hazır olacaqdı. 45 gün oldu dörd ay, uzun müddət xəbər çıxmadı”, – Mirzəyev bildirib.

Ceyhun Mirzəyevin sözlərinə görə, bu xəbərsizlik onun ürəyinə şübhə toxumu səpib. Orxan adlı həmin şəxs də onun ardıcıl zənglərini cavabsız qoyub, “Əhmədli” metrostansiyası yaxınlığında görüşdükləri evə isə dəfələrlə getsə də, üzünə qapı açan olmayıb.

“Kasıbın belindən vuran çox olar. Sonradan öyrəndim ki, mənim kimi güclə çörəkpulu qazanan beş-altı adamı aldadıb. Şikayət eləyiblər onlardan bəziləri. Hələ ki, cavab yoxdur. Amma ümidimi kəsməmişəm, çünki eyni formada camaatı aldadanların həbs edildiyini gördük televizorda xəbərlərdə…”, – o söyləyib.

Ölkədən iş dalınca çıxıb əliboş qalanlar
Əli Əliyev xaricdə işə düzəltmə şirkətinin vasitəsilə 2021-ci ildə Polşaya üz tutub. 1000 dollara yaxın xərci çıxan Əliyev Varşavaya çatdıqdan sonra işləməyi nəzərdə tutulan müəssisənin rəhbərliyi telefon zənglərini açmayıb. Bir həftə sonra aldadıldığının fərqinə varan Əliyev son pulu ilə bilet alaraq Azərbaycana geri qayıtmağa məcbur qalıb.

“Aylıq 600 manat gəlir ilə beş nəfərlik ailəni saxlamağa çalışırdım. Bakıda yaxşı maaşlı iş olsa, neynirəm 45 yaşında xaricə getməyi. Amma yox idi, dörd il universitet oxuyub güc-bəla iş tapmışdım, 20 ildir də orada işləyirdim. Polşada aylıq 5 min manata qədər qazancı olan iş təklifi məni şirnikləşdirdi. Uşağımın universitet ödənişi üçün ayırdığım pulu verdim ki, qazanıb Bakıya göndərərəm. Rəsmi müqavilə də bağladıq. Getdim ki, Varşavada zavodda qaynaqçı işləyim. Bakıda olanda internet ilə danışdığım nömrə cavab vermədi Varşavadan zəngə. Bir həftə küçə-küçə gəzdim, nə elə zavod var, nə də Bəhruz adlı zavod rəhbəri. Kor-peşman qalan pulum ilə Bakıya gəldim. Sonradan bilmişəm ki, saxta imiş. Ona sevinirəm ki, Varşavadan məni Azərbaycan hökuməti saxta sənədə görə həbs etmədi”, – o, AzadlıqRadiosuna söyləyib.

Müsahibimiz deyir ki, eyni adamın yalanına qurban olan 20 nəfər ilə birgə şikayət ediblər. Onlara deyilən son məlumata görə, istintaqın nəticəsinə uyğun olaraq verdikləri pulun qaytarılması nəzərdə tutulur. Lakin istintaqın nə vaxt başa çatacağı bəlli deyil.

Xaricdə iş adı ilə aldadılanların sayı az deyil
2020-ci ildən bugünə kimi hüquq-mühafizə orqanlarının və medianın məlumatına əsasən, xaricdə işədüzəltmə şirkətlərinin aldatdığı şəxslərin sayı 200-ə çatıb. İl keçdikcə zərərçəkənlərin sayının artdığı müşahidə olunur. Belə ki, 2020-ci ildə 40 nəfərin zərər çəkdiyi rəsmi şəkildə təsdiqlənib, 2021-ci ildə isə bu say 70 nəfərə yüksəlib.

AzadlıqRadiosu Daxili İşlər Nazirliyi və Baş Prokurorluqdan xaricdə iş adı ilə zərərçəkmiş şəxslərin, eləcə də bununla bağlı məsuliyyətə cəlb edilənlərin ümumi sayını öyrənə bilməyib. Bu qurumların rəsmi saytlarında bununla bağlı statistika yoxdur. DİN sonuncu dəfə 2022-ci ilin noyabrında Bakı sakini Anar Rzayevin dörd nəfərin müxtəlif məbləğlərdə pullarını xaricdə işə düzəlmək adı ilə alaraq mənimsədiyini açıqlayıb. 2021-ci ildə 35 nəfəri digər ölkələrdə iş ilə təmin edəcəyini deyərək 141 min manat mənimsəyən Ruslan Tağıyev barədə cinayət işi başladılıb. Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində gedən proses bitəndən sonra Tağıyevin aldığı cəza barədə ictimaiyyətə hər hansı informasiya açıqlanmayıb. İki il öncə eyni şəkildə 31 şəxsi aldadan Vüsal Məmmədov barədə cinayət işi açılıb. Lakin istintaqın nəticəsi barədə məlumat əlçatımlı deyil.

Qanun nə deyir

Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının xarici ölkələrdə işə düzəlmələrində vasitəçilik fəaliyyətinə xüsusi razılıq (lisenziya) tələb edilir. Xüsusi razılıq isə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən verilir. Xarici ölkədə işə düzəlməsi haqqında xarici işəgötürənlə imzalanmış müqavilə sözügedən nazirlik tərəfindən təsdiq edildikdən sonra vətəndaşlar həmin müqavilə əsasında xarici ölkəyə işləməyə göndərilə bilər.

Azərbaycan vətəndaşlarının xarici ölkələrdə işə düzəldilməsi qaydalarının pozulması ilə bağlı cəza ötən il sərtləşdirilib, İnzibati Xətalar Məcəlləsinə dəyişiklik edilib. Dəyişikliyə əsasən, müxtəlif ölkələrə iş üçün müraciət edən və işlə təmin olunan şəxslərin sayı barədə məlumatları ƏƏSMN-ə təqdim etməyən şirkətlər 500- 1000 manat arası cərimə oluna bilər.

Xaricdə işə düzəltmə adı ilə insanları aldadan şəxslərə dələduzluq, mənimsəmə, rəsmi sənədi saxtalaşdırma maddələri ilə cinayət işi açıla bilər. Onlar 1000 manatdan 2000 manatadək cərimələnə, ictimai, islah işləri, 2 ilədək azadlığın məhdudlaşdırılması, yaxud 2 ilədək azadlıqdan məhrum etməyə məhkum oluna bilər. Ancaq cəzalandırma üçün minimum 500 manat məbləğində dələduzluq faktı olmalıdır. Ziyan bundan az olduqda şəxs yalnız inzibati məsuliyyətə cəlb olunur.

Cinayət işləri niyə açılmır
Hüquq müdafiəçisi İlkin Qasımlının sözlərinə görə, hüquq-mühafizə orqanları xaricdə işədüzəltmədə rast gəlinən dələduzluq faktları ilə bağlı cinayət işləri başlamaqda maraqlı deyil, təsadüfi hallarda başlanır. Bir çox hallarda cinayət işinin başlanılmasının rədd olunması barədə qərar qəbul edilir və vətəndaşa mülki qaydada məhkəmələrə müraciət edilməsi məsləhət görülür.

“Bu da ona işarə verir ki, vətəndaşa 500 manatadək, eləcə də 500 manatdan artıq məbləğdə ziyan vurularkən əksər hallarda günahkar şəxs cinayət məsuliyyətindən kənarda qalır. Məbləğ nəzərə alınmadan cinayət işi açılmalıdır, hazırkı cəza isə artmalıdır. Azərbaycan hüquq müstəvisində həbs müddəti artırılan işlərdə cinayətlərin azaldığı müşahidə edilir. Boşluqlar da aradan qaldırılmalıdır. Məsələn, ƏƏSMN hansı müəssisəni qeydiyyata alıbsa, bu barədə bütün aidiyyəti qurumlar – Miqrasiya İdarəsi, DİN, Prokurorluq, Vergi Xidmətinə məlumat verməli, insanlar arasında maarifləndirmə işləri aparılmalıdır”, – o söyləyib.

Zərərçəkənlər ilə yanaşı, xaricdə işləmək istəyənlər də artır
Bakının Yasamal rayonunda xüsusi icazə ilə fəaliyyət göstərən xaricdə işədüzəltmə şirkətindən AzadlıqRadiosuna bildirilib ki, hər ötən müddətdə Azərbaycan vətəndaşlarının digər ölkələrə iş dalınca getmək istəyi artıb: “2020-ci ildə 110, 2021-ci ildə 230 nəfər xaricə işləməyə gedib. Ölkədə iqtisadi-sosial durum pisdir, hökumət də bu adamların işsiz qalmaması üçün xaricə getməsində maraqlıdır. Əsasən Almaniya, Polşa, Çexiya, Niderland, Belarusda əməkdaşlıq etdiyimiz yerli və xarici şirkətlərə göndəririk. Müharibəyə qədər Rusiya ilə Ukraynaya da gedənlər var idi. Son altı ayda onların sayı kəskin azalıb”, – deyən rəhbərlik bu ilin ilk beş ayında 130 nəfərin xaricdə işlə təmin olunduğunu vurğulayıb. Şirkətin beş illik fəaliyyət dövründə isə minlərlə gəncin xaricə gedib ölkəyə qayıtmadığı bildirilir.

Bu şirkətin əməkdaşlıq etdiyi, Almaniyada yerləşən, təsisçilərindən biri azərbaycanlı olan şirkətdən bildirilib ki, onlara iş üçün müraciət edən azərbaycanlıların sayı ilbəil artır. Şirkət təmsilçisi aldadılan insanların sayının da paralel artdığını qeyd edir: “Ən çox azərbaycanlılar və gürcüstanlılarla işləyirik. Azərbaycanlıların çoxu yoxsulluqdan buraya gəlib, işləyərək özlərini yaxşı saxlaya bilir. Amma xaricdə iş adı ilə ən çox aldadılanlar da elə azərbaycanlılardır. Neçəsi gəlib qapımızı döyür ki, kömək edək. Biz isə qanunsuz gələnləri himayə etmirik deyə, razılaşmırıq. Digər dövlətlər vətəndaşlarının qədrini daha çox bilir”.

Xaricdə işədüzəlmə əslində necə qurulmalıdır
İşədüzəltmə üzrə mütəxəssis Abdulla Hüseynli AzadlıqRadiosuna digər ölkələrdəki işədüzəltmə proqramlarının Azərbaycandakı sistemdən fərqli olduğunu deyir. Məsələn, Türkiyədə bu iş özəl məşğulluq agentliklərinin səlahiyyətindədir, dövlət yalnız vətəndaşının məhkumluq və indiyə kimi aldığı cəzaların siyahısını təqdim edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə iqtisadi duruma görə yox, sadəcə maraq üçün xaricə işədüzəltmə layihələri var: “Bizim ölkədə isə dövlətin nəzarətindədir. Dövlət kimə istəsə səlahiyyət verir ki, belə bir şirkət açsın. Kimi bəyənsə, icazə verir ölkədən xaricə getsin. Halbuki ali təhsilli şəxslər böyük şirkətlərə göndərilə bilər dövlət xətti ilə. Təhsilsiz, sadəcə qazanc üçün getmək istəyənlər isə özəl işədüzəltmə şirkətlərinin vasitəsi ilə iş tapa bilər. Vətəndaşın aldadılmamasından ötrü monitorinq xarakterli nəzarət həyata keçirilə bilər. Bizim vətəndaşlar üçün xaricdə təklif edilən iş və maaş da xüsusi araşdırılsa, yaxşı olar. Çünki praktikada miqrantların əmək istismarı halları da olub”.

Bəlkə bir gün…
Ceyhun Mirzəyev yeni doğulan körpəsinin yaxşı böyüməsi üçün iş axtarışındadır. Deyir, pulunu geri alandan sonra bu dəfə yaxşı araşdırdığı şirkətə üz tutacaq və xaricdə işləməyə gedəcək.

“Uşaqpulunu da çox gördükləri bir ölkədə işləmək istəmirəm. Bəlkə, bir gün ölkə düzəlsə, qayıdarıq, düzəlməsə, elə getdiyim ölkədə də qalaram. Amma iş yerləri çoxalsa, heç kim yurd-yuvasından didərgin düşməz”, – o söyləyir.