Son günlər aktual olan məsələlərdən biri də orta ümumtəhsil məktəblərinin X-XI siniflərində tədrisin təşkili ilə bağlıdır.

Belə ki, bugünlərdə sosial şəbəkələrdə X-XI siniflərdə təhsilin ödənişli olması təklifi çox səsləndirilir. Bəzi ekspert və valideynlər bunu əsasən onunla əlaqələndirirlər ki, onsuz da IX sinifi başa vurduqdan sonra şagirdlər repetitor yanına gedir və ailə həm məktəbə xərc çəkir, həm də repetitora ödəniş etməli olur. Ona görə də yalnız məktəbə ödəniş etməklə bu problem həll etmək olar.

Digər tərəfdən, valideynlər bildirirlər ki, X-XI-ci siniflərdə şagirdlər repetitor yanına getdikləri və məktəbdə dərs keçirilmədiyi üçün davamiyyət azalır. Bu baxımdan şagirdlərə X-XI siniflərdə “sərbəst davamiyyət” tətbiq edilə bilər.

Orta məktəblərdə X-XI siniflərdə təhsilin ödənişli olması və yaxud “sərbəst davamiyyət”in tətbiqi nə dərəcədə realdır?

Təhsil üzrə ekspert Elşən Qafarov “Cebhe.info”-ya bildirib ki, ümumiyyətlə, orta ümumtəhsil müəssisələrində 10-11-ci siniflərində təhsilin ödənişli olması fikri məntiqdən uzaqdır:

“Azərbaycan hüquqi dövlətdir və bütün münasibətlər qanunvericilik əsasında tənzimlənir. Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 5-ci maddəsində konkret göstərilir ki, dövlət standartlarına uyğun olaraq dövlət mülkiyyətində olan təhsil müəssisələrində ümumi təhsil pulsuzdur. O ki qaldı repetitorlara ödəniş edilməsinə, o tamamilə başqa bir mövzudur. Bu, ona bənzəyir ki, ağacın bir budağı quruyur, deyirik ki, gəlin kökünü də yerdən çıxaraq”.

Ekspert xatırladıb ki, Nazirlər Kabinetinin 19 yanvar 2010-cu il 10 saylı qərarı ilə təhsil müəssisələrinin sahibkarlıq və innovasiya fəaliyyəti ilə məşğul olma qaydaları müəyyən edilib:

“Təhsil müəssisələrinə ödənişli əsaslarla əlavə məşğələ keçməyə icazə verilir. Ancaq bu gün ümumtəhsil məktəblərinin nə müstəqil balansları, nə bank rekvizitləri var. Bu əlavə məşğələlərə görə ödənişlər hara gedir? Bu gün ümumtəhsil məktəblərində əlavə məşğələlərə görə repetitorluq edənlər hər uşağa görə 5- 10 manatdan məktəb direktoruna vəsait ödəyirlər. Burada “qara iqtisadiyyat” yaranır”.

Ekspertin sözlərinə görə, problemin həlli bu deyil, problemin həlli repetitorluğu aradan qaldırmaq üçün Dövlət İmtahan Mərkəzi (DİM) kimi “Çin səddinin” maneələrini aradan götürməkdir:

“Digər tərəfdən, ümumtəhsil məktəblərini publik hüquqi şəxsə çevirmək məsələsini həll etmək lazımdır. Bununla bağlı Nazirlər Kabinetinə qərar layihəsi verilib və hələ təsdiq olunmayıb. Ümumtəhsil məktəblərində təhsil pulsuz olduğuna görə “təhsili ödənişli edək” anlayışı özü kökündən səhvdir. Təəssüf edirik ki, cəmiyyətdə artıq belə fikirlər yaranıb. Onun da səbəbi repetitorluğun sistemə çökməsi, ümumi təhsilin tamamilə “metastaz” verməsidir. Repetitorluğun minimuma endirilməsi üçün müvafiq tədbirlər görmək olar. Bu tədbirlərdən biri DİM-in imtahan mexanizmində dəyişikliklər etməkdir.

İmtahanları şagirdlərin bilik və bacarığına uyğunlaşdırmaq lazımdır. Səslənən fikirlər kökündən yalnışdır, qəbuledilməzdir. Bunu deyən şəxslərin təhsil qanunvericiliyi və təhsil sistemindən anlayışı yoxdur. Şagirdin dərsə getməməsinin səbəbi DİM-in buraxılış imtahanını tərdis ilinin başa çatmasına 10-12 həftə qalmış keçirməsidir. Həmin buraxılış sinifləri üçün tədris artıq bitmiş sayılır. Bu da dövlətin təhsil qanunvericiliyinə ziddir. Məktəbi ödənişli sistemə çevirmək yox, DİM-in qanunvericiliyi pozmasının qarşısını almaq lazımdır”.

"Hazırda dünya təhsilinin, dünya ali təhsil seqmentinin elə bir inkişaf mərhələsidir ki, orada ümumiyyətlə, bu detallar üzərində düşünməyə sadəcə vaxt qalmır".

Bunu Redaktor.az-a Bakı Biznes Universitetinin oğlan tələbələrinin saqqalları olması səbəbindən dərsə buraxılmamasına münasibət bildirən Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin (STM) əməkdaşı, təhsil eksperti Elmin Nuri deyib.

Onun sözlərinə görə, belə hallar birmənalı qarşılanmır:

"Təsəvvür edək ki, dünyanın hansısa bir nüfuzlu universiteti belə bir qadağa qoyur ki, şortla dərsə gələn, yaxud da ki, saqqalla dərsə gələn tələbələr dərsə buraxılmasın və onlara qarşı qadağa şamil olunsun:

"Yəni bu, sadəcə təsəvvürə gəlmir. Bu gün ali təhsil seqmenti, tələbədən tədqiqatçılıq bacarığı, öyrəndiyi nəzəri metodologiyanı istehsalatda tətbiq etməyi, tədqiqat aparmağın modern üsullarını tələb etməyi daha çox uyğun bilir, nəinki bu cür yanaşmalar. Yəni dünya universitetləri və uğurlu universitet üçün fərq etməz, bunun tələbəsi dərsə şortla gəlir, bunun tələbəsi dərsə saqqalla gəlir və sair. Bu məsələ sırf təhsil, akademik yanaşdıqda deyə biləcəyim sözlərdir. Məsələn, ikinci tərəfi odur ki, hər bir universitetin hüquqi cəhətdən haqqı var ki, öz daxili nizam-intizam qaydalarını tətbiq etsin və orada oxuyan tələbələrə bu nizam-intizama uyğun tədrisini təşkil etsin. Bu, onların haqqıdır, onların hüquqi öhdəliyidir. Düzmü edirlər, səhvmi edirlər, artıq hərəkətdirmi, əksik hərəkətdirmi, bu, artıq söhbətin bir başqa yoludur. Özəl bir tədris müəssisəsidir, öz daxili qayda-qanunu qoyub. Mənim aləmimdə universitet üçün maraqlı olan tələbənin geyimi, onun saqqal saxlaması, onu saçını necə kəsdirməsi deyil, onun fiziologiyası, fiziki görüntüsü deyil, onun beyni, onun bacarığı daha maraqlı olardı. Amma məsələnin digər tərəfi də odur ki, özəl bir tədris müəssisəsi öz nizam-intizam qaydalarını tətbiq etmək səlahiyyətinə sahibdirlər. Burada artıq seçim tələbənin üzərinə düşür. Mən də təbii ki, istəməzdim ki, bizim tələbələri saqqal qadağasına görə, şort qadağasına görə incitsinlər. Amma burada məsələ elədir ki, universitet də öz qaydalarını tətbiq etməyə çalışır. Bu lazımdırmı? Yalnız bir halda lazımdır ki, indi bəzi radikal din nümayəndələri, dini kəsimlər uzun formada saqqal saxlayırlar, tələbələrin hansısa birisi bu istiqamətdə meyilli olsa, onlara qarşı qadağa qoymaq, lazım gəlsə, başqa sərt tədbirləri görmək olar".

Ekspert dedi ki, burada məsələ fiziki görüntüdən gedir.

"Yəni gənc tələbələrdir, sırf fiziki görünüş olaraq, "şarm" olaraq saqqal saxlamağa maraqlıdırlar. Bu gün biz ali təhsillə bağlı detalları danışarkən, ümumiyyətlə bu kimi məsələlərin müzakirə müstəvisinə çıxmasına qarşı olmalıyıq. Bu gün universitet başqa cür qadağa qoymalıdır. Universitet qadağa qoymalıdır ki, ingilis dilində esse yaza bilməyən, yaxud tədqiqat bacarığı zəif olan, daha sonra müəyyən bu kimi bacarıqları yerində olmayan tələbələr öz üzərində işləsinlər və müəyyən qadağalar bu rakursdan qoyulsun. Tələbənin fiziki görünüşünə görə hər hansı bir qadağanın tətbiqi, o qədər də vacib olmayan təhsil hadisəsidir", - deyə E.Nuri bildirdi.

"AZƏRİQAZ" İstehsalat Birliyinin işçiyə verdiyi bu cavabını əsaslı və qanuni hesab etmirəm:
NHMT sədri Mirvari x. Qəhrəmanlı:"Azəriqaz" İstehsalat Birliyində: eyni şöbədə çalışan iki işçi (biri qadın olmaqla) tarif dərəcəsinin artırılması üçün SOCAR İRD-nin təşkil etdiyi imtahanda iştirak edib. Hər ikisi də eyni balı toplayıb: 20 bal. İmtahanda iştirak edəndən biri (qadın) həmin şöbədə 20 il, o biri şəxs (kişi) həmin şöbədə 4 ay çalışır. "Azəriqazda" iş stajı cəmi 17 il. Nəticədə xanım yox, o biri işçinin tarif dərəcəsi artırılıb. Xanımın "niyə", və "hansı meyar və kriteriyalar əsas götürülüb" kimi suallarına cavab verilmir Bu halda sual: "Azəriqaz" İB, seçim zamanı hansı amillərə və meyarlara üstünlük verib?
Azəriqaz İB: AR Əmək Məcəlləsinin 156.3- cü hissəsinə görə işçilərə növbəti əməyin ödənilməsi və ixtisas dərəcəsinin verilməsi növbəli və ya növbədənkənar artırıla bilər. Birliyin İdarəetmə Aparatının müvafiq struktur bölməsində yaranmış vakant yer üzrə bir aşağı dərəcədə işləyən ən yüksək eyni dərəcəli mütəxəssislərin hər ikisinin namizədliyinə birlikdə baxılmış, onların hər ikisi kvalifikasiya tələblərini (təhsil və iş stajı baxımından) ödədikləri üçün biliklərin yoxlanılması imtahanına cəlb edilmişdir. Əməkdaşlarımızın hər ikisi 20/20 bal toplamışdır. Vakant yer sayı bir vahid, namizəd sayı iki nəfər olduğu üçün işəgötürən Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsinin 156. 3-cü hissəsi ilə ona verilmiş hüquqlarından istifadə edərək mülahizəsinə əsasən əməkdaşların birinə birinci növbədə növbəti əməyin ödənilməsi dərəcəsini vermiş, digər əməkdaşı isə Kadr Ehtiyatı Bazasına daxil etmişdir. Məlumat üçün bildiririk ki, Kadr Ehtiyatı Bazasına daxil edilmiş namizədlərin imtahan tarixindən etibarən bir il müddətində həmin struktur bölmədə vakant yer yarandıqca növbəlilik əsasında yerləşdirilməsi təmin edilir. Yeri gəlmişkən, həmin struktur bölmədə bu dövrdə daha bir vakant yerin yaranması gözlənilir. Həmin yer yarandıqda digər əməkdaşa növbəti əməyin ödənilməsi dərəcəsinin verilməsi təmin olunacaq.
NHMT sədri M. Qəhrəmanlı: "Azəriqaz" İB-yi verdiyiniz bu cavab - verilən sualı tam əhatə etmir. Əlbəttə, işəgötürənin işçini - işdə irəli çəkmək kimi hüquqi vardır. Təşkilatımız da buna ancaq sevinə bilər. Qüvvədə olan AR-n Əmək Məcəlləsində bu barədə kifayət qədər maddi və digər hüquq normaları vardlr. İşçi və ya biz bunu, yəni, işçinin irəli çəkilib, taarif dərəcəsinin artırılmasını mübahisə etmirik ki. lakin, burada əsas sual ondan ibarətdir ki, nədən eyni bal toplamış işçilərdən birinə üstünlük verilib, xanım işçi hansı meyarlara, hansı kriteriyalara əsasən, hətta iş stajı çox olduğu bu halda belə irəli çəkilmir. Bu halda Diskriminasiya hallarına yol verilibmi, burada qohumbazlıq, tanışlıq və sair hallar varmı ?
NHMT hüquqşünası Azər Quliyev: "Azəriqaz" İB-yi. Burada bir işçinin, əmək funksiyaları və digər əmək vəzifələrinin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar üstünlükləri, peşəkarlıq, staj və sair digər üstün meyarları əsaslandırılmalıdır. Bir işçinin digər işçiyə qarşı olan əsaslandırılmış üstünlükləri. Belə bir üstünlük və ya digər meyarlar olmadan bu qaydada əsaslandırma düzgün deyil və ayrı seçkilik hesab olunur. Qeyd olunan cavab qanuni deyil, AR Əmək Məcəlləsinin 16-cı maddəsinin pozulması və diskriminasiyadır.
Azer Quliyev
TEREF

Bugünlərdə jurnalist dostlarımızdan biri ilə axşam saatlarında şəhərin mərkəzində- “Torqovı”da gəzişirdik. Gördüyüm mənzərə məni heyrətləndirdi. Yerli sakinlərdən çox ərəb və Asiya ölkələrindən olan (hindistanlı, pakistanlı) turistlərə rast gəldik.

Onları daha çox hansısa yungüləxlaqlı xanım təsiri bağışlayanlara “padxod” etməyə cəhd edən və ya həmin ərazidə sayın durmadan artan “gecə klubları”nın önündə boyunlarını bükən vəziyyətdə görmək mümkündür.

Həmkarım dedi ki, “İçəri şəhər” kimi tanınan ərazidə də çoxlu sayda turistə rast gələ bilərik, ancaq onların davranışları və maraq dairələri tam fərqlidir.

Getdik, doğrudan da deyilən kimidir. “İçəri şəhər”də daha çox Rusiyadan gələn slavyan görkəmli turistlər gözə dəyir.

Onları restoranlarda mədəni şəkildə oturub, xüsusi zövqlə Azərbaycan mətbəxindən yeməklər dadlıqlarını, ya da bələdçilərin köməyi ilə tarixi abidələrlə tanış olduqlarını görmək mümkündür.

Bu gün səhər “Ağ şəhər”in yaxınlığında olan “Nizami” parkında oldum. Burada gəzən çoxlu sayda rus turistlərə də “qidlər”in parkın qədim tarixi və Nobel qardaşları ilə bu məkanın hansı əlaqələrinin olması haqda məlumat verildiyini gördüm.

Amma etiraf edim biz də Rusiyaya gedəndə teatr, muzeylər, tarixi yerlərdən daha çox başqa yerlərə üz tuturuq. Deyəsən, bu məsələdə uzun illər vahid dövlətin tərkibində yaşadığımız ruslara deyil, din qardaşlarımız ərəblərə oxşamışıq.

Məhəmmədəli QƏRİBLİ

Azinforum.az

Kürdəmir rayon sakini Həsənov Xaliq İlham oğlu tərəfindən Hurriyyet.az saytının redaksiyasına şikayət məktubu daxil olub. O, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən şikayətçidir.

“Mən, Həsənov Xaliq İlham oğlu, yazaraq sizdən xahiş edirəm ki, problemimi işıqlandırasınız.

2023-cü ilin avqust ayından xəstəxanada yatıram. Səhhətim çox pis vəziyyətdədir, yeriyə bilmirəm. İflic diaqnozu qoyublar. Əlillik dərəcəsi almaq üçün sənədimi göndərirəm, imtina verirlər. Özüm-özümə baxa bilmirəm, bütün əziyyətimi yoldaşım çəkir. Hər şeyi burda yazmaq olmur. Əlimi yumağa gedə bilmirəm. Belə insafsızlıq olmaz.
Mənə deyirlər ki, məhkəməyə ver. Məhkəmə pulsuzdur? Məhkəmə dövlət qurumunun sözünü qoyub, mənim kimi ayağı işləməyən adamın sözünü deyərmi?!"
Şikayətçinin redaksiyamıza göndərdiyi video-müraciəti olduğu kimi təqdim edirik:

Jalə FAMİLQIZI
Redaksiyadan: Qarşı tərəfin mövqeyini dərc etməyə hazırıq.

"Bu ilin ilk rübündə dövlət büdcəsindən sosial müdafiə və sosial təminata proqnoz ilə müqayisədə 40 faiz daha çox vəsait ayrılıb. Belə ki, bu dövr üçün 777 milyon manatın ayrılması nəzərdə tutulsa da, faktiki 1 milyard 84 milyon xərclənib".

AzFakt.com xəbər verir ki, bunu iqtisadçı deputat Vüqar Bayramov deyib. O bildirib ki, sosial istiqamətlərə daha çox vəsaitin ayrılması maaş, müavinət və digər sosial ödənişlərin yenidən artırıla bilməsi imkanları ilə bağlı sualları daha da aktuallaşdırıb.

"2024-cü ilin büdcə xərclərinin 40, cari xərclərin 70 faizi sosial yönümlüdür. Bu isə 2024-cü ildə də sosial təminatın prioritetliyini qoruyub saxladığından xəbər verir. Son 5 ildə daha da dərinləşən sosial paket nəticəsində həmin dövrdə minimum əmək haqqı 2.8 dəfə, orta aylıq maaş isə 80 faiz artıb. Sosial istiqamətə nəzərdə tutulan vəsaitin daha da artırılması büdcəyə yenidən baxılması nəticəsində mümkün ola bilər.

"Büdcə sistemi” haqqında qanuna əsasən, may ayının 15-dən tez və oktyabr ayının 15-dən gec olmayaraq, cari ilin dövlət büdcəsinə yenidən baxılması barədə Milli Məclis qarşısında məsələ qaldırıla bilər. Bu kontekstdən, gözlənilir ki, hökumət tərəfindən fiskal dəyərləndirmə aparıldıqdan sonra bu istiqamətdə yekun qərar veriləcək. Sosial təminata 2024-cü ilin geridə qalan aylarında daha çox vəsaitin xərclənməsi isə ilin növbəti aylarında da sosial ayırmaların prioritet olacağından xəbər verir".

“Xalxın uşağı”, “bizi biabır eləmə”, “nə olur-olsun, diplom al...”
(“Kamil bir palançı olsa da insan,

Yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan”-Nizami Gəncəvi)

Vaxt vardı, insanlar övladlarını oxutmamaq üzərində yarışırdılar. Çox da uzaq tarix deyil, yüzcə il əvvəl dahi mütəfəkkirimiz Mirzə Ələkbər Sabirin yazdığı “Oxutmuram, əl çəkin!” şeirini xatırlasanız, bəsdir.

İndi isə insanlar övladlarını oxutmaq, ali təhsilli etmək üçün yarışırlar. Məqsədlər fərqli olsa da, əməllər birdir...

Uşaq mənimdir, baba, dəxli nədir sizlərə?
Kim sizi qəyyum edib hökm edəsiz bizlərə?

Bəzi valideynlər eynilə bu qəhrəman kimi uşağı öz əşyası yerinə qoyur, ona sahiblik edir. Əsrlərdir çox şey dəyişsə də, bu ideologiya bəzilərinin şüurunda silinməz iz buraxıb.

Valideynlərin uşaqlarını oxutma istəyi təbiidir, gözəldir. Burada qəribə heç nə yoxdur. Əksinə, təqdirəlayiq addımdır, inkişafın göstəricisidir. Övladına gözəl gələcək vermək üçün valideynin tək qayəsi onu oxutmaqdır. Qəribə olan bəzilərinin məsələni şişirdib, ifrat həddinə çatdırmasıdır. Uşaqlarının sağlamlığını, istəklərini heçə sayacaq qədər həm də. Bu əzm gözlərini o qədər bürüyüb ki, əllərində əlac olsa, uşağı kitabdan 5 dəqiqəlik başını qaldırmağa da imkan verməzlər. Yəni, bəzi valideynlər özlərini bu məqsədə elə həsr ediblər ki, uşaq öz istəyini, bacarığını unudub, valideynin arzuladığı ixtisasa qəbul olmaq üçün dəridən-qabıqdan çıxır. İşin ən pis tərəfi - övlad bu məqsədinə çatsa da bədbəxt olur, çatmasa da. Çünki öz istəyi, bacarığı həmin sahəyə deyil. İnsanın sevmədiyi işi görməsi isə ona sağ ikən cəhənnəm əzabı çəkmək qədər ağrılıdır. Məqsədinə çata bilmədikdə isə valideynin psixi, hətta fiziki zorakılığına məruz qalır. İşin sonu ya psixoloji travma, ya da intiharla nəticələnir. Nadir hallarda isə həmin uşaq hansısa peşəni öyrənir və həyatda özünə yer tapa bilir.

Valideynlərin “xalxın uşağı”, “camaat nə deyər?” və s. kimi absurd düşüncələrinin qurbanına çevrilən uşaqlar travmalı şəkildə yaşamağa məhkum olurlar. Valideynlərini məmnun etmək naminə öz istəklərini unudan uşaqlar sayəsində yeni cəmiyyət- “diplomlu işsizlər və ya bacarıqsızlar” cəmiyyəti formalaşır. Halbuki valideyn uşağının potensialına, istəyinə, bacarığına diqqətlə və hörmətlə yanaşsa, belə bir cəmiyyət də formalaşmaz. Hər kəs individualdır. Kimi riyaziyyatı yaxşı bilər, kimi xarici dili, kimi isə ədəbiyyatı, tarixi. Hər insanın özünəməxsus qavrama qabiliyyəti var. Ədəbiyyat, tarix vurğunu olan birinə riyaziyyatı, kimyanı, fizikanı öyrənməyə vadar etmək balığı ağaca dırmaşması üçün məcbur etmək qədər gülməli, həm də acınacaqlıdır. Bu, eynilə oxumaq, qavramaq potensialı olmayan uşaqlara da aiddir. Elə insanlar var ki, oxumağı yox, işləməyi, sənətkar olmağı çox gözəl bacarır. Bunu vaxtında duymaq, anlamaq isə valideynin üzərinə düşür. Valideyn israrla bu gerçəyə qarşı çıxıb, uşağı bütün fənlərdən hazırlığa da göndərsə, malından-pulundan keçib, gecə-gündüz oxuması üçün uşağa təzyiq də göstərsə, yenə alınmır ki, alınmır. Bu zaman valideyn uşağın vaxtını boş yerə israf etməkdənsə, hansısa kursa və ya peşə məktəbinə göndərib, övladının sənət sahibi olmasına çalışsa, sonrakı peşmanlıqlara yol açılmaz.

Gəldik çatdıq mətləbə. Azərbaycanda peşə təhsili ilə bağlı Peşə Təhsili üzrə Dövlət Agentliyi fəaliyyət göstərir. Maraqlıdır, Agentlik cəmiyyətdə peşə təhsilinə qarşı müsbət yanaşmanı formalaşdırmaq üçün hər hansı tədbir görürmü?

Agentliyin mətbuat katibi Nəriman Kərimli Pressklub.az-a açıqlamasında bildirib ki, peşə təhsilinin üstünlükləri haqqında müəyyən maarifləndirmə tədbirləri həyata keçirilir.

“Ümumi təhsil müəssisələrində məlumatlandırıcı tədbirlər, peşə təhsili məktəblərində (PTM) “Açıq qapı” günləri təşkil olunur. Təkcə 2023-cü ildə 30 mindən çox şagirdə peşə təhsili haqqında bu cür tədbirlər vasitəsilə məlumat verilib. Həmçinin Bakıda “Bir Peşənin Sirri” festivalı təşkil olunub. Burada da minlərlə şagird və valideyn iştirak edib. Proses bu il də davam edir”.

Müsahibimiz deyib ki, son illərin statistikasına əsasən, peşə təhsilinə maraq heç də azalmır, əksinə artır: “Misal olaraq, 2018-ci ildə 13 min 960 nəfər peşə təhsil müəssisələrinə qəbul olubsa, 2023-cü ildə bu rəqəm artıq 21 minə yaxın olub. Rəqəmlərə baxsaq, 4 il ərzində təxminən 50 faizdən çox artım baş verib. Bütün bunlar da bir çox yeni peşə təhsil müəssisələrinin istifadəyə verilməsi nəticəsində əldə edilib”.

Həmsöhbətimiz PTM-də ən çox müraciət edilən 10 ixtisası bildirib. Onların sıralaması belədir:

1. Aşpaz

2. Dərzi

3. Əməliyyatçı-mühasib

4. Elektrik qaz qaynaqçısı

5.Bərbər-vizajist-manikürçü

6.Qrafik dizayner

7. Kompüterlərin təmiri və xidməti üzrə texnik

8. Elektrik avadanlıqlarına xidmət və təmir üzrə elektrik montyoru

9.Turizm təşkilatçısı

10. Avtomobillərin təmiri çilingəri və s.



Müsahibimizin açıqlamasından belə çıxdı ki, artıq insanlar peşə təhsilinin üstünlüklərindən xəbərdardır və peşə qazanmaq istəyənlərin sayı getdikcə artır. Təki elə olsun. Ən azından gələcək nəsillər indiki kimi olmaz. Vaxtilə məlumatsızlıq ucbatından qarşısında tək seçim-universitet olanların çoxu müəyyən səbəblərdən yoxsulluğa düçar olub. Elə ona görədir, bu gün diplomlu sürücülərin, fəhlələrin, satıcıların çoxluğu...

Amma PTM-lərə qəbulların ötən illərə nisbətdə artımı o demək deyil ki, yuxarıda təsvir edilən valideynlərin sayı azalıb. Həmin valideynləri fikrindən, əməlindən döndürmək çox çətindir. Təəssüf ki, uşağına ali təhsil üçün hər cür təzyiq göstərən valideynlər həmişə olub. Bundan sonra olmaması üçün isə əlimizdən gələni etməliyik.

Bəs bədbəxt, travmalı, bacarıqsız gələcəyin yetişməməsi üçün hansı tədbirlər görülməlidir? Problemin həlli nədədir?

Təhsil eksperti Rizvan Fikrətoğlu Pressklub.az-a deyib ki, məktəblərdə valideynlərlə, şagirdlərlə mütəmadi məlumatlandırıcı görüşlər keçirilməli, maarifləndirmə tədbirləri genişləndirilməlidir.

“Diplomlu işsizlərin ilbəil çoxalmasının müxtəlif səbəbləri var. Bunlardan birincisi düzgün ixtisas seçə bilməməkdir. Abituriyent elə ixtisas seçməlidir ki, gələcəkdə o istiqamət üzrə özünü doğrulda bilsin. Universitet oxumaq xətrinə “hansısa ixtisasa qəbul olum” prinsipini kənara qoymaq lazımdır. İxtisas abituriyentin topladığı bala uyğun və ya “dostum, qohumum orada oxuyur, o universitetdə işləyir” prinsipi ilə seçilməməlidir”.

Müsahibimiz deyib ki, abituriyent öz istədiyi ixtisası seçməlidir: “Daha populyar universitet seçimini bir kənara qoymaq lazımdır. Məsələn, sizin istədiyiniz ixtisasla bəyəndiyiniz universitet fərqlidirsə, burada istədiyiniz ixtisas olan universiteti seçin, bəyəndiyiniz universitetin balınıza uyğun hər hansı bir ixtisasını kodlaşdırmayın. Çox yaxşı olar ki, topladığınız nəticəyə uyğun oxumaq istədiyiniz ixtisas arzusunda olduğunuz universitetdə olsun. Bu olmadığı təqdirdə, ixtisasa diqqət ayırın. İxtisas seçimi zamanı istəyinizi önə çəkin, yəni sən kim olmaq istəyirsən? Görürsən ki, tələbə gəlir, deyir ki, mütləq Bakı Dövlət Universitetinə (BDU), onun hansısa ixtisasına qəbul olmalıyam. Bunun üçün ixtisas fərq etmir, təki BDU-ya qəbul olsun. Amma o balla digər universitetlərin yaxşı ixtisaslarına qəbul olmaq şansı var”.

Müsahibimizin sözlərinə görə, abituriyentlər qəbul imtahanından müəyyən bal toplayandan sonra hansısa bir ixtisası seçirlər. Və ya valideynin təkidi ilə istəmədiyi ixtisası seçirlər. Yəni, istək, bacarıq qalır kənarda. Məhz hər şey buradan başlayır. İnsanlar populyarlığa qaçırlar: “Bilməlidirlər ki, “xalxın uşağı” öz sahəsində uğur qazanıbsa, bu o demək deyil ki, siz də həmin sahədə mütləq uğur qazanacaqsınız. Burada şəxsin bacara bilməsi, potensialı məsələsi önəm daşıyır. Ölkədə nə qədər işini bilməyən hüquqşünas, həkim, müəllim var. Bunlar bizə heç nə qazandırmır. Amma gəl ki, savadlı zootexnik, aqronom, meşəçi tapılmır”.

Ekspert hesab edir ki, Azərbaycan universitetləri müasir təhsildən geri düşüb. Əksər ixtisaslarda verilən təhsil bazarın tələbini ödəmir. Burada əsas iş qalır tələbənin üzərində. O, oxuduğu sahəni istəyi ilə seçibsə, universitetdən kənar öyrənməklə özünü formalaşdıracaq, istəyinə çatacaq. Yox, əgər o ixtisası istəyi xaricində, valideynlərin, qohumların xətrinə seçibsə, süzgəcdə ilişəcək, çabalayacaq. Savad erasının başlanğıcındayıq. İş sektorları bilikli, sahəni bacaran kadrları qəbul edir. Ona görə də karyera arzusunda olan gənclər karyera seçimlərində diqqətli olmalıdır.

Həmsöhbətimiz deyib ki, ali təhsil almaq önəmlidir, fəqət məcburi olmamalıdır. Məcburi, kiminsə maraqlarına xidmət edən, ad olsun deyə alınan ali təhsil yaxşı sonluqla bitmir. Çəkilən əziyyət, sərf edilən əmək boşa gedir. Bunun yerinə peşə təhsili almaq, hansısa sənət sahibi olmaq daha məqsədəuyğundur: “İşin maddi tərəfinə baxanda, hansısa avtomobil çilingərinin, rəngsazın, bərbərin, aşpazın aldığı məvacib bir çox ali təhsilli şəxsin aldığı vəsaitdən dəfələrlə çoxdur. İnsan sevdiyi işlə, peşə ilə məşğul olmalıdır. Belə olanda rifahı yaxşı, könlü xoş olur, eləcə də cəmiyyət üçün daha yaxşı kadra çevrilir”.

Hər kəs öz həyatı ilə bağlı söz sahibi olmağı bacarmalıdır. Və qarşı tərəf həmin şəxsin seçimlərinə, istəklərinə hörmətlə yanaşmalıdır. Valideyn təbii ki, övladına məsləhət verəcək, yol göstərəcək. Amma onu incitmədən, təzyiq göstərmədən, zorakılığa əl atmadan etməlidir. Bəzi valideynlər çox istəməklə məhdudlaşdırmağı, incitməyi qarışdırır. Elə bilirlər ki, uşaq doğru seçim edə bilməz. Ona görə də uşağın hər seçiminə, hərəkətinə qarışmağı, onun adına qərarlar almağı valideynlik vəzifəsi bilirlər. Necə deyərlər, pişik balasını çox istədiyindən yeyər. Bu, elə insanlarda da keçərlidir.

Bəzi şagirdlər valideyn təzyiqinin qurbanı olsa da, bəziləri öz qərarsızlığının, məlumatsızlığının qurbanı olur. Şagird universitetə hazırlaşarkən nə oxuyacağını, kim olacağını seçməlidir. Əks halda, çox zaman topladığı bala uyğun ixtisas fərqi olmadan, məhz diplom naminə qəbul olanların da aqibəti heç də parlaq olmur.

Uğurlu və parlaq gələcək naminə araşdıraq, maariflənək, doğru seçimlər edək.

Günay Elşən
pressklub