Milli Məclisin noyabrın 27-də keçirilən plenar iclasında “Dövlət sosial müdafiə fondunun 2025-ci il büdcəsi haqqında” qanun layihəsinin müzakirəsi zamanı bir neçə deputat hökumətin sosial siyasətini kəskin tənqid edib.

Əsasən Siyavuş Novruzov, Səyyad Salahlı, Arzuxan Əlizadə və Razı Nurullayev bu yöndə sərt fikirlər səsləndiriblər. Onların bu çıxışlarına Milli Məclisin spikeri Sahibə Qafarova iclasın gedişində cavab verib. Amma maraqlıdır ki, AzTV parlamentin iclasında səsləndirilən tənqidi fikirlərə çox kəskin süjetlə cavab verib.

TEREF həmin süjeti təqdim edir:

Gürcülər hakimiyyəti ittiham edirlər: “Gürcü Arzusu” gürcü tarixini, dilini və ədəbiyyatını “silir”?

Gürcüstanda oktyabrın 26-da keçirilən parlament seçkilərinin nəticələrinə əsasən, hakimiyyəti əlində saxlayan “Gürcü Arzusu – Demokratik Gürcüstan” Partiyasının Rusiyaya meyilli siyasətindən narazılıq davam etməkdədir. Gürcü müxalifəti və Qərbyönümlü ictimai təşkilatlar hesab edirlər ki, “Gürcü Arzusu”nun bütün sahələrdə atdığı addımlar, aparılan siyasət ruspərəstdir.

Bu günlərdə Gürcüstanda 2025-ci il üçün Vahid Milli İmtahanlar proqramına edilən dəyişikliklərlə bağlı yeni qalmaqal yaranıb. Belə ki, 19-cu əsrin birinci yarısında çarizmə qarşı üsyanlar, Gürcüstanın Rusiya imperiyası tərəfindən ilhaqına və dövlətçiliyinin ləğvi barədə əsas hadisələrlə bağlı suallar tarix imtahanı testlərindən çıxarılıb. Gürcü ictimaiyyəti hesab edir ki, həmin hadisələrlə bağlı dərsliklərdəki məlumatlar milli kimliyin formalaşmasında mühüm rol oynayəb və müstəqillik uğrunda mübarizə aparan nəsilləri ruhlandırıb. Buna görə də, dəyişikliklər akademik ictimaiyyətin qəzəbinə səbəb olub.

Gürcü tarixçi Temo Papaskiri bu dəyişikliyi siyasi motivli sayır. Tarixçi “TV Pirveli”yə deyibn ki, bu gün “Gürcü Arzusu” gürcü ruhuna zidd addımlar atır: “Rejim o qədər anti-gürcü və o qədər rusiyapərəstdir ki, bu, onların bütün bu müddət ərzində həyata keçirdikləri rusiyayönlü siyasətin praktiki olaraq davamıdır”.

Gürcü dili və ədəbiyyatı da proqramdan kəskin şəkildə çıxarılıb. Əsərlər arasında Aleksandr Kazbeqinin “Heavisberi Qoça” hekayəsi, İlya Çavçavadzenin “Xoşbəxt millət” və Aleksandr Çavçavadzenin “Qoqça” şeirləri, Vaja Pşavelanın “Baxtrioni” poeması, dissident Paolonun poeziyası da proqramdan çıxarılıb. Bununla yanaşı, İaşvili, Nikoloz Barataşvili, Sulxan Sabanın bəzi məsəlləri, Orbeliani, Akaki Tsereteli və Polikarpe Kakabadzenin əsərləri ixtisar edilib.

Gürcüstanın müxalif Prezidenti Salome Zurabişvili əmindir ki, dəyişikliklər milli vətənpərvərlik ideyalarını sıxışdırmağa yönəlmiş dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir.

“2025-ci il proqramının siyahısından “Xoşbəxt millət”, “Zahid”, “Cavabın cavabı”, “Kabus” və İlyanın “Otarovun dul arvadı” çıxarılıb. Paolo İaşvili və Polikarpe Kakabadzenin əsərləri, Vajanın "Vətənpərvərlik və Kosmopolitizm" əsəri tamamilə proqramdan silinib... Təhsil sistemini və müvafiq olaraq dövləti hansı milli və vətənpərvərlik ideyalarının idarə etdiyi aydındır" – Zurabişvili “Facebook” səhifəsində yazıb.

Gürcüstanın Təhsil Nazirliyi isə iradlarla razı deyil. Nazirliyin açıqlamasında bildirilib ki, proqramda dəyişikliklər abituriyentlərin maraqlarına uyğundur. Nazirlik iddia edir ki, “indi imtahan testləri yalnız icbari məktəb kurikulumunu əhatə edir.

“Tədris proqramı dəyişməyib, heç bir parça proqramdan çıxarılmayıb. Yeni proqram yalnız milli kurikulumda nəzərdə tutulan icbari ədəbiyyatlar əsasında hazırlanıb”, - deyə Təhsil Nazirliyinin açıqlamasında qeyd olunub.

Nazirlikdən bildirilib ki, ekspertlər cəlb edilməklə tələb olunan ədəbiyyatların siyahısına yenidən baxılır.

“İmtahan planında çatışmayan işlərlə bağlı, həmçinin abituriyentlər arasında milli vətənpərvərlik dəyərlərinin daha da formalaşmasına töhfə verəcək bütün məsələlərlə bağlı təkliflər ediləcək”, deyə qeyd olunub.

Müəllif: Turan Abdulla

Ukrayna'da eski bir göçebe ve savaşçının etkileyici bir cenazesi ortaya çıkarıldı.
Buluntu, geçmişte birçok hazinenin ortaya çıkarıldığı bir arkeolojik alanda yapıldı.
Kurtarılan eşyalar arasında dikkat çekici bir yaldızlı kısa kılıç da yer alıyor. Buluntunun İskitlerin medeniyetine ve tarihine bir pencere açması bekleniyor.
Buluntu, Mamai Dağı'nda (Ukraynaca'da Mamai Hora) çalışan arkeologlar tarafından yapıldı.
Euromaidanpress.com'a göre alan, "Kamianets-Dniprovsky Raion, Zaporizhzhia Oblast'taki Velyka Znamianka köyü yakınlarındaki Khakhovka Rezervuarı'nın sol kıyısında" yer alıyor.
Başlangıçta, yağmacılardan korumak için yer ve buluntu gizli tutuldu.
Kazı, Zaporizhzhia Ulusal Üniversitesi'nden arkeologlar Hennadiy Toshchev ve Svitlana Andrukh tarafından yönetildi.
İskit Antik Mezarlığı
Mamai Hora, birçok kurgan (mezar höyüğü) bulunan geniş bir mezarlıktır.
Karadeniz'in kuzeyinde bulunan bu alan, tüm Avrupa'daki en büyük antik mezarlıklardan biridir.
Taş Devri'nden Klasik Çağ'a kadar birkaç bin yıl boyunca kullanılmıştır.
"Mamai Hora'daki kazılar sırasında 700'den fazla mezarlık bulundu. 400'ü İskit" diye bildiriyor.
Arkeologlar, 2019 yazında 32. sezonda Mamai Dağı'ndaki alanda çalışırken bulguyu ortaya çıkardılar.
hayvan kemikleri kalıntıları ve küçük amfora parçaları bulunan bir hendeğe rastladıklarını" bildiriyor.
Bunun bir tür yas töreninin kanıtı olduğuna inanıyorlardı.
Bu törenler genellikle ölen kişinin hayatını kutlardı ve antik kaynaklara göre bu tür kutlamalar İskit kültüründe yaygındı.
İskit Savaşçı Mezarında Kılıç Bulundu
Ekip daha fazla kazı yaptı ve biri büyük biri küçük olmak üzere iki mezar buldu.
Önce daha küçük olanı kontrol etmeye karar verdiler.
Çukuru kazarken nadir bir tasarıma sahip büyük bir amfora buldular.
Daha sonra antropologlar tarafından daha sonra 18-20 yaşlarında genç bir adama ait olduğu ortaya çıkarılan bir "iskelet" ile karşılaştılar.
Bir dizi nesne ortaya çıkarıldı, bunlar arasında bir balta, oklar ve bir at için dizgin tokaları vardı.
Ayrıca bir "akinak (İskit kısa kılıcı)" bulunduğu bildirildi.
Biraz aşınmış olan silah dikkat çekici bir parça.
İyi durumda olan ve hala orijinal yaldızlarından bazılarını koruyan nervürlü bir sap ve bir çapraz koruyucuya sahip.
Silahın ayrıca, kılıcın ucunu koruyan orijinal kını da vardır.
Bu muhteşem bıçak, genç adamın bir İskit savaşçısı olduğunu güçlü bir şekilde göstermektedir.
İskitler: Bozkırın Efendileri
İskitler, ortak bir kültürü paylaşan göçebe insanlardı. Bozkırlara hakim oldular ve Orta Asya'ya kadar yayıldılar.
Bu göçebelerden hem Romalılar hem de Yunanlılar korkuyordu. Ancak, aynı zamanda gelişmiş bir kültür geliştirdiler ve metal işleme becerileriyle ünlüler.
Daha sonraki kazılar, savaşçının ayrıca "cam'dan yapılmış boncuklar, kırmızı geyik dişi kolye, altın küpe ve tebeşir kakmalı altın bir kolye ucu" ile gömüldüğünü ortaya çıkardı. Genç adamın mezarı, daha büyük bir mezarın bitişiğindeydi.
Orada yaşlı bir adamın gömüldüğüne ve bir İskit lideri veya asilzadesi olabileceğine inanılıyor, antik çağlarda yağmalanmış gibi görünüyor ve daha büyük mezar çukurunda "sadece bir ok ucu ve kemik parçaları" bulundu.
İskit Kılıcı Yeni Görüşler Getiriyor
Keşfi yapan arkeologların "Bu 18-20 yaşındaki savaşçının önemli bir lideri öbür dünyaya götürmüş olması oldukça olası" dediklerini aktarıyor.
Genç savaşçının keşfi, mezar yeri hakkındaki bilgilerimize önemli ölçüde katkıda bulunuyor.
Bu mezar MÖ 6. yüzyıla tarihleniyor ve çoğunlukla MÖ 4. ve 3. yüzyıllara tarihlenen Mamai Dağı'nda bulunan diğer İskit mezarlarından yaklaşık iki yüzyıl daha eski. Savaşçının mezarının keşfi, İskit toplumu ve kültürünün gelişimi hakkında yeni bilgiler sağlayabilir.
Eserler daha fazla analiz ve koruma için kaldırıldı.
Altın kaplamalı kısa kılıç da dahil olmak üzere hepsi sonunda Kamianets-Dniprovsky'deki Yerel Tarih Müzesi'nde sergilenecek.
Geniş mezar alanında daha fazla kazı planlanıyor ve daha fazla mezar ve hazine ortaya çıkarılabilir.
Ahmet Taşdemir
TEREF

“Bayatın sonralar köç etdiyi bu yer adları da, onun doğulduğu Turan elinin Ete Eli, (Herodotda Tirren və ya Tirsen), (Şəmsi Ədəd Abidə - Ete Eli, Tura), Kilikiya, Ögey, Aralıq dənizlərinin və Kəngər (Fars) körfəzinin sahilləri kimi, onun determinantıdır - təyinedicisidir. Ona görə bu muğamları bu yerlərdə eradan qabaq belə türk bayatların yaşadıqlarının gözgörəri şahidləri kimi qəbul etməyə haqqımız var.
Bayat muğamlarının növləri çox çoxdur. Onlarla tanış olmaq üçün Azərbaycan Milli Musiqi Akademiyasının kafedra müdiri, “orkestr adam” ləqəbini qazanmış professor Abbasqulu Nəcəfzadəyə müraciət edək. O yazır:
“Bayatı” təmiz Azərbaycan türkünə, daha dəqiqi, oğuz türklərinə məxsus sözdür. Bu söz öz adını 24 oğuz elindən biri olan Bayatdan almışdır. Adında “bayatı” sözü əks olunan bütün muğamların yaradıcısı Azərbaycan xalqının nümayəndələridi. Olar bizim maddi-mənəvi, irsi sərvətlərimizdir. “Bayatı” kəlməsi etnonim, toponim və ya qövm isimləri ilə birləşərək məlum muğam adlarını əmələ gətirmişdir. Böyük ürəkli xalqımız yaratdığı muğamlara səxavətlə müxtəlif regionların adlarını verməklə bir daha beynəlmiləlçi olduğunu nümayiş etdirmişdir (Nəcəfzadə A.İ. Adında “bayatı” sözü olan muğamlar. // “Konservatoriya” jurnalı №1 (15), 2012, s. 27-37).
“Atüstü bayatı”,
“Azər-bayatı”,
“Bayatı”,
“Bayatı-əcəm”,
“Bayatı-əmül”,
“Bayatı-ərəban”,
“Bayatı-Əraq”,
“Bayatı-fars”,
“Bayatı-feli”,
“Bayatı-İsfahan”,
“Bayatı-İsfahani-Mühəyyər”,
“Bayatı-kürd”,
“Bayatı-Qacar”,
“Bayatı-Qacar guşəsi”,
“Bayatı-Mənsuri”,
“Bayatı-Nəhoft,
“Bayatı-race”,
“Bayatı-ravəndi”,
“Bayatı-Segah”,
“Bayatı-şikəstə”,
“Bayatı-Şiraz”,
“Bayatı-Şur”,
“Bayatı-türk”,
“Bazəm-Bayatı-Şiraz”,
“Bazəm-Bayatı-kürd”,
“Bəhri-Bayatı-əcəm”,
“Çoban-bayatı”,
“El bayatı”,
“Eyzən-bayat”,
“Qatar-bayatı”,
“Mürəkkəbi-bayatı”,
“Novruz-bayatı”,
“Pəs bayatı”,
“Sallama bayatı”,
“Zil Bayatı-Qacar”,
“Zil Bayatı-Şiraz” və s.
“Səmai (Maqam) Bayatı” * // * Eramzın 7-9-cu əsrlərində Babildə
------------------------------ ərəbin türkdən alıb ifa etdiyi muğam.
-------------------Lakin hələ də Osmanlı adı üstündən pozulmayıb.
***
Bu cür zənginliyə sahib olan xalq bəxtəvərdir.
Fəqət sənin bu qədər əski musiqi xəzinən olsun, sən özünü tanımayasan. Özünü və u xəzinənin açarını yadlarda axtarasan. Burası isə sözün həqiqi mənasında bədbəxtlikdir.
Əfsus ki, hər Bayat muğam barədə danışmaq qeyri mümkündür və bu, ayrıca bir kitabın geniş xırmanboyu mövzusudur. Amma böyük məmuniyyətlə onların hər birinin həyatda mövcudluğuna adam özü şahidlik etmək istər və hər birini ayrı-ayrılqda dinləmək üçün mənbəə arzular. Məsələn, adından göründüyü kimi, siyahıda birinci gələn “Atüstü Bayatı”, şübhəsiz at üstündə yaylağa köç edən şəxsin bayatı çəkməsi tarix boyu bizim xalqda ənənə olub. Ancaq o necə səslənir? Kaş bunu bilən musiqiçimiz olaydı”.
Bir sözlə, araşdırmalar göstərir ki, BAYATI muğam növləri adına 4 minillik mixi yazılı mətndə rast gəlinən ULU XAN BAYAT ÇAPAN adlı şəxsin Etruskların ilkin vətənləri olmuş ETE ELİ hökmdarı və sərkərdəsinin də daxil olduğu TÜRK BAYAT nəslinin adı ilə bağlıdır.
___________________
Şəkildə musiqi alətlərinin fatehi dostum ABBASQULU NƏCƏFZADƏ

Tariyel Azerturk

“Azərbaycanda çap edilən kitabların tirajı böyük deyil. Yəni yazıçıların bu kitabların satışı ilə dolanmaq imkanı yoxdur. Belə bir şəraitdə yazçılar dövlət tərəfindən dəstəklənməlidir”.

Bunu Moderator.az-a açıqlamasında Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı bildirib. Sabir Rüstəmxanlı qeyd edib ki, belə bir dəstək ədəbiyyatın inkişafı üçün də əlverişli mühit formalaşdıra bilər:

“Hesab edirəm ki, seçilən müəlliflərə, əsərlərə müəyyən qonarar verilməlidir. Bu olmayanda ədəbiyyatın inkişafı üçün gərəkli mühit yaranmır”.

Əlbəttə, mən Nərimanovşşünas deyiləm, amma Azərbaycanımızın bu tarixi şəxsiyyəti haqqında fikir sahibiyəm.
Mənim fikrimcə, nə qədər ki,
1. Nərimanovun üzərindən bolşevik-sovet-Kreml kölgəsi - himayəsi çəkilməyib bu tarixi şəxsiyyətimizin həqiqi mahiyyəti üzə çıxmayacaq, tarixdən dərs alınmayacaq.
Ömrünü `nərimanovçuluğ`a həsr edənlər buna yol verməyəcək.
2. Azərbaycan tarix elmi Nərimanova hələ də sovet şüuru ilə baxmaqdadır, bəzi alimlər qəribə mülahizələr irəli sürürlər. Məsələn biri deyir, `düzdür, Nərimanov Zəngəzurun Ermənistana verilməsi ilə bağlı bəyanatı özü oxudu, amma o, elə vəzifə tuturdu ki, kim olsaydı o mətni oxumalıydı`
Bu yanaşma `Bağırovun yerinə kim olsaydı güllələməliydi` tezisinin eynidir.
Azərbaycanın bəzi alimləri və ya özünü alim yerinə qoyanlar `Bağırov, Moskvanın verdiyi plandan əlavə öz təşəbbüsü ilə daha 2000 adam güllələmək üçün Stalinə şəxsən müraciət etmişdi` deyə bilmirlər. `Onun yerinə kim olsaydı belə edərdi də...` deyəcək qədərdirlər. Hər şeyi zamanın boynuna atırlar. Eyni ilə `Bağırov filankəsi xilas etdi` yanaşması ilə Nərimanov Naxçıvanı xilas etdi, Qarabağı vermədi deyirlər.
3. Nərimanov bütün Azərbaycanı Leninə, qatil bolşeviklərə, daşnaklara verməkdə mühüm rol oynadı. Nərimanov Azərbaycanı, məhz, cümhuriyyətçilərin əlindən alınıb bolşeviklərə və daşnaklara təhvil verilməsində bir nömrəli xidmətçi oldu.
4. Nərimanov, o zamanın təbiri ilə desək, `nərimanovçuluq` Azərbaycanı bugunkü bəlalarına gətirmiş bir yoldur. Azərbaycan bu gün Qarabağ, xaraba ərazilər, işğalda qalan kəndlər, sərhədlərimizin müəyyənləşməsi, Zəngəzur koridoru və digər bu kimi ağır müsibətlərlə uğraşırsa, bu mücadilədə yüz dəfə yıxılıb qalxırsa, böyük itkilər verirsə... bütün bunlar Nərimanovun Azərbaycan xalqına göstərdiyi yanlış yolun - `Azərbaycanın əbədi səadəti Rusiya ilə birlikdədir` kimi naqis maarifləndirmə işinin nəticələridir.
Nərimanovu dövrünün böyük müəllimi, maarifçisi sayanlar, bu müəllimin, bu maarifçiliyin göstərdiyi yolun nəticələrini - Azərbaycanın dirigözlü qətliamını, sərvətlərinin daşınmasını, mütəfəkkirlərinin güllələnməsini, tarixinin, milli kimliyinin torpaqlanmasını görmürlər, görə bilmirlər.
5. Nərimanov Şaumyanla yanaşı Bakı komissarı olduğu vaxtda iki yüz min əhalisi olan Bakıda 14 min insan 3-4 gün içində qətlə yetirildi. Şamaxıda, Qubada və digər şəhərlərdə, kəndlərdə bu qətllərin sayı-hesabı yox idi. Qətliamda iştirak edənlərin cəmi 30%- daşnak idi, 70 %-i rus bolşeviklər idi. Nərimanov gözü önündə baş verən bu qanlı tamaşadan sonra belə yolunu millətinin qatillərindən ayıra bilmədi. Moskvanın Azərbaycanı ona tapşıracağı xəyalı ilə `xalqın adamı` dediyiniz bu zat xalqının qətlinə susdu. `Niyə susdun`, deyənlərə `Moskva məni düz başa düşməz`dedi.
6. Nərimanov iki addım irəlini görə bilməyən bir dövlət adamıdır. Onun siyasi korluğu həm özünü, həm oğlunu, qohum-əqrəbasını, sonuncu əmioğlusunu belə bolşevizmin qanlı caynağında məhv etdi.
Uzun sözün qısası:
7. Nərimanov durduğu yerə (heykəlinə)layiq deyil.
s.a. Onu oradan düşürün, deyə bir iddiam yoxdur.
Amma layiq deyil və min dəfə layiq deyil!
Hər bir Azərbaycan insanı o heykəlin önündən keçəndə başını qaldırıb `sən bu yerə layiq deyilsən` deməlidir.
Və bu sözü deyəcək qədər bilgi sahibi olmalıdır.

"İctimai TV"də yayımlanan "Vətəndaş A" serialına görə kanala xəbərdarlıq edilib. Audiovizual Şura İTV-nin efirində serialın nümayişi zamanı qeyri-etik sözlərin açıq yayımlandığını əsas gətirərək bu barədə qərar qəbul edib.
Qərarda deyilir ki, serialın yayımı zamanı personajların səsləndirdiyi qeyri-etik sözlərin efirə verilməsinin qarşısı yayımçı tərəfindən texniki üsullarla alımayıb və bununla da, “Media haqqında” qanunun müddəaları pozulub.

Qeyd edək ki, sözügedən Qanununun 14.1.6-cı maddəsinə görə, efirdə əxlaqdankənar leksik (söyüş) məzmunlu söz və ifadələrdən, jestlərdən istifadəyə yol verilməməlidir.

Cəfər Cabbarlının “Almaz” əsərinin motivləri əsasında çəkilən serial may ayından efirdədir və qısa zamanda böyük izləyici kütləsi toplamağı bacarıb.
Modern.az Audiovizual Şuranın qərarı ilə bağlı “Vətəndaş A” serialının quruluşçu rejissoru Elvin Rüstəmzadə ilə həmsöhbət olub. O bildirib ki, serialın mövzusu bəzi səhnələrdə bu cür ifadələrin işlənməsini tələb edir:

“Amma bu cür ifadələrin açıq şəkildə efirdə yayımlanması qətiyyən nəzərdə tutulmayıb. Efir üçün bu, birmənalı olaraq qadağandır. Sadəcə, biz "Youtube" platforması üçün serialın tam versiyasını, qeyri-etik ifadələrin işləndiyi hissələrin senzura olunmadan verilməsini nəzərdə tuturduq. Adətən bu platformada belə şeylərə icazə verilir. Sadəcə müəyyən qərardan sonra "Youtube"da qeyri-etik ifadələr bağlandı. Televizyada həmin qeyri-etik ifadələrin yayımlanması müəyyən texniki problemlərdən dolayı baş verib. Montaj sırasında gözdən yayınıb və həmin qeyri-etik ifadə televizyaya açıq şəkildə gedib”.

“Media haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasında lisenziya alaraq fəaliyyət göstərən multipleks və platforma operatorları retranslyasiya etdikləri xarici televiziya kanallarını yalnız buna hüquq verən sənədləri (müqavilə, razılaşma, icazə, lisenziya və s.) Audiovizual Şuraya təqdim etmək şərtilə retranslyasiya edə bilərlər. Audiovizual Şuranın mütəxəssisləri operatorlar tərəfindən təqdim olunan sənədlərə və onların retranslyasiya paketlərinə baxışı həyata keçirir, müvafiq monitorinq işləri aparırlar.

Bu barədə Audiovizual Şuradan verilən məlumatda deyilib.

Bildirilib ki, aparılan mütəmadi monitoriqlər nəticəsində platforma operatorları olan “Artkom.Net” MMC, “Boss Group” MMC və “Shakh Telecom” MMC-nin retranslyasiya paketlərində buna hüquq verən sənəd olmadan 100-dən çox xarici televiziya kanalının retranslyasiya olunması faktı aşkarlanıb. Bununla bağlı Audiovizual Şura tərəfindən 19-20 noyabr 2024-cü il tarixlərində inzibati xəta haqqında protokollar tərtib edilmiş və İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 43.1-ci maddəsinin tələbləri nəzərə alınaraq müvafiq məhkəmələrə göndərilib.

Audiovizual Şura bir daha operatorların nəzərinə çatdırır ki, onların əhaliyə təqdim etdikləri retranslyasiya paketlərinə daxil edilən xarici televiziya kanalları yalnız buna hüquq verən sənədin mövcudluğu halında retranslyasiya oluna bilər. Bu istiqamətdə davamlı monitorinqlər həyata keçirilir və mütəmadi olaraq nəticələr barədə ictimaiyyətə açıqlamalar veriləcəkdir.