“Azərbaycanda elm məmurlaşıb” – Ekspertlərin MÜBAHİSƏSİ

Yaradılıb 28.03.2023 08:21 | Baxış sayı: 94
Ardını oxu...
27 mart bütün dünyada Beynəlxalq Elm Günü kimi qeyd edilir. Bu gün həmçinin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının yaranması günüdür. AMEA 1945-ci il martın 27-də təsis edilib.

Bəs, bu təqvim günləri insanlarda hansı assosasiya yaradır?

İlk müsahibimiz Millət vəkili, təhsil üzrə ekspert Etibar Əliyevdir. Bizim.Media ilə söhbətində o bildirdi ki, Elmlər Akademiyasının yaranması elm tarixində mühüm bir hadisə idi:

“15 nəfər böyük simanın Akademik seçilməsi əlbəttə ki, təqdirediləsi hal idi. Mirəsədulla Mirqasımov kimi nəhəng bir şəxsin Akademiyaya ilk prezident təyin olunması tarixi hadisə idi. Akademiya 78 ildə böyük yol qət edib. Doğrudur müxtəlif dövrlərdə Akademiyanın zəif fəaliyyəti olub. Amma, AMEA elmin bütün sahələri üzrə çox böyük töhfələri olub. Hazırda Akademiyanın digər ölkələrlə müqayisədə zəif fəaliyyəti maliyyə çatışmamazlığıdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə ÜDM-nin 2-3 faizi, İsraildə isə ÜDM-nin 5 faizi elmin inkişafına xərclənir. Hansı ölkələrdə ki, elm sahələri inkişaf edir, həmin ölkələrdə 4-cü sənaye inqilabı da çox böyük uğurlarla icra olunur”.

Millət vəkili Azərbaycanda elmi strategiyanın yenilənməsini vacib hesab edir:

“Müasir çağırışlara cavab verən elm sahələrinə güclü vəsaitlər xərclənməlidir. Hazırda elmə Dövlət Büdcəsindən 0,2 faiz vəsait ayrılıb. Bu da ancaq əmək haqlarına xərclənir. Elmi tədqiqatlara çox cüzi vəsait xərclənir. Digər problem AMEA-nın strukturlarındakı kadr məsələsidir. Hazırda Akademiyanın nəzdindəki institut rəhbərlərinin çoxunun yaşı 70-dən yuxarıdır. 40 yaşınadək elmlər doktorlarının sayı çox azdır. Son dövrlər yaşlı nəsil cavanların irəli getməsinə açıq əngəl yaradıblar. Ona görə də elmdə hökmən cavanlaşma aparılmalıdır”.

Təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov isə elmi inkişafın keyfiyyəti ölkənin beynəlxalq rəqabət gücünə təsir etdiyini söylədi:

“Elmi potensial ölkənin innovativ müəssisələrinin, texnologiyalarının, məhsullarının və xidmətlərinin keyfiyyətini artırır.Bir çox beynəlxalq reytinq şirkətlərinin tədqiqatları, Azərbaycanın elmi inkişafında geri qalması ilə bağlı məlumatlar verir. Məsələn, dünyada ən məşhur elmi reytinq şirkətlərindən biri olan Scimago Institutions Rankings (SIR) Azərbaycanın elmi inkişafı ilə bağlı mütəmadi olaraq məlumatlar dərc edir. 2021-ci il üçün dərc edilən məlumata görə, Azərbaycanın elmi inkişafı üzrə dünya reytinqində ən yaxın ölkə olan Gürcüstanın ardınca 113-ci yerə düşür. Bu nəticələrə əsasən deyə bilərəm ki, Azərbaycanın elmi inkişafında hələ də ciddi problemlər var”.

Ekspert bununla birlikdə, son illərdə Azərbaycan hökuməti elmi sahədə inkişaf üçün çoxsaylı tədbirlər həyata keçirildiyin qeyd etdi:

“Məsələn, “Elm haqqında qanun" qəbul edilib və elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi üçün vəsait ayrılır. Bu, elmi tədqiqatların və innovativ müəssisələrin inkişafına töhfə verəcək bir addım kimi qiymətləndirilə bilər. Ölkəmizdə elmi inkişafın əsas problemlərindən biri də elmi tədqiqatların həyata keçirilməsi üçün vəsait azlığıdır. Azərbaycan hökuməti son illərdə elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsinə daha çox diqqət yetirir.

Bununla birlikdə, elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsində əsas mənbəyi hələ də Dövlət büdcəsidir. Digər bir problemdə elmi kadrların azlığı və elmi sahədə fəaliyyət göstərən institutların gənclərin elmə gəlməsinə süni maneələr yaratması, elmi tədqiqat aparanlara az vəsaitlərin verilməsidir. Azərbaycanda elmi dərəcəsi olanların sayı son illər artsa da, elmi - tədqiqat sahələrində fəaliyyət göstərən alimlərin sayı hələ də kifayət qədər deyil. Bu, elmi inkişafın keyfiyyətini təsir edir və bu sahədə böyük potensialı olan gənc nəsillərin inkişafına mane olur. Çünki Azərbaycanda elm məmurlaşıb”.
 

“Çin-Rusiya hərbi-siyasi blokunun yaradılması şansı sıfıra bərabərdir” - LOMANOV

Yaradılıb 25.03.2023 08:33 | Baxış sayı: 265
Ardını oxu...
“Çinin hərbi müttəfiqlik yaratmamaq kimi prinsipial mövqeyi var və bu mövqe Çinə Qərbə qarşı öz mənəvi haqlılığı hissini verir”

Martın 20-də Çin Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Si Cinpin Moskvaya üç günlük səfər etdi. Bu, Cinpinin Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzü başlayandan sonra ilk səfər idi. Bundan əlavə, bu səfər üçüncü beşillik müddətə Çin rəhbəri vəzifəsinə yenidən seçildikdən sonra siyasətçinin ilk xarici səfəri idi. Kremldə keçirilən danışıqlarda Rusiya Prezidenti Vladimir Putin Çinlə münasibətləri bütün dünya gücləri üçün nümunə adlandırıb. Si Cinpin isə Çinin Ukrayna ilə bağlı sülh planına böyük diqqət yetirib.

Rusiyalı professor Aleksandr Lomanov Cinpinin səfəri, verilən bəyanatlar barədə “Lenta.ru”nun suallarını cavablandırıb. AYNA sözügedən müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Rusiya Si Cinpinin yenidən seçildikdən sonra səfər etdiyi ilk ölkə oldu. Onu belə bir qərara nə vadar etdi?

- Rusiyanın Çinin xarici siyasəti və iqtisadi strategiyası üçün əhəmiyyəti var. İndi gözümüzün qabağında düz on il əvvəl baş vermiş vəziyyətin remeyki mövcuddur. 2013-cü ildə Si Cinpin ilk dəfə Çin Xalq Respublikasının rəhbəri seçildi və o, xaricə ilk səfəri üçün Moskvanı seçdi. İndi o, üçüncü müddətə yenidən seçilib və yenidən ilk səfərini Moskvaya etdi. Bu paralel çox vacibdir, çünki on il əvvəlki dünya 2023-cü ildəki dünyadan çox fərqlidir. 2013-cü ilin yazında baş tutan səfər, payızda başlayan Ukrayna müharibəsindən əvvəl olub. Si Cinpin təkcə Rusiya ilə deyil, hamı ilə ünsiyyət qurmaq istəyirdi və böyük dövlətlər arasında yeni tipli münasibətlər konsepsiyasını təklif etdi – bu, ilk növbədə amerikalılara ünvanlanmışdı.

ABŞ-ın Çinin böyüməsindən narahat olduğunu başa düşən Pekin amerikalılarla maraqların qarşılıqlı nəzərə alınmasına, siyasi, iqtisadi və digər sahələrdə bir-birinə hörmətə əsaslanacaq tamamilə fərqli keyfiyyətdə münasibətlər qurmaq istəyirdi. Amma amerikalıları bu ideya maraqlandırmırdı və on il sonra iki ölkə arasında münasibətlər kəskin şəkildə pisləşdi.

Beləliklə, 2013-cü ildə təklif olunan Çin siyasətinin iki konsepsiyasından – Rusiya ilə münasibətlərin prioritet inkişafı və ABŞ-la yeni tipli münasibətlərin yaradılmasından yalnız birincisi həyata keçib.

Eyni zamanda, Çin başa düşür ki, müasir reallıqda ABŞ Prezidenti Co Baydenə yeni tipli münasibətlər qurmağı ciddi şəkildə təklif etmək sadəcə mənasızdır, çünki Qərb böyük ölçüdə anti-Çin mövqeyində, bütövlükdə Çinə qarşı mübarizə ideyası üzərində möhkəmlənib.

- Cinpinin səfərindən üç gün əvvəl Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin həbsinə order verib. Bu qərarı Çinə təzyiq cəhdi kimi qiymətləndirmək olarmı?

- Əgər bunun təsadüfi deyil, düşünülmüş və yaxşı hesablanmış qərar olduğundan çıxış etsək, o zaman Çinin buna görə planlarını dəyişməyəcəyi əvvəlcədən hər kəsə aydın idi. Əgər Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qərarına görə Çin bu səfəri təxirə salsa, hətta ləğv etsəydi, əslində suveren xarici siyasətə malik olmadığına imza atardı. Bu, şübhəsiz ki, ola bilməzdi.

Ancaq ola bilər ki, bu qərar tələsik verildi ki, bundan sonra Çinə təzyiq üçün istifadə edilsin. Qərbdəkilər artıq deyirlər ki, Çin lideri yanlış ölkələrə gedir və həbsinə beynəlxalq order verilmiş adamla görüşür.

Lakin Çin xarici siyasəti və diplomatiyası bu cür hücumlara çox az həssasdır. Üstəlik, Çin uzun müddətdir ki, Qərbin təzyiq siyasəti ilə üzləşib: Çinin Sincan və Tibet kimi ucqar etnik regionlarının bir çox rəsmiləri və liderləri də sanksiyalara məruz qalırlar.

- Ümumiyyətlə, Ukraynada davam edən münaqişə ilə bağlı Çinin mövqeyini necə xarakterizə etmək olar? Niyə Çin həm 2014-cü ildən sonra, həm də indi Rusiyanın vetosunu dəstəkləməyərək BMT-də anti-Rusiya qətnamələri ilə bağlı səsvermədə həmişə bitərəf qalıb?

- Bu “xeyirxah neytrallıq”dır. Çin indi özünü sülh üçün potensial vasitəçi elan etməyə çalışır, ona görə ki, özünün arxasında müəyyən mənəvi haqqı hiss edir. Çünki Çin Rusiyaya qarşı Qərblə həmrəylik nümayiş etdirməyib, həm də Qərbə qarşı müxalifətdə Rusiya ilə tam həmrəylik nümayiş etdirməyib. Və eyni şəkildə, Çin baş verənlərə görə Qərb ölkələrinin məsuliyyətinin çox mühüm hissəsini - ilk növbədə, onların blok siyasəti yürütmək və Rusiyanın maraqlarına toxunmaq hesabına öz təhlükəsizlik sferasını genişləndirmək istəyir.

Bu kontekstdə Münhen Təhlükəsizlik Konfransının keçmiş rəhbəri Volfqanq İşinqerin ABŞ-ın iştirakı ilə Ukrayna böhranını müzakirə etmək üçün təmas qrupunun yaradılması təklifinə cavab olaraq Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin son bəyanatını xatırlaya bilərik. Rusiya belə bir təklifi qeyri-real adlandırıb, çünki bu ölkələr artıq münaqişədə iştirak edir və neytral deyillər.

Çin bu böhranın dinamikasına müsbət təsir etmək üçün beynəlxalq çəkisi və təsiri daxilində hər şeyi etməyə çalışır. Çinin sülh planı Qərb siyasətçiləri tərəfindən tənqid edilib, çünki o, yalnız ümumi məsələləri ehtiva edir və bu da onu münaqişənin həlli üçün konkret plandan daha çox konseptual sənədə bənzədir.

- Bu sənədin məzmununa görə, Çin həqiqətən nə dərəcədə təşəbbüskar vasitəçi kimi çıxış etməkdə maraqlıdır. Həm platforma, həm də həll yolları təklif etməyə hazırdır?

- Çin interaktivliyə - bütün maraqlı tərəflərdən cavab alacağına ümid edir və əgər münaqişə tərəfləri həqiqətən dinc dialoqa keçməyə hazırdırsa, o zaman Çin öz rolunu oynamağa hazırdır.

Çinin konstruktiv planı var. Lakin ABŞ rəsmilərinin Ukrayna böhranının həllinə Çin yanaşmasının qəbuledilməzliyi ilə bağlı istifadə etdiyi qəti dili nəzərə alsaq, Çinin ABŞ və müttəfiqlərini “işğal olunmuş bütün ərazilər Ukraynaya qədər müharibə” ideyasından əl çəkməyə məcbur edəcək real alətləri yoxdur.

- Son həftələr Qərb mediası və rəsmiləri Çinin Rusiyanı silahla təmin etmək planlarını geniş şəkildə müzakirə edirlər. Sizcə, Çin belə bir addım atmağa qərar verə bilərmi? Əgər belədirsə, bu, döyüş meydanındakı vəziyyətə necə təsir edə bilər?

- Mənə elə gəlir ki, yaxın gələcəkdə Çinin bu münaqişədə bu cür iştiraka keçməsi mümkün deyil. Yalnız ABŞ Tayvan məsələsində qeyri-adi və tamamilə balanssız addımlar atmağa qərar verərsə, buna cavab olaraq Çin də “qırmızı xətti” keçə bilər.

Birləşmiş Ştatlar daim Çindən hərbi-siyasi səviyyədə dialoq tələb edir və tərəfləri silahlı münaqişəyə səbəb ola biləcək hər hansı səhv hərəkətlərin qarşısını alacaq məhdudiyyətlər yaratmağa çağırır. Çin bu söhbətləri çox uzun müddət ciddi qəbul etdi, lakin keçən ilin sonunda və daha da çox bu il məlum oldu ki, bu məhdudiyyətlər yalnız Çini məhdudlaşdırır, ABŞ isə heç bir şeydə özünü məhdud hiss etmir: amerikalılar hesab edirlər ki, onlar Tayvanla istənilən şəkildə qarşılıqlı əlaqədə ola bilər, istənilən hərbi təhlükə yarada bilər, Avstraliyaya nüvə sualtı qayıqları verə bilər, Yaponiyaya uzun mənzilli qanadlı raketlər verə bilər və burada heç bir məhdudiyyətə ehtiyac yoxdur.

Lakin Çin açıq şəkildə söz verməlidir ki, Tayvan və ABŞ-ın müttəfiqlərinə qarşı heç bir səhv etməyəcək. Çin diplomatları və hərbi-siyasi rəhbərlik ABŞ-ın yalnız Çinə birtərəfli məhdudiyyətlər qoymaqda maraqlı olduğunu başa düşəndə ​​dialoqa maraq azaldı.

Çin-ABŞ münasibətlərinin ümumi tənəzzülü fonunda belə bir risk getdikcə artır. Amma bu heç də o demək deyil ki, belə bir ssenaridə Çin Ukrayna münaqişəsinə Rusiyanın tərəfində girməklə ABŞ-a cavab verəcək. Çin daha böyük ehtimalla Asiya-Sakit okean regionunda maraqlarının pozulmasına Avropada deyil, Asiya-Sakit okean regionunda cavab tədbirləri ilə cavab verəcək.

- Yeni reallıqlarda Rusiya və Çin iqtisadi sahədə getdikcə daha çox əməkdaşlıq edirlər. İndi burada hansı maneələr qalıb?

- Əvvəla, münasibətlərin inkişafına hər iki tərəfin ətaləti mane olur. Söhbətimizə on il əvvəl Si Cinpinin Rusiyaya ilk səfəri ilə başladıq. O vaxt Rusiya hələ də əmin idi ki, biz ümumi Avropa evinə doğru irəliləyirik və Qərblə birlikdə müasirləşirik. Çin isə tam əmin idi ki, qloballaşma geri dönməzdir, açıq bazarlarda ticarətin getdikcə daha çox faydası olacaq və bu açıq bazarlarda heç bir məhdudiyyət olmayacaq. Ancaq indi bir çox konseptual məsələlər həm iqtisadi, həm də intellektual rus elitaları tərəfindən nəzərdən keçirilməlidir.

Yaxın vaxtlara qədər Şərqi xarici iqtisadi, siyasi və mədəni əlaqələrin inkişafının əsas vektoru kimi təsəvvür etmək kifayət qədər çətin idi. Biz bu ətaləti aradan qaldırmalı, tamamilə yeni reallığa qədəm qoyduğumuzu qəbul etməliyik.

- Çin ətaləti haqqında danışarkən nəyi nəzərdə tutursunuz?

- Bu mövzuda Çin nəşrlərinə baxsanız, "niyə Rusiya ilə dost olmaq istəyirsiniz, Rusiya sizin üçün ABŞ-ı əvəz edəcəkmi?" ruhunda arqumentlər tapa bilərsiniz. Müəlliflər israr edirlər ki, Rusiya ABŞ kimi böyük bazarı təmin etməyəcək, Rusiyada amerikalılar kimi texnologiya və universitetlər yoxdur, ona görə də ona yaxınlaşmaq yox, amerikalılarla münasibətlərə dözmək daha yaxşıdır. Çünki Çin üçün ABŞ kimi tərəfdaş heç bir yerdə tapılmayacaq. Yaxın vaxtlara qədər, Çin daxilində müzakirələr üçün bu cür əsaslandırma bir növ maraqlı deyildi, amma indi maraqlıdır.

Çinin başa düşməsi çətindir ki, ABŞ-la münasibətlərin korlanmasından sonra Amerikanın təsirinə məruz qalan və amerikalıları razı salmaq üçün Çinlə əlaqələri kəsməyə hazır olan Avropa İttifaqı ölkələri ilə münasibətlər səngiməyə başlayıb.

- Rusiya ilə Çin iqtisadi sahədə hansı əməli addımları atmalıdırlar?

- Ticarəti inkişaf etdirmək lazımdır: Çinin Rusiya resurslarına ehtiyacı var, Rusiyanın da yüksək texnologiyalı Çin məhsullarına getdikcə daha çox ehtiyacı var. Müasir mürəkkəb dünyada normal ticarət etmək üçün sizə maliyyə kommunikasiyası kanalları lazımdır. Biz dollar və avrodan asılı olmamalı, rubl və yuanla ticarət etməliyik.

Əvvəllər Rusiyanın şərq sərhədindən belə güclü yük axınına qədər genişlənməmiş infrastrukturu çox tez və güclü şəkildə inkişaf etdirmək lazımdır. Çin mallarının həm avtomobil, həm dəmir yolu, həm də harasa dəniz yolu ilə daşınması imkanlarını genişləndirmək lazımdır.

- Rusiya və Çin arasında hərbi-siyasi tərəfdaşlığın gələcəyini necə görürsünüz? Ola bilərmi ki, xarici amillərin təsiri altında ölkələr arasında tam hüquqlu hərbi ittifaq yaransın?

- Çinin hərbi müttəfiqlik yaratmamaq kimi prinsipial mövqeyi var və bu mövqe Çinə Qərbə qarşı öz mənəvi haqlılığı hissini verir. Çinin xarici siyasət ideologiyasının təməl daşlarından biri ondan ibarətdir ki, Qərb köhnə “soyuq müharibə” və “blok qarşıdurma” dünyasında ilişib qalıb, Çin isə yeni, 21-ci əsrdə, geniş və açıq tərəfdaşlıq əsrində, bloksuz bir əsrdə yaşayır.

Rusiya ilə Çin arasında konkret yaxınlaşma və qarşılıqlı fəaliyyət çox böyük perspektivlərə malikdir. Lakin nə qədər ki, Çin XXI əsrdə ötən əsrin hərbi-siyasi ittifaqlarına sadəcə yer olmadığına dair bu fundamental postulata əməl edir, Rusiya və Çinin iştirakı ilə rəsmi elan edilmiş hərbi-siyasi blokun yaradılması şansı sıfıra bərabərdir.

Müəllif: Turan Abdulla
 

“Cənab prezidentə danışdım… 6-7 ay sonra yola salındım” – Keçmiş nazirdən olay yaradacaq fikirlər

Yaradılıb 23.03.2023 08:35 | Baxış sayı: 94

Ardını oxu...
Azərbaycanın keçmiş təhsil naziri Misir Mərdanov. Onun təhsilimizə rəhbərlik etdiyi dövr barədə müsbət danişanlar da var, tənqid edənlər də. Hər zaman aktual olan təhsil mövzusunu, bu sahədə hazırkı vəziyyəti, bura gətirib çıxaran addımları və perspektivlə bağlı ümidləri keçmiş nazirin özü ilə bir daha müzakirə etdik. Pressklub.az-ın suallarını keçmiş təhsil naziri, hazırda AMEA Riyaziyyat İnstitutunun direktoru Misir Mərdanov cavablandırır. DİA.AZ həmin müsahibəni təqdim edir:

– Müsahibələrinizdən birində demisiniz ki, bizim təhsilin uzun illərə söykənən özünəməxsus tarixi ənənələri var, birdən-birə ondan uzaqlaşıb Avropa təhsilinə inteqrasiya olmağı düzgün hesab etmirəm.

– Bu mənim fikrim deyil, bunu mənə vaxtı ilə Heydər Əliyev deyib, mən də o fikirdəyəm. Məni təhsil naziri, az sonra isə təhsil üzrə Dövlət İslahat Komissiyasının sədri vəzifəsinə təyin edəndə dəfələrlə onunla görüşlərimiz olub və hər dəfə mənə tövsiyəsi o olub ki, Azərbaycanın özünə məxsus təhsil ənənələri var, onu qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək lazımdır, bu bir. İkincisi deyib ki, təhsil elə bir geniş əhatəli sahədir ki, orda inqilabı yolla dəyişiklik etmək olmaz, yalnız təkamül yolu ilə getmək olar. Nəhayət, üçüncü tövsiyəsi o olub ki, heç bir ölkənin təhsilini olduğu kimi gətirib Azərbaycanda qurmaq fikrinə düşməyin. Öyrənin, araşdırın, hansı bizə uyğundursa, bizdə həyata keçirmək mümkündürsə, onu pilot layihə kimi sınaqdan keçirin, müsbət nəticə versə, genişləndirin. Bu məsələləri mənə Heydər Əliyev dəfələrlə deyib, mən də bunlara əməl edərək, işimi qurmağa çalışmışam.

– Bu günə qədər o tövsiyələrə necə əməl edə bildik?

– Bu günə qədəri mən deyə bilmərəm, amma vəzifədə olduğum 15 il ərzində ölkənin iqtisadiyyatının, idarəetmə sisteminin və bütövlükdə cəmiyyətin təhsilə olan münasibətinə uyğun olaraq, o tövsiyələrə əməl etməyə çalışdıq. Deyə bilmərəm ki, hamısını dediyi kimi yerinə yetirdik, amma hər halda, yuxarıda qeyd etdiyim imkanlar daxilində həyata keçirməyə çalışdıq və müəyyən uğurlar da qazandıq. Açığını deyim ki, nəzərdə tutduğumuz bəzi məsələləri həll edə bilmədik. Məsələn, Heydər Əliyev tövsiyə etmişdi ki, Dünya Bankının Azərbaycandakı nümayəndəsi ilə görüşüb, az faizli kredit götürməyə çalışın. O dövrdə Azərbaycanın imkanları indiki kimi deyildi. Təəssüf ki, təhsilin ölkənin inkişafında yerini bilməyən bəzi vəzifəli şəxslər bu işlərin həyata keçirilməsinə mane olurdular. Dünya bankının kreditləri daha çox başqa sahələrə yönəldilirdi.

Başqa daha ciddi problem haqqında: Müstəqil Azərbaycanın 1995-ci ildə qəbul olunmuş Konstitusiyasında birbaşa deyilir ki, Azərbaycanın dövlət dili Azərbaycan dilidir və məktəblərdə dərslər Azərbaycan dilində keçilməlidir. Kimsə istəyirsə ki, övladı başqa dilləri də öyrənsin, bunun üçün kurslar və məktəblər açmaq olar. Mən işlədiyim dövrdə məktəblərdə rus dili ikinci ana dili kimi tədris olunurdu. Məktəblərdə rus dilinin öyrənilməsinə Azərbaycan dili ilə təxminən eyni həcmdə vaxt ayrılırdı. Bir tərəfdən yeni müasir fənləri tədris proqramına daxil etmək istəyirsən, digər tərəfdən də bir xarici dilə ana dili qədər imkan yaradırsan. Həftəlik tədris yükü də məhduddur axı. Ən ciddi müqavimətlə onda rastlaşdıq. Rus dilinə xarici dil statusu vermək istədim. Ən yüksək çinli məmurlar mənə zəng etdilər ki, “sən nə danışırsan, nə edirsən, rus dilinə ayrılmış saatları necə azalda bilərsən?!” Əlbəttə, bu zaman rus dili müəllimləri kütləvi şəkildə işsiz qalmalı olurdu.

– Yadımdadır o proses çox çətinliklər yaratdı, ancaq biz öz fikrimizdən geriyə dönmədik.

– Yolunu tapdıq, həmin müəllimləri ixtisas dəyişmə kurslarına göndərməklə bu məsələni həll etdik.

Başqa bir çətinliyimiz ondan ibarət oldu ki, Dünya Bankının layihəsi ilə orta məktəblərdə adambaşına maliyyələşməyə keçmək istədik. Yəni məktəbdəki şagirdin sayına görə məktəbə maliyyə ayrılsın, məktəbin öz işini keyfiyyətli qurmağa marağı olsun. Dünyada bu təcrübə ən yaxşı yoldur. Əvvəlcə pilot layihəni üç rayonda tətbiq etdik. Dünya Bankı, Azərbaycan dövləti üç il prosesi izlədi və həyata keçirdi. Hər il işin gedişi ilə bağlı hökumətə hesabat verirdik, nəticələr ürək açan idi. Dövlət vəsaitinə xeyli qənaət olurdu, təhsilin keyfiyyəti yüksəlirdi. Bütün bunlara baxmayaraq, hökumət bütün məktəblərdə bu üsulun tətbiqinə razılıq vermədi. Məktəblərə maliyyə müstəqilliyi verilmədi. Məktəb rəhbərinin ixtiyarında müəyyən qədər vəsait olmadığı halda, o məktəbi necə idarə etməlidir?

Hər halda, həmin illərdə ölkəmizdə orta təhsilin keyfiyyətini və müəllimlərin nüfuzunu qaldırmaq istiqamətində irəliyə doğru ciddi addımlar atıldı. Həmin dövrdə iki mindən çox yeni məktəb binası tikildi, şagird sıxlığı çox olan məktəblərin yanında əlavə korpuslar inşa edildi, həmin məktəblər müasir avadanlıqla təmin edildi, məktəblərin komputerləşmə proqramına və digər inkişafyönümlü proqramların həyata keçirilməsinə başlanıldı.

Yeni əlifbaya keçəndə, yeni dərsliklər çap edəndə çətin yollardan keçdik. Dövlətin vəsaiti yox idi, dərsliyi isə çap etdirmək lazım idi. Nə camaatda pul var idi dərslik alsın, nə də dövlətdə onu çap etdirməyə vəsait. Dəfələrlə Türkiyəyə getdim, müqavilə bağladıq, bizə tonlarla pulsuz kağız verdilər. Heydər Əliyev qarşımızda məsələ qoymuşdu ki, bütün dərslikləri azərbaycanlı müəlliflər yazsın. İlk illərdə ali məktəb müəllimləri yazırdı. Məlum oldu ki, orta məktəb proqramından heç bir xəbəri olmayan, məktəbdə dərs deməyən professorlar orta məktəblər üçün dərslik müəllifidir. Araşdırdım və qərar verdim ki, orta məktəbin təcrübəli və savadlı müəllimləri, metodistlər dərsliklərin hazırlanmasında iştirak etməlidirlər. Bəziləri mənə deyirdi ki, orta məktəb müəllimi nə bilir kitab yazmağı. İndi dərsliklərin hazırlanmasında məktəb müəllimləri yaxından iştirak edir, həmin ənənə bu gün davam edir.

Dərsliklərin çapında digər çətinlik ondan ibarət idi ki, özəl mətbəəsi olan məmurlar mənə rahatlıq vermirdilər, tələb edirdilər ki, kitablar mənim mətbəəmdə çap edilməlidir.

– Dediyiniz o ənənə davam edir, bəs, hansı yaxşı ənənə indi davam etmir?

– Mən 10 ildir o işin içində deyiləm, başqa işlərlə məşğulam. Bura akademiyadır, Riyaziyyat və mexanika İnstitutunda işləyirəm, riyaziyyatla məşğulam, işimi də bu istiqamətdə qurmalıyam. Dissertasiya müdafiə şurasının sədriyəm, jurnalın baş redaktoruyam, bunlarla məşğulam. Təhsil sistemində gedən proseslərdən yalnız televiziya vasitəsi ilə xəbər tuturam.

– Nəvələriniz orta məktəbdə oxumur?

– Nəvələrim qurtarıblar, artıq nəticəm var. O da bu il məktəbə gedəcək, amma onlar mənimlə yaşamırlar. Mən həyat yoldaşımla Novxanıda yaşayıram, hər gün oradan şəhərə işə gəlib-gedirəm. Bu baxımdan, ölkədə bu sahədə gedən proseslərin içinə girə bilməmişəm, ancaq uzaqdan-uzağa müsbət hal kimi müəllimlərin maaşlarının artması diqqətimdən yayınmayıb.

– Sizin illərdir dediyiniz məsələ.

– Bu, mənim əsas arzularımdan biri idi. Hələ də yetərincə olmasa da, hər halda, artımdır. 300 manatla 700 manatın, 1000 manatın fərqi xeylidir. Daha bir müsbət haldır ki, məktəb direktoruna xüsusi məvacib verilir. Bu da mənim arzum idi.

– Amma camaat birmənalı qarşılamadı ki, niyə direktorun maaşı müəlliminkindən seçilməlidir?

– Yox, o fikirlə razı deyiləm. Əgər o məktəbin direktoru nüfuzuna, idarəçilik qabiliyyətinə görə seçilibsə, verilən əməkhaqqıya da layiqdir. Müəllimlərin sayı 150 mindən çoxdur, direktorlar 5 mindir. Biri var 5 min adamın əməkhaqqını artırasan, biri də var 150 min adamın. Bu, dövlət üçün ciddi məsələdir. Bütün bu məsələlərdən danışarkən unutmamalıyıq ki, müharibəyə cəlb olunmuş ölkədə yaşayırıq. Bizim erməni kimi qonşumuz, onu dəstəkləyən qonşularımız var, bilməliyik ki, büdcəmizin böyük hissəsi müdafiəyə gedir və getməlidir. Bir vətəndaş kimi deyirəm, qoy biz bir az zəif dolanaq, təki torpaqlarımız işğal olunmasın, qalib ölkə olaq. Özümüzü yox, vətənimizi düşünək.

– Təhsildə mənfi hallar sizə görə nədir?

– Mənə elə gəlir ki, nə müəllimi, nə də məktəb direktorunu yalnız imtahanla seçmək düzgün deyil. Məktəbin direktorunu o məktəbin müəllimləri, valideynlər, o icmanın adamları seçsə, daha yaxşı olar.

– Həm də həmin məktəbin müəllimləri arasından.

– Əlbəttə, yoxsa Lerik məktəbinə Bakıdan direktor göndərmək düzgün deyil. Hətta uşaq semestr, buraxılış imtahanı verəndə də, qəbul imtahanında da 17 dərəcə temperatur olan Gədəbəy uşağını gətir Bakının 40 dərəcə temperaturunda sal imtahana, başının da üstündə dur, bu bilik qiymətləndirmək deyil. Hər bir təhsil alanın biliyində gündəlik qiymətləndirmə əsas olmalıdır. Gündəlik, həftəlik, aylıq, illik qiymətlər nəzərə alınmalıdır. Bütün bunlar toplanıb, ümumi qərar çıxarılmalıdır. Müəllimə isə qiyməti onun dərs verdiyi uşaqlar, tələbələr verməlidir.

– Müəllim hər il imtahan verir, Misir müəllim.

– Mən onun tərəfdarı deyiləm. Dünyanın hər yerində bu seçimdə cəmiyyət iştirak edir. Mən kənddə böyümüşəm, Polad kəndi, Salah kəndi qonşu kəndlər idi. Hər ikisində ayrı məktəb və direktor vardı. Mehdi müəllim, Kərim müəllim. Heç kim onların yerinə namizəd düşünmürdü. Onlar hər ikisi cəmiyyətin qəbul etdiyi liderlər idilər. Orta məktəbi bitirəndə el-obada hamı bilirdi ki, bu ilki buraxılışdan neçə nəfər ali məktəbə qəbula getməyə layiqdir. Bir dəfə biri məktəbi qurtarıb, birtəhər. Direktor görür ki, o əlində çamadan gedir vağzala. Soruşur, a bala, sən hara gedirsən, cavab verir ki, ali məktəbə sənəd verməyə. Direktor deyir, kül mənim başıma ki, sən ali məktəbə sənəd verəcəksən. Yəni belə ilkin seçim kimi bir vəziyyət olurdu. 10 adamdan beşi oxuyacaq-bunu hamı bilirdi. Qalanı peşəyə yönələcək, işləməyə başlayacaq təsərrüfatda. Peşə təhsili ən vacib sahələrdəndir. 70-ci illərdə Heydər Əliyev böyük çətinliklə Bakıda məişət kondisionerləri zavodunun tikilməsinə nail oldu. Zavodun yanında peşə məktəbi tikdirdi. Peşə məktəbinin müəllimlərini göndərdi Yaponiyada öyrənsinlər. Zavodun tikintisi yapon təcrübəsi ilə gedirdi. Sonralar mən Koreyaya, Almaniyaya gedəndə anladım ki, o necə böyük, uzaqgörən işlər görüb. Mən də bu yolu tutmaq istəyirdim. Cənubi Koreyalılarla işimiz yaxşı alınırdı. Səfirlə sağlam münasibətimiz vardı. Dedilər ki, Azərbaycanda peşə təhsili mərkəzi yaranmalıdır.

Hazırda təhsilimizdə çatışmayan ən ciddi məsələ müəllim məsələsidir. Həm ali məktəbdə, həm də orta məktəbdə.

– O da təhsilin özündən gəlir.

– O dövrün müəllimləri yoxdur. Müəllim hər addımında, yerişində, duruşunda, söhbətində, baxışında öyrədən, yol göstərən olmalıdır. Davranışı, gəlişi-gedişi ilə nümunə olmalıdır.

– Summativ qiymətlındirmədən deyim sizə. Dərs başlayan kimi öyrənmədən qiymətləndirmə başlayır, bu qədər qiymətləndirmə olar?

– Düzgün deyil. Kurikulumun yaxşı cəhəti də var. Onu mən gətirmişəm. Əvvəl sözün özünü deyə bilmirdik.

– Onu niyə gətirdiniz, Misir müəllim, hansı məziyyətlərinə görə?

– Təhsilin inkişafı üçün.

– İnkişaf etdi?

– Gərək inkişaf etdirəsən də. Gərək onu müəllim özü, valideyn anlasın. Müəllimlə valideyn bir-birini anlasın gərək.

– İndiyə qədər kurikulumu nə müəllim anlayıb, nə şagird, nə də valideyn. Onun gəlişi ilə müəllimin də nüfuzu üzü aşağı getdi.

– Müəllim nüfuzu barədə çox yazmışam, niyə düşdü və necə qaldırmaq olar.

– Bir neçə kəlmə ilə deyin, niyə düşdü və necə qaldırmaq olar?

– Qaldırmaq daha çox müəllimin özündən asılıdır. Müəllim özünü müəllim kimi aparsın. Ədalətli olsun, uşağın birini o birindən ayırmasın, seçməsin. Müəllim uşağa öz övladı kimi baxmalıdır. Uşaq onun dərsinə sevinərək gəlməlidir. Müəllim bunu edə bilmirsə, müəllim deyil. Bu beş ilin, on ilin məsələsi deyil, 50-ci illərdən bəri düşür. Bir səbəbi də say artımındadır. Müəllim sayı artdıqca keyfiyyət düşür.

– Demək, o diplom hər adama verilməməlidir. Müəllimlik insanın xislətində olmalıdır.

– Nazir işləyəndə son səfərim Finlandiyaya oldu. Hələ sovetlər dövründə məlum idi ki, ölkəyə gətirilən hər şeyin ən yaxşısı Fin məhsuludur. Hesab edirəm ki, bu onların təhsil sistemi ilə bağlıdır. 5 milyona yaxın əhalisi var, zəngin deyillər, demək olar ki, heç bir yraltı və yerüstü sərvətləri yoxdur, amma yüksək səviyyədə yaşayırlar. Orada ən nüfuzlu şəxs müəllimdir. Ali məktəblərdə müəllim hazırlayan fakültələrin proqramları tamam başqadır.

– Niyə onların təhsilini gətirmədiniz, kurrikulum gətirdiniz?

– Cənab prezidentə danışdım, dedi ki, onların təcrübəsini ölkəmizdə pilot layihə kimi sınaqdan keçirmək lazımdır. Ondan hardasa 6-7 ay sonra yola salındım. Bu gün müəyyən işlər görülür, amma yenə ən vacib müəllim məsələsidir. Çox istəyirəm təhsilimizin səviyyəsi yüksək olsun. Tələbələrin bilik səviyyəsi çox aşağıdır.

– Sizcə, gənclər arasında intiharların, qətllərin təhsillə hər hansı bağı var?

– Əlbəttə, var. Yaxşı təhsil və tərbiyə gəncləri yaxşı yönə aparar.

– İndi yenidən nazir olsaydınız, ilk növbədə nəyi dəyişərdiniz?

– Mümkün olmayan bir məsələdən danışmağın mənası yoxdur.

– Neçə il rektor, sonra nazir postu, görüşlər, görülən, görülməyən işlər barədə xatirələrinizi yazmaq fikriniz var?

– Yazıram. Onları yazmamaq olmaz.

Ramilə Qurbanlı //pressklub.az//

"Azərbaycan daxilində erməni muxtariyyətini və erməni anklavının olmasında israr edirlər" - Ekspert danışır

Yaradılıb 22.03.2023 09:54 | Baxış sayı: 102
Ardını oxu...
Paşinaynın son günlər verdiyi açıqlamalardan hiss edilir ki, Ermənistanın niyyəti mövcud torpaqlarının əlindən çıxmaması, yəni SSRİ- dövründə verilən ərazilərlə yanaşı, işğal edilən 8 kəndin onlardan alınmaması və bununla yanaşı Azərbaycanın bütövlüyünü tanısa da, Qarabağda yaşayan ermənilərin tanımasıdır. Ermənistan Qarabağda yaşayan ermənilərin hüquqları ilə bağlı beynəlxalq təminat istəyir. Digər tərəfdən isə, İran ordusunu hazır vəziyyətə gətirib. Bu da o deməkdir ki, Ermənistanla yenidən müharibə başlanarsa, erməni sıralarında İran ordusunu da görəcəyik.
DİA.AZ-ın məlumatına görə, politoloq Turab Rzayev Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, Ermənistanın mövqeyi odur ki, 91-ci ildə olan sərhədləri tanınsın. Anklavlar isə dəyişdirilmiş şəkildə qalsın.

“Paşinyan sərhədlərin Ermənistanla faktiki olaraq indiki halda qalmasını istəyir. Azərbaycana gəldikdə isə, Azərbaycan daxilində erməni muxtariyyətini və erməni anklavının olmasında israr edirlər. Əslində Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhə ən böyük maneə budur”-deyən politoloq bildirib ki, çünki erməni anklavının olmamasını qəbul etsək, elə o dəqiqə məsələ həllini tapar, sülh müqaviləsi imzalanar. Bizim cəmi iki tələbimiz var. Azərbaycanın Qarabağ suverenliyi tanınsın və Azərbaycan ərazi bütövlüyü tanınsın. Daha sonra biz sərhədləri delimitasiya və demarkasiya edə bilərik. Turab Rzayev qeyd edib ki, Ermənistan buna razıdır. Azərbaycan Qarabağ üzərində suverenliyini də tanıyır, Azərbaycan ərazi bütövlüyünü də tanıyır. Amma… Bu ammadan çox şey asılıdır. Bu zaman Qarabağ ermənilərinin hüquqları ilə bağlı şərtlər qoyur. Bu da onların dolayı yolla hansısa muxtariyyətə və inzibati idarəetməyə sahib olmasını şərtləndirir. Əsas problem budur. Ancaq bu məsələ Azərbaycan və Ermənistanı müharibəyə gətirərmi? Bu sual ətrafında daha geniş müzakirə aparmaq lazımdır. Çünki hazırda Qarabağ ermənilərinin olduğu əraziyə Paşinyan nəzarət etmir. Həmin ərazilər rus sülhməramlılarının və Moskvanın nəzarətindədir. Ona görə də, biz hətta Ermənistanla yeni bir sərhəd müharibəsinə başlasaq belə, bu da bizim üçün hansısa böyük nəticə gətirməyəcək.

“Maksimum ola bilsin ki, Ermənistanı sülhə məcbur edə bilək. Və yaxud da beynəlxalq ictimaiyyətin böyük təzyiqilə üzləşək, müharibə yarımçıq dayandırılsın. Ancaq erməni separatçıların olduğu bölgədə anti-terror əməliyyatları istisna deyil və düşünürəm ki, bunların aparılması ilə bağlı kifayət qədər səbəb də var. Çünki sülh bəyanatında açıq şəkildə göstərilib ki, Qarabağdakı bütün erməni separatçıları oranı tərk etməlidir. Heç bir erməni silahlı birləşməsi qalmamalıdır. Ancaq biz yeni qazılan səngərlər, yeni erməni əsgərləri, yeni çağırışçılar və yeni silahların keçməsini gördük. Hətta rus sülhməramlılarının nəzarətində silahların və erməni əsgərlərinin Qarabağa daşınması görürük”-deyən Turab Rzayev hesab edir ki, bu yaxınlarda baş vermiş insident Azərbaycanın anti-terror əməliyyatlarının yoxlama toqquşması idi. Sınaq toqquşmasında Azərbaycan tərəfi göstərdi ki, lazım gələrsə, biz hətta rusların nəzarəti ilə Qarabağa daxil olan, girib-çıxan o erməni əsgərlərini və texnikasına qarşı əməliyyatlar həyata keçirə bilərik. Qarabağdakı separatçı rejimin qalıqları özlərini rahat hiss etməsinlər. Biz açıq şəkildə mübarizədən çəkinmirik.

İran ordusunun döyüş vəziyyətinə gətirilməsi mövzusuna cavab olaraq politoloq bildirib ki, İran dəfələrlə Ermənistanı müdafiə edəcəyini bəyan edib. Bu da bizim üçün yeni bir hadisə deyil. Açıq şəkildə fars rejimi göstərir ki, onlar Ermənistanı tək qoymayacaqlar, Ermənistan tərəfindən hətta müharibəyə girə bilərlər.

“Azərbaycan sərhədlərində keçirilən hərbi təlimlər də, Azərbaycan səmasınında uçuşlar da buna mesaj idi. Ancaq bir şeyi nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünü bərpa edərkən, heç bir xarici ölkənin fikrini əsas almayacaq. Xüsusilə, İranın. Cənub qonşumuzun Ermənistanla bağlı müəyyən qorxuları varsa, bu qorxuların olması da, Azərbaycan üçün çox qəribədir. Azərbaycanın məqsədi Ermənistan sərhədlərini dəyişmək və Ermənistan ərazisinə daxil olmaq deyil. Bizim məqsədlərimiz öz torpaqlarımızda ərazi bütövlüyünü təmin etməkdir. Əsas məsələ məhz Qarabağın Azərbaycan tərkibinə qayıtmasını və burada hər hansı bir erməni anklavı olmadan bu inteqrasiya prosesinin həyata keçirilməsini təmin etməkdir”-deyə Turab Rzayev qeyd edib.
 

“Efirə çıxıb danışırlar ki, həcim bunu aldı, ailəsi ola-ola kiməsə sponsorluq edir, utansınlar...” - ETİRAZ

Yaradılıb 18.03.2023 09:49 | Baxış sayı: 148
Ardını oxu...
Əməkdar artist, Akademik Milli Dram Teatrının aktrisası Mehriban Xanlarova Moderator.az-ın suallarını cavablandırıb. DİA.AZ onunla söhbəti təqdim edir:

- Mehriban xanım, aktyorun, aktrisanın klounluq etməsinə, personaj kimi toylara, ad günlərinə getməsinə necə baxırsız?

- Çox yaxşı baxıram. İlk növbədə çörək pulu qazanmaq üçün gedirlər. Bunda pis nə ola bilər? Ən əsası isə, aktyorluq sənəti elədir ki, həmin adamları çərçivəyə salmaq olmaz. Bütün obrazlara çəkilə bilərik və ürəyi istəyən xeyir işlərdə aparıcı, kloun kimi də gedə bilərlər. Ümumiyyətlə zəhmət çəkərək qazanılan çörək pulunda utanılacaq heç nə yoxdur. Oğurluq etmirlər ki.

- Amma bir çox xalq artistləri qınayırlar. Deyirlər ki, sənəti ucuzlaşdırırlar.

- Hər kəs özünə cavabdehdir. Onların həyata qarşı olan baxış bucağı elədir. Mənim üçün bu həyatda nə süpürgəçilik, nə bağbanlıq, nə heyvandarlıq, nə qab yumaq ayıbdır. Ayıb odur ki, kiminsə ailəsini dağıdasan. Bəzi şou biznes nümayəndələri televiziyalara çıxıb danışırlar “mənim həcim bunu aldı”. Ailəsi ola-ola kiməsə sponsorluq edir. Bax ayıb bunlardır. Bunları qınamaq lazımdır! Öz zəhməti ilə çörək pulu qazananları yox.

- Bu günlərdə "Bizimləsən" verilişində həmkarınız, rəfiqəniz Sevinc Əliyevanın "Mehribanla küsmüşük, barışmışıq, oğlan üstündə dava etmişik" deməsi əməlli-başlı aləmi qarışdırdı. Əslində Sevinc xanım nə demək istəyirdi?

- Sevinc xanımla gənclik illərindən rəfiqəyik. Hər ikimizin bir-birimizə qarşı zarafatları olur. Həmin sözləri də fərqinə varmadan zarafatyana dedi. Mən elə bir şey olmadığını verliş zamanı bildirdim.

- Mehriban xanım, Zeynəb xanımla sonuncu dəfə nə vaxt görüşmüsünüz? Bir zamanlar deyirdilər ki, atanız ondan küsülü dünyasını dəyişib. Bu həqiqət idi?

- Ümumiyyətlə tanınmış ailələrin haqqında hər zaman boş və mənasız söz-söhbətlər gəzir. Biz Xanlarovlar hər zaman ictimaiyyət tərəfindən diqqət mərkəzində olan ailəyik. Zeynəb xanım hər zaman mənə və ailəmə əlindən gələni edir. Ürəyim istəyən vaxt onunla görüşürəm və danışıram. Münasibətilərimiz yaxşıdır. Zeynəb xanım heç vaxt ailə üzvləri ilə gündəmə gəlməyi xoşlamır. Mən də onun ailəsindən olduğum üçün, ictimaiyyət qarşısında bir yerdə görsənmirik deyə, bu söz-söhbətlər yayılır.

- Ümumiyyətlə pul qarşılığında sizin vasitənizlə Zeynəb xanımla görüşmək istəyənlər olub?

- Xeyr! Ancaq pərəstişkarları xahiş edib. Aztv-nin konsert çəkilişi zamanı onları görüşdürmüşəm.

- Bir müddət əvvəl evinizin şəraitsizliyindən gileylənirdiniz. İndi vəziyyət necədir?

- Mən belə söz deməmişəm. Yaşadığım evdən çox məmnunam. Mənim üçün o saraydır. Hər kəs milyonçu olmalı deyil. Həyatda ən böyük xoşbəxtlik odur ki, bütün ailə üzvlərini cansağlığı içində bir süfrə arxasına toplaya biləsən. Gerisi boş və mənasızdır. Mən həyatda maddiyata və rahat yaşayışa önəm vermirəm.
 

“Kreml təxribat zonasını Ermənistan-Azərbaycan sərhədindən Qarabağa daşıyıb” - FAKT BUDUR!

Yaradılıb 17.03.2023 08:48 | Baxış sayı: 89

Ardını oxu...
Qarabağdakı qeyri-qanuni erməni silahlı birləşmələrinin martın 5-də Xəlfəli-Turşsu-Xankəndi yolunda törətdiyi təxribat nəticəsində yaranan insident bölgədə gərgin situasiyadan xəbər verir. Separatçı ünsürlərin davranışları, təxribat cəhdləri Azərbaycan Ordusunun antiterror əməliyyatına başlayacağı barədə ehtimalları artırmaqdadır. Erməni mediası yazır ki, Azərbaycan aprel ayında Qarabağda hərbi əməliyyatlara başlayacaq. Qarabağdakı qondarma separatçı qurumun “rəhbərliyinin” sığınacaqlardakı vəziyyəti yoxlaması haqqında məlumatlar da onu göstərir ki, gərginlik yaxın zamanlarda yüksələ bilər.

Onu da qeyd edək ki, Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan bu günlərdə keçirdiyi mətbuat konfransında yeni eskalasiya riskinin yüksək olduğunu bəyan edib. Paşinyanın sülh müqaviləsi ilə bağlı fikirlərindən isə görünən odur ki, yaxınlarda sazişin imzalanması gözlənilmir. Çünki Baş nazir fundamental problemlərin olduğunu söyləyir və prosesin ağır getdiyinə işarə vurur.

Qarabağ ətrafında baş verən proseslərlə bağlı AYNA-nın suallarını “Şərq-Qərb” Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Ərəstun Oruclu deyib ki, bölgədə eskalasiyanın əlamətləri görünür. DİA.AZ onunla söhbəti təqdim edir:

- İstər erməni, istər də Azərbaycan mediasında baş verən proseslərin təhlili göstərir ki, bu risk yüksəkdir. Gərginlik Ermənistan-Azərbaycan sərhədində yox, Qarabağın dağlıq hissəsinə keçib. Bu da onunla əlaqədardır ki, artıq dəqiqləşməmiş sərhədin Ermənistan hissəsində beynəlxalq müşahidəçilər var. Gərginliyi iki dövlətin sərhədində yaratmaq əlverişli deyil, çünki Avropa müşahidə missiyasının orada olması gərginlik yaradan tərəfin əleyhinə addım atılmasına səbəb olacaq. Söhbət sanksiyalardan gedir. Antiterror əməliyyatlarının keçiriləcəyi barədə çoxlu yazılır, həm də erməni yox, daha çox bizim mediada səsləndirilir. Biz tez-tez “antiterror əməliyyatı keçirilməlidir” kimi çağırışları eşidirik. Bu çağırışların səbəbi nədir – bu, başqa məsələdir.

- Martın 5-də erməni separatçıları Xəlfəli-Turşsu-Xankəndi yolunda təxribat törətdilər və insident baş verdi. Bundan sonra biz görürük ki, gərginlik artan xətlə inkişaf edir. Azərbaycan tərəfi yenə də bu yoldan separatçıların Rusiya hərbi kontingentinin himayəsi ilə silah-sursat daşımağa cəhd etdiklərini bildirir. Sizcə, əsas gərginlik nöqtəsi buradırmı?

- Əlbəttə, xeyr. Bəyanatlardan görünür ki, əsas gərginlik nöqtələrindən biri olaraq Xəlfəli yolu qalmaqdadır. Amma istisna etmirəm ki, bölgədə digər məntəqələrdə də gərginlik, insident baş verə bilər. İnsident Ağdam istiqamətində də, Kəlbəcər istiqamətində də, Şuşa istiqamətində də, eyni zamanda, ətrafında bu gün onsuz da gərginlik yaşanan Laçın yolunda da baş verə bilər. Yəni ki, potensial gərginlik nöqtələri kifayət qədər genişdir. Bu nöqtələrin də süni şəkildə yaradılmasında ilk növbədə, Rusiya maraqlıdır. Rusiya iki ölkə arasında sülh prosesində maraqlı deyil. Rusiya belə gərginliyi, təxribatı əvvəl Ermənistan-Azərbaycan sərhədində yaradırdı. Avropa müşahidə missiyası Ermənistan ərazisində yerləşdikdən sonra Rusiya bu gərginlik nöqtələrini Qarabağın dağlıq hissəsinə keçirdi.

Belə insidentlərin baş verəcəyi əvvəlcədən proqnozlaşdırılırdı. Mən mediaya dəfələrlə demişdim ki, gərginlik mərkəzi bundan sonra erməni əhalinin yaşadığı Azərbaycanın ərazilərinə köçürüləcək. Unutmaq olmaz ki, həmin bölgə Rusiyanın himayəsində olan qanunsuz erməni silahlı birləşmələrinin və Rusiyanın “sülhməramlı” qüvvələrinin nəzarətindədir. Erməni separatçılarının müttəfiqi Rusiyadır və qeyri-qanunu silahlı erməniləri təxribata sövq edən də Rusiyadır.

- Ümumiyyətlə, Rusiya nə istəyir və bölgədə niyə gərginlik olmasında maraqlıdır?

- Rusiyanın birinci məqsədi konflikti tam nəzarətində saxlamaq, ikinci məqsədi isə təhlükəsizliyi təmin etmək adı ilə bölgəyə əlavə hərbi qüvvə yeritməkdir. Rusiya hər vasitə ilə nümayiş etdirməyə çalışır ki, Qarabağın dağlıq hissəsində baş verən insidentlərin qarşısını almağa onun bölgədəki “sülhməramlılarının” guya gücü çatmır, əlavə qüvvəyə ehtiyac var. Bölgəyə əlavə hərbi qüvvə yeritmək üçün isə, əlbəttə, ciddi arqument lazımdır. Bu arqumenti də Rusiya təxribat yolu ilə yaratmağa çalışır. Bu ehtimal özünü doğruldarsa, o zaman böyük təxribatlar hələ qarşıdadır. Dinc əhalinin, hətta “sülhməramlılar” arasında itkilərlə müşahidə olunan daha böyük təxribat mümkündür. Rusiyanın məqsədi bölgəni tam nəzarətində saxlamaq və gələcək geosiyasi planları həyata keçirməkdir. Bunun üçün əlavə qüvvələrə mütləq ehtiyac var. Məsələn, Gümrüdəki hərbi bazadan qüvvələri bölgəyə yeritmək ehtimalı var.

- Paşinyan açıqlamasında bildirdi ki, sülhlə bağlı irəliləyişlər əldə olunduqca, ortaya fundamental problemlər çıxır. Ermənistan Baş naziri “fundamental problemlər” dedikdə nələri nəzərdə tutur?

- Paşinyan güman ki, Qarabağdakı separatçı rejimi sülh prosesinə cəlb etmək istəyir. İrəvan danışıqlarda iki erməni, bir Azərbaycan tərəfi formatına nail olmağa cəhd göstərir. Başqa fundamental məsələlər nə ola bilər ki?! Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəd məsələsidir ki, bu, delimitasiya və demarkasiyadır, başqa məsələ yoxdur. Və nəhayət, sülh müqaviləsinin imzalanmasıdır. “Fundamental məsələ” dedikdə, Ermənistan tərəfi hər zaman Qarabağdakı ermənilərin guya təhlükə altında olduqlarını, onların mövcudluğunun təhlükədə olduğunu iddia edir. Yəqin ki, Paşinyan buna eyham vurur. Söhbət yəni separatçıları tərəf kimi masaya gətirmək istəyindən gedir.

- Paşinyan həmçinin bildirdi ki, Brüssel formatına ABŞ və Almaniyanı da daxil etmək olar. Sizcə, bu, Minsk Qrupunu dirçəltmək cəhdidir?

- Danışıqlar prosesinə Almaniyanın aktiv qoşulması cəhdini görürük. Məlumdur ki, əvvəl Paşinyan, sonra ilə İlham Əliyev Almaniyada səfərdə oldu. Müzakirələrdə əsas mövzu isə şübhəsiz ki, Ermənistan-Azərbaycan konfliktidir. ABŞ, Rusiya prosesin içərisindədir. Görünən odur ki, başqa ad altında Minsk Qrupunun həmsədrlər formatının bərpasına cəhdlər göstərilir. Bu format başqa ad altında ola bilər, amma mahiyyətcə heç nə dəyişmir.

Düzdür, indiki Qərb-Rusiya gərginliyi fonunda bu, mümkünsüz görünür. Amma biz dəfələrlə görmüşük ki, Qərb və Rusiya bütün zidiyyətlərə baxmayaraq, Cənubi Qafqaz bölgəsində, xüsusilə də Azərbaycana münasibətində necəsə ortaq maraqlar tapırlar, uzlaşırlar. Mən bu dəfə də ortaq maraqları tapa biləcəklərini istisna etmirəm. Onu da istisna etmirəm ki, Rusiyanı bölgədən sıxışdırıb çıxarmaq üçün Qərb ayrıca format yarada bilər. Fransanın bu formatda iştirakı baş tutmadı, görünür indi Avropa Birliyini təmsil etmək hüququ anlaşma ilə Almaniyaya verilib. Hesab edirəm ki, Minsk Qrupunu başqa ad altında bərpa etmək təhlükəsi var. Əgər bu, baş verərsə, yekun həlli uzun müddət gözləmək lazım olacaq.

Hüseyn Cavidin ölüm öncəki rəqsi

Yaradılıb 13.03.2023 10:27 | Baxış sayı: 832
Ardını oxu...
Çingiz SULTANSOY

Telefonla tez-tez söhbət elədiyim mühacir dostum Hacı Hacıyev Facebook divarında yazıb: "Təfəkkür ictimai təcrübənin məhsuludur. Cəmiyyətdə hamı oğurlayırsa, beyində "Niyə mən də yox?” sualı yaranacaq…"

Bununla razılaşmamaq çətindir, əlbəttə. "Palaza bürün, elnən sürün" ataları sözü çoxları üçün bir məsəl yox, yol göstəricisidir, bir həyat prinsipidir, ona əməl edərək sürünürlər... Bəziləri böyük uğurla, xeyli varlanıb.

İKİ HƏFTƏYƏ İTİRİLƏN İNSANLIQ

Əlbəttə, alman konslagerində, ya Sibirdəki sovet həbs düşərgəsində, yəni ölümün bir addımlığında olan insan üçün bu fikirlə mən də razılaşa bilərəm. Həbsdəki həyatın dəhşətlərini təsvir edən məşhur ”Kolıma hekayələri” silsiləsinin müəllifi, Stalin dövrünün düşərgələrində 14 il cəza çəkən və azad olunandan sonra iki il də Kolımada yaşamaq zorunda qalan Varlam Şalamov yazırdı ki, düşərgədə qış vaxtı - soyuqda, həmişə yaş paltar, az yemək və çox ağır iş şəraitində insan insanlığını ikicə həftəyə itirirdi və yalnız instinktləriylə yaşayırdı, heyvan kimi. Burada adamı belə tez sındıran əsas amil yeməyin azlığı, aclıq yox, soyuq idi, çünki nisbətən isti Orta Asiya düşərgələrində bu proses iki yox, üç-dörd həftə, bəzən aydan da çox çəkirdi. Sitatın sonu.

Amma Varlam Şalamov özü o şəraitdə heyvan kimi yaşamadı, insan olaraq qaldı və hətta qayıdandan sonra böyük bədii təsir gücü olan, adamı sarsıdan hekayələrini yazdı.

Səkkiz il düşərgə həyatı yaşamış Nobel mükafatçısı, məşhur "Arxipelaq QULAQ”ın və başqa bu kimi məhbus həyatıyla bağlı əsərlərin müəllifi Aleksandr Soljenitsın yazırdı ki, ziyalılar çətin şəraitdə daha zəif olub dözə bilmirlər, daha tez zəifləyib ölürlər: ya sınır, ya zibilxanada eşələnib tapdıqlarını yeyir, ya da bir parça çörəkdən ötrü "stukaçlıq” edirlər.

Amma 1993-2022-ci illərin Azərbaycanı 1930-40-cı illərin Sibir düşərgəsi deyil axı? Həm buna görə, həm də elə bütövlükdə, prinsipial məsələlərdə "Palaza bürün, elnən sürün" məsəliylə razı deyiləm, ö cümlədən "Hamı oğurlayırsa, "Niyə mən də yox?” sualı"nın müsbət cavabıyla...

FƏXR ETDİYİMİZ ADAMLAR

Əvvəla, bütün maddi çətinlikərə baxmayaraq, hətta həbsdə, işgəncə altında əqidəsindən dönməyən, dəyərlərini, mənliyini qorumaq üçün ölümə gedən adamlar var. Onlar necə olsun? Siz necə baxırsınız, dəyərli oxucular? Onlar bir deyil, iki deyil, Azərbaycanda onlarla, yüzlərlə var: ölüm aclığı çəkən və sonucda azad olunan Canmirzə Mirzəyev, Saleh Rüstəmli, Tofiq Yaqublu, Mehman Hüseynov...

Aclıq çəksə də azad olunmayan Taleh Bağırzadə, aclığının nəticəsində həbsxanada dünyasını dəyişən Faina Kunqurova. Həbsdə yatıb sınmayan, əyilməyən, kişi kimi çıxanlar - Arif Hacılı, Məmməd İbrahim, Fuad Qəhrəmanlı, Qənimət Zahid, Babək Həsənov, Əfqan Muxtarlı, Xədicə İsmayıl, Seymur Həzi, İlkin Rüstəmzadə, Asif Yusifli, Aqil Məhərrəmli, Saday Şəkərli, Bayram Məmməd, Qiyas İbrahim, Fuad Əhmədli və yüzlərlə başqaları, hamısını yazsam, bu köşə siyahıya dönər. Hazırda həbsdə yatan, sınmayan Mövsüm Səmədov, Niyaməddin Əhmədov və dünyadan köçmüş Tofiq Qasımov, Elmar Hüseynov... Onların hər birinin adını sayğıyla çəkirəm. Dünyada isə yüz minlərlə, bəlkə də, milyonlarla belə mətin adamlar var. Onların işıqlı örnəyinə nə deyirsiniz?

Buna kimsə belə cavab verə bilər ki, istisnalar həmişə olub və olacaq...

KONFORMİSTLƏR VƏ NONKONFORMİSTLƏR

Amma istisnalar bir-iki, beş-on ola bilər, belə çoxdursa, o daha istisna deyil, çoxsaylı vətəndaşın fərqli ictimai-siyasi dəyərləri, prinsipləri və onlardan irəli gələn həyat yolunu seçməsidir. Belə baxışların yayılmasıdır. Yəni ölkədə, toplumda fərqli dəyərlər və baxışlar daşıyan iki müxtəlif, bərabər olmayan qrupun yaranmasıdır.

Biri konformist, hamı kimi olmaq, "palaza bürünüb, elnən birlikdə sürünmək" istəyən, hamı oğurlayırsa, "Niyə mən də yox?” düşünən, uyğunlaşmaq istəyən qrup. Bu daha böyükdür, təbii...

O biri, nonkormist, bu sayaq sürünmək, oğurlamaq, həşərat kimi yaşamaq istəməyən, daha ali dəyərlər daşıyıcısı olan ikinci qrup. Bu daha kiçikdir, təbii.

Qeyd edim ki, nonkormistlər, axınla getməyənlər, əksinə, qarşı gedənlər həmişə, bütün dünyada azlıqda olublar, ona görə bu adı alıblar.
Belə durumda, müəyyən seçim qarşısında insan öz seçimini edir - mən oğruların, əclafların, anasının əmcəyini kəsənlərin yanındayam, yoxsa mərd insan olan və qalan, uca dini və bəşəri dəyərlərə söykənən adamların?

"УМРИ ТЫ СЕГОДНЯ...”

Oğurluqla, əclaflıqla da olsa varlanmaq, ev almaq istəyənlər gedib oğurluq, alçaqlıq edəcək, bu aydın. Amma bu daha Azərbaycandakı ağır həyatın zoru deyil, özünün seçimidir, öz seçiminə "Palaza bürün, elnən sürün" sözləriylə don geyindirməkdir, öz alçaqlıq, əclaflığını pərdələməkdir.

1930-40-cı illər, sovetin Sibirdəki düşərgələri başqa, çağdaş Azərbaycan başqa. O zamanlar orada ümumi axına qoşulan adamları qınamaq olmaz, qınamaram, azı ona görə ki özümün o durumda necə hərəkət edəcəyimi bilmirəm. Bəlkə, mən də axına qoşulub sağ qalmaq üçün özümdən zəiflərin çörəyini də əlindən alardım? Ya da almazdım, bir-birini yeyən həşərat kimi yaşamaqdan iyrənərdim, ölərdim?

Sovet düşərgələrindəki məhbusların bir dəhşətli məsəlini, heyvani yaşam şüarını bilirsiniz? Bu şüar çörək payını əlindən alan oğrulara "Axı niyə bizə belə zülm edirsiniz, onsuz da hamımız burada öləcəyik?!” verilən sualın-fəryadın cavabından doğub.

"Умри ты сегодня, а я завтра!” - "Bu gün sən öl, sabah mən!”. "Palaza bürünüb sürünmək” atalar sözünün tərəfdarları belə şeyləri də gərək gözlərinin altına alsınlar. Öz xeyrinə alacaqlarını bilirəm, o məlum, amma başqa tərəfi də var axı, - onların da çörəkləri bu şüarla-tutarqayla əllərindən alınacaq... Razıdırlar? Yoxsa elə bilirlər ki, olmayacaq bu?

HÜSEYN CAVİDİN SON GÜNLƏRİ

Yaxşı yadımdadır, indi də, zamanında da, demək olar ki, tanınmayan görkəmli ixtiraçı, bir çox, o cümlədən sovet dövründən sonra da Rusiyadan aldığı onlarla patent müəllifi, atamın bibisi nəvəsi, 30-cu illərdə repressiya olunan vəkil İbrahim ağa Kəngərlinin kiçik oğlu, "Aslan əmi" dediyim Aslan Kəngərli, mənə Hüseyn Cavidin ölümündən az əvvəl düşdüyü acınacaqlı vəziyyət haqqında danışmışdı.

Düşərgədə gözləri tutulan, bu səbəbə daha işə çıxa bilməyən, ona görə də başqa işləyə bilməyən "zek"lər kimi onsuz da kiçik, ən yaxşı halda 300-500 qram arası gündəlik çörək payının hamısını yox, yalnız yarısını alan, yaşı 60-ı haqlayan Cavid günlərlə yatdığı yerdə oturub ölümünü gözləyidi. Daha imkanlı məhbuslar, ehtimal ki, başqa məhbusların payını əlindən alan həmin "blatnoy”, "vor”, yəni oğru qismindən idilər, - başqa kimdə artıq çörək vardı, ola bilərdi ki? – ona deyirdilər: "Джавидка, станцуй! Станцуй!”.

Adın həqarətlə, bir kiçik kimi çəkilməsiylə "Cavid, oyna! Oyna!” mənasında...

1920-30-cu illər Azərbaycan ədəbiyyatının ən parlaq və nüfuzlu qələmi, böyük şair və dramaturqumuz, indi klassiklər sayıdığımız sıranın ən önəmli fiqurlarından biri, əsərlərindən parçaları atam mənə əzbərdən deyən, mənim də bildiyim Hüseyn əfəndi, böyük Hüseyn Cavid elə yerindəcə əllərini "Ləzgihəngi” oynayırmış kimi sinəsinin önünə tuturdu, gah sağa, gah sola iki-üç, sifarişçi təkid eləsə, beş-altı, on-on beş dəfə açıb-bükürdü və bu "rəqsin” müqabilində mükafatını - bir parça çörəyi götürüb yeyirdi. Ölməmək, daha iki-üç gün də artıq yaşamaq üçün...

Bir dəfə yazmışam, 15-20 il əvvəl qərara almışdım ki, həbsdə məni sındırsalar, düşündüyümün, dediyimin əksini dedirtsələr, hörmət elədiyim hərəkat liderlərinə ya Hikmət Hacızadə kimi dostuma böhtan dedirtsələr, daha yaşamaram, yaşamaq istəmərəm, ordaca həbsdə ya azadlığa çıxandan sonra intihar eləməyə gücüm də, iradəm də çatar. Bu qərara gələndən sonra yaşamaq, yazmaq, daxildəki qorxuya qalib gəlmək asanlaşdı, gərginlik azaldı...

"UĞURLU SEKS XİDMƏTÇİSİ”

Bilirəm, hamı adekvat düşünə, düzgün yol seçə bilməz – savadsız, cahil kütlə var, düşünə bilmir, hakimiyyətin yeritdiyi uğurlu siyasətlə sayı da, cəhaləti də artır. Onlar kanalizasion təbliğat təsirində , "dolanmaq” təfəkküründə olan insanlardır. Bu məlum.

Bəs özünə ziyalı deyən, aydınlığıyla özünü fərqli sayan, qürur duyan kəsim? Özəlliklə də, onların içindəki qələm əhli? Onlar da "dolanmaq”, həşərat kimi də olsa yaşamaq, daha doğrusu "sürünmək” eşqiylə yaşayırlar? Bəs sizin ziyalılığınız nə oldu?! Harda salıb itirdiniz onu? Mənzil almaq, prezidentin tulapayı təqaüdünü almaq eşqi ziyalılıqdan, alimliyin, qələmin məsuliyyətindən güclü çıxdı?! Bəlkə, heç ziyalılığınız yox idi əvvəldən, sadəcə diplom alıb qoymuşdunuz dal cibinizə?

Axı indiki Bakı QULAQ düşərgəsi deyil, yaşamağın, bir parça çörək qazanmağın başqa yolları var, jurnalistikadan getmək var, - özüm getmişəm də, qayıtmışam da, - bəd ayaqda mirzəlik var, lap fəhləlik var, - Türkiyədə işləmək var, Avropa, Amerikaya mühacirət var. Daha mühacirətə gedib hakimiyyətlə əməkdaşlığa başlayanları demirəm, riyakarlığın pik həddidir...

Belə şəraitdə başqa yolları qoyub, gedib hakimiyyətin tapşrığıyla yalan danışırsınızsa, haqq sözü deyən işıqlı adamlara şər atırsınızsa, başqa sözlə, alçaqlıq, söz, qələm fahişəliyi edirsənsə, deməli elə içinizdə varmış?! Varmış ki, imkan, fürsət düşən kimi başlamısız eləməyə? Bunu etiraf edin də! Əvvəlcə heç olmasa özünüzə. Daha Mirşahin Ağayev kimi uğurdan-zaddan danışmayın, siz Allah... ))

Ən uğurlu, başqalarından çox pul qazanan pornoulduz ya seks xidməti işçisi yenə də pornoifaçı ya seks işçisi olaraq qalır. Mən sadəlövh olmasam da, sizi özümə bərabər adam, ziyalı, qələm sahibi bilirdim. Səhv etmişəm...

Səadət Cahangir demişkən: "Bəs bu adam bildiyim adamlara nə olmuş?!”
arqument.az
 

“Yeni hakimiyyət bunu etməyə çalışsa, ciddi problemlər yaranacaq” – Professor Türkiyədəki seçkiləri şərh edir

Yaradılıb 13.03.2023 09:00 | Baxış sayı: 98

Ardını oxu...
Azərbaycanın strateji müttəfiqi Türkiyə mayın 14-də öz prezidentini və yeni parlamentini seçəcək. Birləşmiş müxalifət seçkilərdə vahid namizədlə çıxış edir, habelə seçki dairələri üzrə deputatlığa namizədlərini müəyyənləşdirib. Rəy sorğularına görə, müxalifət lideri, CHP sədri Kamal Klışdaroğlu prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla başa-baş rəqabət aparır. Mayın 14-də indiki hakimiyyətin namizədi məğlub olarsa, Türkiyənin yeni iqtidarının xarici siyasəti, o cümlədən Azərbaycanla bağlı strategiyası dəyişə bilərmi? Bu barədə Pressklub.az-ın suallarını tarixçi professor Xaləddin İbrahimli cavablandırıb. DİA.AZ onunla söhbəti təqdim edir:

- Xaləddin bəy, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan mayın 14-də ölkədə növbədənkənar prezident və parlament seçkilərinin keçirilməsi ilə bağlı sərəncam imzaladı. Müxalifətin əsas partiyaları Millət İttifaqı adlanan seçki blokunda birləşib. Hakim AKP və MHP-dən ibarət olan Cümhur İttifaqı isə sıralarını genişləndirmək üçün digər partiyalarla danışıqlara başlayıb. Ötən ayın 6-da baş vermiş dəhşətli zəlzələnin təsirlərini nəzərə alaraq, Türkiyədə seçkiqabağı durumu necə dəyərləndirirsiniz? Necə bir seçki sürəci izləyəcəyik?

- Türkiyədə seçkiqabağı vəziyyət qeyri-müəyyəndir. Demək olmaz ki, bu gün seçki olarsa, hansısa tərəf qələbəsini təmin edə bilər. Seçkiyə hələ 60 gündən çox vaxt qalır, qarşıdakı günlərdə iddiaçılardan biri – istər iqtidar, istərsə də müxalifət, ciddi səhvlərə yol verərsə, bu, seçkinin taleyinə əsaslı şəkildə təsir göstərəcək.

-Belə taleykülü məqamda onların səhv etməsi ehtimal varmı?

-İndiki şəraitdə, təbii ki, var. Türkiyə zəlzələdə çox böyük sarsıntı keçirdi, əzab çəkdi və çəkir. Ciddi seçici kütləsi var ki, onlar iqtidarın zəlzələdən zərər çəkənlərə necə dəstək verəcəyini gözləyirlər. Əlbəttə, dövlət dəstəyi var və davam edir. Amma qarşıdakı günlərdə bu dəstəyin necə davam edəcəyini, prosesin necə gedəcəyini söyləmək çətindir. Bu və digər məsələlərdə səhvlər seçkilərin nəticələrinə təsir edə bilər. Müxalifət də öz fəaliyyətində səhvlərə yol versə, səs itirəcək. İndiki vəziyyətdə Türkiyə siyasətində iddiaçıların səs itirmək riskləri çoxdur. Məncə, tərəflər səhv etməmək və seçici dəstəyini itirməmək üçün çox çalışmalıdırlar. Türkiyə toplumu həddindən artıq həssas vəziyyətdədir, hansı tərəfdən asılı olmayaraq, yol verilən səhvi bağışlamayacaq. İndiyə qədər belə bir səhvi müxalifət elədi, “altılı masa” liderlərindən biri, İyi Partiyanın sədri Meral Akşener onu tərk etdi, amma seçici iradəsi onu geri dönməyə məcbur etdi. Məncə, Akşener bu addımını toplumun ona bağışlamayacağını, ciddi cəza alacağını anlayaraq atdı. Onun masaya geri qayıtmasında əsas faktor məhz bu amil idi.

-Professor, son 20 ildə ilk dəfə Türkiyədə hakimiyyətin dəyişəcəyi gözləntisi yaranıb. Bu səbəbdən, seçkilərin nəticələrinin Türkiyənin daxili və xarici siyasətinə təsirləri barədə geniş müzakirələr başlayıb. Hazırkı hökumətin qalması və getməsi halında Ankaranın xarici siyasətində hansı dəyişikliklər ola bilər?
– Türkiyənin xarici siyasətinə təsir edəcək bir sıra önəmli faktorlar var. Onlardan biri Türkiyənin müdafiə sənayesi ilə bağlı yürütdüyü siyasətdir. Mənə elə gəlir ki, bu siyasət ara verilmədən davam etdirilməlidir. Çünki bu faktor istər daxildə, istərsə də xaricdə Türkiyənin əlini gücləndirir. Həmçinin dövlətin xarici faktorlardan asılılığını azaldır. Ona görə də buna alternativ bir siyasət olmamalıdır. Müxalifət də iqtidara gəlsə, bu siyasəti mütləq davam etdirməlidir. İkincisi, hazırkı iqtidar Türk Dövlətləri Təşkilatının gücləndirilməsi siyasəti yürüdür. Məncə, bunun da alternativi yoxdur. Bu iki məsələ Türkiyə xarici siyasətində mühüm yer tutur. Müxalifət iqtidar olduqdan sonra bu siyasəti dəyişməyə cəhd edərsə, o zaman ciddi problemlər ortaya çıxa bilər. Bu da nəticə etibarı ilə həmin qüvvənin uzun müddət hakimiyyətdə qalmasını əngəlləyəcək. Bundan başqa, müxalifət iqtidara gələrsə, terror, Suriya məsələsi, Ağ dəniz, Egey dənizi ilə bağlı məsələlərdə ağıllı siyasət yürütməlidir. “Bu, məndən əvvəlki hakimiyyətin siyasətidir” deməklə əldə olunan uğurların üzərindən xətt çəkmək Türkiyəni Qərb ölkələrindən, xüsusən, ABŞ-dan asılı vəziyyətə salacaq. Ona görə də bu məsələlərdə müxalifət ehtiyatlı və ağıllı davranmalıdır.

– Müxalifət hakimiyyətə gələrsə, qeyd etdiyiniz istiqamətdəki dövlət siyasətində dəyişikliklər edə bilərmı?

– Təəssüf ki, müxalifət Türkiyənin təhlükəsizliyi ilə bağlı açıq və birmənalı fikirlər söyləmir, bu gerçəklikdir. Məncə, müxalifət bu məsələlərlə bağlı Türkiyə toplumunu rahatlada bilən, güvən yaradan fikirlər, impulslar vermir. Bu, səhvidir. Müdafiə sənayesi ilə bağlı, Konstitusiyada türk millətinin adını necə yazmaqla bağlı, Qarabağda guya suriyalı radikal dinçilərin döyüşməsi ilə bağlı yanlış fikirlər səsləndirildi. Bunlar toplumun zehnində izlər buraxdı. Təbii ki, müxalifət bunlara açıqlıq gətirməli, toplumun beynində dolaşan şübhələri dağıtmaq üçün işlər görməlidir. Yəni, təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı müxalifətdə ciddi boşluqlar var. Ola bilsin, qarşıdakı günlərdə – seçki kampaniyasında bu barədə suallara aydınlıq gətiriləcək və Türk toplumunun dənizlər, adalar, müdafiə sənayesi, o cümlədən Qarabağla bağlı şübhələrinə son qoyulacaq.

– Azərbaycanda və Ermənistanda Türkiyədəki seçim daha çox müzakirə olunur. Ərdoğan hökumətinin qalmasını da istəyənlər var, getməsini də. Ermənistanda ekspertlər hakim AKP-nin uduzmasına fürsət kimi baxırlar. Azərbaycanlı ekspertlər isə müxalifətin qələbə çalmasını regionda Türkiyənin mövqelərini zəiflədəcəyini düşünürlər. Siz nə düşünürsüz bu barədə?

– İlk baxışdan Ermənistan belə xəyala qapıla bilər ki, Ərdoğandan sonra iqtidara gələcək hakimiyyət Ermənistana nisbətən loyal münasibət bəsləyəcək, Azərbaycanın maraqlarını əvvəlki qədər gözləməyəcək. Təbii ki, bunlar yanlış düşüncələrdir. Ermənistan da, İran da tam əmin ola bilər ki, kimin hakimiyyətdə olmasından asılı olmayaraq, Türkiyənin Azərbaycanın təhlükəsizliyi ilə bağlı siyasəti dəyişməyəcək.

– Müxalifət iqtidara gələrsə, Azərbaycan hökuməti ilə münasibətlərini necə quracaq?

– Mən yeni iqtidarın Azərbaycanla bağlı əsas siyasəti dəyişdirəcəyinə inanmıram. Türk Dövlətləri Təşkilatı ilə bağlı isə narahatlığım var. İqtidarlar arası münasibət də dəyişə bilər. Belə bir ehtimal var ki, Türkiyənin yeni iqtidarı Azərbaycan xalqının maraqlarını ön plana keçirə bilər. Bilirsiniz ki, 1993-cü ildən sonra Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri daha çox iqtidarlararası münasibətlər olub. Xalqlar arasındakı münasibətləri xalqların özləri tənzimləyib. Türkiyənin Azərbaycandakı səfirləri iqtidarla işləyib. Toplumla əlaqələri getdikcə zəifləyib. Hazırda səfirliyin Azərbaycan toplumunun əksər zümrəsi ilə əlaqəsi yoxdur. Bu, təəssüf doğuran haldır. Ola bilər ki, yeni iqtidar bu narahatlığı aradan qaldıracaq. Bu fəaliyyət Azərbaycanın Türkiyədəki səfirliyinə də aiddir. Buradakı da iqtidarın səfirliyidir. Təbii ki, bu münasibətlər dəyişməlidir. Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyi bütün vətəndaşların hiss edə biləcəyi bir səfirlik olmalıdır. İndiyə qədər iqtidarlar arası məsələdə ən mühüm amil neft-qaz layihələri ilə bağlıdır. Bu da xalqların maraqlarından öndə gəlib-burada da dəyişmələrə ehtiyac var.

– Yeni iqtidar özündə cəsarət tapıb bu sahədə dəyişiklik edə bilərmi?

– Bilirsiz ki, Türkiyə xaricdən alınan neft və qazdan asılı ölkədir, ona görə də Azərbaycanla bağlı səsləndirdiyimiz addımları ata bilmir, hər zaman Azərbaycan iqtidarının kaprizlərini nəzərə almalı olur. Yaşayıb görərik, yeni iqtidar gəlsə, onlar nə edəcəklər. Əlbəttə, Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri iqtidarlararası yox, millətlərarası səviyyəyə yüksəlməlidir. Və qarşılıqlı komprador maraqlar ortadan qalxmalıdır.

İnqilab istəmirəm, ancaq hakimiyyət dəyişməlidir

Yaradılıb 13.03.2023 08:44 | Baxış sayı: 91
Ardını oxu...
Gürcüstanda hakimiyyətin inqilabla deyil, növbədənkənar seçkilərlə dəyişdirilməsinin tərəfdarıyam.

Axar.az xəbər verir ki, bu sözləri Gürcüstanın eks-prezidenti Georgi Marqvelaşvili jurnalist Eynulla Fətullayevə müsahibəsində deyib.

“İnqilab olmasını istəməzdim, lakin növbədənkənar seçkilərlə hakimiyyətin dəyişməsini istərdim”, – deyə siyasətçi bildirib.

Onun sözlərinə görə, hakimiyyət seçki yolu ilə legitimləşdirilməlidir, əks halda daimi gərginlik olacaq.

Müsahibə zamanı Giorgi Marqvelaşvili ölkəsində deoliqarxizasiya problemi və Bidzina İvanişvili haqqında danışıb:

"Mən bildiyimə görə, o, (İvanişvili) Gürcüstanda pul qazanmır. Onu mühakimə edəcək bir şey yoxdur. Onun qadağan ediləcək nəyisə yoxdur. Ona görə bunun absurd olduğunu deyirəm. Əgər bu insanın kriminalla əlaqəsi yoxdursa, nəyə görə onu cinayətdə ittiham edirik?! Ona yüksək çinli məmurlar, baş nazir, nazirlər zəng edir, o da cavab verir deyə?!”

"ERMƏNİSTAN QARABAĞ ÜZƏRİNDƏ AZƏRBAYCANIN SUVERENLİYİNİ TANIYIB" - Prezidentin köməkçisinin MÜSAHİBƏSİ

Yaradılıb 13.03.2023 08:28 | Baxış sayı: 95
Ardını oxu...
"Ermənistan məqsədli şəkildə prosesi pozaraq Azərbaycanla sülh müqaviləsini imzalamaqdan yayınır və vaxt udmağa çalışır"

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Administrasiyasının xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev "Report"a müsahibə verib. Həmin müsahibəni təqdim edirik

- Ermənistanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan tərəfindən verilmiş son açıqlama ilə bağlı nə deyə bilərsiniz?

- Ermənistanın 30 illik işğalına, etnik təmizləməyə və kütləvi dağıntılara baxmayaraq, Prezident İlham Əliyev 44 günlük Vətən müharibəsindən az sonra sonra xoş niyyət nümayiş etdirərək ərazi bütövlüyünün və suverenliyin qarşılıqlı şəkildə tanınması əsasında sülh gündəliyini irəli sürmüşdür. Prezident İlham Əliyev dəfələrlə vurğulamışdır ki, Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişi üzrə danışıqlar və Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşayan erməni sakinlərlə təmaslar bir-birindən tamamilə ayrı iki xəttdir.

Bu xüsusda, 2022-ci ildə Azərbaycan əsas mahiyyəti ərazi bütövlüyünün və suverenliyin qarşılıqlı şəkildə tanınmasından ibarət olan və sülh müqaviləsinin əsasını təşkil edəcək məşhur 5 prinsipini Ermənistana təqdim etmişdir. 2022-ci ilin oktyabr ayında Praqa və Soçidə keçirilmiş görüşlərdə Azərbaycan və Ermənistan 1991-ci il Almatı bəyannaməsi əsasında bir-birinin ərazi bütövlüyünü və suverenliyini qarşılıqlı şəkildə tanıdıqlarını bəyan etmişdir. Almatı bəyannaməsi ilə yeni müstəqillik qazanmış ölkələr SSRİ dövründə keçmiş müttəfiq respublikaların inzibati sərhədlərini tanıyırlar. Beləliklə, Praqa və Soçi sənədləri ilə Ermənistan Azərbaycanın Qarabağ üzərində suverenliyini tanımışdır.

Biz 2022-ci ilin sonuna qədər sülh sazişinin imzalanmasına ümid edirdik, yeri gəlmişkən, sentyabrda Vaşinqton görüşündə bu məsələ də müzakirə olunmuşdu. Lakin Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyinə görə buna nail ola bilmədik.

Ermənistan lap əvvəldən Qarabağ məsələsinin sülh sazişində yer almasına çalışırdı, lakin bu yanaşma Azərbaycan üçün qəbuledilməzdir.

Qarabağda yaşayan erməni sakinlərin fərdi hüquq və təhlükəsizliyi məsələsi sırf Azərbaycanın daxili işidir və Azərbaycan özünün suverenliyinə aid olan məsələləri digər üçüncü tərəflə, o cümlədən Hayastan Respublikası ilə müzakirə etməyəcək. Qarabağ münaqişəsi həll olunub. Qarabağ Azərbaycan ərazisidir. Azərbaycan üçün Qarabağ məsələsi beynəlxalq gündəlikdən çıxıb. Təsadüfi deyil ki, Brüssel, Moskva, Praqa, Soçi görüşlərində qəbul edilən sənədlərdə Qarabağa istinad yer almır.

Qarabağda yaşayan erməni sakinlərin fərdi hüquq və təhlükəsizliyi Azərbaycan Konstitusiyasına və qanunlarına uyğun həll olunacaq. Erməni sakinlərə heç bir xüsusi imtiyazın verilməsi nəzərdə tutulmur. Dediyim kimi, bu məsələnin Ermənistana və digərlərinə heç bir aidiyyatı yoxdur.

İstər Brüssel danışıqlarında, istərsə də keçən ilin sentyabr ayında Vaşinqtonda keçirilmiş görüşdə Qarabağda yaşayan erməni sakinlərin hüquq və təhlükəsizliyinin məhz Azərbaycan Konstitusiyası çərçivəsində təmin edilməsi məsələsi müzakirə edilib.

Qarabağda yaşayan erməni sakinlərinin hüquq və təhlükəsizliyinin müzakirə olunması üçün hər hansı bir beynəlxalq mexanizmin yaradılmasından söhbət gedə bilməz və biz heç zaman buna razılıq verməmişik. Ermənistanın bununla bağlı iddiaları tamam məntiqsizdir və süni gərginlik yaratmaq məqsədi daşıyır.

Azərbaycanın suverenliklə bağlı haqlı mövqeyi beynəlxalq müstəvidə qəbul olunur.

- Siz qeyd etdiniz ki, Ermənistanın qeyri-konstruktiv mövqeyinə görə 2022-ci ildə sülh sazişinin imzalanmasına nail ola bilmədik. Bununla bağlı daha ətraflı fikirlərinizi almaq istərdik.

- İlk öncə qeyd edim ki, 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış bəyanatın müddəaları Ermənistan tərəfindən kobudcasına pozulur. Ermənistan ordusunun qalıqları hələ də Azərbaycan ərazilərindən tam olaraq çıxarılmayıb. Bizdə olan məlumatlara əsasən, Qarabağ bölgəsində təxminən 10 minlik şəxsi heyət qalmaqdadır. Qanunsuz erməni silahlı dəstələri yeni postlar və mühəndis-istehkam qurğuları yaradır, ərazilərimizi 2021-ci ildə Ermənistanda istehsal edilmiş minalarla çirkləndirir, Azərbaycan ordusunun mövqelərini atəşə tutur. Faktiki olaraq yeni “təmas xətti” qurmağa çalışırlar.

Qazax rayonunun 7, Naxçıvanın isə 1 kəndi hələ də işğal altındadır. Laçın yolundan hərbi məqsədlər, o cümlədən silah-sursatın, minaların daşınması, şəxsi heyətin rotasiyası üçün istifadə olunurdu. Ermənistan 10 noyabr bəyanatına zidd olaraq, Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı öhdəliklərini də yerinə yetirmir. Azərbaycanın qərb rayonlarından Naxçıvana bu günə qədər bir maşın belə keçməyib.

2022-ci ildə Praqa və Soçidə keçirilmiş görüşlərdə Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyini tanımasına baxmayaraq baş nazir və digər Ermənistan rəsmiləri tərəfindən vəziyyəti qəsdən gərginləşdirən, Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü sual altına qoyan, təhdid edən açıqlamaların verilməsi, addımların atılması davam edir və bu xətt son vaxtlar daha da güclənir.

Ermənistan məqsədli şəkildə prosesi pozaraq Azərbaycanla sülh müqaviləsini imzalamaqdan yayınır və vaxt udmağa çalışır.

Ermənistan rəsmilərinin “Qarabağın ətrafında demilitarizasiya olunmuş zonanın yaradılması”, “BMT-nin fakt-araşdırıcı missiyasının Qarabağa, Laçın yoluna göndərilməsi” kimi açıqlamaları qəbuledilməzdir.

Ermənistan hansı əsasla başqa bir ölkənin ərazisinə BMT və ya ATƏT missiyasının göndərilməsinə çağırır? Heç bir təşkilat Azərbaycanın razılığı olmadan belə addımlar ata bilməz və atmayacaq da. BMT qətnamələrində də aydın qeyd edilir ki, aidiyyəti ölkənin razılığı olmadan onun ərazisinə hər hansı bir missiya göndərilə bilməz.

Ermənistanın Qarabağa, Laçın yoluna missiya göndərilməsi, xarici qüvvələrin gətirilməsi kimi açıqlamaları utopiyadan, geosiyasi avantüradan, süni gərginlik yaratmaqdan başqa bir şey deyil.

Ermənistan rəsmilərinin belə qıcıqlandırıcı acıqlamaları onların ikinci Qarabağ müharibəsindən əvvəl “Qarabağ Ermənistandır və nöqtə”, “Yeni ərazilər naminə yeni müharibə”, “Azərbaycana bir qarış da torpaq qaytarmayacağıq”, “7 şərt” kimi bəyanatlarını xatırladır.

Ermənistan Azərbaycanla şərt dilində danışmağa çalışır. Ermənistan başa düşməlidir ki, onun gələcəyi Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılmasından keçir. Buna görə, Ermənistan ərazi iddialarından, müxtəlif narrativlər adı altında Azərbaycanın daxili işlərinə müdaxilədən əl çəkməli, Prezident İlham Əliyevin sülh gündəliyini qəbul etməlidir.

Dünya liderlərinə zənglərlə, özünü yalandan “demokratiya qalası” kimi qələmə verməklə, müxtəlif qətnamələrlə Ermənistan öz gələcəyini təmin edə bilməz.

30 il ərzində Ermənistan suverenlik, ərazi bütövlüyü ifadəsini eşitmək belə istəmirdi.

Biz Ermənistanın siyasətində ardıcıllıq görmürük. Baş nazir bir şey deyir, digər rəsmilər tamam ayrı şeydən danışır. Gah deyirlər ki, Laçın yoluna BMT missiyası getməlidir, gah da deyirlər ki, yox, Ermənistan Laçın yolu ilə məşğul olmayacaq. Gah deyirlər ki, 1991-ci il Almatı bəyannaməsi iki ölkə arasında delimitasiyanın əsasını təşkil etməlidir, gah da iddia edirlər ki, anklav kəndlərin hüquqi əsası yoxdur. Gah da Ermənistan lideri BMT tribunasından deyir ki, Azərbaycan xəritədə bizə göstərsin ki, Ermənistanın əraziləri hansıdır.

- Qarabağda yaşayan erməni sakinlərlə təmaslar barədə nə deyərdiniz?

-Qarabağda yaşayan erməni sakinlər son 30 ildə Ermənistanın və qanunsuz rejimin girovu olub. 30 illik işğal faktı bitdikdən sonra Azərbaycan özünün erməni sakinləri ilə təmas qurmağa hazır olduğunu bildirib. Son vaxtlar xaricdən ixrac olunmuş “Ruben Vardanyan” layihəsi ilə Qarabağda yeni reallığın yaradılmasına, vəziyyətin 1988-ci ilə gətirilməsinə, yeni status kvonun yaradılmasına cəhdlər edilirdi.

Bildiyiniz kimi, Milli Məclisin deputatı Ramin Məmmədov Qarabağda yaşayan erməni sakinlərlə təmaslar üzrə məsul şəxs kimi müəyyən olunub. Martın 1-də Xocalıda ilkin təmaslar aparılıb. Təəssüf ki, təmaslardan sonra erməni sakinlərin nümayəndələrinin arzuolunmaz açıqlamalarının şahidi olduq. Lakin biz bu təmasları davam etdirməkdə qərarlıyıq.

Bizim fikrimizcə, martın 5-də Ermənistanın Xankəndi-Xəlfəli-Turşsu torpaq yolunda törətdiyi təxribat həm də erməni sakinlərlə təmaslara mane olmağa hesablanıb. Biz Azərbaycanın suveren ərazilərinə silah daşınmasını Ermənistan tərəfindən ölkəmizə qarşı davam edən təcavüz və terror siyasəti hesab edirik. Ermənistan nədən başqa ölkənin suveren ərasizinə silah-sursat göndərməkdə davam edir? Gərginliyə görə bütün məsuliyyət Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyinin üzərinə düşür.

Ermənistanın Azərbaycanla sülh müqaviləsini imzalamasını Qarabağda yaşayan erməni sakinlərinin hüquq və təhlükəsizliyi, beynəlxalq mexanizmin yaradılması ilə şərtləndirməsi tamamilə qəbuledilməz və təhlükəli yanaşmadır. Bu, faktiki olaraq İkinci Qarabağ müharibəsindən əvvəl “öz müqəddəratını təyin etmə”, “müstəqillik” nağıllarının indi basqa ad altında davam etdirilməsi anlamına gəlir. Prezident İlham Əliyev Münhen Təhlükəsizlik Konfransı zamanı vurğuladı ki, Ermənistanla sülh sazişinə Qarabağ məsələsi daxil edilməyəcək.

- Laçın yolunda yaranmış vəziyyət barədə nə deyərdiniz?

- Azərbaycanın Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdiyi ərazilərində təbii sərvətlərimizin qanunsuz istismarına etiraz olaraq dekabrın 12-dən bəri Laçın-Xankəndi yolunda vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri, ekofəallar aksiya keçirirlər. Cənab Prezidentin dediyi kimi, bu şərəfli bir missiyadır. Qarabağdan təbii sərvətlərimiz talan olunub gözümüzün qabağında Ermənistana daşınırdı. Hansı suveren ölkə buna dözər?

Bu, dinc bir aksiyadır, ora qatılanların avtomatı, topu-tankı yoxdur və qanuni tələblər irəli sürürlər.

Amma Ermənstan indi də yeni bir narrativ ortalığa atıb. Guya Laçın yolunda “blokada”dadır, Azərbaycan Qarabağda yaşayan erməni sakinlərə qarşı “genosid” törətməyə hazırlaşır. Biz ilk gündən demişik ki, Laçın yolu bağlanmayıb, Rusiya sülhməramlıları, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi, humanitar yüklər rahat şəkildə yoldan keçir. Dekabrın 12-dən bu günə 3600-dan çox maşın Laçın-Xankəndi yolundan keçib. Məgər belə blokada olur?

Ermənistan bu tipli narrativlərlə beynəlxalq ictimaiyyəti çaşdırmaq, Azərbaycanın mövqelərinə zərbə vurmaq, sülh müqaviləsinin imzalanmasını yubatmaq, Qarabağda yaşayan erməni sakinlərin Azərbaycana reinteqrasiyasına mane olmaq niyyətindədir. Başqa bir narrativ də var: “Qarabağ bütün dünyadan təcrid olunub”. Bu adamlar başa düşmür ki, “Dağlıq Qarabağ” ayrıca bir subyekt deyil və ada kimi yaşaya bilməz. Bu ərazi Azərbaycanın tərkib hissəsidir. Erməni sakinlərin Azərbaycana reinteqrasiyası yeganə çıxış yoludur.

Hesab edirəm ki, 5 martda Ermənistanın törətdiyi təxribat bir daha onu göstərdi ki, Laçın yolunun son nöqtəsində, Ermənistan-Azərbaycan sərhədində sərhəd-nəzarət məntəqəsinin qurulması labüddür. Prezident İlham Əliyev Münhen Təhlükəsizlik Konfransında bu təkliflə çıxış etmişdi.

- Qərbi Azərbaycandan qovulmuş soydaşlarımız keçən il Qərbi Azərbaycan İcması yaratdılar. Bununla bağlı nə deyərdiniz?

-Qərbi azərbaycanlılar 20-ci əsrdə 4 dəfə deportasiyaya məruz qalıblar. 1991-ci ildə qərbi azərbaycanlıların Ermənistandan qovulması prosesi tam başa çatdırılıb. Ermənistanda bütün mədəni irsimiz dağıdılıb, mənimsənilib. Yalnız İrəvanda Göy Məscidi saxlayıblar, onu da fars məscidi kimi qələmə verirlər.

2020-ci ildə Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun işğaldan azad edilməsi Qərbi Azərbaycandan olan soydaşlarımızı da ruhlandırdı. Onların qayıdış arzusu daha da gücləndi. 2022-ci ildə onlar təşkilatlanaraq Qərbi Azərbaycan İcması yaratdılar. Dekabrın 24-də Prezident İlham Əliyev icma ilə görüşdə faktiki olaraq Qərbi Azərbaycan mövzusunu millətimizin yeni strateji hədəfi kimi müəyyən etdi.

İcma bu yaxınlarda qayıdış konsepsiyasını hazılayıb. Onlar sülh yolu öz dədə-baba torpaqlarına geri dönmək, dinc yanaşı yaşamaq istəyirlər. Amma qayıdış beynəlxalq təhlükəsizlik təminatı altında olmalıdır. İcma həm də hesab edir ki, Qərbi Azərbaycana qayıdış məsələsi Ermənistanın öhdəliyi kimi Azərbaycan-Ermənistan sülh müqaviləsində təsbit olunmalıdır.

Ermənistanın qərbi azərbaycanlıların dinc qayıdışını özünün ərazi bütövlüyünə təhlükə kimi görməsi bir daha onun qeyri-konstruktivliyini və etnik nifrət siyasəti yürütdüyünü göstərir.

Ermənistan rəsmiləri elə düşünürlər ki, Qarabağ məsələsində spekulyasiyanı əbədi olaraq davam etdirə biləcəklər. Bir şey aydındır ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasa və ya kağız üstündə tanıyaraq öz dağıdıcı əməllərini davam etdirərsə, o zaman Azərbaycan da rəsmi şəkildə Ermənistanın ərazi bütövlüyünü tanımayacaq. Əgər Ermənistan Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində yaşayan erməni sakinlər üçün hansısa “status” tələb etməyə davam edərsə, o zaman Azərbaycan da Ermənistandan didərgin düşmüş qərbi azərbaycanlılara Ermənistanın status verməsi məsələsini qaldıracaq.

- Avropa İttifaqının (Aİ) Ermənistandakı missiyasına dair fikirlərinizi də almaq istərdik.

-2022-ci ilin oktyabr ayındaPraqa danışıqları zamanı razılaşdırılmış məqamlardan əlavə Aİ missiyasının mandatına yeni məqamların daxil edilməsi bizim üçün gözlənilməz oldu və bu bizdə, açığı inamsızlıq yaratdı. Bundan əlavə, 2 aylıq müddət bitdikdən sonra tələm-tələsik yeni missiya, özü də bu dəfə 2 illik müddətə təsis edildi.

Əlbəttə, Ermənistan öz ərazisinə nəinki Aİ-nin missiyasını, digər ölkələri də çağıra bilər. Amma Aİ missiyası Azərbaycanla sərhəddə yerləşdiyi üçün Azərbaycanın mövqeyi, narahatlığı nəzərə alınmalıdır. Özü də bu missiya iddia edildiyi kimi, mülki missiya deyil, onun tərkibində keçmiş hərbçilər, polis əməkdaşları yer alıb.

Bizim təxminlərimiz özünü doğrultdu. Ermənistan missiyadan sui-istifadə edir. Son vaxtlar Ermənistan ordusu şərti sərhəddə mövqelərimizi atəşə tutublar. Müdafiə Nazirliyinin açıqlaması ilə yəqin ki tanış olmusunuz, orada deyilir ki, Ermənistan bununla Azərbaycanı cavab atəşi açmağa təhrik edir. Məqsəd Aİ missiyasında yanlış rəy formalaşdırmaq və vəziyyəti süni olaraq gərginləşdirməkdir. Ermənistan düşünür ki, Aİ missiyasının gəlməsi ilə onun təhlükəsizliyi təmin olunub və indi diqqətini Qarabağda pozuculuq əməllərini davam etdirməyə yönəldə bilər.

Biz hesab edirik ki, Cənubi Qafqaz regionu geopolitik rəqabət məkanı olmamalıdır.

Amma Ermənistan fərqli mövqedədir.

- Ermənistanın Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı ilə münasibətləri günü-gündən soyuqlaşır.

-Ermənistan daim ümid edirdi ki, KTMT ölkələri onun Azərbaycanın ərazilərini işğalda saxlamasına kömək etməlidir. Amma həmin ölkələr Ermənistanın bu avantürüst siyasətinin alətinə çevrilmək istəmirdilər. Yəni, Ermənistan özünü yanlış addımları ilə pis vəziyyətə salıb. KTMT-nin keçmiş baş katibi Yuri Xaçaturovu vəzifədə ola-ola necə hörmətsiz qaydada geri çağırıb cinayət işi açmaları hamının yadındadır. Bu, əslində bütün KTMT üzv ölkələrinin təhqir olunması idi.

Son vaxtlar Ermənistan öz ərazisində KTMT-nin təlimlərinin keçirilməsindən imtina etdi. İndi də artıq Baş katibin müavini kvotasından imtina ediblər.

Hayastan Respublikası hesab edir ki, bütün dünya bunlara borcludur, hamı gəlib onların əvəzinə Azərbaycana qarşı vuruşmalıdır. Və əsassız iddiaları qəbul edilmədiyi üçün hamıdan inciyirlər. KTMT üzv ölkələri Ermənistanın ikili oyun oynadığını yaxşı bilirlər.

- Biz Ermənistanın itkin düşmüş azərbaycanlıların taleyinin müəyyən edilməsində də maraqlı olmadığını görürük.

- Bəli, Ermənistan birinci Qarabağ müharibəsi zamanı itkin düşmüş 3900-a qədər soydaşımızın taleyinin müəyyənləşdirilməsi üçün əməkdaşlıq etmir, onların basdırıldığı kütləvi məzarlıqların yerlərini bildirməkdən boyun qaçırır.

Bizim bu məsələdə Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinə də müəyyən suallarımız var. BQXK itkin düşmüş azərbaycanlılarla bağlı demək olar ki heç bir iş görmür.


Bundan əlavə, BQXK-nın Xankəndi Ofisi hələ də Bakı Ofisinə deyil, siyasi cəhətdən Cenevrəyə, logistika cəhətdən İrəvan ofisinə tabe olmaqda davam edir. Təəssüf ki, BQXK bizim etimadımızdan sui-istifadə edir. Artıq rəsmi qaydada BQXK-nı Azərbaycanın suverenliyinə zidd olan bu praktikaya son qoymağa və Xankəndi Ofisinin Bakı Ofisinə tabe etdirilməsinə dair Azərbaycana konkret vaxt cədvəli təqdim etməyə çağırmışıq.

Dünyapress TV

Xəbər lenti