Azərbaycanda taksi minik avtomobillərinin sürücülərinə qarşı tələbin olmaması əsas məqamları nəzarətdə saxlamağa imkan vermir.

Bunu REAL TV-yə müsahibəsində rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat naziri Rəşad Nəbiyev deyib.

Onun sözlərinə görə, lisenziyaların ləğvinin iqtisadiyata müsbət effektlə yanaşı mənfi təsirləri də olub: “Bunlardan birini biz bu gün məhz taksi daşımalarında görürük. Bu gün taksi dayıcılarının 90 %-i müxtəlif onlayn platformalar və ya aqreqatorlar üzərindən öz fəaliyətini həyata keçirir.

Qanunvericilik isə bu cür fəaliyyət növünü tənzimləmir. Lisenziyaların yerinə gələn fərqlənmə nişanını almaq üçün istər sürücüyə, istərsə də avtomobilə münasibətdə hər hansı tələb qoyulmur. Bu bir tərəfdən bazarda rəqabəti artırır. Bunun nəticə olaraq da qiymətlərin nəinki qonşularla hətta bir sıra inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə kifayət qədər aşağı olduğunu görürük. Bu, təbii ki əhalini maraqlarına xidmət edir. Lakin belə olan halda biz sürücülərin peşəkarlıq səviyyəsi, onların etik davranışı, avtomobillərin texniki vəziyyəti kimi əsas məqamları nəzarətdə saxlaya bilmirik".

R. Nəbiyev vurğulayıb ki, bu səbəbdən də istər taksilərin sayı ilə bağlı, istər parklanmayla bağlı məslələlərə konkret olaraq Bakı şəhərinin timsalında mobillik kontekstində baxılmalıdır: "İctimai nəqliyyat marşrutlarının sayı, onların keçdikləri əraizlər, metro stansiyalarının, qovşaqların mövcudluğu və sair bu kimi amillər hamısı bir yerdə taksilərə olan tələbi ortaya qoymalıdır”.

O dövrdə biz Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının qarşısında bəzən ona görə zəif qalırdıq ki, kadr çatışmırdı…

“Sumqayıt hadisələri baş verəndə sərəncam gəldi, 3 nəfərlik komanda ilə Sumqayıta getdik. Bizdə şöbə rəisi olan Yasif Nəsirov da bizimlə idi. Gedib gördük ki, bu proses də əvvəlcədən qurulub, plan əsasında həyata keçirilir”

Bunu APA-ya müsahibəsi zamanı təhlükəsizlik orqanlarının veteranı, ehtiyatda olan polkovnik Azər Qarayev deyib.

– Azər müəllim, ulu öndər Heydər Əliyevin sırf erməni milliyyətçiliyinə qarşı mübarizəsi məsələsindən başlayaq.

– Bilirsiniz, Azərbaycana qarşı erməni milliyyətçiləri hər zaman düşmənçilik mövqeyi sərgiləyiblər. Bunun tarixi keçmişi çox uzaqdır: 1918-ci ildən bəri ermənilərin bizə qarşı torpaq iddiası davam edir. Amma, sözsüz ki, ulu öndər rəhbərlikdə olduğu dövrdə ermənilərin qaldırdıqları milliyyətçilik məsələlərini diqqətdə saxlayıb, lazımi qaydada ölçülər götürüb və qarşısını alıb. Ulu öndər Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsində sədr olduğu müddətdə və eyni zamanda, digər dövlət vəzifələrində olan vaxt ermənilərin düşmənçilik mövqeyi olub. 1930-40-cı illərdə təhlükəsizlik orqanlarında əksəriyyət qeyri-millətdən idi, o cümlədən aralarında ermənilər də var idi. Hətta ermənilər çoxluq təşkil edirdilər. O dövrdə Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı böyük bir mübarizə var idi. Məqsəd ziyalı şəxsləri qaralamaq, onları hədəf seçib hansısa bir cinayətə görə günahlandırmaq idi. Repressiya tarixini hamımız yaxşı bilirik. 1937-38-ci illərdə nə qədər ziyalımız repressiya qurbanı oldu. Kimisi güllələndi, kimisi sürgün olundu və başqa işgəncələr…

Bilirsiniz, birinə qarşı cinayət işi qaldırılanda məhkəmə qərar qəbul etməlidir. Amma o dövrdə məhkəmə yox idi: əvəzində “üçlüklər” var idi. Onlar nə qərar qəbul edirdilərsə, vəssalam, o da icra olunurdu. İndi biz arxivlərə nəzər salanda görürük ki, həmin üçlüklərin ikisi erməni olub, biri rus. Yəni heç biri azərbaycanlı olmayıb. Onu demək istəyirəm ki, hələ o dövrdən artıq Azərbaycana qarşı mübarizə var idi. Və ulu öndər hələ o vaxtlarda böyük vəzifələrdə olmasa da, bütün bunların hamısını görürdü, müəyyən mübarizələr aparırdı. Bilirdi ki, ermənilər hər zaman bizə qarşı pozuculuq fəaliyyəti aparırlar. Respublikada gedən bu prosesləri, sözsüz ki, Moskva da dəstəkləyirdi. Yenə də təkrar edirəm ki, xüsusi xidmət orqanlarında azərbaycanlılar çox az idi. Bu da məqsədli idi. Bu cür adamlar daha çox Azərbaycanda yaşayan ermənilər, ya da Moskvadan gələn rus vətəndaşları olurdu.

Ulu öndər 1958-ci ildə əks-kəşfiyyat şöbəsinin rəisi təyin olundu. Hansı ki, SSRİ dövründə yeganə insan idi ki, 35 yaşında belə bir mühüm vəzifəyə təyin olunmuşdu. Onun əsas məqsədi orqanda milliləşmə məsələsi idi. Və elə bu yöndə də dərhal fəaliyyətə başladı. Nəticədə, müxtəlif üsullarla qeyri-millətdən olanları çıxarıb azərbaycanlı gənc kadrları cəlb etməyə başladı. Sözsüz ki, onların özləri ilə olduqca ciddi yoxlama aparılırdı, yəni hər adam oraya götürülmürdü. O şəxsləri götürürdülər ki, onlar dövlətə və xalqa bağlı olurdular. Hər bir namizəd yoxlanıldıqdan sonra ulu öndər şəxsən özü yekunda söhbət aparırdı. Bu söhbət əsnasında həmin adamın dünyagörüşünə, biliyinə, Azərbaycan tarixi haqqında bilgisinə, hətta ədəbiyyat düşüncəsinə qədər hamısını sorğu-sual edirdi. Bundan sonra isə həmin o cavan kadr yaşlı bir kadrın, bir növ, öhdəliyinə verilirdi.

– Yəni təcrübəsini artırmaq üçün…

– Bəli, həmin gənc kadrların təcrübəsi olmurdu. Ona görə də təcrübəli əməkdaşlar yeni nəslə işin bütün tərəflərini izah edirdi. Aydın məsələdir ki, Heydər Əliyev bütün namizədlərin dərslərində ola bilmirdi, amma ayda bir dəfə mütləq şəkildə yenidən həmin kadrlarla görüşür, yeni nələri öyrəndiklərini şəxsən özü müəyyən edirdi.

– Siz özünüz neçənci ildə xüsusi xidmət orqanlarına qəbul olmusunuz?

– Mən 1976-cı ildə daxil olmuşam. O zaman Heydər Əliyev partiya işinə çağırılmışdı. Respublikanın birinci katibi vəzifəsində çalışırdı. Mən özüm Minsk Ali Məktəbinin kurslarını bitirmişdim. Praktikaya gələndə mənə dedilər ki, birinci olaraq arxivdən Heydər Əliyevin icraatında olan işlərlə tanış olmalısan. Bu, mənim üçün, cavan bir kadr üçün çox önəmli bir şey idi.

– Neçə yaşınız var idi?

– 26-27 yaşlarımda idim. Bilirsiniz, mənim də o zaman heç bir təcrübəm yox idi. İşləmişdim, amma mülki işlərdə. Belə bir yerdə çox təcrübəsiz idim. Dediyim kimi, Heydər Əliyevin icraat işləri ilə tanış oldum. Bu, mənim gələcəyim üçün olduqca mühüm rol oynadı. Belə bir parlaq şəxsiyyətin apardığı işlə tanış olmaq sözlə ifadə ediləsi bir şey deyil.

İcraatla tanış olduqca heyrət edirdim. Hətta ulu öndərin xəttində belə qüsur yox idi, muncuq kimi idi. Yəni o, hərtərəfli istedada malik olub. Sənədlərdə həm də dərkənarlar olur. Bilirsiniz, bu cür orqanlarda hər bir iş üçün əvvəlcədən plan qurulurdu. Amma ulu öndərin dərkənarlarına baxmaq kifayət idi ki, artıq planı qurasan.

Mən sizə bir şeyi də dəqiq deyim ki, ulu öndər partiya işində olanda belə həmişə diqqəti yenə də xüsusi xidmət orqanlarında idi. Onların hər işi, hər bir əməliyyatı ilə maraqlanırdı. Bilirsiniz, təhlükəsizlik orqanları dövlətin sütunlarından biridir. Birinci katib olduğu üçün ona kifayət qədər ciddi məlumatlar daxil olurdu. Amma ulu öndər yenə də təhlükəsizlik orqanlarına həmin məlumatı yoxlamaq üçün tapşırıq verirdi.

– Siz oradakı təhsilinizi bitirəndən sonra harasa göndərildiniz, ya elə Bakıda qaldınız?

– Yox, mənim təyinatım Gəncə şəhərinə verildi. Gəncədə respublikanın ikinci böyük şəhəri olaraq xüsusi xidmət orqanlarının şöbəsi yerləşirdi. Bu şöbəyə tabe olan 7-8 rayon vardı: məsələn, Göygöl, Gədəbəy, Yevlax, Goranboy, Tovuz, Şəmkir, Qazax kimi rayonlar Gəncədəki əsas şöbəyə tabe idi.

Hamıya məlumdur, ulu öndər kənd təsərrüfatı sahəsinə ciddi önəm verirdi. Rayonlara daimi səfərləri olurdu, təsərrüfat işləri ilə maraqlanır, olan problemlərin aradan qaldırılması üçün tapşırıqlar verirdi. Nəzərə alsaq ki, bizim xidmət orqanı həm də nəqliyyatın da təhlükəsizliyi məsələsinə cavabdeh idi, onun səfərləri zamanı məsuliyyət böyük idi.

Ulu öndər birinci katib olaraq, SSRİ Kommunist Partiyasının bürosunun namizədi seçilmişdi. Bu səbəbdən, SSRİ Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi Heydər Əliyevin təhlükəsizliyini Respublika Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinə həvalə etmişdi. Onun özünün xüsusi vaqonları var idi, 3 vaqon idi, nömrələri də “555”. Vaqonlarda hər cür şərait yaradılmışdı: istirahət otağı, işləmək üçün otaq, qonaq otağı və digər. Daha çox səfərlərə gecə çıxırdı və səhər artıq lazımi əraziyə çatırdı – Ağdam, Bərdə kimi rayonlara səfəri daha çox olurdu. Özünün Yevlaxda xüsusi dayanacağı var idi. Gecə 3-4 radələrində gəlirdi, biz də gözləyirdik, səhər isə səfərini həyata keçirirdi.

Biz Təhlükəsizlik Komitəsi olaraq, həm də dəmiryolluna nəzarəti həyata keçirirdik. Ulu öndərin səfərləri zamanı onun qatarı hələ yola düşməmişdən qabaq xüsusi bir vaqon göndərirdik, əvvəlcədən həmin dəmiryolunun sazlığını yoxlayırdı. O qaydaya əsasən, yol keçidlərinin hər birində polis postları olurdu. Mənim də işlərim içində həmin postların işini yoxlamaq var idi. Əgər görsəm ki, yoxdur, dərhal DİN-ə məlumat verirdim, problem aradan qaldırılırdı. Yəni Heydər Əliyevin mühafizəsinə bu qədər ciddi fikir verilirdi. Yaxud ulu öndər, tutaq ki, Yevlaxa gəlirdi. Biz görürdük ki, səhər 7 tamamda artıq hazır olurdu. Özü də belə səfərləri zamanı qətiyyən kostyum-qalstuk geyinməzdi. Tarlalara getmək üçün nəzərdə tutulmuş geyim geyinirdi, ayağında da uzunboğaz çəkmə olurdu.

Bərdənin birinci katibi var idi, Rüstəm Səfərəliyev. SSRİ Əmək Qəhrəmanı idi. Ulu öndər onu çox istəyirdi. Bəzən Heydər Əliyevi o qarşılayırdı.

Bax, beləcə bir neçə dəfə olub ki, Heydər Əliyevi bu cür səfərlər zamanı müşayiət etmişəm. Tək mən yox, onun mühafizəsində mərkəzin özündən də əməkdaşlar olurdu, sistemli şəkildə mühafizəsi həyata keçirilirdi.

Xatırlayıram, bir dəfə pambıq tarlalarının birində idik. Tarlanı gəzir, diqqətlə hər şeyə baxırdı. Axırda hamı ilə söhbət zamanı ulu öndər dedi ki, manqa başçısı kimdir? Bir nəfər dedi ki, yoldaş Əliyev, mənəm. Ulu öndər qayıtdı ki, pis deyil, yaxşı baxırsan, görürəm. Amma bir sualım var, düzünü de: neçə dəfə buranı suvarmısan? Manqa başçısı dedi ki, 3 dəfə. Bunu eşidən kimi ulu öndər gülümsədi və dedi: yox, düz demədin, iki dəfə suvarmısan. Hamı da məəttəl baxır. Dedi, bilirsən, haradan bildim? Mən pambıq koluna baxıram, üstündəki qozaları görürsənmi? Bax, mən saydım, 25 qoza var, sən əgər 3 dəfə suvarsaydın, 30 olardı. Dedi, mən səni başa düşürəm, sənin planında var idi, sadəcə mən iki gün tez gəlmişəm deyə, belə olub.

Ulu öndər çox sadə adam olub, haqqında saatlarla danışmaq olur. Onu da deyim ki, sadə olduğu qədər də tələbkar idi.

– Azər müəllim, 1967-ci ilin əvvəllərində Dağlıq Qarabağda yaşayan milliyyətcə erməni olan şəxs qətlə yetirilmişdi. Siz materiallarla tanış idiniz, ona görə bunu da soruşmaq istədim.

– Bəli, doğrudur. Mən sonradan o materiallarla tanış oldum. Bu fakt doğrudur. Bu hadisə məişət zəminində olmuş bir fakt idi. Həmişə ermənilər münaqişə salmağa, söhbəti böyütməyə çalışırdılar. Hadisə var idi, əlbəttə. Bu da su üstündə olmuş bir hadisə idi. Kənd yeri olub, biri deyib suyu birinci mən istifadə edəcəyəm, o biri deyib ki, yox mən. Nəticədə, atəş açılıb, göyə atmaq istəyib, necəsə olub, güllə oradakı uşağa dəyib və uşaq da ölüb.

– Amma bu söhbət çox böyüdü. Onların qisası məsələsi də oldu.

– Bəli, bəli. Onu deyirəm axı, ermənilər hər vəchlə bütün bu cür münaqişələri böyüdürdülər. Cinayət işi açılmışdı, bu adamlar məhkəmə salonuna xüsusi maşınla aparılanda ermənilər qisas məqsədilə maşının qabağını kəsib maşına od vurublar. Nəticədə, 3 nəfər azərbaycanlı orada yanıb həlak olub. Guya bu, onların qisası idi.

– Bu cinayət işi prosesinə ulu öndər nəzarət edirdimi?

– Bəli, birbaşa özü nəzarət edirdi. Hətta özü şəxsən hadisə yerinə gəlmişdi. İstintaqı aparan komitəyə çox ciddi tapşırıq vermişdi. Əslində, bu işi prokurorluq aparmalı idi, amma şikayət yazıldı ki, azərbaycanlılar bizi sıxışdırır-filan, bu səbəbdən, Moskvadan icazə alındı və işi bizim istintaq şöbəsi aparası oldu.

Sizə bir şeyi də deyim, əgər Heydər Əliyev bu cür proseslərin qarşısını almasaydı, 1987-88-ci ildə olmuş Sumqayıt hadisələri məhz 1967-ci illərdə baş verəcəkdi. Çünki ermənilər dayanmırdı. Camaatı ən son həddə qədər qızışdırır, torpaq iddiaları qaldırırdılar.

– Həmçinin 1967-ci ildə SSRİ tərəfindən təsdiqlənmiş bir qərar var idi ki, Ermənistana Azərbaycan ərazisindən 2000 hektar ərazi verilməlidir. Amma yenə də Heydər Əliyev bu gedişata mane olur.

– Doğrudur. Siz bilirsiniz ki, azərbaycanlıların, ümumiyyətlə, o ərazilərdən çıxarılması, digər bu kimi şeylər məhz Moskva tərəfindən hazırlanırdı. Götürək elə 1948-ci ili. Nə qədər bəhanələrlə azərbaycanlılar oradan çıxarıldı. Guya işçi qüvvəsi lazımdır, kənd təsərrüfatı axsayır və s. Aydın məsələdir ki, bu, yalnız və yalnız torpaq iddiasıdır. Ermənilər bunu öz imkanları daxilində edə bilməzdi, onlara dəstək var idi.

Siz deyən fakt da tamamilə doğrudur. Heydər Əliyevin həmin dövrdə nüfuzu çox yüksək idi. Bu səbəbdən, ulu öndər çox ciddi əsaslarla çıxış elədi, uydurma faktların qarşısına konkret faktlar qoydu və nəticədə, dediyiniz kimi, gedişat yarımçıq qaldı, plan həyata keçirilə bilmədi.

– Azər müəllim, Xankəndidə guya tarix və mədəniyyət abidələrini qoruyan “Krunk” adlı təşkilat yaradılmışdı. Ümumiyyətlə, bu təşkilatın yaradılması prosesi necə oldu, sizin xəbəriniz var idimi, ya necə?

– Bəli. Mən Gəncəyə təyinat almışdım, artıq 2-ci il idi ki, vəzifədə idim. Nəqliyyat, dəmiryolu və digər sahələrə daimi nəzarətimiz var idi. O vaxt Xankəndi ərazisində “KQB”nin böyük bir idarəsi var idi. Buna baxmayaraq, nəqliyyata biz nəzarət edirdik, onlara tabe deyildik. Sizə dəqiq deyim ki, bu da Heydər Əliyevin xüsusi bir planı idi ki, nəzarət mütləq şəkildə bizdə olsun. 1978-ci ildə Xankəndiyə də dəmiryolu çəkildi. Özü də bu dəmiryolu, dediyim kimi, ulu öndərin təşəbbüsü, tələbi və xahişi ilə çəkilmişdi. Çünki Moskva bu qədər böyük vəsaiti vermək istəmirdi. Xülasə, dəmiryolu çəkildi. Bundan sonra artıq mənim Xankəndidə adamım, agentim olmalı idi. Çünki gedən proseslərdən xəbərdar olmalı idim. O ərəfələrdə diqqətimi bir cavan oğlan çəkdi, bir xeyli onu araşdırdım, anladım ki, bizim işimizə yarayır.

– Azərbaycanlı idi?

– Yox, erməni idi, haradasa, 22-23 yaşı olardı. Texniki İnstitutu İrəvanda bitirib gəlib dəmiryolunda siqnal və işarələrlə bağlı qurumda mühəndis kimi işləyirdi. Bunun sənədləri ilə tanış olub rəhbərliyə bu barədə məlumat verdim. Eyni zamanda, onu başqa mənbələrdən də öyrəndim, ailəsini araşdırdım. Nəticədə, aydın oldu ki, bununla işləmək olar və mən onu işə cəlb elədim. Mütəmadi olaraq, məni oradakı proseslərlə məlumatlandırırdı.

– Siz aranızda əlaqəni necə qurmuşdunuz?

– Biz tamamilə ayrı yerlərdə görüşürdük. Bir-birimizə müəyyən işarələr verib ya Ağdamda, ya Bərdədə görüşürdük. Görüşlərimizin birində dedi ki, (özü də aksentlə danışırdı) Xankəndiyə Ermənistandan adamlar gəlir. Mən də dedim ki, normal haldır. Qayıtdı ki, Azər müəllim, yox, bunlar siyahı tutublar. Adamlara qol çəkdirirlər ki, Dağlıq Qarabağ vilayəti Ermənistana birləşmək istəyir. Azərbaycan ərazisi kimi qalmaq istəmir. Bunlar imza toplamaqla məşğuldurlar. Hətta mənə də qol çəkdirmək istədilər, amma mən razı olmadım. Qol çəkmədim, dedim ki, mənim istəyimlə olmaz ki, buna dövlət baxmalıdır.

Bir şeyi də deyim ki, mən onu qabaqcadan təlimatlandırmışdım ki, bu cür işlərə qətiyyən qol qoymasın. Təşkilat kimi də sizin dediyiniz “Krunk”un adını çəkdi. Dedim, sən bunu eşitmisən, ya dəqiq deyirsən? Dedi ki, dəqiq bilirəm. Mən danışıram 1978-ci ildən, bu illər üçün belə bir məlumat çox ciddi məlumat idi. Gecə ikən qayıdıb gəldim, rəisə elə gecə ikən də bildirdim ki, ciddi bir problem var. Dedi, çox ciddidirsə, gəlim? Dedim, gəlin. Gəldi, materialla tanış oldu. Dedi ki, hə, çox ciddi məsələdir, səhər Bakıya məruzə edərəm. Onda sədr Yusifzadə idi, ona məsələni məruzə elədi. Yusifzadə məlumatı verən adam barədə sorğu-sual etdi. Tapşırıq verdi ki, rəis özü də məlumatı verən adamla görüşsün. Bizim rəis həm də əvvəllər kəşfiyyatçı olmuşdu. Bir görüş təşkil elədik – Bərdədə. Məxfi bir yerimiz var idi, sırf bu görüşləri orada keçirirdik. Rəis həmin adamı xeyli sorğu-sual elədi. Yekunda da mənə dedi ki, mən qayıdıram, amma sən qal burada, başqa mənbələri də araşdır. Mənim mənbəm az idi, amma bir neçə namizədim var idi. Dedim, icazə verirsinizsə, onları da danışdırım. Dedi, elə və danışdıqlarını da yaz ki, əlimizdə əsas olsun. Xülasə, 3 nəfərlə görüşdüm, onlar da təsdiqlədilər. Biri hətta dedi ki, məni qorxutdular ki, qol çəkməsən, başını ağrıdacaqlar. Hamısını yazıb sənədləşdirdim, gətirib verdim rəisə. Tanış olub dərhal Ziya Yusifzadəyə zəng vurdu, yeni faktları bildirdi. O da dedi ki, bütün bunları ümumiləşdirib məktub formasında yaz göndər mənə. Göndərdik. Mən gözləyirdim ki, bu qədər faktdan sonra Moskva nəsə edəcək, tədbir görəcək, kimlərsə həbs olunacaq.

– Olmadı?

– Heç bir şey! Bir az keçdi, maraqlandım ki, nə oldu bəs? Rəis qayıtdı ki, bilmirsən Moskvanı? Dedilər, boş şeydir.

– Moskva onları müdafiə edirdi, ya necə?

– Bilirsiniz, etinasız yanaşırdılar. Deyirdilər ki, onsuz bu iki xalq arasında ədavət var. Siz onlardan şikayətçisiniz, onlar da sizdən. Mən sizə deyim ki, elə SSRİ-nin süqutu da məhz bu Qarabağ söhbətlərindən başladı.

– Azər müəllim, onda belə deyə bilərik ki, “Krunk”u Moskvanın razılığı ilə yaratmışdılar?

– Bəli, “Krunk” cəmiyyətini Ermənistanın xüsusi xidmət orqanları Moskvanın razılığı ilə yaratmışdılar. Sözsüz ki, bu belə idi. Bir də ki, bu cəmiyyətə erməni lobbisi dəstək verirdi. Ümumiyyətlə, erməni lobbisinin diktəsi ilə fəaliyyət göstərirdilər.

1950-ci ilin əvvəllərində Suriyadan Ermənistana çoxlu ermən iəsilli miqrantlar gəldi. Erməni lobbisi öz adamlarını məhz o miqrantların içərisinə salıb, yaxud elə onları öz adamlarına çevirib göndərmişdilər. Yəni bizə qarşı görülən işlər bax belə başladı.

– “Krunk”dan başqa hər hansısa bir təşkilat, ya cəmiyyət var idimi?

– Yox, yox. Təkcə o idi və idarə olunan, əvvəlcədən planlanan bir təşkilat idi. Moskva da icazə vermədən biz burada heç kəsi məsuliyyətə cəlb edə bilmirdik. Ona görə də o cəmiyyət belə genişləndi. Bir də ki, Qarabağda bu hadisələrin cərəyanı və onun pik həddə çatması Heydər Əliyevin 1987-ci ildə işdən azad olunması səbəb oldu. Çünki Heydər Əliyev orada olduğu müddətdə hər şeyin qarşısını ala bilirdi. O ki vəzifədən getdi, bax bu hadisələr belə inkişaf eləməyə başladı. Orada qeyri-millətdən olan Ukraynanın birinci katibi var idi, bir nəfər Qazaxıstandan, bir də Heydər Əliyev, vəssalam.

– Heydər Əliyevin vəzifədən kənarlaşdırılmasında ermənilərin hər hansı rolu olub?

– Şübhəsiz. Ermənilərin bir xaç atası var idi, akademik Aqambekyan. O dövrdə Heydər Əliyevin həmin vəzifədən kənarlaşdırılmasında onun böyük rolu olmuşdu. Bu proses də erməni lobbisinin diktəsi ilə həyata keçirilmişdi. Ulu öndər vəzifədən gedəndən sonra artıq ermənilərin əl-qolu necə lazımdırsa, açıldı.

– Əslində, sizdən soruşacaq çox sualım var, ona görə bəzən mövzudan mövzuya rabitəsiz keçməyə məcbur qalıram. Növbəti sualım odur ki, 1967-ci ildə Heydər Əliyevin məktublarının birində göstərilir ki, Xankəndidə bəzi küçələrdə erməni dilində vərəqlər yayılıb.

– Bu özü də pozuculuq fəaliyyətinin bir növü idi. Şüarlar hazırlanırdı, gecə ikən şəhərin görünən yerlərinə həmin yazıları yapışdırırlar.

– Əsasən şüarları nə idi?

– “Biz Azərbaycan ərazisində yaşamaq istəmirik”, yaxud “Ermənistana birləşmək istəyirik” və s. Yəni dediyim kimi, sırf pozuculuğa hesablanmış ifadələr. Heydər Əliyevin sayəsində sərəncam verildi, məsələ araşdırıldı, fəalların hamısı tapılaraq məsuliyyətə cəlb olundular. Bilirsiniz, Heydər Əliyev erməni milliyyətçilərini daim diqqətdə saxlayırdı. Ən adi bir pozucu fəaliyyəti görən kimi, ya hiss edən kimi, dərhal tədbir görür, fəaliyyətə keçirdi.

– Azər müəllim, gələk Xankəndi talanlarına. Proses necə başladı və necə inkişaf elədi? Yəqin ki, “Krunk”un fəaliyyətinin rolu burada olub.

– 1985-1986-cı ildən dediyiniz “Krunk” artıq pozuculuq fəaliyyətini açıq formada davam etdirməyə başladı. Hətta İrəvandan Qarabağa – Xankəndiyə silah-sursat daşınırdı, ermənilər silahlandırılırdı. İnqilaba hazırlaşdılar.

– Onda belə çıxır ki, inqilaba hazırlıq getdiyindən bizim təhlükəsizlik orqanlarının məlumatı var idi.

– Əlbəttə, var idi. Özü də məlumatı alan kimi Heydər Əliyev özü şəxsən qrup yaratdı. Prokurorluq, polis, təhlükəsizlik xidməti orqanlarından və deputatlardan ibarət komanda yığıldı. Biz gedirdik Qarabağa, komissiya olaraq əvvəlcə müraciət edirdik ki, kimdə qanunsuz silah varsa, gətirib təhvil versin. Kim gətirib verirdisə, xəbərdarlıq edilirdi ki, bundan sonra sizdən yenə silah tapılsa, məsuliyyətə cəlb olunacaqsınız. Bizim bu apardığımız tədbirlər bəhrəsini verirdi. Heç olmasa, 100 nəfərdən 70-i qorxub silahlarını təhvil verirdi. Amma qalanlarında qalırdı axı.

– Bax, deyirsiniz ki, adamlardan silahı alıb xəbərdarlıq edirdiniz. Bunu Moskvaya məruzə etdikdə onların reaksiyası nə olurdu? Yəni ortada qanunsuz silah faktı var, bu, cinayət işi sayılır.

– Məsələ də burasındadır ki, biz deyirdik ki, bu adamda qanunsuz silah var, amma onlar cinayət işi qaldırmırdılar. Belə-belə proses başladı inkişaf etməyə.

O dövrdə Ermənistanda yaşayan azərbaycanlılar da artıq oradan qovulmağa başladılar. Evlərindən iynə belə götürməyə qoymurdular, piyada, əli-ayağı yalın formada. Yəni ən ağır, ən qəddar formada həyata keçirildi. Ona görə də azərbaycanlılar da artıq etirazlar etməyə başladılar. Xatırlayıram, 200-ə yaxın azərbaycanlı Xankəndiyə getmişdi. Onda artıq Qarabağın o ərazisi özlərinə görə Azərbaycandan ayrılmışdı. Məhz o zaman həmin gedən adamlardan ikisini güllə ilə vurmuşdular. Bu hadisədən sonra artıq müharibə qaçılmaz idi. Amma elə oldu ki, kolxoz sədri Xuraman xanım (Sosialist Əməyi Qəhrəmanı idi) gəldi və yaylığını kişilərin qabağına atdı. Bunun da mənasını bilməyən yoxdur. Bununla da məsələ bitdi. Məhz o dövrdə Ermənistandan qaçıb gələnlərin bir qismi Sumqayıta yerləşdi və Sumqayıt hadisələri də başladı yavaş-yavaş qızışmağa. Bütün bunlar təsadüfən, ya öz axarı ilə olmurdu. Bu planlanmış formada həyata keçirilirdi və Ermənistan xüsusi xidmət orqanları burada əsas rol oynayırdılar.

Sumqayıt hadisələri baş verəndə sərəncam gəldi, 3 nəfərlik komanda ilə Sumqayıta getdik. Bizdə şöbə rəisi olan Yasif Nəsirov da bizimlə idi. Gedib gördük ki, bu proses də əvvəlcədən qurulub, plan əsasında həyata keçirilir. Ümumiyyətlə, proses zamanı istintaq aparmaq üçün azərbaycanlıları yaxın buraxmadılar. Moskva prokurorluğunun müstəntiqi cəlb olundu. Qəti şəkildə yerli xidmət orqanlarından adam buraxılmadı.

Hələ Sumqayıt hadisələri olmamışdan qabaq yoxlayıb gördük ki, Sumqayıtdakı ermənilərin doxsan faizi neçə ildir, ermənilərə pul köçürürlər. Məsələn, Petrosyan adlı adam İrəvana hər ay filan qədər pul köçürüb. Deməli, bu fəaliyyət burada da aparılırdı. Kim ki “Krunk”a dəstək göstəribsə, onlara dəymirdilər, kim ki imtina edib, o adamların evləri qarət olunurdu, ya öldürülürdü.

– Ümumiyyətlə, Ermənistan və Azərbaycan xüsusi xidmət orqanlarının münasibəti nə yerdə idi? Nəzərə alsaq ki, eyni dövlətin tərkibində olmuşuq.

– Dediyiniz kimi, bir dövlətin tərkibində olmağımız açıq formada ədavətə imkan vermirdi. Onlar daim gizlin formada pozuculuq fəaliyyəti görürdü, biz xəbər tuturduq, Moskvaya müraciət edirdik, amma dediyim kimi, bu məsələlərə o qədər də isti münasibət bəslənilmirdi.

O dövrdə onların diversiya qrupları iki dəfə metroda terror təşkil etmişdilər. Həmçinin iki dəfə də avtobusda partlayış törədildi. Bütün bunlar hamısı insan tələfatı demək idi. Və məqsəd də o idi ki, hakimiyyətə gələn Heydər Əliyevə qarşı xalqda inamsızlıq formalaşdırılsın. Yəni əhalidə rəhbərliyə qarşı inamsızlıq yaratmaq istəyirdilər, bu da bir plan idi.

– Azər müəllim, danışdığınız dövrdə Azərbaycan xüsusi xidmət orqanlarında işçi azlığı məsələsi də olub. Bunun səbəbi nə idi?

– İşçilər var idi, sadəcə məsələ o idi ki, cəbhəçilər hakimiyyətə gəldiyi vaxt yaşlı, təcrübəli əməkdaşları orqandan xaric elədilər. Bu da böyük bir boşluğun yaranmasına səbəb oldu. O dövrdə mənim 10 illik təcrübəm var idi. Amma məndən çox-çox qabaq fəaliyyətdə olan əməkdaşlar var idi ki, onların hamısı göndərildi. Əvəzində isə küçədən, oradan-buradan öz adamlarını yığdılar. Təcrübəsiz adamlar axı belə bir orqanda nə edə bilər?

O vaxt birinci müavin var idi – Sülhəddin Əkbər. O məni çağırıb dedi ki, siz bilirsiniz, sizi burada niyə saxlamışam? Dedim, yox. Dedi, elə bilməyin ki, mən sizin ala gözünüzə aşiq olmuşam, xeyr. Məqsəd odur ki, siz bu yeni gələn uşaqları öyrədəsiniz. Mən də dedim ki, onu zaman göstərər. Aradan altı ay keçdi, məni yenidən çağırdı. Dedi ki, axı bunlar bu altı ayda heç nə öyrənə bilməyib. Bu nədir? Dedim, mən sizə demişdim axı. Onların adicə xətlərini göstərdim ki, bunlar heç yazı yaza bilmirlər.

Demək istədiyim odur ki, o dövrdə biz Ermənistan xüsusi xidmət orqanlarının qarşısında bəzən ona görə zəif qalırdıq ki, kadr çatışmırdı. Amma bütün bunlara baxmayaraq, o cinayətlərin açılmasında çox dəqiq işlədik və müqəssirləri, icraçıları tapdıq.

– Bayaq silsilə törədilən partlayışlar barədə danışdınız. Bəs o partlayışların konkret hansı cəmiyyət, ya təşkilat, qrup tərəfindən təşkil olunduğu bilindi?

– Partlayışı təşkil edən adam “Sadval” cəmiyyətinin üzvü idi. Yəni vəziyyət qarışıq idi. Və ermənilər metrodakı hadisəni bir nəfər ləzginin əli ilə eləmişdilər. Özü də bu adamın anası ermənilər tərəfindən əsir götürülübmüş. Buna deyiblər ki, sən bizə kömək ol, yaxşı olacaq. Öyrədiblər, buna 3 aylıq təlim keçirilib. Ondan sonra da deyiblər ki, ananı gətir qoy yanımıza, get hadisəni törət, sonra da gəl ananı götür. Bir növ, anasını girov qoyub.

Xülasə, partlayış oldu, bu bizim üçün çox faciəvi hal idi, orqan adına gecə-gündüz istintaq aparırdıq. Buna vəd ediblər ki, bu işi görürsən, 50 min dollar alacaqsan. Əvvəlcədən 5 minini veriblər, qalanını da ananı aparmağa gələndə verəcəyik deyiblər. Və buna deyiblər ki, partlayıcı maddəni saatla qoymuşuq. Partlayıcı qurğunu qoy vaqonda, növbəti stansiyada düş, ondan sonra partlayacaq.

Hadisə yerindən partlayıcı qurğunu qoyduğu çantanın bir hissəsi, vəsiqəsi və “Sadval” yazılan bir kart tapılmışdı. Biz bu dəlillərlə Qusara gəldik, orada komitənin bölməsi var idi. Onlardan bütün “Sadval”ın siyahısını götürdük. Vəsiqədəki ad oradan çıxdı. Adı Azər idi. Gördük ki, bacısı Texniki İnstitutda 3-cü kursda oxuyur. Gəldik onun evinə, qardaşı haqqında soruşduq ki, haradadır? Dedi ki, qardaşım Moskvada işləyir. Dedik, onu nə vaxt görmüsən? Dedi, 2 gün qabaq. Soruşduq ki, nə geyinmişdi? Geyimini və əlində bir çantanın olduğunu dedi və beləliklə, biz hər şeyi müəyyən etdik. Hətta nəticə elə çıxdı ki, bu partlayışın törədilməsində SSRİ “KQB”sinin əməliyyat müvəkkilinin də rolu olub, onun rəhbərliyi altında olub. Görün gedib haralara çıxa biliblər?

Demək istədiyim odur ki, hadisənin qarşısını məhz belə səbəblərdən ala bilmirdik.

Rusiya Dövlət Dumasının “Vahid Rusiya” partiyasından olan keçmiş deputatı, Putinyönlü “Naşi” hərəkatının keçmiş rəhbəri və 2000-ci illərdə Kremlin gənclər siyasətinin dəstəkçilərindən biri olan Robert Şleqel gözlənilmədən Rusiya rəhbərliyinin yürütdüyü siyasətə qarşı çıxıb. O, Rusiyanın Ukraynada apardığı müharibəni də kəskin pisləyib.

“AzPolitika.info” xəbər verir ki, Şeleqel “Current Time” telekanalına müsahibəsində bildirib ki, vaxtı ilə Dumada Krımın ihlaqına səs verməsindən təssüf hissi keçirdiyi bildirib: "Prosesin bir hissəsi olduğum üçün təəssüflənirəm. Bəli, mən bu məsuliyyəti bölüşürəm və hiss edirəm".

2018-ci ildə Şleqel qəflətən Rusiya informasiya məkanından qeyb olub. 2019-cu ildə Almaniyanın “Süddeutsche Zeitung” qəzeti müəyyən edib ki, “Vahid Rusiya” deputatı Almaniya vətəndaşlığını alıb və bu ölkəyə köçüb. Münhendə beynəlxalq informasiya təhlükəsizliyi şirkəti olan “Acronis”in ofisində işləyən Şleqel siyasi mövzularda çıxışlarını dayandırıb.

Keçmiş deputat həmçinin Rusiyada siyasi ittihamlarla mühakimə olunan, Putinə və müharibəyə qarşı çıxış edənlərlə həmrəy olduğunu bildirib.

- Niyə indi açıq şəkildə müharibəyə qarşı çıxmaq qərarına gəldiniz?

- Mən, ümumiyyətlə, bu müharibənin lap əvvəlindən onun qəti əleyhinə olmuşam. Dostlarım da məndən soruşurlar: “Niyə danışmağa qərar verdin?”.

-Müharibə son bir ildə həyatınız necə dəyişdi?

-İlk altı ay çox gərgin keçdi. İnsanların ölkəni tərk etməsinə kömək edənlər arasında mən də var idim. Mənim biznesim də yerdəyişmə məsələləri ilə məşğuldur. Şəxsən Rusiyanı tərk etmiş azı 500 nəfərin taleyinin dəyişməsində iştirak etmişəm.

- Rusiyanı Avropa ölkəsi hesab etdiyinizi, Rusiyanın gələcəyinin Avropa ilə bir olduğunu deyirdiniz. Almaniya sakini Robert Şleqel indi Rusiyanın gələcəyi haqqında nə düşünür?

- Mənə elə gəlir ki, Rusiya hazırda mövcud deyil, çünki orada bir nəfər var - Putin. Onun iradəsi, belə demək mümkünsə, Rusiyada hər şeyi əvəz edir. Yəni institutlardan, qanunlardan, idarəçilikdən danışırıqsa vəziyyət belədir. Hətta vətəndaşlar deyə bilərlər ki, istər-istəməz öz talelərini həll etmək hüququnu ona həvalə ediblər. Bu vəziyyətdə əlbəttə tarixi hər an istədiyiniz kimi dəyişdirmək olar. İndi bu duruma nə ad vermək olar? Rusiya Avropadır, yoxsa deyil?

– “Facebook”da yazırsınız: “Rusiyanın artıq nə konstitusiyası, nə müstəqil institutları, nə qanunu, nə də tarixi var, çünki bütün bunlar bir nəfərin eqosuna və qorxusuna tabedir”. Bunu özünüz üçün nə vaxt müəyyən etdiniz?

- Mən bunu təxminən üç həftə əvvəl belə post yazmışam. İndiki vəziyyət dövlətçiliyin əsaslarının məhv edilməsidir. Hətta 2016-cı ildəki Rusiya ilə 2020-ci ildəki Rusiyanı, 2020-ci ildəki Rusiyanı 2023-cü ildəki Rusiya ilə müqayisə etsəniz, bunlar azadlıq səviyyəsinə, bir nəfərin güc səviyyəsinə görə fərqli ölkələrdir.

Bu proses tədricən baş verdi. Təbii ki, bu gün çoxları mənə keçmişi xatırladır. Ancaq 2012, 2014-cü illərdə Rusiyaya baxsanız - yəni müzakirələrin səviyyəsində, QHT-lərin sayına, medianın necə işlədiyinə, görərsiniz ki, azadlıqlar getdikcə daralıb, boğulub.

– İndiki Rusiyaya görə məsuliyyət hiss edirsiniz?

- Prosesin bir hissəsi olduğum üçün peşmanam. Bu gün mənə yazırlar: “Sən əclaf, vəhşi, səmimi olmayan birisən”. Mən sizdən keçmişimi yenidən qiymətləndirmənizi, məni bağışlamağınızı xahiş etmirəm. Çünki başa düşürəm ki, bir çox insanlar məsələn, müharibədə sevdiklərini itiriblər və ya səs verdiyim qanunların qurbanı olublar. Bu vəziyyətdə həqiqətən məsuliyyəti bölüşürəm, onu hiss edirəm. Amma eyni zamanda, bir çoxlarından fərqli olaraq, orada qalmamaq, davam etməmək üçün özümdə güc tapdım. Hətta mənim üçün çox əziz olan Rusiyada yaşamıram.

- Rusiyada indi “rusofobiya”dan, Avropa ölkələrində mövcud olan anti-Rusiya əhval-ruhiyyəsindən çox danışılır. Almaniya sakini olaraq bu “rusofobiya” hiss edirsinizmi?

– Düşünürəm ki, Rusiyada Almaniyada və Avropa ölkələrində baş verənlərlə bağlı çoxlu təhrif olunmuş fikirlər var. Mən gündəlik müstəvidə aqressiya ilə qarşılaşmışam. Amma bunları başa düşmək olar - xüsusən də mənə münasibətdə. Buna etirazım yoxdur. Amma mən bunu rusofobiya fenomeni kimi görmürəm.

“Qanun” Nəşrlər Evinin direktoru, naşir Şahbaz Xuduoğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.

Onunla ötən gün feysbuk sosial şəbəkəsində yazdığı “Türkiyə türkcəsini dövlət dili kimi qəbul etməliyik – Bir millət, bir dil” statusu ətrafında söhbətləşmişik. TEREF.AZ müsahibəni təqdim edir:

- Şahbaz bəy, cəmiyyətin böyük əksəriyyəti dillə bağlı yazdığınız statusunuzun əleyhinə getdi. Gələn reaksiyalara münasibətiniz necədir?

- İstər lehinə, istərsə də əleyhinə reaksiyanın olması yaxşıdır, nəinki olmaması. Bu o deməkdir ki, dil hamımızı ciddi şəkildə narahat edən bir məsələdir. Əgər insanlar müzakirələrə qatılırsa, demək, onlar üçün də əsas mövzudur. Bu mənada dil haqqında fikirlərin müzakirələrə səbəb olmasına münasibətim yaxşıdır.

- Hansı rəylə razılaşa bildiniz, hansı ilə yox?

- Kimsə danışırsa, onun sözünü kəsməyin əleyhinəyəm. Eyni zamanda dialoq bir-birinə cavab vermək deyil, eyni mövzularda fərqli fikirlər söyləməkdir. Bu mənada məlum mövzu ətrafında fərqli fikirlərin səslənməsinə, yazıların yazılmasına, postların paylaşılmasına yaxşı baxıram.

Sadəcə bəzən təhqirlər olur. İnsanlar özlərini sözlə ifadə edə bilməyəndə təhqirə yol verirlər. Çünki bu, ən asan yoldu və onu da edirlər. Təhqir olmasa, bu tip müzakirələr faydalıdır. Belə müzakirələr olmalıdır ki, dilin inkişafına məsul olan şəxslər, bundan maaş alanlar ən azı fikirləşsinlər.

Əslində istərdim ki, akademik çevrə bu müzakirələrə qoşulsun. Desinlər ki, dilin inkişafı ilə bağlı hansı işlər görüblər, hansı kitablar nəşr etdiriblər. Çox istərdim belə olsun. Məsələn, universitetlər öz səhifələrində paylaşsınlar görək ki, ötən 32 il ərzində Azərbaycan dilində hansı dərsliklər hazırlayıblar və nəşr etdiriblər?

Maraqlıdır, Tibb Universiteti, Pedaqoji Universitet, eləcə də Bakı Dövlət Universiteti müxtəlif ixtisaslar üzrə hansı dərslikləri nəşr etdiriblər? Bunlar olmadan dil öz-özünə inkişaf etmir ki... Dili inkişaf etdirən o dildə yazılan əsərlərdir, elmi araşdırmalardır. Bu mənada bu müzakirənin əhəmiyyətini çox faydalı hesab edirəm.

- Fikirlərdən biri də bu yöndə idi ki, kommersiya marağı olduğu uçun belə deyib...

- Belə bir marağın olması fikrini xüsusən kommersiya ilə məşğul olmayan insanlar vurğulayırlar. Yəqin məni incitməmək üçün belə rəy yazırlar. Daha kəskin, tutarlı və əsaslı rəylərin olmasını istəyirəm. Aralarında dilçi alimlər var ki, onların fikirlərinə çox böyük sayğı ilə yanaşıram. Onlarla görüşlərimizdə dəfələrlə söhbət olub ki, silkələnməlidir, Azərbaycan dilini diriltmək lazımdır.

Dil informativ, kommunikativ və asan danışılan olmalıdır. Dil özgüvəni artırmalıdır. Əgər dilin enerjisi bunu inkişaf etdirirsə, mütləq dəyişməlidir.

Kommersiya məsələsinə gəlincə, dil həm də bir əmtəədir. Dil yalnız öz vətəndaşına yaxşı həyat şəraiti gətirmir ki... Əlavə dil bilirsənsə, o sənə mütləq əlavə qazanc gətirir. Dilə həm də bu şəkildə baxmaq lazımdır. Yoxsa dili arxiv materialı kimi bir seyfə qoyub saxlamağın nə mənası var?

Dilə toxunmaq olmaz, şüşənin altında muzey əşyası kimi saxlamaq yanaşması doğru deyil. Çıxış etməlisən, danışdığın mövzuya uyğun sənə yaxşı qonorar gətirməlidir, kitab yazmalısan, sənə pul gətirməlidir və sair. Dil həm də bu deməkdir və həyatımızın real bir hissəsidir. Mənə elə gəlir ki, Qulu Məhərrəmlinin yaxşı nitqi olmasaydı, o, jurnalistika fakültəsində müəllim ola bilməzdi. Eləcə də digər alimlərimiz bu dildə gözəl danışmasalar, onlar öz alimliklərini necə isbat edə bilərlər?

Həmin yazını o niyyətlə yazmamışam ki, mənə pul gətirəcək. İstəmişəm ki, cəmiyyət, dilə məsul olan insanlar silkələnsin, düşünsünlər. Hara gedirik? Necə olur ki, müasir oxucular Dostoyevskini, Tolstoyu, Çexovu, Turgenovu və sair rus klassiklərini türkcə oxuyurlar, amma azərbaycanca oxumurlar? Axı bu əsərlər akademik səviyyədə tərcümə olunub. Burada “Qanun”un günahı yoxdur. Bunlar çox ciddi və müzakirə olunası səbəblərdir.

- Qardaşınız Sabir Rüstəmxanlı fikrinizi müdafiə edən bir yazı paylaşdı. Qeyd edib ki, yazının alt qatında bir kinayə var. Hər halda ironiya özü də bir münasibətdir...

- Kinayə var deyəndə, Azərbaycan dilinə olan bu münasibət, əlbəttə, məni qane etmirdi. Doğrudur, çox adam bunu o istiqamətə yozmur, amma niyə özünü mədəni, elit hesab edən insanlarımız başqa-başqa dillərdə danışır? Bu mənada deyirəm ki, Azərbaycan dili cəmiyyətin iki hissəsini özündə cəmləyə bilmədi. Əgər insan bu dildə mükəmməl təhsil ala bilmirsə, istər-istəməz rus, ingilis, türk dillərinə üz tutur. Bu mənada, əlbəttə, yazının alt qatında kinayə də var, ağrı da.

30 ildir kitab nəşr edirəm və istəyirəm ki, bu kitablar ən azı Gürcüstandakı qədər oxunsun, amma oxunmur. Hamı qiymətin yüksək olmasından şikayətlənir. Kitabı 1-2 manata qoyuruq, yenə də oxuyan yoxdur. Gözümüzün qarşısındadır, gündəlik bu işlə məşğul oluruq. Necə edək ki, millət oxusun, oxumaq onun həyatının bir hissəsinə çevrilsin? Bundan artıq nə etmək olar?

- Sizcə, dilimiz niyə sizin dediyiniz kriteriyalara cavab vermədi? İnkişafın qarşısını kəsən nədir?

- Çünki dil üzərində işlənilmir. Televiziyada yeni işləməyə başlayanda Mirşahin Ağayev çox ritmik, informatik, mübariz bir dil gətirdi. Ətrafımızda o qədər inkişaf var ki, hətta Mirşahinin o çevik, ritmik dili də indiki informativliyə bir az məğlub olmağa başlayıb. Baxmayaraq ki, Mirşahin yeni üslub deyil, həm də Azərbaycan izləyicisinə, oxucusuna yeni danışıq dili gətirmişdi.

Hər şey çox sürətlə inkişaf edir. Ən sağalmaz xəstəliklər barədə belə, hər gün yeni nələrsə kəşf olunur. Dil bunların hamısını alıb özündən keçirməlidir və öz istifadəçisinə çatdırmalıdır.

- Dövlət dilinin qorunması üçün hansı təklifləriniz var?

- Ümumiyyətlə, dilin qorunması terminindən daha çox, onun inkişaf etdirlməsini istifadə edərdim. Dili niyə qoruyursan? Əslində dil açıq olmalıdır, o qədər inkişaf etməlidir ki, yeni sözləri dərhal özündə nizamlamağı bacarmalıdır. Yeni sözlərə dərhal vətəndaşlıq verməlidir, özü yenə də inkişaf etməlidir. Bir sözlə, böyüməlidir. Dili qar topası kimi hərəkətə gətirəndə bir az da böyüməlidir, lüğət tərkibi artmalıdır. Hər il yeni lüğətlər nəşr edilməlidir, cəmiyyətin müəyyən təbəqəsinə pulsuz verilməlidir. Yalınız ədəbiyyat sahəsi deyil, bütün sektorlar yeni lüğətlə təmin olunmalıdır.

- Bir kitabı bir neçə dildə nəşr edirsinizsə, hansının oxucusu çox olur?

- Baxır hansı kitaba. Adətən, rus dilində çıxan kitablar daha çox oxunur. Azərbaycan klassiklərini həm yerli, həm də rus dilində nəşr edirik. Azərbaycanca da oxucular çoxdur. Ümumiyyətlə, Bakı şəhərində rus oxucuların sayı daha çoxdur.

“Qanun” klassik əsərləri ingilis, rus və Azərbaycan dillərində də nəşr edir. İndi türkcə də etməyə başlamışıq. Maraq var. “Əli və Nino”nu türkcə də nəşr edirik, görürük ki, oxunur. Az qala Azərbaycan qədərində satılır.

- Bunun statistikasını aparmaq olur-olmur bilmirəm. Amma maraqlıdır, Azərbaycan dilində kitab oxuyan seqment daha çox hansı ərazidə cəmləşir? Üstünlüyü əyalətlər, yoxsa Bakı şəhəri təşkil edir?

- Ölkəmizdə poçt sistemi bahadır. Amma yaxşı işlədiyinə görə rayonlardan da sifarişlər olur. Demək olar ki, bütün rayonlardan - Şamaxıdan, Göyçaydan, Ağsudan, Lənkərandan, Naxçıvandan sifarişlər var. Ümumiyyətlə, Naxçıvanı daha çox kitab oxuyan bölgə hesab etmək olar. Lənkəranda bir şəxs var, bütün kitablardan alır. O, inşaat sahəsində fəaliyyət göstərir, amma insanlara kitab alıb verir ki, oxusunlar.

- “Gərək belə status yazmazdım” dedinizmi?

- Yox. Doğrudur, bəzən təhqiramiz rəylər yazırlar. Amma yazsınlar, müzakirədir də... Əgər bu cəmiyyətdə kitab nəşr edən naşir müzakirəyə dözümsüz olacaqsa, onda vəzifəlilərdən nə gözləyək? Bu mənada mənimlə bağlı öz qabiliyyətinə uyğun kim nə istəyir, yaza bilər. Kimsə təhqir edir, eybi yox, etsin. Bu məsələlərə həm çox açığam, həm də çox dözümlüyəm. Narahatlığım yoxdur.

Bakı sakinlərindən soruşmuşuq ki, Azərbaycanda binalar zəlzələyə davamlıdır?

“Yeni tikilən binaları bilinmir kim ölçür, kim ölçmür, hansı idarə ona baxır, baxmır. Hamısı öz adamlarıdır. Pulla, rüşvətlə alıb tikirlər. Baha qiymətə də camaata satırlar. Ölçü götürülməsə, aqibətimiz Türkiyədən pis olacaq”.

Bəs siz nə düşünürsünüz?

Daha ətraflı aşağıdakı videoda: