Vitali Kulyk: “Bizim üçün bu müharibədə yeganə strateji məqsəd Rusiyanın totalitar dövlət kimi məhv edilməsidir”

Dünyanın diqqəti Yaxın Şərqə yönəldiyi halda, Kremldə “sülh ssenariləri” nəzərdən keçirilir. Ukrayna kəşfiyyatında Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibənin dondurulması ssenarilərini nəzərdən keçirdiyi barədə məlumatlar var. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenskinin bu yaxınlarda bəyan etdiyi kimi, münaqişənin dondurulması Rusiya Federasiyasına 2028-ci ilə qədər məhv edilmiş hərbi potensialını bərpa etməyə və təkcə Ukraynaya deyil, Baltikyanı ölkələrə qarşı da yeni müharibəyə başlamağa imkan verəcək. Ukrayna Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Araşdırılması Mərkəzinin direktoru, politoloq Vitali Kulyk ilə müharibənin dondurulması perspektivləri, Rusiya Federasiyasının imperiya məqsədləri və atəşkəs olarsa, Rusiyanın buna nə qədər əməl edəcəyi barədə UNİAN-a danışıb. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:

- Cənab Vitali, sizcə, hazırda işğalçı ölkə hansı ssenariləri nəzərdən keçirir?

- Rusiya indi müharibənin intensivliyini müvəqqəti olaraq dondurmaq və növbəti hücum potensialını artırmaq istəyir. Bu hücum həm Ukraynada, həm də deyək ki, digər hərbi əməliyyatlar teatrlarında ola bilər. Aydındır ki, belə bir şəraitdə Ukraynaya yardımın göstərilməsi vaxtını uzatmaq, dinamikanı azaltmaq olar. Amma bu, əslində Rusiya Federasiyasının ordusunu bərpa etməsinə imkan verməkdir. Rusiyada hərbi potensialın (texniki - sursat, dron, ağır hərbi texnika nəzərdə tutulur) bərpa tempi elədir ki, onlara bir neçə il lazımdır.

- Gözləyə bilərikmi ki, münaqişənin dondurulması vəziyyətində tərəfdaşlarımız bizi silahla təmin etməyə davam edəcəklər ki, Ukrayna da hazırlaşa bilsin?

- Müharibənin intensivliyinin azaldılması və ya dondurulması halında bu, bizim paritetimiz üçün lazım olan miqdarda texnika və silahlarla təmin olunmaqda davam edəcəyimiz demək deyil. Bəzi Qərb tərəfdaşları, Avropa İttifaqı üçün dondurulma onların iqtisadiyyatları üçün istirahət fürsəti kimi dəyərlidir. Lakin bu, həmişə hərbi gücləndirmə ehtiyacı ilə müşayiət olunmur, çünki bərabərlik yoxdur.

Bəzi Qərb ekspertləri və təhlükəsizlik mütəxəssisləri belə bir bərabərlik işarəsi qoyur və deyirlər ki, əgər biz azalmış intensivlik və ya dondurulma vəziyyətinə düşsək, deməli, bu, Ukraynaya dəstəyin gücləndirilməsi ilə müşayiət olunmalıdır. Amma bunu siyasətçilər deyil, ekspertlər deyir. Siyasətçilər isə əksinə, bunun silah vermək üçün deyil, üzərinə götürülmüş öhdəlikləri təxirə salmaq üçün bir fürsət olduğunu, Ukraynada hərbi potensialın toplanması üçün deyil, Avropa iqtisadiyyatının bərpasına qazanılan vaxt olduğunu bildirirlər.

Ona görə də Prezident Zelenski bu məsələdə tamamilə haqlıdır: biz Rusiyaya sağalmaq üçün vaxt verə bilmərik, Rusiyaya hücumu davam etdirmək üçün əlverişli mövqe təqdim edə bilmərik. Axı Rusiya sakitləşmək fikrində deyil.

Bundan əlavə, münaqişənin dondurulması Rusiya ilə müharibədə strateji məqsədlərə nail olmaq demək deyil. Bizim üçün bu müharibədə yeganə strateji məqsəd Rusiya Federasiyasının totalitar dövlət kimi məhv edilməsidir. Qalan hər şey yalnız ara nəticədir ki, bu da strateji baxımdan uzaq gələcəkdə yenidən dünya nizamını və ilk növbədə Ukraynanı təhdid edəcək. Nə qədər ki, biz Rusiya dövlətçiliyini dağıtmayacağıq, Ukraynanın bir dövlət, bir millət kimi mövcudluğu üçün ekzistensial təhlükə ilə üzləşəcəyik.

İstənilən halda, Rusiyanın şərtləri ilə münaqişənin dondurulması Ukrayna üçün bütün nöqteyi-nəzərdən sərfəli deyil – istər bizim xalq kimi yaşamaq baxımından, istərsə də Qərb dünyasının Avropa İttifaqında tutduğu mövqe baxımından. Rusiya sağalacaq və yenidən hücuma keçəcək. Bu hücum ya Ukraynaya, ya da NATO ölkələrindən birinə ola bilər ki, bu da NATO-nun dağılmasına gətirib çıxaracaq. Çünki mən onun hibrid təhlükələrdən müdafiə qabiliyyətinə kifayət qədər şübhə ilə yanaşıram.

- Zelenskinin fikrincə, əgər Rusiyaya indi vaxt verilsə, o zaman 2028-ci ilə qədər Rusiya Ukrayna tərəfindən dağıdılan hərbi potensialını bərpa edə biləcək. Dövlət başçısının fikrincə, Rusiyanın ekspansiyanın diqqət mərkəzində olan ölkələrə hücum etmək üçün kifayət qədər gücü olacaq. Niyə məhz 2028-ci il?

- Bu riyazi hesablamadır. Rusiyanın 2028-ci ilə qədər hətta sanksiya rejimlərində belə istehsal edə biləcəyi pilotsuz təyyarələrin, sursatların, tankların və raketlərin sayı hesablanıb. Bu isə potensialın bərpasıdır, onun 2022-ci ilin əvvəlində əldə etdiklərinə nisbətən artmasıdır. Müvafiq olaraq, 2028-ci il Rusiyanın hərbi-sənaye kompleksinin potensialının belə bir mexaniki yekunudur.

- Münaqişənin dondurulmasının Ukrayna üçün ən təhlükəli ssenari olduğunu deyə bilərikmi?

- Bu mümkündür və Ukrayna buna hazır olmalıdır. Çoxlu risklər olacaq.

- Bəs bizim tərəfdaş ölkələr də bunu anlamalı və öz fəaliyyət planlarında nəzərə almalıdırlarmı? Xüsusilə, Ukraynaya dəstəyin göstərilməsi baxımından...

- Ümid edirəm ki, tərəfdaşlarımızın ağılları var və bunu bilirlər.

Müəllif: Turan Abdulla

Yuri Boçarov: “Vəziyyət hələ çox mürəkkəbdir və proqnozlaşdırmaq çətindir”

Oktyabrın 7-də Fələstinin HƏMAS qruplaşması İsrailə qarşı əməliyyata başlayıb və bu, ilkin mərhələdə onlara böyük uğur qazandırıb. Bütün ekspertlərin və analitiklərin qeyd etdiyi kimi, miqyası və uğuru baxımından onu ancaq Yom Kippur (Qiyamət Günü) müharibəsi ilə müqayisə etmək olar.

Lakin müharibə başlayandan dərhal sonra Livanın iranyönlü “Hizbullah” təşkilatının əməliyyata qoşulduğunu elan edərək İsrailin sərhəd hərbi hissələrini də atəşə tutması da təəccüblü idi. Digər sual isə İsrail ordusunun və müdafiəsinin bu cür addımlara nə dərəcədə hazır olmasıdır.

İsrailli politoloq Yuri Boçarov AYNA-ya müsahibəsində bütün bunların region və dünya üçün necə nəticələnəcəyindən danışıb.

- Artıq HƏMAS-ın əməliyyatına “Hizbullah” da qoşulub. İranın da açıq şəkildə iştirakını gözləyirsinizmi?

- İndiyədək İsrailin şimal sərhədlərində yalnız kiçik atəşlə təxribatlar olub. Oraya bir neçə qoşun hissələri yeridilib və sərhədyanı yaşayış məntəqələri boşaldılır, lakin heç bir günişçiqyaslı hərbi əməliyyat yoxdur.

“The Wall Street Journal”ın HƏMAS və “Hizbullah” rəhbərliyindəki mənbələrə istinadən verdiyi məlumata görə, İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun kəşfiyyat xidmətləri sərhədi pozmaqla və İsrail ərazisinə iri raket hücumu ilə eyni vaxtda İsrailə hücumun planlaşdırılmasında iştirak edib. Əməliyyatın planlaşdırılmasına avqust ayında İran kəşfiyyat xidmətlərinin köməyi ilə başlanılıb. Ötən bazar ertəsi, oktyabrın 2-də Beyrutda keçirilən görüşdə yekun yaşıl işıq yandırılıb, əməliyyatın təfərrüatı, o cümlədən başlama saatı razılaşdırılıb (7 oktyabr səhəri, yəhudilərin Simh Tövrat bayramı zamanı).

Bu arada İranın BMT-dəki nümayəndə heyəti bəyanat yayıb: "Fələstinlilərin qətiyyətli hərəkətləri 70 illik işğala və qeyri-qanuni sionist rejimin dəhşətli cinayətlərinə tamamilə qanuni cavabdır. Biz Fələstini qeyd-şərtsiz dəstəkləyirik. Bununla belə, biz Fələstini dəstəkləsək də, oun addımlarına qatılmırıq, qarşıdurmada yalnız Fələstinin özü iştirak edir". Baxmayaraq ki, hamımız başa düşürük ki, bunlar İranın İsrail dövlətini məhv etmək kimi real məqsədlərini pərdələmək üçün deyilən sözlərdir.

- İsrailin İrana zərbə endirməsi ilə vəziyyətin nəzarətdən çıxacağını və qlobal müharibənin olacağını ehtimal etmək olarmı?

- Vəziyyət hələ çox mürəkkəbdir və proqnozlaşdırmaq çətindir. Baxmayaraq ki, İsrail çoxdan üç cəbhədə hərbi əməliyyat keçirməyi düşünürdü və buna hazırlaşırdı - o cümlədən amerikalılar tərəfindən bura göndərilən hərbi gəmilərin filotiliyası bunu sübut edir.

Bununla belə, ümid var ki, dünyada terrorçulardan başqa çox az adam Yaxın Şərqdə tamamilə gözlənilməz nəticələr verəcək genişmiqyaslı müharibəyə başlamağa hazırdır. Odur ki, etməmiz lazım olan tək şey emosiyalardan üstün olmaq üçün səbəbi gözləmək və dua etməkdir. Bununla belə, İsraildə hadisələrin istənilən inkişafına hazırdırlar. Dünya onlara hazırdırmı? Sual budur.

Müəllif: Nicat Hacıyev

“Fiziki asılılıqla yanaşı, psixoloji asılılıqdan qurtulmaq üçün də paralel müalicə getməlidir”

İntihar halları, xüsusilə gənc və yeniyetmələrin öz canlarına qəsd etməsi, eləcə də onların narkomaniya bataqlığına düşməsi ağrılı mövzudur. Bu iki məsələ həm də cəmiyyəti təhdid edən mövzulardır. Bu sahədə problemlərin artması, gənclərimizin narkomaniyanın ağuşuna düşməsi gələcəyimiz baxımından bizə rahatlıq vermir, verməməlidir də. Bu ağrılı mövzuları psixoloq Rauf Nəbiyevlə müsahibəmizdə müzakirə etdik.

(Əvvəli bu linkdə: “İntihar hallarının səbəblərindən biri valideynlərlə uşaqlar arasında olan uçurumdur...”)

- Ölkənin əsas problemlərindən biri də narkomaniyanın həddən artıq vüsət almasıdır. Sizcə, bu məsələdə əsasən hansı sosial-psixoloji səbəblər rol oynayır?

- Bunun səbəblərindən biri sosial təminatın aşağı olmasıdır. Deyəcəksiniz ki, imkanlı ailələrin uşaqlarından da narkoman olanlar var. Bəli, mən elə insanlarla da işləyirəm. İmkanlı ailələrdən olan narkomanları da maddi imkanı zəif, sosial təminatı aşağı olan, işsiz, yaxud işləməyə həvəsi olmayan narkotik aludəçisi gənclər öz “kruqları”na çəkirlər ki, onların imkanlarından istifadə etsinlər. Belə situasiyalarla rastlaşmışam. Maddi imkansızlar imkanlı şəxslərə yaxınlaşırlar, dostluq edirlər, ona narkotiki birinci dəfə pulsuz da təklif edirlər, qonaqlığa aparırlar. Bir iki dəfə qonaqlıqdan sonra deyirlər ki, indi də sən bizi qonaq et. Onlar da məcburiyyət qarşısında qalır, həm də özünü borclu hiss etdiyi üçün hesab edir ki, bu mənə 5 dəfə qonaqlıq veribsə, 2 dəfə havayı narkotik veribsə mən də əvəzini qaytarmalıyam. Belə-belə onların “kruq”una düşür. Aludə olandan sonra o birilər başlayırlar varlının imkanlarından istifadə etməyə. Varlı gənc başlayır evdən pul oğurlamağa, bahalı əşyaları satmağa. Valideyn də o vaxt ayılır ki, evdə nələrsə var idi, yoxa çıxıb. Maraqlananda görürlər ki, övladı narkomanların “kruqu”na düşüb. Yəni imkansızlıq, işsizlik də gətirib bunlara çıxarır. Hər ali təhsil alan ixtisası üzrə iş tapa bilmir. Ali məktəbdən məzun olmuş mütəxəssislər var ki, öz sahələri üzrə işləmirlər, taksi sürürlər və s.

- Rauf bəy, reabilitasiya mərkəzlərində narkomaniyanın qaynaqlandığı əsas faktor kimi asılılığı qeyd edir, asılılığın xəstəlik olduğunu bildirirlər...

- Belə deyək də, iki cür asılılıq var. Birinci növ asılılıq fiziki asılılıqdır. İkinci növ asılılıq psixoloji asılılıqdır. Fiziki asılılıq odur ki, orqanizm neqativi götürür. Məsələn, siqareti götürək. Siqareti çəkəndə orqanizmin özünün neqativ ifraz etmək qabiliyyəti var, orqanizm bunu hormonal şəkildə tənzimləyir. Amma süni şəkildə neqativi, yəni siqareti qəbul edəndə orqanizm onu ifraz etmir. Birdən-birə siqareti dayandıranda da orqanizm narahat olur, bədən ağrıyır. Narkotik də eynilə. Orqanizm narkotiki qəbul edir, bədən keyləşir. Amma birdən-birə narkotiki dayandıranda bədən ağrıyır. Sümüklər ağrıyır, halsızlıq, aqressivlik, əsəbilik olur. Hətta həmin şəxslər özlərinə belə xəsarət yetirə bilirlər. El arasında buna “lomka” deyirlər. Yəni artıq orqanizm o narkotiki tələb edir.

Bir də var psixoloji asılılıq. Bu, sadəcə vərdişdir. Məsələn, siqaret çəkənin barmağında həmişə nəsə olmalıdır, olmayanda elə bil əlində nəsə çatmır. Dodağında nəsə olmalıdır, sümürməlidir, tüstü buraxmalıdır. Bu, vərdişdir. Necə ki, biz telefonlara vərdiş etmişik, telefon olmayanda özümüzü narahat hiss edirik, elə bil nə isə çatmır, bu, psixoloji asılılıqdır. Psixoloji asılılıqdan qurtulmaq olur. Bir müddət həmin vərdişi etməyəndən sonra unudursan gedir.

Amma fiziki asılılıq zamanı ağrılar çox şiddətli olur, ona hər adam dözə bilmir. Müalicələrin və iradənin köməyilə buna dözmək olur. İradəsi varsa bir müddət dözür, iradəsi yoxsa bir müddətdən sonra yenə narkotikə qurşanır. Mən narkotikdən sağalanlar da görmüşəm, sağalmayanlar da. Tərgidənlər də görmüşəm, qayıdanlar da. Ona görə asılılıq vərdişə dönəndə insanı uçuruma apara bilir.

- Aludəçilər deyirlər ki, fiziki asılılığı detoksikasiya, orqanizmin, qanın təmizlənməsiylə dəf etmək olur, amma psixoloji asılılıq daha ağırdır...

- Fiziki asılılığın müalicəsi ilə yanaşı, psixoloji asılılıqdan qurtulmaq üçün də paralel müalicə getməlidir. Burada psixoloq da işləməlidir. Aludəçinin düşdüyü mühit, “kruq” aşkarlanmalıdır. O, hansı “kruq”dadır, dostları kimdir, oturub-durduğu insanlar kimdir, bunlar hamısı dərindən öyrənilməlidir. Təsəvvür edin ki, fiziki asılılıqdan xilas oldu, bədən təmizləndi, sağaldı, psixoloji asılılıq bir az qaldı, aludəçi gedib yenə həmin “kruq”a düşdü... Bu, o “kruq”dan necə çıxa bilər? Qeyri-mümkündür. Aludəçini o “kruq”dan da uzaqlaşdırmaq zəruridir. Dostlarını təmizləmək lazımdır. O, dostlarını sağlam həyat tərzi keçirən dostlarla əvəz etməlidir.

- Yəni insanın həyat rejimi dəyişməlidir.

- Bəli, normal həyata qayıtmalıdır, vaxtında yatıb-vaxtında durmalıdır. Ətrafına tədbirlərə gedən, teatra-kinoya gedən, idmana, boulinqə gedən adamları yığmalıdır. Belə adamlarla oturub-durmalıdır. Köhnə dost-tanışı ilə əlaqələri qırılmalıdır ki, psixoloji asılılıqdan da çıxa bilsin. Təbii ki, sağaldıqdan sonra köhnə dostlarına qayıdışı onu yenə narkotiklərə qaytaracaq. Deyəcəklər ki, sağalmısan da, bir dəfə də sına... Bu, ölümə gedən yoldur.

- Təkrar məhkumluğun - residivin altında hansı səbəblər yatır? Sovet dönəmində həbsdən çıxanların islah olunma göstəriciləri ilə müqayisədə hazırda bu qəbildən göstəricilərə demək olar ki, rast gəlinmir. Həbsə düşdükdən sonra islah olunmaq indi nəyə görə çətinləşib? İnsan psixologiyasında təkrar məhkumluğa qayıdışı tətikləyən səbəblər hansıdır?

- Səbəblər müxtəlif ola bilər. Bunu yəqin ki, qısa müddətli məhbuslara şamil etmək olmaz. Residiv kəlməsi uzun müddət həbsdə olanlara, yaxud təkrar-təkrar həbsə düşənlərə aiddir. Səbəblərdən biri də budur ki, məhbus çıxır, amma məhbəs mühiti onun üçün adiləşir, adi həyata çevrilir. Məsələn, həbsdə söyülür, döyülür, nəticədə sırtılır. Valideynlərə də deyilir ki, uşağı çox döyəndə sırtılır. Odur ki, uzun müddət həbsdə yatanların başlarını sığallamırlar ki... Ən ağır işlərə göndərirlər, təhqir olunurlar, döyülürlər, söyülürlər. Düzdür, bunu hamıya demək olmaz. Amma müəyyən qrup var ki, onlar artıq alışıb. Həbsə qayıtmaq istəyənlər də o qrupdur. Amma təsadüfən həbsə düşənlər də var. Onlar həbsə qayıtmaq fikrinə belə düşmür, normal həyata qayıdırlar və adaptasiya olurlar. Onların sırasında ailə quranlar da, təzədən yuxarı vəzifəyə qalxanlar da var. Amma dediyim qrupa mənsub olanlar o əzaba alışırlar, azadlığa çıxdıqdan sonra bu həyat onlar üçün darıxdırıcı olur, işgəncə olur. İş tapmırlar, insanlarla ünsiyyəti çətinləşir, türmə jarqonları ilə danışmağa başlayırlar. Cəmiyyət isə onun jarqonlarını qəbul etmir, yenə işdən qovulur, boşluğa düşür, işsiz qalır, düşünür ki, yenə həbsdə işə göndərirdilər, işləyirdim, döyülsəm də, söyülsəm də başım qarışırdı. Beləliklə, o həyat tərzi adiləşir və türməyə qayıtmaq istəyir. Yenə deyirəm, bunu da bir qrupa aid etmək olar, hamıya şamil etmək olmaz. Burda, məsələn, kimləsə konflikt yaşayır, yaxud vurub kiməsə xəsarət yetirir, təzədən qayıdır həbsə. Deyir heyif deyil, 3-5 il yatım.

- Görünür, bu qəbildən insanların islah olunması üçün daha dərindən işlər görülməlidir. Bilmirəm həbsxanalarda psixoloqlar varmı, yəqin ki, onlarla da psixoloqlar işləməlidir. Onlar azadlığa çıxanda məşğulluq məsələsi həll olunmalıdır ki, boş vaxtları olmasın, həbsə qayıtmasınlar...

- Hər bir sahədə psixoloqlar lazımdır. Böyük şirkətlərdə psixoloqlar işçilərlə qrup terapiyası keçirir, onlara məsləhətlər verirlər, relaksasiya keçirirlər. Mənim bir neçə il əvvəl “Azercell” ilə müqaviləm var idi, işçilərlə psixoloji seanslar keçirirdik. Onların ailələri ilə də. Təbii ki, bunun məbləğini bizə şirkət ödəyirdi. İşçilərlə söhbət etdiyimiz zaman onların ailələri ilə maraqlanırdıq. İşçilər ailələrin problemlərini deyə bilmir, amma işdən evə, evdən işə gərginlik aparıb-gətirdiklərinə görə işi keyfiyyətli yerinə yetirə bilmirdilər. Başlayırdılar işdə konflikt yaşamağa. Yəni həbsdəki insanların da islah olunması üçün onlarla, siz demişkən, köklü işləmək lazımdır - qardaşlarıyla, bacılarıla, ailələriylə. Yəni insan türmədən çıxıb, onu işlə təmin etməliyik, düzələcək - belə deyil. Bu ona bənzəyir ki, yara üzdən sağalıb, amma altda irin qalıb. O yaranı qanatsaq da, kökünü qazıyıb kökünü təmizləmək lazımdır. Burda onun ətrafında olan bütün insanlarla işləmək lazımdır. Maraqlanmaq lazımdır, bunula necə davranmalıdırlar, ona qarşı necə rəftar sərgiləməlidirlər ki, aqressiya ilə qarşılamasın. Psixoloqların işi çox çətindir, amma işləmək mümkündür.

- Bəli, çox çətin də olsa, bu vacibdir. Məsələn, narkomaniya potensial olaraq krimnala açılan qapıdır. Keçmiş məhkumların da, istənilən vaxt kriminala qayıtma potensialı var. Yəni günahı olmayan birini öldürə, yaxud başqa cinayət törədə bilər...

-Təbii ki, irinli yaranı üzdən yox, dərindən müalicə etmək lazımdır. Qanasa da buna dözmək lazımdır.

Söhbətləşdi: Asya ŞÜKÜROVA,

Stoprnarkotik.az

Alman Marşal Fondunda Demokratiyanın Təminatı Alyansının idarəedici direktoru Deyvid Salvo Amerikanın Səsinə müsahibədə Qarabağdakı etnik ermənilərin Azərbaycana reinteqrasiyası ehtimalını, ABŞ-ın Qarabağdakı son hadisələri reaksiyasını və rus sülhməramlılarının regiondakı aqibətini şərh edib.

Amerikanın Səsi: Ən son atəşkəsdən bəri 100 min erməninin Qarabağdan getdiyi deyilir. BMT-nin məlumatına görə, icma nümayəndələri Qarabağda missiyada olan BMT rəsmilərinə deyib ki, hələ də 50 ilə 1000 etnik erməni orada qalır. Siz qalan əhalinin də gedəcəyinimi gözləyirinizmi? Sizcə onlar arasında geridə qalıb, Azərbaycana reinteqrasiya edəcək olacaqmı?
Deyvid Salvo: Məncə Dağlıq Qarabağda hər hansı etnik erməninin qalması ehtimalı azdır. Zənnimcə, qalanlar sadəcə olaraq hərəkətsiz və ya çox yaşlı və ərazini tərk etmək üçün zəif olan insanlar olacaq. Məncə 100 min nəfərin və ya daha çoxunun getməsi, əhali 120 min idisə, 100 mindən çox insan artıq gedib, bu, etnik ermənilərin Azərbaycanla reinqteqrasiya etməkdə maraqlarının olmadığına işarə edir.

Amerikanın Səsi: Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin oktyabrın 5-də Qranada görüşü planlaşdırılıb və həmin görüşdə Fransa, Almaniya və Avropa Şurası liderlərinin iştirakı gözlənilir. Sizin bu görüşdən gözləntiləriniz nədir?

Deyvid Salvo: Məncə bu, Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətindəki uzun bir prosesdə ilk addım olmalıdır. Əlbəttə ki, mən bunun bu görüşdə olacağını düşünmürəm. Amma Dağlıq Qarabağ və ətrafında döyüşlərin böyük ölçüdə dayanması ilə, sülhə əsas əngəl aradan qaldırılıb. Yəni bu, Cənubi Qafqazda uzunmüddətli sülh və sabitliyin olması üçün bir fürsətdir. Bu, bu görüşdən sonra baş verməyəcək. Amma ümid olunur ki, bu görüş uzun normallaşma prosesində ilk addım olacaq. Bu olmalıdır. Artıq uzunmüddətli zorakılıqlar ola bilməz. Bunun üçün artıq bir səbəb yoxdur. Münaqişə bitib və iki ölkə arasında normal münasibətlərin olması hər kəsin marağındadır. Amma bu uzun vaxt alacaq.

Amerikanın Səsi: ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Metyu Miller bazar ertəsi gündəlik brifinqi zamanı deyib ki, ABŞ tərəfləri "qalan məsələləri müzakirə etmək və son nəticədə həll etmək üçün sülh danışıqlarına qayıtmağa çağırıb." Siz son hadisələrə ABŞ-ın reaksiyasını necə qiymətləndirisiniz?
Deyvid Salvo: Məncə ABŞ bu nöqtədə artıq əsas oyunçu deyil. Məncə, aydındır ki, ABŞ-ın Ermənistan və Azərbaycanın davamlı və hərtərfəli sülh əldə etməsində marağı var. Biz onillər boyu bu münaqişədə vasitəçi olmuşuq. Amma ABŞ-ın tərəflər üzərindəki təsir gücü böyük deyil və məncə, nəticə etibarilə biz və əksər beynəlxalq oyunçular uzun illər tərəfləri bir masaya gətirib, sülh razılığı əldə etmələrini təmin edə bilməmişik. Və məncə bunun səbəbi hər iki tərəfdə münaqişəni diplomatik yolla həll etməyə siyasi iradənin olmaması idi. İndi hər iki tərəf davamlı sülh razılığı əldə etməyə siyasi iradəsinin olduğunu göstrməlidir. Dağlıq Qarabağda artıq münaqişə yoxdur. Ona görə də, indi siyasi iradə olmasa, nə ABŞ-ın, nə də heç bir beynəlxalq oyunçunun vasitəçiliyi bunu reallaşdıra bilməyəcək.Ona görə də mən ümid edirəm ki, tərəflər dərk edərlər ki, bu danışıqlara ciddi yanaşmaq onların marağındadır. Mən əminəm ki, biz pərdə arxasında bu prosesə yardım etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik, çünki Cənubi Qafqazda davamlı sülhün olması ABŞ-ın marağındadır.

Amerikanın Səsi: 2020-ci ildə imzalanan atəşkəs bəyanatına əsasən, bölgəyə rus sülhməramlıları yerləşdirilib və onların 2025-ci ilədək orada qalacaqları gözlənilir. Son hadisələri nəzərə aldıqda, Rusiya sülməramlılarının aqibəti ilə bağlı gözləntiləriniz nədir?

Deyvid Salvo: Məncə bu, Rusiya ilə Azərbaycanın aralarında həll etməli olduqları bir məsələdir. Hazırda onlar Azərbaycan ərazisindədir. Azərbaycanın onları istəyib-istəməməsi başqa bir məsələdir. Amma rus sülhməramlıları bir regiona daxil olandan sonra, onların öz istəkləri ilə geri çəkilmələri nadir rast gəlinən bir haldır. Yəni Bakıdakılar bir növ şeytanla işləməlidirlər. Bu Moskva və Bakının həll etməli olduğu bir məsələdir. Mən, misal üçün, Rusiyanın həmin qoşunlara Ukraynada ehtiyacı olmadığını təqdirdə, rus sülhməramlı kontingetinin 2025-də gedəcəyini gözləmirəm. Mənim Moskvanın qüvvələrini Azərbaycandan çıxarmağa razılaşacağını təsəvvür edə biləcəyim yeganə hal bu olardı.

30 illik işğal… Vətəndaşlarımızın kütləvi şəkildə qətli… şəhidlik, qaçqınlıq, məcburi köçkünlük, əzilmişlik, boynubüküklük… Hər zaman istədiklərimizi əldə edə bilməyəndə, yadımıza salırdılar, “siz müharibə dövrünün uşaqlarısınız” deyə… Bəli, biz “20 Yanvar” şahidiyik, “Xocalı” soyqırımına ağladıq. İşğal edilən hər qarış torpaq, qətlə yetirilən hər bir vətəndaş, şəhdi olan hər bir oğul üçün ürəyimiz parçalandı… Bəzən qəhər boğazımızda düyünləndi, lənət oxuduq müharibəyə… Bəzən şəhid anaları ilə baş-başa verib fəryad etdik… Nə yalan deyim, düzü bir gün qələbə qazana biləcəyimiz yuxu kimi görünürdü. “Belə gəlib, belə gedəcək” deyirdik… Amma, bir gün... o gün dəyişdi hər şey… 2020-ci ildə ilk qələbəni qazandıq. Asan olmadı, 3 mindən çox şəhid verdik… Deyirdik ki, bu yağı düşmən bizdən əl çəkən deyil. Səfələrlə müxtəlif tribunalarda sözümüzü deməyə çalışdıq, müxtəlif ölkələrdə masalarda danışıqlara getdik. “Yox, bacara bilməyəcəyik” deyə düşündüyümüz anlar da oldu… Bir yol var idi, hərb… Yağı düşmən yaşatdığını yaşamayana qədər, geri çəkilməyəcəkdi...
Teref.az-ın məlumatına görə, tarixçi, politoloq Rizvan Hüseynov Bizimyol.info xəbər portalına açıqlamasında bildirib ki, son illər əsasən 2020-ci il 44 günlük Vətən müharibəsininin zəfəri, bundan sonra bir sıra döyüşlər və ən son bu il 19-20 sentyabrda keçirilən lokal antiterror tədbiri nəticəsində Azərbaycan Türk-İslam dünyasında ilk olaraq, son 300 ildə düşməndən, əks tərəfdən tarixi torpağını geri alan bir millətik. Bizim şanlı zəfərli tariximiz var. Son əsrlər Türkiyənin Osmanlı dövləti, Səfəvi-Qacar, Qacar dövləti çökəndən sonra təxmini 300 ilə yaxındır ki, çox təlatümlü bir tarix dönəmi yaşayırıq. Burada erməni faktorundan Qərb çox gözəl istifadə etdi.

Politoloq qeyd edib ki, erməni məsələsini və saxta erməni tarixini inşa edən də bəzi Qərb siyasi dairələrdir. Belə ki, erməni layihəsinin 17-18-ci əsrlərdə icrasına başlanılıb. Bunun acı nəticələrinin böyük bir qismini Çar Rusiyası bizim regionu işğal edəndən sonra görmüş olduq.

“Bizim regiona İrandan, müasir Türkiyə, yaxın Şərqdən 100 minlərlə erməni köçdü. Havadarları Çar Rusiyasının dəstəyi ilə həm regionun demoqrafiyasını, həm siyasətini, həm mədəniyyətini dəyişdilər”-deyə tarixçi qeyd edib.

Rizvan Hüseynov hesab edir ki, hazırda Azərbaycan böyük tarixi zəfər günlərini yaşayır. Son 200-300 ilin acısını geridə qoyur.

“Dünən də əlamətdar bir gün idi. Xocavənd rayonu bilirsiniz ki, 31 il bundan əvvəl işğal olunub və strateji bir rayondur. Xocavənd rayonunun itirilməsi Azərbaycan üçün böyük bir zərbə idi. Fikir verirsinizsə, ən son qayıdan rayonlardandır. Çox böyük qələbədir. Ümumiyyətlə Xankəndi, Xocalı, Xocavənd, Ağdərə və Sərsəng su anbarı ətrafının qayıtması bizim üçün çox böyük strateji nailiyyətdir. Belə ki, həm Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tamamladıq, həm də son 200-300 il başımıza gələn bəlaların qarşısını aldıq. İndi də erməni köçünün şahidiyik. Bizim regiondan qaçırlar”-deyən Rizvan Hüseynov vurğulayıb ki, əslində erməni layihəsi üçün bu gözlənilən bir nəticə idi. Bütün bunlara baxmayaraq, Azərbaycan zəfər eyforiyasına qapılmamalı, başa düşməlidir ki, indiki düşmənimizin "belini qırandan" sonra daha güclü düşmənlərlə üz-üzə, qarşı-qarşıya gələcəyik. Bunu da nəzərə alaraq, Azərbaycanın həm xarici, həm daxili siyasəti formalaşdırılmalıdır.

Ermənistanın hökumət saytında dərc olunan rəsmi məlumatda deyilir ki, guya dünən -sentyabrın 29-u saat 22.00-a olan məlumata görə, Qarabağın dağlıq hissəsindən Ermənistana 98 min 929 erməni gəlib.

Teref.az xəbər verir ki, tədqiqatçı-alim Elxan Mehdiyev son hadisələrlə bağlı Moderator.az -ın suallarını cavablandırıb:

Elxan bəy, Qarabağı tərk edən erməni əhalisinin sayının şişirdildiyi deyilir. Sizin bu barədə məlumatınız necədir?

Mən ilk gündən, erməni əhalisinin Laçından çıxış yapdığı 24 Sentyabrdan bu haqda hesabat hazırlayıram. Təbii ki, erməni mənbələri əsasında. Bu statistikanı sizlərə təqdim etsəm hər kəs üçün də aydın olar.

Gəlin statistikaya baxaq:

24 Sentyabda ilk çıxanlar.

Saat 14:27 - də 30-40 nəfər Laçın keçid məntəqəsini keçib
Saat 18:00 - də 377 nəfər keçib.
Saat 22:00 - də 1050 nəfər demək 1 saatda 168 nəfər keçib
Saat 00:00 - da 1510 nəfər demək 1 saatda 230 nəfər keçib
Bunlar normaldır.

Sonrasına baxın:

25 Sentyabr

saat 06:00 –da 2906 nəfər keçib, demək 1 saatda 232 nəfər keçib
saat 12:00 –də 4850 nəfər, demək 1 saatda 324 nəfər keçib
saat 17:00 –də 6650 nəfər ,demək 1 saata 360 nəfər keçib
Burda da normal görünür.

26 Sentyabr

saat 08:00 –də 13550 nəfər , demək 1 saata 460 nəfər keçib
saat 16:00 -da 19000 nəfər , demək 1 saata 681 nəfər keçib
saat 20:00 -də 28120 nəfər , demək 1 saata 2280 nəfər keçib
Burada 30 saat tıxac ola –ola,1 saata bu qədər adam necə keçib?

27 Sentyabr

saat 08:00-də 42500 nəfər, demək 1 saata 1198 nəfər keçir
saat 12:00 də 47115 nəfər, demək 1 saata 1153 nəfər keçir
saat 15:00-də 50243 nəfər , demək 1 saata 1042 nəfər keçir
saat 20:00 –də 53629 nəfər ,demək 1 saata 677 nəfər keçir

28 Sentyabr

saat 08:00-də 65036 nəfər, demək 1 saata 951 nəfər keçir
saat 10:00 –da 66500 nəfər , demək 1 saata 732 nəfər keçib
saat 12:00-də 68368 nəfər, demək 1 saata 934 nəfər keçib
Saat 14:00-də 70500 nəfər , demək 1 saata 1066 nəfər keçib
Saat 18:00-də 74400 nəfər , demək 1 saata 975 nəfər keçib
Saat 20:00-də 76407 nəfər,demək 1 saata 1004 nəfər keçib
Saat 22:00-də 78354 nəfər,demək 1 saata 974 nəfər keçib

29 Sentyabr

Saat 06:00 -da 84770 nəfər, demək 1 saata 802 nəfər keçib
Saat 10:00 -da 88780 nəfər,demək 1 saata 1003 nəfər keçib
Saat 16:00 -da 93000 nəfər ,demək 1 saata 703 nəfər keçib
Saat 18:00 -də 97735 nəfər ,demək 1 saata 2368 nəfər keçib
Saat 22:00 -da 98929 nəfər ,demək 1 saata 299 nəfər keçib

Bu statistikanı analiz edərkən 1 saatda 360 nəfərin keçməsini qəbul edirik. Halbuki bu da yüksəkdir. Yəni 1 dəqiqədə 1 maşın keçir. Maşın dayanır, onun yükünə və içərisinə baxırlar və ondan sonra keçməyə izn verirlər. Başqa gecikmə halları da olur. Yük maşını gələndə daha çox zaman alır və başqaları da dayanır. Tutaq ki 1 maşında heç 5 yox, 6 nəfər olursa, o zaman 1 saatda 60 maşın keçir və 360 nəfər keçmiş olur. Bunu birxətli keçidə aid edirik. Çıxış üçün ikinci xətt də işə salınarsa, o zaman 720-750 olur. Bunun mümkün olub -olmadığını orada işləyənlər daha dəqiq deyər.

Ermənilər özləri ən azı 20 saat və sonra isə 30 saat yolda qaldıqlarını deyirsə, bu cür sürətlə sərhəd keçid məntəqəsini keçmək mümkün deyil. 1 saata 400-450 maşın keçə bilərmi? Bu 1 dəqiqədə 7-8 maşın edir. 1 saata 2280 və 2368 adam keçirsə, bu 1 dəqiqədə 38-40 nəfər edir. Bu mümkünmü?

Onların bu şişirdilmiş rəqəmlərini nəzərə alıb, yuxarıda mənim də apardığım şişirdilmiş hesablamaya görə ən azı 30 min artıq göstərilir. Burada görülən odur ki, əhalinin sayı Sentyabrın 26-da Samanta Pauerin bölgəyə gəlməsi ilə aşırı dərəcədə artırılır. Və sonra də həndəsi silsilə ilə artırılır.

Burada Azərbaycanın uyğun dövlət xidmətləri hər gün öz statistikasını verməli idi. Yəqin bizimkilər bunu sonda verəcəklər. Bunun da effekti indiki dünyada gedən propoganda fonunda az olacaq. Çünki bizlərdə atalar sözü var, “daldan atılan daş topuğa dəyər” və ikincisi, “zərbəni birinci vuran qalib gəlir”. Bütün dünyanın TV və qəzetləri artıq xəbərlər verir ki, Qarabağı 100 min erməni tərk edib. Bizdən isə heç bir səs çıxmır. Biz burada informasiya müharibəsini yenə uduzuruq.

Sizcə Qarabağda neçə min əhali var idi?

1-cisi Qarabağda 1992-ci ildən bəri heç bir zaman 90 min əhali olmayıb. Orada erməni ekspertlərinin də maksimum boynuna aldığı 70 min olub. Mən orada keçirilən seçkilər zamanı apardığım hesablama 70 minə heç bir zaman çatmırdı. Hələ ora bütün işğal olunmuş 7 rayonda yaşayanlar da daxil idi. 1992-ci ildə bütün Agdərə rayonu çıxıb getmişdi. Ən böyük rayon idi. Sonralar da onların üçdə biri qayıtdı. O vaxtkı Stepanakertdən də çox köçüb gedən oldu. Sadəcə Ermənistan ordusu faktiki orada yerləşirdi, oradakı Universitet tələblələri (ermənistandan gələn) və zabitlər və onların ailələri də yerli əhali kimi sayılırdı.

İndiki zamanda özlərinin dediyi kimi 22 min Hadrut qaçqını var və onlar da Ermənistandadır. Bir neçə ailə Qarabağda qalmışdı. 2021-ci ilin əvvəlində Rusların verdiyi statistikaya görə Qarabağa 53 min əhali qayıdıb. O da doğru deyildi. Lap tutag ki, 53 min qayıdıb. Sizcə 10 Noyabrda Qarabağda 50 min əhali qalmışdı? Yox idi. Əsgəran tərəfdə bir neçə kənd var idi. Bir də Ağdamın kəndlərinə bitişik Xocavend rayonunun bir neçə kəndində adam qalmışdır. Toplam olaraq 4 min ola bilməzdi. İndi hardan çıxdı 120 min və ya indiki 100 min? Tam yalandır. Bu ancaq yardım almağa və Azərbaycana qarşı beynəlxalq təzyiq kimi istifadə edilmək üçün şişirdilib.
Bu 30 ildə oradakı korrupsion liderlər əhalinin sayını yuxarı yazmaqla daha çox büdcə və yardım alaraq dolanırdılar. Sonda özləri qaçıb, yazıq camaatı çöllərdə qoydular. İndi də onlardan istifadə edib bu cür dolanmağa çalışacaqlar.