 |
|
|
DİA.AZ əməkdar artist Cavanşir Məmmədovun “Yeni Sabah”a müsahibəsini təqdim edir:
- Cavanşir bəy, Türkiyə vətəndaşı İbili Mustafa Kəmal sizə qarşı iddialarla çıxış edib. Bu məsələ ilə bağlı nə doğrudur, nə yalandır, bir də sizdən eşidək. Bu adam kimdir?
- 8 aydır ki, bu məsələ ilə bağlı Bakı şəhər Baş Polis İdarəsində istintaq işi gedir. İstintaq yekunlaşdı, mən ona olmazın yaxşılığını, hörmətini etdim ki, tutulmasın. Həmin 130 min dolarda mənim də, başqa yoldaşların da pulu var. Şahidlər, bank çekləri var. Sübutların hamısı istintaq materialı kimi verilib, onun səs yazıları da istintaq materiallarında var. O adam 6 cür fərqli izahat verib. Birində deyir ki, mən qəsdən Cavanşir müəllimin evinin yanında ev tutdum ki, pulunu mənimsəyə bilim. Bunu ərizəsində özü deyir. Dediyi ittihamların biri də düz deyil.
- Bəs onunla tanışlığınız necə olub?
- Bu adam pandemiyadan qabaq gəldi, birlikdə Türkiyədən mal gətirdiyi adam var idi. Gəldi dedi ki, onun toyu olacaq, çox cüzi məbləğə gedib toyunda oxudum. Tanışlığımız da elə oradan başladı. Mən küçədə dayananda yaxınlaşıb demişdi ki, toyda gəlib oxuyarsanmı? Mən də dedim küçədə söhbət etməzlər, sənət adamıyam, qapım hamıya açıqdır, gəl qalxaq evə.
Danışdıq, toy “Xarıbülbül”ün bağçalı zalında idi. Toyda gedib cüzi məbləğə oxuduq. Tanışlığımız belə oldu. Sonra bildik ki, toyu olan həmin oğlana da 2700 manat pul “atıb”.
Sonra pandemiya başladı, həmin vaxt gəlib mənə dedi ki, Türkiyədə bacımın toyudur, gəlib oxuyarsanmı? Mən bildirdim ki, gəlib orda türk mahnıları oxumalıyam, Azərbaycan mahnılarını başa düşməyəcəklər, həm də oraya getsəm gərək kollektivimdən ən azı 5-6 nəfəri özümlə götürüm, onların bilet pulu var, qısası razılaşmadım. Sonra dedi ki, pandemiyadır nə işlə məşğul olursunuz, əlavə biznesiniz filan varmı? Dedim ki, xeyr, yoxdur.
Həmin vaxt o kirayədə qalırdı, mənim də “Tarqovıy”da “Mado” restoranı ilə üzbəüz 4 otaqlı evim var, dedim ki, get onun 1 otağında qal, pul da lazım deyil. Gedib orada qaldı, anamın ruhuna and olsun ki, bir manat da pul götürməmişəm. Sonra iddia etdi ki, mən orada qalmamışam. Şahidlərin izahatında da orada qaldığı təsdiq olunur.
Mən koronavirusa yoluxmuşdum və yoldaşımla xəstəxanada idim. Həmin vaxt o da koronavirusa yoluxdu, mənə zəng vurdu, onu öz həyat yoldaşımın yanındakı palataya yerləşdirdim, qara bazardan müalicəsi üçün 3500 manatlıq dərmanlar aldım. Onu yağın balın, qaymağın içərisində saxlayıb, ayağa qaldırdım.
- Bəs o adam Azərbaycanda nə işlə məşğul idi?
- Onun 3-cü sinfə qədər təhsili var, özü də dələduzdur. Biznesmen filan deyil, gətirib Sədərəkdə kiməsə mal verirdi....
Bir də bunun dükanda işləyən bir dostu olub. Onun da Türkiyədə fabriki olub. O da deyirdi ki, pandemiya dövründə bir səhifə işlədirdi. Dedi ki, fabrikdən mən istədiyim malları düzəldək və gətirək burada bir yerdə bu işlə məşğul olaq. Mənim də bir dənə yerdən bir manat gəlirim yoxdur, 10 baş ailədir. Onu dolandırmaq lazımdır.
- Necə oldu bəs pulları aldı sizdən?
- Dedim ki, o puldan sən də qazanacaqsan? Dedi, bəli. Özü də söylədi ki, qardaşımın da pulu buradadır və aybaay oraya pul göndərirəm.
- Pulları səhm adıyla aldı sizdən?
- Bəli, səhm adıyla aldı. Başa düşürsünüz, səhm adıyla aldı və dedi ki, ayda 700 manat pul verəcəyəm sizə. Mən də dedim ki, pandemiyadır, bir manat gəlirim yox, nə ilə dolanım mən?! Maşını da satmağa qoymuşdum. O vaxtı satılmırdı, elə indi də satılmayıb.
Nə isə. Ona 10 min dollar verdim. Gətirdi bu 2 ay ərzində pulunu vaxtında verdi. Bunu ki, orada ölümdən qurtarmışam deyə, artıq mən buna inanıram, bel bağlayıram, “baba-baba” deyib qucaqlayır məni, başıma fırlanır. Evlərinə də zəng edib deyib ki, baba məni pandemiyadan qurtardı və s. Üstündən 2-3 ay keçdi. Mənə dedi ki, 30 min ver, ayda sənə daha artıq verim, qazancım çox olsun ki, artıq da verim. Mənim öz pulumu mənə verirmiş, sən demə. Başına gələn başmaqçı olar, bilməmişəm. Mənim də vur-tut evdə 100 min dollar pulum var. Maşını satmışam, bir də ki, mən 50 ildir “Kufədə qazilik edirəm”, 69 yaşım var. O pul mənə lazımdır axı, qara günüm-ağ günüm var.
50 ildə o pul nədir ki? Qazandıqlarımla uşaqları yerbəyer etmişəm. İndi də tək adamam.
- Və sonradan səhm adıyla yenə də pul verdiniz?
- Verdim, gətirib vaxtında da verirdi. Deyirdi, baba, pulu niyə saxlayırsan evdə? Varındırsa, ver, qoy, sənə ayda 10 min manat verim. Dedim, nəyə verərsən? Dedi ki, 100 min dollar versən, ayda 10 min manat verərəm. Əslində, 100 min dollara 10 min dollar verilməlidir belə baxanda. Çünki dollar verəndə dollarla da qaytarmalıdır. 10 min manatın da 6 min dollar edir.
Mən də düşündüm ki, 10 baş ailəni dolandırmaq var. Nə isə 100 min dolları evimdə verdim. Özü də nəvələrimin, yoldaşımın, qızımın yanında. Dedim ki, yazın səsini, yazdılar da. İstintaq işində var, onun icazəsi ilə yazılıb, xəlvəti yox.
Nəvəm həmin səs yazısında deyir ki, babam sənə 100 min dollar verdi? Deyir, hə, aldım.
- Amma şikayət ərizəsində yazıb ki, 20 min manat qaytarmışam...
- Yox, 20 min qaytarmayıb, Baş Polis İdarəsində bir gün yatdı, səhəri gəldi 10 min dolları verdi ki, azadlıqda gəzsin. Mənə yalvar-yapış etdi, ağlayırdı, əllərimdən öpürdü ki, qoyma, məni tutsunlar, mən işləyim burada, verim pulu. İndi getdi girdi həmin restorana, 8 ay orada işlədi, orada 15 min “atdı”.
- Restoranın adı nə idi?
- “032” nömrəli restoran.
- Siz ona ümumilikdə 100 min dollar verdiyinizi dediniz. Amma orada daha böyük məbləğdən söhbət gedir...
- Ümumilikdə ona 140 min dollar verilib. Başqa adamlardan da alıb.
- Sizin vasitənizlə?
- Bəli, elə mənim ətrafımda olan adamlara, hətta qonşualra da deyib ki, pulunuzu verin, Cavanşir bəyin pulu məndədir. Onlar da pandemiya dövründə işləmirlər. Sonra Türkiyəyə gedib telefonunu da bağladı.
- Pulları götürdü getdi?
- Yox, pulları hesabına köçürdü və getdi. Bildirdi ki, kartımda problem var, getdi Türkiyəyə. Həmin ərəfədə biz də Türkiyəyə getməliydik. Bizim biletlərimiz təbii ki, ayrı alındı, hətta biz ona kömək göstərirdik. Həmin ərəfə dedi mən də gedim sizinlə Türkiyəyə, kartımda problem yaranıb, burada pul çıxarmaq olmur və s. Hansı ki, bunların hamısı yalan şayiə idi. Orada da şantajlar, təhdidlər, bıçaq çəkmələr və s. Yəni kiməsə nəsə desəniz, sizi öldürəcəyəm və s. Onda yoldaşımla qızımı hədələyib. Gördüm, yoldaşım mənimlə qorxa-qorxa danışır. O dedi ki, mən Bakıya qayıtmayacağam.
- Deməli, getdi Türkiyəyə qayıtmadı.
- Hə, mən də yığıram, telefonu söndürülüb. Yoldaşıma deyirəm ki, bu niyə telefonu söndürüb? Deyir, o getdi o öz yerlərinə. Həmçinin, orada yoldaşımla qızımın üzərində nə qədər pul var idisə, bütün pullarını alıb ki, verin mənə, kartıma qoyum, çıxarıb sizə gətirəcəyəm. Hətta iddiada onu əlavə etməmişik.
- Bəs nə vaxt ayıldınız ki, bu, bizi aldadır?
- Telefonu söndürəndə. Telefona zəng edirəm, götürdü, dedim, Mustafa, bir gün qalıbdır, pulu göndərəcəksən? Dedi, göndərəcəyəm, narahat olma. Yoldaşım da mənə dedi ki, o, Qaziantepə gedib. Gördüm, o da mənimlə birtəhər danışır. Ayın 31-i oldu, 1-i oldu, 2-si oldu. Dedim, indi ola bilər də nə isə. Axırda yığdım onu, dedim, Mustafa, ayıbdır axı, mən durum buradan oraya gəlim? Yəni mənim qızımla yoldaşımı elə vəziyyətə qoymuşdu ki, buradan onlara pul göndərdik ki, onlar Bakıya dönsünlər. Yemək pulları belə yox idi, onların otelinə buradan yemək sifariş edirdi nəvəm. Sonda köməklik etdim, onlar qayıtdılar Bakıya. Həmin ərəfədə də bildim ki, qayıtmaq fikri yoxdur. Mənimlə danışdı, dedi ki, pulu verəcəyəm, narahat olmayın, problemlərim var və s. Həmçinin, onun kiçik yaşda övladı da var, onu da atıb gedib, öz həyat yoldaşını da şərləyib. Övladı da qalıb onun anasının yanında.
Hətta dedim ki, uşağı da gətir, qoy, qalsın sənin yanında. Oyuncaqlar göndərdik uşağına, yazığım gəldi. Biz ona etibar etmişdik axı.
- Bildiniz ki, sizi aldadır nə etdiniz?
- Axırıncı dəfə zəng etdikdə Mustafa deyən kimi telefonu söndürdü. Hər birimizin nömrəsini qara siyahıya əlavə etdi.
Bir neçə saat sonra nəvəm zəng etdi ki, heç olmasa yarısını gətir, evdə vəziyyət yaxşı deyil. Polisə müraciət edəcəyimizi bildirdik.
Polisə şikayət edəcəyimi bildirdikdə, polisi saymadığını və heç kimi tanımadığını dedi. Əlavə etdi ki, “qardaşımı da bıçaqlamışam, heç burda da polis mənə bir şey demir”.
Baş Polis İdarəsinə gəldik və şikayət ərizəsi yazdıq. Bizə bildirdilər ki, şübhəli şəxsi xaricdən bura gətirə bilmərik. Konstitusiyada belə bir qanun olmadığını qeyd etdilər. Azərbaycana gəldiyi zaman istintaqa cəlb olunacağını söylədilər.
O “Jasmin Park”da bizdən götürdüyü pul ilə ev almışdı. Türkiyəyə qaçdıqda maklerlə evin satışı barədə razılığa gəlib. Maklerə etibarnamə verərək evi satmasını və pulu ona göndərməsini xahiş edib. Hadisədən xəbər tutduğumuz zaman mənzillərə nəzarət edən səlahiyyətli şəxs ilə görüşdük. Mənzilin sahibi gəldikdə bizə xəbər etməsini bildirdik.
Satışa çıxarılan mənzilə alıcı çıxdıqda sahibkarın şəxsən burada olmasının vacib olduğu vurğulanıb. Azərbaycana gəldiyi zaman isə axtarışda olduğu üçün aeroportda saxlanıldı və həbs olundu. İki dəfə gəmi ilə qaçmağa cəhd edib.
Onun mənim kürəkənim olması ilə bağlı iddiaları yanlışdır və əsassızdır. Dünən hazırlıq məhkəməsi keçirildi. Sentyabrın 29-u yenidən məhkəmə keçiriləcək. Haqqında Cinayət Məcəlləsinin 178.3.2-ci (Dələduzluq-külli miqdarda ziyan vurmaqla törədildikdə) maddəsi ilə ittiham irəli sürülüb. Törətdiyi əmələ görə onu 10 ilə qədər azadlıqdan məhrum etmə gözləyir. Götürdüyü məbləği ödəmədiyi təqdirdə yenidən azadlıqdan məhrum olunacaq.
Sənan Əhmədovun şəhid qardaşı Səbuhi Əhmədovun hərbi xidmət yerinə dəyişmək üçün bankdan kredit götürərək rüşvət verməsi barədə fikirlərinin əks olunduğu sosial şəbəkələrdə yayılmış video, həmçinin sonradan həmin cinayət xarakterli məlumatların təkzib edilməsi ilə bağlı səsləndirdiyi fikirlərin qeydə alındığı digər video cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmadı.
Bəs həmin görüntüləri kim çəkib?
Bu və digər qaranlıq məqamlara BAKU TV-nin hazırladığı sujetdə qazi, jurnalist Rey Kərimoğlu aydınlıq gətirib.
O, “Üzbəüz” verilişində maraqlı faktlara toxunub.
Daha ətraflı süjetdə:
“Peşəkar ordu bir gecədə bu qədər döyüşçü itiribsə, ya ciddi irəliləyiş var, ya ciddi xəyanət! Yayılan videolarda yeni ərazilər, yeni əsirlər görünür. Bu o deməkdir ki, artıq Azərbaycanın geriyə yolu yoxdur. Gözü yaşlı tale dövrümüz bitib, gözü qanlı tarix dövrümüz başlayıb. Tarix yazanlarımızın dirisinə də, ölüsünə də eşq olsun!”. Bu sözlər sərhəddə baş verən döyüşləri dəyərləndirən şair Aqşin Yeniseyə məxsusdur.
Şairin motivasiya məqsədli bu paylaşımı bir çox sosial şəbəkə istifadəçisi tərəfindən təqdir olunsa da, əks mövqedə dayanan həmyerlilərimiz də olub. Onlar şairi dövlətin haqsız mövqeyini müdafiə etməkdə ittiham edib.
DİA.AZ-ın məlumatına görə, Aqşin Yenisey isə “Şərq”ə müsahibəsində deyib ki, bu və gələcəkdə ehtimal olunan döyüşlər onu göstərir ki, Qarabağ müharibəsi bizim üçün bitmiş hesab olunsa da, ermənilər və onların havadarları üçün bitməyib. Belə halda müharibənin heç bir alternativi qalmır:
- Ölkənin daxilində siyasiləşdirilmiş məlum sürülərin apardığı təbliğat da xalqın Qarabağ mövzusunda yekdil fikrini parçalamağa yönəlikdir. Məqsəd Azərbaycanın siyasi və hərbi gücünü xalq gücündən ayırmaqdır. İdeoloji mübarizəni psixoloji mübarizə səviyyəsinə endirməkdir. Ümumiyyətlə, Qarabağ konfliktinin adı dəyişib. 30 ildir bu konflikt münaqişə adlandırılırdı, indi isə onun adı haqlı olaraq Vətən müharibəsidir. Bu çox ciddi çağırışdır. Azərbaycan Ordusu bu gün öz vəzifəsini icra edir. Ölkənin suverenliyinə olan təhdidlərin qarşısını alır. Ordunun vəzifəsi budur. Təəssüf ki, bəzi vətəndaşlarımız tarixləri işğalçı müharibələrlə dolu olan və bü gün beynəlxalq gücü təmsil edən dövlətlərin kərənayını çalırlar. Bu beynəlxalq güclər 30 ildir ki, Azərbaycanda bəşəri dəyərlərin milli əcinnələrini yetişdirməklə məşğuldurlar. Yəni müharibənin daha təhlükəli forması da ölkənin daxilində gedir. Bu döyüşlər təkcə sərhədlərin xaricindəki düşmənləri deyil, eyni zamanda daxildəki düşmənləri də təmizləmək üçün tarixi bir zərurətdir. Bu müharibə Azərbaycan dövlətinin tarix qarşısında verdiyi "dövlət imtahanı"dır. Bu imtahandan "kəsilmək" indiyə qədər Azərbaycan uğrunda tökülən qanlara hörmətsizlikdir. Bu gün Azərbaycanı öz torpaqları uğrunda döyüşməkdən yayındırmağa çalışan Fransa yüz il İngiltərə ilə taxt-tac uğrunda müharibə aparan bir ölkədir. Bu gün Azərbaycanı havadarlıq etdiyi Ermənistana qarşı “ərazi iddiası etməkdə” beynəlxalq səviyyədə şərləməyə çalışan Fransanın Birinci Dünya müharibəsində öz qonşularına qarşı ərazi iddiaları ilə çıxış etməsini haqlı mövqe kimi müdafiə edən fransız yazıçısı Moris Barres deyirdi: “Yanlış tərəfdə də olsa, həmişə öz ölkəmin haqlı olduğunu müdafiə edərəm!”
Barres tək deyildi. Modern çağın, demək olar ki, bütün aydınları öz ölkəsinin, öz dövlətinin haqlı, haqsız mövqeyinin dəstəkçisi idi. Fransız filosofu Jülen Benda özünün “Aydınların xəyanəti” kitabında bu aydınları özü hərbi strateq olan Makiavellidən tutmuş cəbhəyə könüllü əsgər kimi yollanan Nitsşeyə qədər bəşəri dəyərləri milli dəyərlərə qurban verməkdə qınayırdı. Amma cifayda!
Qərb dəyəri dedikdə Qərb aydınlarının bu milli duruşuna da baxmaq lazımdır. Yoxsa Qərb humanizmini milli tumanizm (LGBT, eşcinsəllik, feminizm və s.) səviyyəsində təbliğ etməyin “beynəlxalq yaltaqlıq”dan başqa adı olmayacaq.
Əgər lazım gələrsə, Azərbaycan Ordusu bundan sonra yüz il də müharibə aparmağa hazır olmalıdır. Necə ki, İsrail dövləti özünü əbədi müharibələrə hazırlamaqla məşğuldur.
- Siz həm də zabitsiniz və döyüş təcrübəniz var. Bu gün insanları ən çox narahat edən bir gecəyə 50 şəhidimizin olmasıdır. Məhz bu fakta söykənən bəzi qruplar hətta ordumuz və dövlətimizlə bağlı antimilli mövqe belə sərgiləyir. Hansı hallarda itkilərin çox olma ehtimalı var?
- Ordu səngərdən çıxdısa, itkilərinin sayı çoxalır. Bu, əzəli müharibə qanunudur. İki-üç il əvvəl PKK ünsürləri ABŞ-ın hərbi dəstəyi ilə Suriya ilə sərhəd ərazilərdən Türkiyənin sərhəd bölgəsini raket atəşinə tutur, mülki əhalini qorxu içində saxlayırdı. Türk ordusu bu təhdidi aradan qaldırmaq üçün Suriya ərazisinə girməyə məcbur oldu. Bu gün eyni hal Ermənistan-Azərbaycan sərhədində baş verir. Və Azərbaycan Ordusunun vəzifə borcudur ki, düşmənin atəş nöqtələrini nə yolla olur-olsun susdursun. Xalq öz övladını əsgərliyə buna görə göndərib. Siyasi manipulyasiyalar isə təkcə şəhidlərin sayı üzərindən aparılmır, həm də onların nəşi üzərindən aparılır. Qərbin, Rusiyanın, İranın əlinə oynayanlar şəhidlərin dəfn mərasimlərini, şəhid ailələrini özlərinin iyrənc məqsədləri üçün istifadə edirlər. Bu cür adamlar üçün şəhidlərin sayının 50 və ya 500 olmasının heç bir fərqi yoxdur. Onlara Azərbaycan dövlətinin əleyhinə yararlana biləcəkləri elementar bir fakt lazımdır.
- “Bu döyüşlər təkcə sərhədlərin xaricindəki düşmənləri deyil, eyni zamanda daxildəki düşmənləri də təmizləmək üçün tarixi bir zərurətdir” –deyirsiniz. Bəs necə? Erməni ilə mübarizə aparmaq daha asandır, ən azı açıq səngərdir. Daxildə kimin əli kimin cibindədir, bəlli deyil. Şəhid dəfnlərini məzhəbçilər basıb. Şəhid atası, şəhid anası imkan verin balamı ağlayım deyir, Hüseynçilər isə qulaqardı edib Xiyabanda, vida mərasimlərində şaxsey-vaxsey deyir. Kimiləri xaricdə oturub Azərbaycanı Ermənistan ərazisinə təcavüz etməkdə ittiham edir. “5-ci kolon”un “xidmət”ləri isə saymaqla bitmir.
- Bu şəxslərin əksəriyyəti psixoloji problemləri olan vətəndaşlarımızdır. "Savaş sənəti" kitabının müəllifi general Sun Tzu da hələ qədim dövrlərdə çinlilərə bir ölkəni daxildən dağıtmaq üçün belə psixlərin əvəzsiz güc olduğunu söyləyirdi. Bunu ötən gün feysbukda da yazmışdım. Kritik məqam yaranan kimi Azərbaycana açıq-aşkar düşmən mövqeyi sərgiləyən Qərbin, Rusiyanın və İranın cəmiyyətimizə bir faydası var ki, ölkədə psixi pozuntuları olan nə qədər adam varsa hamısına yiyə durub, çörək verirlər.
- Ermənistan-Azərbaycan sərhədindəki prosesin arxasında hansı qüvvələrin “əli”ni müşahidə edirsiniz?
- Mən bu sahənin adamı deyiləm, yanlış təhlilə yol verərəm. Bu məsələnin daha çox xarici siyasətlə məşğul olan adamlara dəxli var. Ordu və vətəndaş üçün erməninin arxasında hansı gücün durmasının nə əhəmiyyəti var? Bəyəm erməninin arxasında Rusiya yox, ABŞ, ya da Fransa duranda güllə yarası öldürmür? Bizim üçün daha əhəmiyyətli olan Azərbaycan əsgərinin yanında və arxasında dayanmaqdır.
Mariya: "Hər kəs mənim fiziki gücümü bilir. Özüm ağırlığında olan bəzi əşyaları fiziki olaraq daşıya bilmirəm"
Qaranquş ləqəbli 24 yaşlı Mariya hərbi həkimdir və Rusiyanın Ukraynaya qarşı "xüsusi hərbi əməliyyat" adı altında başlatdığı müharibənin ikinci günündən Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin sıralarına qoşulub. UNIAN “Qaranquş”la cəbhədə günlərin necə keçdiyi, əsgərlərin ən çox rast gəlinən xəsarətləri, dəstək, gündəlik həyat və qadının ordudakı yeri barədə danışıb. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:
Rusiyanın Ukraynaya qarşı genişmiqyaslı hücumundan əvvəl Mariya (işğal olunmuş ərazilərdə qalmaq məcburiyyətində qalan qohumlarını təhlükəyə atmamaq üçün qız soyadını demir) öz yaradıcılığı ilə məşğul olurdu: şəkillər çəkirdi və kitab yazırdı. Lakin müharibənin ikinci günü Mariya könüllü olaraq Silahlı Qüvvələr sırasına qatıldı. “Qaranquş” Donbassın ən qaynar nöqtələrində döyüş təcrübəsi qazanıb. Bu gün Xarkov vilayətində bir bölmədə xidmət edir.
- Səni cəbhəyə getməyə nə vadar etdi?
- Yəqin ki, bütün könüllülər kimi, ölkəmin hücuma məruz qalması, mənim də kənarda dayanmağım mümkün deyildi. Ona görə də yoldaşımla səfərbərlik məntəqəsinə getdim və orduya yazıldım. Nənəmin işğal altında olan Melitopolda, anam və atamın Zaporojyedə olması, cəbhə xəttinin də onlara çox yaxın olması da həvəsləndirdi. Vətəni qorumağı özümə borc hesab edirəm.
- Bəs yaxınlarınız cəbhəyə getməyiniz xəbərini necə qarşıladılar?
- Qohumlarım, düzünü desəm, əvvəlcə zarafat etdiyimi zənn etdilər. Rusiya Federasiyasının qoşunları Kiyev vilayətindən tamamilə çıxarıldıqda, mənim Silahlı Qüvvələrdə xidmətə davam etmək fikrindən vaz keçəcəyimi düşünürdülər. Amma geriyə yol yox idi, sona qədər getməyə qərar verdim.
Atam hərbçi, anam isə müəllimdir. Anam ürəyimin səsinə qulaq asıb xidmətə getməyimə çox da təəccüblənmir. Onlar təbii ki, narahat oldular, amma sonda mənim seçimimlə razılaşdılar və indi dəstəkləməyə çalışırlar. Baxmayaraq ki, öz-özümə “Hər şeyi at, get evə, nəyinə lazımdır, sən kövrək qızsan!” deyən məqamlar olur... Amma inanıram ki, biz bu dəhşətlə və qonşularımızın davamlı təhdidləri ilə indi mübarizə aparmasaq, bu, əbədi davam edə bilər.
- Orduya gedəndə ilk təəssüratınız necə oldu? Qərarınızdan peşmansınız?
- Xidmətə girəndə ilk təəssürat... Bunu demək çətindir. Sadəcə xaos idi, müharibənin ilk günləri heç nə aydın deyildi, hamı çılğınlıq içində idi. Daimi qayğılar, daim harasa qaçmaq, nəsə etmək. Çox az yuxu, çox yorğun. Onda mənə hər şey çətin görünürdü.
Əslində Silahlı Qüvvələrin sıralarına qoşulduğum üçün heç vaxt peşman olmamışam və bu qərarı özüm üçün tamamilə düzgün hesab edirəm. Çox vaxt burada nə etdiyimi düşünürəm. Çünki, prinsipcə, fiziki göstəricilərim pis deyil, deyək ki, əsgər olmaq üçün yaxşıdır.
Oğlanlar - hamısı iri, sağlam, hündür və mən də beləyəm - 1 metr 60 sm, 40 kq, özümdən böyük bel çantası ilə gedirəm... Özümə tez-tez bu sualı verirəm, amma həmişə düzgün seçim etdiyim cavabını alıram. Çünki biz Donbassda olarkən çoxlu sayda insanı xilas etdim, bir çox uğurlu tibbi evakuasiyalar həyata keçirdik.
- Hərbi həkim kimi tam olaraq harada təhsil almısınız?
- Mən artıq müharibə zamanı, xüsusi olaraq hərbçilər üçün taktiki tibb kurslarda oxumuşam. Bu kurslar hərbçilərlə yanaşı çalışacaq və döyüş tapşırıqlarını da yerinə yetirəcək insanlar üçün nəzərdə tutulub.
- Döyüş zamanı həkim necə kömək edir?
- Döyüş və ya atəş zamanı ilk tibbi yardımın göstərilməsi qadağandır. Ümumiyyətlə, sovet döyüş filmlərində tibb bacılarının güllələrin altından yaralıları çıxarması heç də görünmür. Əslində bu, həm qanunla, həm də həkimlərin işlədiyi protokollarla qadağandır. Ona görə də, yaralı olsa, top atəşi və ya döyüş zamanı edə biləcəyimiz yeganə şey həmin insanın özünə kömək etməsidir. Əks təqdirdə, ya gözləməlisən, ya da komandirdən yaralıya kömək etmək, onu şərti "sarı zona"ya - az-çox təhlükəsiz zonaya çatdırmaq fürsətini verməsini xahiş etməlisən. Bu, bir növ hasar, beton plitə, ağac, hər hansı bir şey ola bilər ...
- Zəhmət olmasa, vəzifələriniz haqqında danışın, döyüş həkiminin funksiyalarına nələr daxildir?
- Əsasən, bir taqım həkimi kimi mənim rolum əgər biz sıfırdan bir az da olsa və sakit bir mühitə çıxarılsaq, bölməni müalicə etməkdir. Yəni kimsə xəstədirsə, kimin qarnı ağrıyır, kiminsə boğazı ağrıyır, onlara yardım etməkdir.
Mən sənədlərə əməl edirəm - kimin evə buraxıldığı və ya xəstəxanaya yerləşdirildiyinə baxıram. Əmin olmalıyam ki, bütün yaralılar həkim nəzarətində olsunlar və onlarda hər şey qaydasında olsun.
Söhbət döyüş mövqelərindən gedirsə, mənim vəzifəmə ilkin tibbi yardım göstərmək, yaralıların döyüş meydanından çıxarılması daxildir.
- Siz yalnız tibbi fəaliyyət göstərirsiniz, yoxsa digər döyüşçülər kimi döyüş tapşırıqlarını da yerinə yetirirsiniz?
- Həkimlər əslində döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirirlər. Eyni şəkildə atırlar, eyni şəkildə piyada 10 kilometrlərlə yol gedirlər. Yəni burada hər şey çox dəyişkəndir. Vurmalıyamsa, təbii ki, bunu edəcəm, vuracam.
- Döyüş şəraitində kömək etdiyiniz ilk insanı xatırlayırsınızmı?
- Mən həkiməqədər yardım göstərdiyim hər bir insanı xatırlayıram. Allaha şükürlər olsun ki, onların sayı göründüyü qədər çox deyildi.
Ağır xəsarət alan ilk xəstələr eyni anda iki nəfər idi. Birinin sağ alt əzasından qəlpə yarası vardı. Digərinin sol qolunda qəlpə yarası var idi, demək olar ki, açıq sınıq, kifayət qədər ciddi zədə və qarın nahiyəsindən qəlpə yarası var idi. Deyə bilərəm ki, o an əsəbi və narahat deyildim, çünki özümə və hərəkətlərimə kifayət qədər arxayın idim.
Təbii ki, kiçik bir həyəcan var idi, amma ümumiyyətlə, artıq köməyə ehtiyacı olan insanları görəndə başa düşdüm ki, mən bu xəsarətlərin öhdəsindən gələ bilərəm. Belə deyək, fikirləşirdim ki, indi hər şeyi yoluna qoyacağam. Prinsipcə, belə oldu, hər şey mükəmməl keçdi, evakuasiya uğurla keçdi. Məni narahat edən yeganə şey ətrafdakı bəzi insanların şok vəziyyətində olması, panikaya düşməsi idi. Qaçdılar, mənim başıma yığıldılar, bu, çox problem yaratdı. Həmin an ərim onları dağıdaraq mənə kömək etdi ki, daha böyük panika yaratmasınlar. Ən böyük panikanın çiyinlərindən tutub sarğı axtarması idi, sonra özünə gəlib nəsə etmək üçün qaçdı.
- İşinizdə ən çox hansı xəsarətlərlə rastlaşmısınız?
- Tez-tez parçalanmış lezyonlar qarşıma çıxır. Bir parça bədənin bəzi hissəsində olduqda adətən kütləvi qanaxma ilə nəticələnir. Və kütləvi qanaxma ən çox görülən öldürücü haldır.
- Yaralılardan hansını əvvəlcə təxliyə etmək üçün seçirsiniz?
- Əvvəlcə kimin təxliyə ediləcəyi ilə bağlı seçim demək olar ki, yox idi. Bütün yaralıları dərhal təxliyə edirik.
- Amma təəssüf ki, hər kəsi xilas etmək mümkün olmur. Döyüş həkimləri seçimi necə edirlər?
- Allaha şükür, indiyə qədər elə bir təcrübəm olmayıb ki, kimsə qucağımda ölsün. Hamını çıxarmışıq, hamı sağ qalıb. Və bu böyük xoşbəxtlikdir. Birinci insan öləndə mən hələ də bilmirəm bu haqda nə hiss edəcəm. Ümid edirəm ki, belə bir insan olmayacaq.
- Belə ağır şəraitdə döyüş ruhunu qoruyub saxlamağa nə kömək olur?
- Necə saxlamaq olar? Əslində əsas odur ki, yaxınlarınızın dəstəyi var. Birlikdə xidmət etdiyim həyat yoldaşım var, bu baxımdan çox şanslıyam. Və təbii ki, qohumlarımızı xatırlayırıq, ailəmizi düşünürük, gələcək üçün bəzi planlar qururuq. Bunlar dayanmağa kömək edən amillərdir. Unutmamaq lazımdır ki, həyat təkcə müharibədən ibarət deyil. Müharibə nə vaxtsa bitəcək və siz yaşamağa davam etməli olacaqsınız, ona görə də nəyisə planlaşdırmaq və gələcəyinizi, hətta indi də öz düşüncələrinizlə qurmaq vacibdir.
- Hazırda cəbhədə tibbi yardımla bağlı vəziyyət necədir?
- Tibbi yardım baxımından mənə elə gəlir ki, bütün materiallar heç vaxt kifayət etməyəcək. Yırtılmayacaq qədər keyfiyyətli turniketlər yoxdur. Buna görə də, mənim fikrimcə, turniketlər, tıxama stikerləri və termostatlar həmişə kifayət etməyəcək bir şeydir və mən bir az daha çoxunu istərdim. İndi də turniket almaq üçün yerlər axtarıram, çünki bilirəm ki, mənim bölməmdəki bütün oğlanlar üçün əlimizdə olanlar kifayət qədər deyil.
- Sosial şəbəkələrdə gördüm ki, vəsait toplayırsınız. Bu kampaniya nə üçündür?
- O deyil ki, mən xüsusi olaraq könüllülüklə məşğulam. Amma müəyyən auditoriya topladım və buna görə müəyyən üstünlük var, insanların məni eşidə biləcəyi, anlayış göstərməsi halı var. Mən bölməmizin ehtiyacları üçün vəsait toplayıram. Bunlar bədən zirehləri, avtomobillər, boşaltma kəmərləri sistemləri və hər cür başqa şeylər ola bilər. Bəzən digər bölmələrə kömək edirəm. Görəndə ki, orada həqiqətən də real insanlar və ya tanıdığım adamlar var, xəbəri yayıram.
- Bizə həyatınızdan danışın. Belə kövrək qadın çəbhədə necə sağ qalır?
- Bu normaldır, prinsipcə, mən sağ qalıram. Əslində oğlanlarımız şəndirlər, demək olar ki, həmişə müsbət notdadırlar. Onlarla xidmət etmək əyləncəlidir (gülür).
Gigiyena ilə bağlı problemlər var, çünki xüsusilə isti suda yuyulmaq həmişə mümkün deyil. İndi də soyuq olacaq...
Qidalanma ilə bağlı da problem indi yoxdur. Donbassdakı səngərlərdə vaxt və imkan olanda əlimizdə olandan bişirirdik. Adətən bir növ bitkiyə ət konservləri əlavə edilirdi, hər şey qarışdırıldı - ətli yemək alınırdı. Bir dəfə şorba, plov var idi, o müddətdə başqa belə şeylər bişirməyə vaxtımız yox idi. İndi vəziyyət bir az fərqlidir. Aşpazların bizim üçün yemək hazırladığı yerdəyik. Gündə üç dəfə yemək yeyirik, əgər uzaqda olmasaq. Əks halda - enerji barları, enerji içkiləri və quru yeməklərlə keçinirik.
- Dediniz ki, ərinizlə eyni bölmədə xidmət edirsiniz. Cəbhədə münasibətləriniz dəyişmədi ki?
- Münasibətlərimiz daha açıq və səmimi olub. Çünki eyni səngərdə yaşayırsansa, yaxınlaşmamaq mümkün deyil. Fizioloji ehtiyacları, xarici vəziyyəti, bir insanın onsuz da pis görünüşü olanda, bir ay yuyunmayanda, hətta qoxulara fərqli səviyyədə alışmağa başlayırsınız. Əvvəllər çox mehriban olduğumuzu düşünürdümsə, indi buna nə ad verəcəyimi də bilmirəm...
- Hələ də belə bir stereotip var ki, əsgərlik qadın işi deyil. Bu məsələyə münasibətiniz?
- Bu ifadə tez-tez eşitmişəm, mənə də ünvanlanıb. "Sən bura aid deyilsən, qadınsan, kövrəksən, arxada bir yerdə olmalısan və s" çox deyilib. Amma reallıqlar elədir ki, qadınlar əslində xidmətdə öz vəzifələrinin öhdəsindən kifayət qədər yaxşı gəlirlər və bu, faktdır.
Çoxlu qadın var - həm tüfəngçi, həm həkim, həm snayper, həm də siqnalçı. Hərbinin hər sahəsində çoxlu qadın var. Əlbəttə ki, kişilər daha çoxdur, amma yenə də bu, qadın cinsinin nümayəndələrinin öz vəzifələrinin öhdəsindən daha pis gəlməsi demək deyil. İndi elə oldu ki, mən də daxil olmaqla, üç taqım həkimimiz var, amma şikəstlərə baxan həkim yox idi. Mən şirkət həkiminin vəzifələrini yerinə yetirirəm, çünki digər həmkarlarımdan ikisinin tibb təhsili olmasına və kişi olmasına baxmayaraq, bunun öhdəsindən ən yaxşı şəkildə mən gəlirəm. Bölük komandiri məni həkiməqədər qayğı və bütün bu prosesi idarə etməkdə ən çox təcrübəyə malik olan şəxs kimi qeyd etdi. Yəni ki, əslində mən həmkarlarımdan heç də pis deyiləm, bəzi hallarda isə daha yaxşı işləyirəm.
- Heç cinsə görə ayrı-seçkilik yaşamısınızmı?
- Belə bir şey yoxdur. Hər kəs mənim fiziki gücümü bilir. Məsələn, mən demək olar ki, özüm ağırlığında olan bəzi əşyaları fiziki olaraq daşıya bilmirəm. Və buna normal yanaşırlar.
- Kişilər arasında təksən. Bu qədər güclü cinsin nümayəndələri arasında olmaq rahatdırmı?
- Bölükdə qızlar var, çoxu qərargahda xidmət edir. Bəli, mən bir qadınam, amma bu o demək deyil ki, mənə qarşı pis rəftar və ya ayrı-seçkilik edirlər. Məni çox isti qarşıladılar. İndi biz mühazirələr oxuyuruq, taktiki təbabətlə məşğul oluruq. Döyüşçülərin çox xoşuna gəlir, maraqlanırlar, çoxlu suallar verirlər. Əslində bu, xoşuma gəlir. İşimin nə qədər vacib olduğunu başa düşəndə çox sevinirəm.
Bu bölmədə kifayət qədər ciddi uşaqlar var, onların artıq döyüş təcrübəsi mövcuddur. Bunun nə olduğunu və niyə olduğunu başa düşürlər. İnsanlar onlara verdiyiniz məlumatla həqiqətən maraqlananda çox gözəldir. Və təbabət və təxliyə məsələlərinə vicdanla yanaşırlar. Mən desəm ki, ilkin tibbi yardım qablarını yoxlamaq lazımdır, əslində onlar gəlib növbə ilə qablarını göstərəcəklər.
- Hərbi qulluqçunun ilk yardım çantasının içində nə olmalıdır?
- Əsgərlərin döyüş ilk yardım dəstlərində iki turniket olmalıdır. Eyni zamanda, ümumiyyətlə hələ də zirehdə, boşaltma kəmər sistemlərində iki əlavə var. İlk yardım dəstinə homeostatik sarğılar, okklyuziv stikerlər, sıxıcı elementli İsrail sarğıları, adi sarğılar, həmçinin nazofarenks borusu olmalıdır. Bunlar əsas alətlərdir.
- Silahlı Qüvvələr sıralarına daxil olmağa hazırlaşan qadınlara nə məsləhət görərdiniz?
- Silahlı Qüvvələr sıralarına daxil olmaq istəyən qızlara əvvəlcədən məşq etməyi və hazırlaşmağı məsləhət görə bilərəm. Həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən. Bu, göründüyü qədər sadə deyil, ona görə də işləmək istədiyiniz istiqaməti əvvəlcədən seçməyi və bu sahədə müəyyən biliklər əldə etməyi məsləhət görürəm. Çox uyğun olacaq. Onu da deyim ki, taktiki tibb kursları və mülki həyatda atıcılıq kursları çoxdur.
Müəllif: Turan Abdulla
Tanınmış və sevilən müğənni Almaz Saraylı Moderator.az-ın suallarını cavablandırıb. DİA.AZ həmin müsahibəni təqdim edir:
- Almaz Saraylı... Bu ad illərdir bir çoxlarına tanışdır. Yadımdadır, mən o vaxt balaca uşaq idim, üzünüzü görməsəm də adınızı əzbər bilirdim. Hər dəfə evdə sizin Bakı kəndlərində qız toylarına getməyinizdən danışardılar. Hətta anamın, xalalarımın da toylarını siz oxumusunuz. Məncə illər sizi heç dəyişməyib. Müğənnilik sənətinə necə və kimlərin təsiri ilə başladınız?
- Öncə müsahibə üçün sizə və kollektivinizə təşəkkür edirəm. Mən qarmon sinfini bitirib, bir neçə il müəllim işləmişəm. Sonra da məndə oxumağa həvəs oyanıb. Nə bilim, Allah vergisidir də. Nə oxumuşam, necə oxumuşam, necə müğənni olmuşam, bunu tamaşaçılarım deyə bilər. Xalq artisti Ağaxan Abdullayevlə toylarda bir səhnəni paylaşmaq mənə də nəsib olub. Sabir Əliyevlə, Məmmədbağır Bağırzadə ilə də işləmişəm. Allah onlara qəni-qəni rəhmət etsin. Onların hərəsindən bir şey öyrənmişəm, götürmüşəm. Gərək hər şey daxildən gəlsin. Mən hələ indi də nələrsə öyrənirəm.
- Bəlkə də barmaqla sayılan sənətçilərdənsiniz ki, efirlərə çıxmadan məşhurluq qazanmısınız. Bu gün də sizi efirlərdə çox nadir hallarda görürük. Dəvət edən yoxdur yoxsa başqa bir səbəb var?
- Efirlərə çox dəvətlər gəlir. Hər birinə təşəkkür edirəm. Əlbəttə ki, efirdə bilməliyəm ki, mənim yanımdakı qonaq kim olacaq? Ona görə də heç kimin xətrinə dəymədən öncə bunu soruşuram. Özüm də efir həvəskar deyiləm, çalışıram ki, az-az görünüm. 3 aydan bir efirlərə çıxıram. Lap əvvəldən belə olmuşam. Mahnılarım dillər əzbəridir. Allahımdan çox razıyam ki, mənə gözəl ürək verib. Heç kimin xətrinə dəymədən öz həyatımı yaşayıram. Bu gün də toylara dəvət alıram. Görsəm ki, səsim işləmir, xalq məni toylara dəvət etmir, heç vaxt buna görə fikir etmərəm. Sevənlərim mənə bəs edir. Xalqımızın xoş günləri təki çox olsun, mən də onları bu balaca səsimlə gedib təbrik edim.
- Almaz xanım, sizi tamaşaçılara sevdirən əsas xüsusiyyət nədir?
- Bu neçə illər ərzində hər zaman Azərbaycan qadını adını uca tutmuşam. İstər geyimimlə, istər danışığımla, istərsə də başqa hərəkətlərimlə. Heç kimin arxasınca bir söz danışmamışam, heç kimin bostanına daş atmamışam, kiminsə şəxsi həyatına müdaxilə etməmişəm. Bütün sənət dostlarımı da olduqları kimi qəbul etmişəm. Bir dəfə eşidə bilməzsiniz ki, hansısa sənətçinin arxasınca nəsə danışım. Hətta bilirəm ki, sənəti yoxdur, amma yenə də danışmamışam. Sual belə ünvanlayıblar, yenə də üstündən keçmişəm. Mən efirə çıxanda hər ailənin qonağı oluram. Onlar mənim geyimimə də, oxumağıma da, səsimə də fikir verirlər. Səsimdə bir az xırıltı ola bilər, bu səsdir, hər bir kəsdə olur. Mənə elə gəlir ki, sadaladığım bu xüsusiyyətlər məni tamaşaçılara sevdirib.
- Toyda oxumaq çətindir, yoxsa səhnədə?
- Mənim üçün fərq etməsə belə toyda oxumaq daha çətindir. Səhnəyə çıxanda sənə başqa bir enerji gəlir. İstədiyimi oxuya bilirəm. Efirlərdə 5 dəqiqədən artıq oxumaq olmur. Bilmirəm bu müddət ərzində təsnif oxuyum, ya muğam, ya mahnı. Xanım İsmayılqızından, rəhmətlik Tahir Əkbərdən o qədər gözəl mahnılar almışam ki. Yarım saat, 40 dəqiqə mənə vaxt versinlər, görün nələr oxuyuram. İndi toy mahnıları oxuyuram, deyirlər ki, “hə toy oxuyanıdır”. İstərdim ki, öz musiqiçi kollektivimlə efirlərdə görünüm. Fonoqram oxuyanda utanıram. Hətta mikrofon verirlər, onu da götürmürəm. Çünki ayıbdır, mikrofonu nə üçün yalandan əlimdə tutum ki?! Guya canlı oxuyuram?!
- Şou-biznesdə bəzi hallarda kimlərəsə “filankəs toy müğənnisidir” deyib, tənə edənlər, indi özləri bütün günü toylardadır. Bu sözlər bəzi hallarda sizə pis təsir etmir?
- Xeyr, mən deyilən bu sözlərin heç birinə qulaq asmıram. Bu gün hamı toylara gedir. Müğənni ya toyda olar, ya da səhnədə.
- Almaz xanım, mən bilirəm ki, sizin qohumlardan bu sahədə olan insanlar var. Onlardan bir neçəsinin adını çəkə bilərsiniz?
- Mənim nəslimizdən bir neçə xalq artisti çıxıb. Xalq artisti, rəqqas Əlibaba Abdullayev anamın əmisidir. Nailə Mirməmmədli mənim əmim qızıdır. Allah ona rəhmət etsin. Gözəl səsli Elnarə Xəlilova, Mina xalam nəvələridir.
- Prodüsseriniz varmı?
- Xeyr, prodüsserim yoxdur, buna heç ehtiyac da duymuram. Toyları da özüm danışıram, işlərimi də özüm görürəm. Görün müğənnilərin ətrafında prodüsserlərlə bağlı nə qədər söz-söhbət oldu. Adamın heç qohumunun özü üçün ürəyi yanmır, prodüsser sənin üçün nə edəcək?! Prodüsser ilk növbədə iş görməlidir, pul fikirləşməməlidir. Təbii ki, iş olanda pul da gələcək.
ABŞ-da resessiya riski mövcud olsa da, bundan yan keçmək mümkündür.
APA xəbər verir ki, bunu ABŞ-ın maliyyə naziri Cenet Yellen CNN-ə müsahibəsində bildirib.
Yelen bildirib ki, Federal Rezerv Sistemi (FED) inflyasiyanı cilovlamaq üçün maliyyə siyasətini sərtləşdirir. Bu da resesssiya riskini artırır.
“Biz resessiya riskini görürük. Lakin bizim əmək bazarımız etibarlı olduğu üçün bunun öhdəsindən gələ bilərik. Lakin inflyasiya çox yüksək həddədir və biz bunu azaltmalıyıq” – deyə iqtisadçı bildirib.
Qeyd edək ki, iyun ayında ABŞ-da son 40 ilin ən yüksək inflyasiyası qeydə alınıb. İyulda isə inflyasiya nisbətən azalaraq 8,5%-ə enib. FED inflyasiyanın qarşısını almaq üçün uçot dərəcəsini artırıb.
Hərbi ekspert: “Bütün məsələlər tam həll olunmadığı üçün Azərbaycana silah lazımdır”
“Azərbaycan Türkiyə və İsraillə IV Azərbaycan Beynəlxalq Müdafiə “ADEX” və XIII Beynəlxalq Daxili Təhlükəsizlik, Mühafizə və Xilasetmə “Securex Caspian” sərgiləri çərçivəsində yeni silahların alınmasına dair müqavilələr imzalayacaq”.
Bunu jurnalistlərə açıqlamasında Müdafiə Sənayesi naziri Mədət Quliyev deyib.
Mədət Quliyev bildirib ki, Türkiyə, İsrail və Pakistan ilə əməkdaşlığın inkişafı Azərbaycanın hərbi-sənaye kompleksinin prioritet istiqamətidir.
“Bu gün dünyanın ən güclü silahları həm Türkiyədə, həm də İsraildə istehsal olunur. Türkiyə, İsrail və Pakistanla hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq bizim prioritet istiqamətlərimizdir”, – Quliyev bildirib.
Beləliklə, söhbət təkcə daxili inkişafı gücləndirməkdən deyil, həm də Türkiyə və İsraildə yeni silahların alınmasından gedir. Belə çıxır ki, Azərbaycana nədənsə hələ də silahlanmaq lazımdır. Bu gün hətta ən məlumatsız insanlar da bilirlər ki, Cənubi Qafqazda hərbi-texniki mənada Azərbaycandan yaxşı təchiz edilmiş ölkə yoxdur. Belə olan halda ortaya sual çıxır: dövlətimizin xaricdən daha çox yeni silah almasına, arsenalını doldurmasına nə ehtiyacı var, bu nəyə lazımdır? Bunun Ermənistandan gələn bəzi potensial təhlükələrdən qaynaqlanması ehtimalı azdır. Belə olan halda, bu, şimaldan və cənubdan gələn mümkün təhlükələrə qarşı müdafiənin təmin edilməsi ilə bağlı ola bilərmi? Yoxsa bu gələcək satınalmaların arxasında başqa məqsədlər var?
Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin İnformasiya və Analitika İdarəsinin keçmiş əməkdaşı, hərbi ekspert Azad İsazadə bu məqamlarla bağlı fikirlərini Press Klubla bölüşüb:
– İlk diqqət etdiyim məqam ondan ibarətdir ki, bu açıqlamanı Müdafiə Nazirliyinin nümayəndəsi deyil, Azərbaycanın hərbi-sənaye kompleksinə rəhbərlik edən Müdafiə Sənayesi naziri verib. İki növ alış var. Birincisi, silahın sadəcə alınıb istifadə edilməsi, vaxtaşırı onun üçün ehtiyat hissələrinin alınmasıdır. Amma elə müqavilələr də var ki, bu və ya digər növ silahla yanaşı, onun texnologiyaları da alınır. İndi biz Müdafiə Sənayesi nazirinin çıxışını araşdırdığımzdan, istisna etmirəm ki, gələcəkdə bu ölkələrlə müəyyən hərbi texnika modelləri üzrə Azərbaycanda ya birgə istehsal müəssisələri, ya da bəzi təmir müəssisələri yaradılacaq. Və birmənalı olaraq deyə bilərəm ki, bu silahların yerli analoqlarının hazırlanması üzərində işləyəcək konstruktor büroları olacaq. Hərbi-texniki sahədə belə əməkdaşlıq, prinsipcə, həm də hərbi sənaye kompleksinin inkişafıdır.
Mədət Quliyevin danışdığı əməkdaşlıq adi silah alışından daha geniş bir şeydir. Bu bir.
İkincisi, biz sadəcə silah alsaq belə, bu, Azərbaycana lazımdır. Çünki Ermənistanla bütün məsələlər tam həll olunmayıb. Azərbaycan ordusunda Rusiya silahının payı hələ də kifayət qədər böyükdür. Biz başa düşürük ki, bu silahlar get-gedə sıradan çıxacaq, onun təmiri, təminatı, satın alınması ilə bağlı məsələlər var. Rusiya isə sanksiyalar altındadır və sanksiyaların nə qədər davam edəcəyi məlum deyil. Yəni, ola bilər ki, Rusiya istehsalının əsas hissəsini təşkil edən artilleriya, zirehli texnika, aviasiya (demək olar ki, 80% Rusiya istehsalıdır) gec-tez elektronika, yüksək dəqiqlikli avadanlıqlar tələb edəcək. Biz isə sanksiyalar səbəbindən onları sadəcə olaraq Rusiyadan ala bilməyəcəyik.
Bu o deməkdir ki, biz artıq indidən bütün bunların analoqlarını və əvəzedicilərini gələcəkdə heç vaxt problem yaşamayacağımız ölkələrdə axtarmalıyıq. Ən azından görünən perspektivdə işə başlamalıyıq. Ehtiyat hissələri və təmir dəstlərini asanlıqla əldə edə biləcəyimiz yerlər aramalıyıq.
Üçüncü aspekt hərbi tarixdir. Ukrayna nümunəsinə əsaslanaraq xatırladaq ki, SSRİ dağıldığı zaman bu respublika ən çox silah ehtiyatına malik idi. Məsələn, Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisində bir Zaqafqaziya hərbi dairəsi var idisə, Ukrayna torpaqlarında üç hərbi dairə var idi. Və hər üçü Avropaya zərbə vurmaq məqsədi daşıyırdı. Bu, İkinci Strateji Eşelon adlanan yer idi. Müvafiq olaraq, Ukrayna tanklar, artilleriya, təyyarələrlə doldurulmuşdu. Üstəlik, Qərb Qüvvələr Qrupunun Şərqi Almaniyadan, Polşadan çıxarılması başlayanda ağır, zirehli texnikanın əsas hissəsi SSRİ sərhədini keçərək Ukraynada dayandı. Silah o qədər çox idi ki, Ukrayna bu silahları demək olar ki, bütün dünyaya satırdı. Həm Afrikaya, həm Asiya ölkələrinə, həm də Avropanın bəzi dövlətlərinə. Biz də, gürcülər də onlardan alırdıq. Nəticədə, 2014-cü ilə qədər onların sadəcə silahları qalmamışdı. O zaman yaranan silah çatışmazlığı bu gün – 8 il sonra da hiss olunur. Onların sadəcə olaraq tankları çatışmır. Vaxtiləsə, silah bolluğu idi.
Bu nə deməkdir? O deməkdir ki, silahların alınması və müəyyən silah ehtiyatlarının yaradılması həmişə faydalı ola bilər.
Şimaldan və cənubdan Azərbaycana qarşı mümkün təhlükələrə gəlincə, mən hələ də bu istiqamətlərdən ölkəmizə genişmiqyaslı hücumun başlayacağı bir vəziyyəti təsəvvür edə bilmirəm. Amma onu da bilirəm ki, bir il bundan əvvəl Rusiyanın Ukraynaya hücum edəcəyi heç kimin ağlına belə gəlməzdi. Açıq şəkildə deyilməsə də, bütün dövlətlərin hərbi doktrinası bütün qonşulardan potensial zərbə gözləmək lazım olduğunu nəzərdə tutur. Yəni başa düşməliyik ki, şərti olaraq həm Türkmənistanın ərazimizə desant atması, həm də Gürcüstandan hücum əmri nəzərə alınır. Bütün bu ərazilərdə müəyyən müdafiə tədbirləri həyata keçirilməlidir. Silahlar da müvafiq olaraq poliqonlarda və ya dövlət sərhədi boyu hərbi hissələrdə yerləşdirilməlidir.
Rauf Orucov
Ərəstun Oruclu: “Nikol anlayır ki, Ruben onun yerinə hazırlanır və bu amil Paşinyanı Azərbaycan və Türkiyə ilə danışıqlarda daha çevik mövqe nümayiş etdirməyə vadar edəcək”
Erməni əsilli rusiyalı milyarder Ruben Vardanyanın birdən-birə Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi, Qarabağa köç etməsi ilə bağlı bəyanatı gündəmin əsas müzakirə mövzusudur. Sərvətinin dəyəri 7 milyard dollarla ölçülən Vardanyanın belə bir qərara gəlməsi ilə bağlı bir çox versiyalar səsləndirilir. Bir versiyaya görə, milyarder Qərbin sanksiyalarından yayınmaq üçün belə bir addım atıb. Xatırladaq ki, Ukraynaya qarşı işğalçı müharibə səbəbindən Qərb tərəfindən əksər rusiyalı biznesmenlərə qarşı embarqolar tətbiq olunub ki, o siyahıda Rubenin də adı var.
Başqa bir versiyaya görə isə, Vardanyanın Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi və Qarabağa yerləşmək planı Kremlin məkrli ssenarisinin tərkib hissəsidir. Bununla Rusiya Qarabağdakı separatizmi daha da çiçəkləndirmək, münaqişənin həll olunmasına əngəl yaratmaq niyyəti güdür.
Əsas versiyalardan biri də odur ki, Rusiya Vardanyanı Qarabağa yox, Qarabağ adı ilə məhz Ermənistana göndərir. Məlumdur ki, Vardanyanın Xankəndiyə yerləşməsini Azərbaycan qəbul etməyəcək və bunun qarşısını alacaq. Ehtimala görə, Qarabağa gələ bilməyən milyarder İrəvana yerləşəcək. Və Vardanyan yeni siyasi fiqur kimi Ermənistan müxalifətinin liderinə çevriləcək.
Məlumdur ki, hazırkı Ermənistan hakimiyyətini Rusiyanın əksər siyasi dairələri qəbul etmir. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Paşinyanı Rusiya İrəvandakı əlaltı müxalifətinin vasitəsi ilə devirə bilmədi. Çünki ermənilər Paşinyandan nə qədər narazı olsalar da, Rusiyanın Ermənistandakı siyasi alətləri olan Köçəryanı da, Sarkisyanı da dəstəkləmirlər.
Vardanyan isə yeni simadır. Eyni zamanda, onun hakimiyyətə gəlmək, Ermənistandakı sosial vəziyyəti qismən yaxşılaşdırmaq imkanları mövcuddur. Analitiklər bildirirlər ki, Rusiya Gürcüstanda etdiyini indi Ermənistanda etməyə çalışır. Necə ki, biznesmen Bidzina İvanişvili Gürcüstanda hakimiyyəti ələ keçirdi, eləcə də Vardanyan vasitəsilə Ermənistan hakimiyyətini nəzarətə götürə bilər.
Məsələ ilə bağlı AYNA-nın suallarını "Şərq-Qərb" Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Ərəstun Oruclu cavablandırıb.
- Vardanyanın Qarabağa Rusiya tərəfindən göndərilməsi yəqin ki, heç kimdə şübhə doğurmur. Təbii ki, onun Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi, Qarabağa köçü ilə bağlı ən müxtəlif versiyalar var ki, bunların hər birinin doğru olması mümkündür. Amma baxır, hansı versiyanın çəkisi daha çoxdur. Sizcə, hansı versiya daha ağır basır?
- Vardanyanın Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi iki versiyaya uyğun gəlir: Birincisi, onun öz kapitalını qorumaq və Qərbin sanksiyalarından yayınmaq versiyasıdır ki, bununla milyarder sərmayəsini xilas edir. Və Qarabağa yerləşərək öz kapitalını idarə edir. Amma bu versiyanın əksinə olan bəzi məqamlar var. Belə baxanda, Vardanyan əslində heç kimdir. O mənada ki, məsələn, Rusiyada yəhudi əsilli məşhur oliqarxlar var ki, onların bir çoxu sanksiyalar başlayanda İsrail vətəndaşlığını qəbul etdi. Amma bu, həmin oliqarxlara kömək etmədi. Çünki demək olar ki, rusiyalı elə bir milyarder yoxdur ki, ona sanksiya tətbiq edilməsin. Söhbət təkcə Kremlə yaxın Abramoviçdən və ya digərlərindən getmir. Hətta Rusiya hakimiyyəti ilə açıq əlaqələri olmayan oliqarxlar var ki, Vardanyan onlarla müqayisədə heç bir kriteriya üzrə yarışa girə bilməz. Amma onların hamısına sanksiyalar tətbiq edildi. Demək ki, bu versiya bir o qədər də inandırıcı deyil. Yenə deyirəm, həmin yəhudi oliqarxlar İsrail vətəndaşlığını qəbul etsələr də, embarqolardan yan keçə bilmədilər. Bunu, əlbəttə, Vardanyan görür.
- Daha bir versiya Gürcüstan ssenarisinin təkrarlanması versiyasıdır. O mənada ki, Rusiya İvanişvilini Gürcüstanda hakimiyyətə gətirdiyi kimi Vardanyanı da Ermənistanın lideri etmək istəyir...
- Bu versiya daha inandırıcı görünür. Rusiya vətəndaşlığından imtina da maraqlı bir fenomeni ortaya çıxarır. Əgər Vardanyan Qarabağa köç edirsə, o zaman Rusiya vətəndaşlığından imtinanın səbəbi nədir? Qarabağ erməniləri birmənalı şəkildə Rusiyaya bağlıdırlar. Hətta separatçıların qondarma qurumu rus dilini "ikinci dövlət dili" elan edib. Belə olan halda, Vardanyanın Rusiya vətəndaşlığından imtinası Qarabağ erməniləri tərəfindən anlaşılan olmazdı.
Amma burada başqa bir nüans var. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Ermənistanda Rusiyaya nifrət durmadan artmaqdadır. Bunun da bünövrəsi 2018-ci ildən - Paşinyan hakimiyyətə gəldikdən sonra qoyulub. Belə çıxır ki, Rusiya Vardanyanı Qarabağa gətirib onun bir millətçi imicini yaratmaq istəyir. Həm Azərbaycana qarşı, həm Ermənistan hakimiyyətinə qarşı radikal, barışmaz müxalifətçi kimi yetişdirmək, daha sonra Ermənistana transfer etmək istəyir. Vardanyanın Ermənistanda nüfuz qazanması üçün ilk növbədə Rusiya vətəndaşlığından imtina etməsi vacibdir. Demək istədiyim odur ki, Vardanyanın addımı heç də təsadüfi deyil və Rusiyanın planıdır.
- Rusiyanın bu ssenarisinin reallaşma şansı nə qədərdir?
- Çox azdır. Birincisi, ona görə ki, Vardanyan bir yox, on beş dəfə də Rusiya vətəndaşlığından imtina etsə, Ermənistanda hər kəs bilir ki, Ruben kimdir, kapitalını harada toplayıb. Cəmiyyət onu da anlayır ki, Vardanyan niyə Rusiyadan imtina etdi, bunu nə üçün gətirirlər, nə üçün yetişdirirlər. Baxın, Vardanyan Rusiya sülhməramlılarının nəzarətində olan Azərbaycan ərazisində yerləşdirilir. Demək ki, Vardanyan imicini adi vətəndaşlıqdan imtina ilə dəyişə bilməz.
- Qarabağdakı terrorçu-separatçı rejimin başına gətirilə bilərmi?
- Bu olacağı təqdirdə, Vardanyanın Ermənistanda hakimiyyətə gəlmək şansları ümumiyyətlə, sıfıra enir. Ona görə ki, Ermənistan cəmiyyəti bu gün separatizmin belə məğlubiyyətlə bitməsini Qarabağ ermənilərinə bağışlaya bilmir. Bu baxımdan, separatçıların liderini erməni cəmiyyətinin Ermənistana rəhbər seçməsi istisna olunur.
- Kreml Ermənistandakı əlaltılarını səfərbər edə, Vardanyanı onların lideri kimi ortaya ata bilərmi?
- Təbii ki, Rusiya Ermənistandakı tərəfdaşlarını, ona bağlı olan "beşinci kolon"u, müxalifəti bir araya yığacaq və çalışacaq ki, Vardanyana dəstək qazandıra bilsin. Bu, növbəti mərhələnin işidir. Məlum deyil ki, Rusiyanın bu ssenarisi baş tutacaq, ya yox. Çünki bu planın baş tutması şansları çox aşağıdır. Paşinyan o qədər səhvlərə yol verməlidir ki, sonda onun tərəfdarlarının sayı azalsın və onlar Vardanyan kimi avantüristin tərəfinə keçsinlər.
- Azərbaycan Vardanyanın Qarabağa köç etməsi planlarına qarşı hansı addımlar ata bilər və ya atmalıdır?
- Anlayıram ki, xüsusi əməliyyat keçirmək və Vardanyanı məhv etmək olar. Amma buna nə ehtiyac var?! Bu, baş verərsə, Vardanyan zərərsizləşdirilərsə, bu, Azərbaycanın əleyhinə işləyəcək - istər Rusiyada, istərsə də, Qərbdə. Mənə elə gəlir ki, ən yaxşı yol Azərbaycanın Rusiya hakimiyyətindən tələb etməsidir ki, Vardanyan Qarabağdan çıxarılsın. Çünki onun gəldiyi yer “sülhməramlı” adlandırılan hərbi kontingentin nəzarətində olan Azərbaycan əraziləridir. Xəbərdarlıq etmək lazımdır ki, Rusiya tərəfi buna əməl etməyəcəksə, o zaman Azərbaycan Vardanyana qarşı istənilən addımı atmaq hüququnu özündə saxlayır.
Yəni ki, Vardanyanı istənilən an fiziki olaraq məhv edə bilərik, xüsusi əməliyyatla həbs edə bilərik və s. Çünki Vardanyan Azərbaycanın ünvanına təhdidlər səsləndirir, Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin dağlıq hissəsində yaşamaqda davam edən erməni icmasını yenidən ölkəmizə qarşı qaldırır. Hansı ki, Azərbaycan Qarabağdakı erməniləri öz vətəndaşı kimi qəbul etməyə hazır dönəmdədir və Vardanyan pozuculuqla, təxribatla məşğuldur. Açıq deyilməlidir ki, belə bir adam Rusiya tərəfindən Qarabağdan çıxarılmırsa, əksinə, Rusiyanın hərbi və siyasi strukturları tərəfindən dəstəklənirsə, ona şərait yaradılırsa, bundan sonra baş verəcək hadisələrə görə məsuliyyət Rusiyanın üzərinə düşür. Rəsmi Bakı təxminən bu formada xəbərdarlığını etməlidir. Ondan sonra da vəziyyəti müşahidə etməlidir.
- Ümumiyyətlə, Vardanyanla bağlı prosesin hansısa nəticəsi olacaqmı?
- Düşünmürəm ki, hansısa nəticəsi olsun. Çünki Ermənistanda Qarabağdan gələn təşəbbüslərə neqativ münasibət var. Ermənistan əhalisi Köçəryan və Sarkisyan hakimiyyəti dövründə Qarabağ mövzusundan kifayət qədər doyub. Buna 44 günlük müharibədə faciəvi məğlubiyyəti də əlavə etdikdə mənzərə aydın olur. Hesab edirəm ki, artıq Ermənistan cəmiyyətini Qarabağ ermənilərinin problemi və Qarabağ məsələsi maraqlandırmır. Digər tərəfdən, Vardanyan həqiqətən də Paşinyana qarşı istifadə olunursa - düşünürəm ki, belədir - Azərbaycan bu amildən yararlanmalıdır.
- Hansı formada?
- Paşinyan bir tərəfdən sülhlə bağlı danışıqlar aparır, digər tərəfdən də Rusiya və Köçəryanın, Sarkisyanın lideri olduğu yaramaz müxalifətin təzyiqi altındadır. Buna görə də, məcburiyyət qarşısında gah irəli gedir, gah geri çəkilir. Əlbəttə, Vardanyanın onun kürsüsünə hazırlandığını Paşinyan da bilir. Bu amil Paşinyanı məcbur edəcək ki, Azərbaycanla, Türkiyə ilə danışıqlarda daha çevik mövqe nümayiş etdirsin. Azərbaycan bu vəziyyətdən yararlana bilər. Ona görə ki, sülhlə bağlı müəyyən nəticələr əldə edildikdə, hətta ilkin razılaşma olduqda, ermənilər üçün Qarabağ məsələsi bitmiş olacaq. Çünki sülh o halda mümkün olur ki, dövlətlər bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır. Avropa İttifaqının da danışıqlar zamanı Qarabağ mövzusuna ümumiyyətlə, toxunmaması, "Qarabağ" ifadəsinin işlədilməməsi konkret mesajdır. Rəsmi Bakı bundan maksimum yararlanmalıdır. Azərbaycan Paşinyana edilən bu basqıların ətraflı təhlilini aparmalı, vəziyyəti dəyərləndirməli, öz xeyirinə istifadə etməlidir.
Müəllif: Anar Bayramoğlu
“Serbiya Ukrayna ətrafında yaranmış vəziyyətdən ciddi təsirlənib, lakin Belqrad hələ də Moskvaya qarşı sanksiyalar tətbiq etmək niyyətində deyil”.
“Report” xəbər verir ki, bunu Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiç İsrailin “Jerusalem Post” qəzetinə müsahibəsində deyib.
Ukraynadakı vəziyyətdən danışan Serbiya lideri vurğulayıb ki, gələcəklə bağlı böyük proqnozlar verməkdən çəkinir: “Lakin indi orada baş verən hadisələr ölkəmizə çox təsir edir”.
Eyni zamanda o vurğulayıb ki, Ukrayna hadisələri fonunda Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq etməkdən çəkinən Avropada nadir ölkələrdən biri olaraq qalan Serbiya hələ də sanksiyalar təzyiqinin məqsədəuyğunluğuna inanmır.
“Biz özümüz onilliklər ərzində sanksiyalara məruz qalmışıq və bundan ancaq sadə insanlar əziyyət çəkib. Biz sanksiyalara, sanksiya siyasətinə inanmırıq. Bu, İsrailin çətin mövqeyi kimi bir şeydir”.
Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, infeksionist Vüqar Cavadzadə Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.
DİA.AZ müsahibəni təqdim edir:
- Vüqar doktor, hazırda Azərbaycanda koronavirusla əlaqəli epidemioloji vəziyyət necədir?
- Ölkəmizdə epidemioloji vəziyyət tam nəzarət altındadır. Yəni epidemioloji cəhətdən təhlükəli bir şey yoxdur. Ötən aylarla müqayisədə yoluxma sayında nisbətən artım olsa da, ölüm halları demək olar ki, sıfır səviyyəsindədir. Buna görə də narahat olmağa, panikaya düşməyə heç bir əsas yoxdur.
Amma havaların soyuması, qış fəslinin yaxınlaşması ilə əlaqədar qarşıdakı aylarda nisbətən artım müşahidə oluna bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu, COVID-19-un mutasiya olunmuş variantıdır. Hazırda yayılan Omikron ştammı və Omikrondan mutasiya olunmuş yeni variantların yoluxuculuq qabiliyyəti yüksək olsa da, xəstəlik həddən artıq yüngül keçir, ölüm halı demək olar ki, müşahidə edilmir.
Mutasiyaya uğramış virusların xəstəliktörətmə qabiliyyəti həddindən artıq aşağıdır. Xəstələr xəstəliyi bir-iki gün yüngül qızdırma ilə keçirir. Hətta yaşlı insanlar belə, COVİD-in mutasiya olunmuş variantını demək olar ki, yüngül başa vurur. Ağırlaşma halları müşahidə edilmir.
- Bəzi ölkələrdə koronavirusa yoluxma hallarının artması ilə əlaqədar ictimai yerlərdə, qapalı məkanlarda maska tətbiqinə başlanıb. Sizcə, Azərbaycan da hansısa qabaqlayıcı tədbirlər görülməlidirmi?
- İstər Azərbaycanda, istərsə də dünyanın başqa ölkələrində yoluxma sayında artım varsa, epidemik vəziyyətin nəzarətdən çıxmaması üçün qabaqlayıcı profilaktik tədbirlər aparılmalıdır. Bu da ciddi tədbirlər deyil. İlkin olaraq insanların ictimai yerlərə və qapalı məkanlara az getmələri, maskadan istifadə etmələri, qızdırması olan şəxslərlə əlaqənin kəsmələri kimi qadağalar epidemik vəziyyəti nəzarət altına alan vasitələrdir.
Heç şübhəsiz havaların soyuması, eləcə də qış fəslinin yaxınlaşması ərəfəsində, qeyd etdiyimiz kimi, yoluxmaların sayında nisbətən artım müşahidə olunacaq. Amma əvvəlki illərlə müqayisədə xəstəxanaların həddən artıq dolması, ağır xəstələrin sayının çoxalması kimi hallar gözlənilmir. Çünki insanların böyük əksəriyyəti xəstəliyi keçirib və vaksinasiya olunub. Əksəriyyətdə bu xəstəliyə qarşı immunitet formalaşıb. Hesab edirəm ki, infeksiyanın əvvəlki illərdəki kimi geniş yayılması, ağırlaşma verməsi, ölüm hallarının çoxalması bir daha müşahidə edilməyəcək.
- Əvvəlki yoluxmalarla indiki arasında hansı hal özünü daha qabarıq göstərir?
- Əlbəttə, COVID-19 virusunun özü və Delta variantları kifayət qədər ağır gedişli xəstəliklər oldu. Hazırda Omikron və onun mutasiya olunmuş çoxsaylı variantları özünü çox zəif əlamətlərlə büruzə verir. Klinik əlamətlərində heç bir dəyişiklik yoxdur, sadəcə virusun davam etmə müddətində və ağırlıq dərəcəsində fərq var.
COVID-19-un və Delta variantları xəstəlik daha ağır getdiyi üçün müalicə müddəti uzun çəkirdi.
Amma son mutasiya olunmuş variantlarda xəstəlik 3-5 gün davam edir və 90-95 faiz yüngül gedişli olur.
- Pandemiya dövründə belə bir ifadə var idi: “biz bu virusla yaşamağa davam etməliyik”. Hazırkı dönəmdə bu ifadənin hökmü qalırmı, yoxsa bitib?
- Bəli, bu virus cəmiyyətimizi tərk etməyəcək, o da canlı bioloji varlıqdır. Ümumiyyətlə, koronavirusun müxtəlif növləri min illərlə olub. Sadəcə, COVID-19 2019-cu ildə əmələ gələn yeni bir növdür. Qrip və digər kəskin respirator virus infeksiyaları kimi, onlar da həyatımızın bir parçası olacaq.
Ola bilsin ki, hər qış mütəmadi yoluxmalar müşahidə edilsin. Necə ki, insanlar hər qış yoluxduğu qripi ciddi xəstəlik hesab etmir, ona təşvişlə yanaşmır, COVID-19-a da münasibət belə olacaq.
Ətraflı
Xırda bir müqayisə aparaq. İki il əvvəl insanlar koronavirusa necə yanaşırdı, indi necə? Əvvəl insanlar COVID-dən çox, təşvişdən dünyasını dəyişirdi. Artıq insanlar xəstəliyi o qədər də ciddiyə almırlar.
- Koronavirusun alovu sönsə də, insanda qoyduğu izləri davam edir. Məsələn, bir il əvvəl virusa yoluxub sağalıb, amma iybilmə qabiliyyəti bərpa olunmur. Tibdə bunun müalicəsi varmı?
- Təəssüf ki, dünyada elə preparat yoxdur, iybilməni bərpa etsin. Bunun üçün təmiz havada gəzmək, vitaminli yeməklər qəbul etmək, istirahət eləmək, stressdən uzaq olmaq lazımdır ki, orqanizm özü-özünü reabilitasiya etsin. Dünyada bunun müalicə taktikası işlənib hazırlanmayıb.
- Yaz aylarında fəsil dəyişkənliyi ilə əlaqədar insanların immuniteti nisbətən zəifləyir. Səhiyyə Nazirliyi də ötən gün daha çox uşaqlar arasında epidemiya şəklində yayılan rotavirus xəstəliyi barədə çağırış etdi. Bu, mövsüm üçün xarakterik xəstəlikdir?
- Rotavirus yeni bir infeksiya deyil, xəstəliyin 100 il əvvələ qədər tarixi var. Bu infeksiya bütün ölkələrdə müşahidə edilib. Sadəcə, son 10 illikdə laboratoriya sahəsində diaqnostik avadanlıqların sürətlə inkişaf etməsi bu virusların diaqnozunu asanlaşdırıb.
Rotaviruslar əsasən uşaqlar arasında yayılır, paralel olaraq böyüklərdə də müşahidə olunur. Xəstəlik ciddi nəticələrə səbəb olmasa da, 2-3 gün ərzində uşaqlarda hərarət, qarın ağrısı, qusma kimi diskomfort verir.
- Sentyabrın 15-dən yeni tədris ili başlayır. Məktəblərdə, ictimai yerlərdə sıxlıq artacaq. Sizcə, uşaqların gigiyenik qaydalara əvvəlki kimi ciddi riayət etməsinə ehtiyac varmı?
- Təbii ki, dərslər açılanda təmaslar da artacaq, şəhərdə müəyyən sıxlıq olacaq. Bu isə yoluxmaların nisbətən artmasına səbəb ola bilər. Hər kəs özünü qoruyursa, deməli, ətrafdakıları da qoruyur. Hər halda insanlar qapalı, əhalinin sıx olduğu yerlərdə özlərini qorumalı və profilaktik məqsədlə maskalardan istifadə etməlidirlər.
Təbii ki, dövlət səviyyəsində yekun qərar vermək Nazirlər Kabineti yanında Operativ Qərargahın səlahiyyətindədir.
- İndi adi qripin daha çox yayılıdığı məqamdır. İnsanlar adi qriplə koronavirusu necə ayırd etməlidirlər?
- Adi virusla koronavirusu klinik cəhətdən ayırd etmək çox çətindir. Bəzən bu virusları həkimlər bir-birindən ayıra bilmir. Sadəcə, hərarət bir-iki gün davam edərsə, mütləq koronavirusa görə test verməlidirlər. Xəstə mütləq həkim nəzarətində olmalıdır. Xəstə COVID ola bilər, amma ciddiyə almaz. Günlər keçdikcə proses dərinləşər, sonra gec olar. Ona görə də temperatur olan ilk gündən həkimlə məsləhətləşmək lazımdır.