Bütün dünya ABŞ-da Prezident Cozef Bayden və Çin lideri Si Cinpin arasında görüşə böyük ümidlər bəsləyirdi. Lakin onların San-Fransiskoda keçirilən Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının (APEC) sammiti çərçivəsində apardıqları danışıqlar diplomatik qalmaqalsız ötüşmədi. ABŞ Prezidenti çinli həmkarı ilə 4 saatlıq görüşdən sonra keçirilən mətbuat konfransında onu “diktator” adlandırdı. Buna baxmayaraq, tərəflər ABŞ və Çin arasında məhsuldar əməkdaşlığa qəti əminlik ifadə edib və münasibətlərdə irəliləyiş olduğunu bəyan ediblər.
Eyni zamanda, Çin Xarici İşlər Nazirliyi görüşdə iki ölkə arasında münasibətlərdə ən həssas olan Tayvan məsələsinin ətraflı müzakirə edildiyini açıqlayıb.
Co Bayden və Si Cinpin daha nə ilə bağlı razılığa gəldilər? Rusiyalı tarix elmləri doktoru, Asiya-Sakit Okean Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Aleksandr Lomanov bu barədə “Lenta.ru” saytına müsahibə verib. AYNA sözügedən müsahibəni ixtisarla təqdim edir:
- Si Cinpinin ABŞ-a səfərini Amerika-Çin münasibətlərində dönüş hadisəsi adlandırmaq olarmı?
- Mən bu səfərdə əsaslı və strateji əhəmiyyətli heç nə görmürəm. Amma bu hadisənin şübhəsiz ki, əlamətdar olması, beynəlxalq siyasətin ən diqqətəlayiq hadisələri sırasında olacağı bəlli idi. Xüsusilə, indi Yaxın Şərqdə baş verənlər kontekstində.
Cari ildə bu, mühüm hadisədir. Ən azından iki ölkənin liderləri vaxt tapıb danışıqlar masası arxasına əyləşmək üçün səy göstərdilər, ABŞ və Çin arasında artan fikir ayrılıqlarını nəzarətdə saxlamağa çalışdılar.
- Bəs niyə məhz indi danışıqlar aparmaq lazım idi? Si Cinpin 6 ildir ki, ABŞ-a getmirdi...
- Aydındır ki, əvvəlki səfərin qarşısını koronavirusla bağlı hadisələr alıb. Böyük ehtimalla ehtimal etmək olar ki, 2020-ci ilin əvvəlində dünyanı uzunmüddətli təcrid vəziyyətinə salan hadisələr olmasaydı, belə bir səfər baş tutacaqdı. Güman edirəm ki, Co Baydenin administrasiyasının birinci və ya ikinci ilində Cinpin şübhəsiz ki, Amerika torpaqlarında prezidentlə şəxsən ünsiyyət qurmaq istəyini nümayiş etdirəcəkdi.
- Əvvəlki görüşdə hansı razılaşmalar əsas idi və onlar indi əldə olunanlardan nə ilə fərqlənir?
- Bu məsələnin şərhində böyük problemlərimiz var, hər iki tərəf bu problemi eyni cür görmür. Çinə ümumilikdə konstruktiv atmosfer lazımdır. Keçən dəfə Si Cinpin Co Baydenlə söhbətdə qarşılıqlı hörmət, hədsiz tənqiddən yayınma, daxili işlərə qarışmama və qırmızı xətlərə hörmət tezislərinin razılaşdırılmasından razı qaldı. Amerikalıların konkret tədbirlərə ehtiyacı var.
Amerika və Çin tərəflərinin dərc etdiklərinə diqqətlə baxsanız, San-Fransiskodakı görüş Balidəki görüşü böyük ölçüdə təkrarladı. Cinpin ikitərəfli münasibətlərin hansısa geniş, çərçivəli strateji kontekstindən danışmağa çalışır. Si Çinin ABŞ-ı dünyadakı mövqeyindən sıxışdırmağa çalışmadığını, Çin tərəfinin konstruktiv əməkdaşlığa açıq olduğunu təsdiqləmək istəyir. Co Bayden deyir ki, tərəflər bəzi konkret məsələlərdə razılığa gəliblər: bəli, Amerikanın Ukrayna və Fələstinlə bağlı mövqeyi aydınlaşdırılıb.
Keçmişdə, hətta Barak Obamanın dövründə də ABŞ Rusiyaya qarşı eyni siyasəti yeritməyə çalışırdı. Yəni ABŞ lazım olan yerdə əməkdaşlıq axtarır, lazım olmayan yerdə rəqabət aparır.
- Eyni şey indi Çinə də təklif olunur?
- Bəli, lakin Çin bu paradiqmanı qəbul etmir və bu, çox vacibdir. Çin münasibətləri daha ikili şərhdə xarakterizə edir. Kölgələr və qeyri-müəyyənliklər onlar üçün qəbuledilməzdir.
Qarşı tərəfi rəqib kimi görürsənsə, o zaman heç bir konstruktiv əməkdaşlıq nəticə verməyəcək. San-Fransiskoda Çin və Amerika mövqelərinin uyğunsuzluğu aydın oldu.
Amerikalılar bunun nəticə verəcəyini düşünürlər, lakin bu, öz seçicilərini və Asiya ölkələrinin siyasi elitalarını sakitləşdirməyə yönəlmiş bir növ illüziya və ya piardır ki, onlar artan qarşıdurma ilə bağlı daha sakit olsunlar. Bu yanaşma nəticə verməyəcək: Çin Amerika tərəfinin köləsi olmayacaq.
- Ukrayna müharibəsi və İsrailin Qəzza zolağında HƏMAS-a qarşı müharibəsi görüşə necə təsir edir? ABŞ Çinlə münasibətlərdəki gərginliyi aradan qaldırmaq istəyirmi?
- Çinin mövqeləri ictimaiyyətə açıqlanıb. Co Bayden bu məsələlərdə yeni heç nə əldə edə bilmədi. Ukrayna böhranı ilə bağlı açıqlanmış Çin sülh təşəbbüsü var. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin Yaxın Şərqdəki böhranla bağlı açıqlamaları var. Ona görə də bu mövzuların qeyd olunması daha çox hegemon dövlətin ətalətidir. Bununla belə, iki liderin nə barədə razılaşdıqlarını başa düşmək üçün bu mövzularda fikir mübadiləsi aparması zərərli deyil.
- ABŞ mediası iddia edir ki, Çin könülsüz şəkildə hərbi əlaqələri bərpa etməyə qayıdıb. Bu nə dərəcədə doğrudur?
- Hərbi əlaqələrin qopması Nensi Pelosinin Tayvana səfərindən sonra baş verdi. Çin həqiqətən ABŞ-dan daha az maraqlanır. Sadə dillə desək, SSRİ və ABŞ cavabların mümkün simmetriyasına görə oxşar münaqişələrin həllində maraqlı idilər. Sərhədlərə yaxın NATO gəmiləri və təyyarələri peyda olanda heç bir insident olmamasında maraqlı idilər. Sovet gəmiləri və təyyarələri də Amerika sahillərinə yaxın idi. Maraq qarşılıqlı idi - insidentlərin qarşısını almaq üçün oyun qaydaları simmetrik idi.
- Niyə?
- Çünki Çin bu halda amerikalılara eyni şəkildə cavab verə bilməyən daha zəif tərəf kimi görünür. Çin Xalq Azadlıq Ordusu San Fransisko və ya Pearl Harbor yaxınlığında, yəni ən mühüm Çin hərbi bazalarında olan amerikalılarla eyni müdaxilə imkanına malik ola bilməz.
Ona görə də hazırkı razılaşmalar təzyiqin nəticəsi deyil, Tayvanda prezident seçkilərinin qeyri-müəyyən nəticələrə səbəb ola biləcəyinin ciddi başa düşülməsidir. Tayvanda baş verən hadisələrdə ABŞ və müttəfiqlərini münaqişəyə cəlb edərək materik Çin üçün gərginlik mənbəyinə çevrilə bilər.
- Görüş Tayvanda seçkilərə zəmin hazırlamaq cəhdi kimi qiymətləndirilə bilərmi?
- Əksər ekspertlər bu barədə danışırlar. Eyni zamanda, yeni heç nə deyilməsə də, tərəflər açıq şəkildə danışıqları öz xeyrinə şərh edirlər.
- Bu yaxınlarda Çinin xarici işlər naziri Van Yi münasibətlərin sabitləşdiyini açıqlayıb. Çin və ABŞ arasında qarşılıqlı əlaqənin yenidən başlaması nə dərəcədə realdır?
- Siyasətdə mümkünsüz heç nə yoxdur. Aydındır ki, indiki məqamı götürsək, onda hamı mükəmməl başa düşür ki, ABŞ-da gələn il prezident seçkiləri gərgin keçəcək.
Respublikaçılar tərəfindən tənqidin intensivliyi sadəcə olaraq miqyasdan kənara çıxacaq. Mütəxəssislərin qeyd etdiyi kimi, bu, əslində Co Bayden və Si Cinpinin hazırkı prezidentlik dövründə sonuncu görüşüdür. Yenidən seçiləcəyi təqdirdə gələn il belə bir görüşün keçirilməsi mümkün olmayacaq, çünki seçkiqabağı əhval-ruhiyyə razılığa gəlməyə kömək etməyəcək.
Təbii ki, bu, sabitləşmədir, amma sual onun nə dərəcədə dərin olması və seçki kampaniyalarının fırtınalarının sınağına tab gətirə bilməyəcəyidir. Tayvan və ABŞ-da seçkiqabağı proqramlar bir-birinin üzərinə qoyulacaq. Tayvan seçkilərinin təsiri Amerika seçki kampaniyası üçün böyük rezonans olacaq. Ona görə də gələn il Amerika-Çin münasibətləri üçün çox çətin olacaq. San-Fransiskoda görüşmək qarşılıqlı əlaqə mühitini yaxşılaşdırmaq üçün bəzi ümumi oyun qaydalarını müzakirə etmək hər iki tərəfin siyasi müdrikliyinin təzahürü idi.
- Bu görüş Rusiya-Çin münasibətlərinə necə təsir edə bilər?
- Çin qlobal güc kimi çox sürətlə təcrübə qazanır. Bu sadələşdirmədir, lakin Hu Jintaonun dövründə Çin Asiyada böyük və perspektivli regional ölkə idi və Si Cinpin dövründə qlobal strateji mentalitet və dünyagörüşü əldə etməyə başladı. Ona görə də Rusiya-Çin münasibətlərinə hər hansı birbaşa təsirdən danışmağa ehtiyac yoxdur. Ən azından indi bunun üçün heç bir səbəb yoxdur.
Əgər Co Bayden seçkilər ərəfəsində Çindən konkret kiçik güzəştlər istədisə, o zaman Si Cinpin Amerika-Çin münasibətlərinin strateji, gələcəyə yönəlmiş konsepsiyasını təqdim etdi. O təkcə bir neçə illik deyil, onilliklər ərzində, ən azı 2030-cu illərin ortalarına və ya sonuna qədər münasibətlərin gələcəyini müəyyən edə biləcək bəzi strateji mərhələlər təqdim etdi. Məndə açıq-aşkar təəssürat yarandı ki, Amerika KİV-ləri və politoloqları bunu görməməyi üstün tuturlar. Hər şey hərbi dialoq, Tayvan ətrafında fırlanır və bunu müzakirə etmək lazımdır.
Müəllif: Turan Abdulla - Mənbə: AYNA.az Təqdim etdi: DİA-AZ.COM (ƏRSOYUN BLOQU)
Bu ilin fevralında əmanətlərə dair dividendlər üzrə vergiyə qoyulan yeddi illik moratorium başa çatdığı zaman, bir çox yerli analitiklər bu praktikanı bərpa etməyin zəruriliyindən danışdılar. Əmanətçilərə vergi tətillərinin verilməsinin tərəfdarları hesab edirdilər ki, gəlir vergisi banklardan pul axınına gətirib çıxaracaq və bu səbəbdən onlar çoxillik moratorium müddətinin uzadılmasını təklif edirdilər.
O zaman onlara qulaq asmırdılar, amma indi, ilin sonunda vergi güzəştlərinin davam edəcəyi bəlli olur. Fiziki şəxslərin 200 manatadək aylıq faiz gəlirləri dövlət vergisindən qismən azad ediləcək. İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin Baş İdarəsinin rəisi Nicat İmanov Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin iclasında qarşıdan gələn dəyişiklikləri açıqlayıb. Söhbət, əvvəla milli valyutada olan, ikincisi, daha uzun müddətə - 18 ay və daha çox müddətə yerləşdirilən depozitlərdən alınan dividendlərdən gedir.
“Bu qərarın məntiqi iki əsas məqsəd üzərində dayanır. Bu, bankların kapitallaşmasına dəstək verəcək, çünki onlar uzunmüddətli kreditlər verirlər və eyni zamanda uzun müddətə depozitlər cəlb etməlidirlər. Bundan əlavə, milli valyutada əmanət sahiblərinə güzəştlər veriləcək və bu, manatla bank əmanətlərinə marağın artırılması siyasəti çərçivəsində atılan addımdır”, - deyə İmanov bildirib.
Milli Məclisin üzvü, iqtisadçı alim Vüqar Bayramov isə bu tədbiri qeyri-kafi hesab edərək, aylıq gəlirin vergiyə cəlb olunmayan məbləğinin ölkədə müəyyən edilmiş minimum əməkhaqqına (345 manat) qədər artırılmasını təklif edir: “Təklif edirəm ki, 200 manatadək faiz gəliri deyil, minimum əmək haqqından az olmayan məbləğdə aylıq faiz gəliri vergidən azad edilsin. Bu, banklarda vəsaitlərin saxlanmasını stimullaşdıracaq”.
Deputatın sözlərinə görə, oktyabrın əvvəlinə yerli banklarda əmanətlər 12,7 milyard manat təşkil edib və onların təxminən yarısı, illik faiz dərəcələri altı faiz və ya daha aşağı olan dörd böyük bankda saxlanılıb. Mütəxəssis Vergi Məcəlləsinə müvafiq dəyişikliklərin edilməsini və investorlar üçün moratoriumun bu ilin fevral ayının əvvəlindən - çoxillik vergi tətilinin başa çatdığı və 10 faiz dövlət vergisinin ödənilməsi vaxtı çatdığı vaxtdan uzadılmasını təklif edib.
Bayramov mövqeyini banklardan mümkün pul axını və maliyyə təşkilatlarının kreditləri üzrə faiz dərəcələrinin artırılması ilə izah edib: “Əmanətçilərin faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb edilməsinə differensial yanaşma zəruridir. İqtisadiyyatın real sektorunun maliyyələşdirilməsi və kreditlər üzrə faiz dərəcələrinin aşağı salınması məqsədilə əmanətlərin cəlb edilməsi üçün daha geniş formata ehtiyac olduğuna görə, biz əmanət portfelinin davamlılığına nail olmalıyıq. Və bu səbəbdən Vergi Məcəlləsinə müəyyən dəyişikliklərin edilməsi faydalı olardı”.
“Məsələn, vergi ilə qorunan əmanətlərə deyil, əmanətlərə fərqli vergi güzəştləri tətbiq etmək daha düzgün olardı. Məsələn, 100 min manata qədər əmanətləri 10 faizlik dövlət vergisindən azad etmək və beləliklə, bank əmanətlərinin bu seqmentində sabitliyi saxlamaq olar”, - deyə o söyləyib.
İnvestorlar üçün mümkün vergi güzəştləri yerli iqtisadçılar arasında geniş əks-səda doğurdu. İqtisadçı ekspert Eldəniz Əmirov AYNA-ya deyib ki, vəziyyəti əvvəldən düzgün dəyərləndirmək lazım idi: “Müəyyən dairələr əhalinin bank əmanətlərinin vergiyə cəlb edilməsinin mənfi nəticələrinin olmadığını bildirəndə, biz açıq şəkildə bununla razılaşmadıq və güzəştli yanaşmanın qüvvədə qalmasını təklif etdik. Bizim 10 ay əvvəl dilə gətirdiyimiz narahatlıq indi qismən təsdiqlənir. İndi deyirlər ki, əmanətçilər üçün güzəştlər qismən bərpa olunacaq”.
“Beləliklə, vətəndaşların 18 ay və daha çox müddətə yerləşdirdiyi əmanətlərdən gəlirləri vergidən azad olunacaq. Qismən üstünlüklər hələlik onların tam olmamasından yaxşıdır, lakin ciddi effekt verməyəcək”, - deyə həmsöhbətimiz vurğulayıb.
Onun sözlərinə görə, bu tədbirlərin effektivliyinə üç əsas amil mane olacaq: “Birincisi, dünyada iqtisadi təlatümlər yaşanır. İkincisi, bizim inflyasiyamız bank depozitləri üzrə faizləri sürətlə üstələyir və yeyir. Üçüncüsü, banklar bir-birinin ardınca bağlandı. Bütün bunlar vətəndaşlara uzun müddət əmanətlərini 7-11 faizlə milli valyutada banklara yatırmağa imkan verməyən ciddi risk faktorlarıdır. Ona görə də əmanətlər üzrə faizlərin 2016-cı ildə qəbul olunduğu formada vergidən azad edilməsinə ehtiyac var”.
Müəllif: Emma Rzayeva - Mənbə: AYNA.az Təqdim etdi: DİA-AZ.COM (ƏRSOYUN BLOQU)
Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi, səfir Elçin Əmirbəyov İtaliyanın “In Terris” nəşrinə müsahibəsində bir sıra sualları cavablandırıb.
Əmirbəyov digər məsələlərlə yanaşı, Qarabağdakı erməni sakinlərin sayı və Ermənistana gedənlərin mümkün qayıdışına toxunub. Səfir ilk olaraq xatırladıb ki, onlar hələ də vətəndaşlıq almaq üçün müraciət etmədiklərindən Azərbaycan vətəndaşı sayılmırlar:
“Onların əksəriyyətinin Ermənistan pasportu var və ən azı üçdə biri Qarabağdan olan mühacir deyil, son onilliklərdə Qarabağda qeyri-qanuni məskunlaşan ermənilərdir. Cəmi mindən də az adam Azərbaycan vətəndaşlığı üçün müraciət edib və separatçı fəaliyyətdən əl çəkəcəyi ilə bağlı öhdəlik götürüb”.
“Biz başa düşürük ki, 30 illik münaqişədən sonra bölgədən qaçmaq proqnozlaşdırılan seçimdir. Lakin bu, onların şəxsi seçimidir. Baxmayaraq ki, Azərbaycan hökuməti onları ölkəni tərk etməməyə çağırırdı. Biz onların Azərbaycana mümkün qədər tez qayıtmasına imkan verən portal yaratmışıq və bu insanların təhlükəsizliyini, hüquqlarını və iqtisadi rifahını təmin etməyi öhdəmizə götürürük. Qarabağdan köçənlərlə əlaqələrini nəzərə alaraq hesab edirik ki, orada qalan azsaylı şəxslər müsbət rol oynaya bilərlər”, – deyə Elçin Əmirbəyov vurğulayıb.
Səfirin sözlərindən belə çıxır ki, Qarabağ erməniləri arasından minə qədər adam ölkəmizin vətəndaşlığını almaq üçün Azərbaycan hakimiyyətinə müraciət edib. Erməni mənbələri isə 19-20 sentyabr əməliyyatından sonra Qarabağı 100 minə yaxın erməninin tərk etdiyini iddia edir. Üstəlik, İrəvan mediasının məlumatına görə, onlardan 30 mini artıq Ermənistanı həmişəlik tərk edib.
Yəni, son iki ayın nəticələrinə görə, yalnız minə yaxın erməni rəsmi Bakının hakimiyyəti altında yaşamaq istəyini bildirib. Əmirbəyov hesab edir ki, Qarabağda qalan (köçüb getməyən) az sayda erməni (nədənsə onların dəqiq sayı açıqlanmır) hazırda qonşu ölkədə qaçqın statusunda olan tanışlarına və qohumlarına hansısa şəkildə təsir göstərə bilərlər və onlar da Qarabağa qayıtmağa və Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyə razılaşarlar. Bəs bugünkü reallığı nəzərə alsaq, onların sayı nə qədər ola bilər? Yəni geriyə qayıtmaq meylləri güclənə bilərmi? Qarabağ ermənilərinin başqa ölkələrdə yaşamağa üstünlük verərək, Ermənistanın özünü də tərk etdiyini nəzərə alsaq, o zaman çətin ki, onların əhəmiyyətli bir hissəsi Azərbaycana qayıtmaq istəyəcək. Belə olsa, Xankəndinin və Qarabağın dağlıq hissəsindəki digər şəhərlərin boşalmış mənzillərində, oradakı ətraf kəndlərdəki evlərdə kimlər yaşayacaq?
Milli Məclisin deputatı, “Region” Beynəlxalq Analitik Mərkəzinin direktoru Razi Nurullayev Pressklub.az-ın suallarını cavablandırıb.
Onun sözlərinə görə, səfir Əmirbəyov o mənada haqlıdır ki, Azərbaycanda qalan Qarabağ erməniləri gedən qohumlarına burada hər şeyin qaydasında olduğunu, yaxşı yaşadıqlarını və onlara heç bir mənfi münasibət olmadığını deyə bilərlər. “Nəticədə onların bəziləri bir müddət sonra qayıda bilər. Amma yəqin ki, bu rəqəm o qədər də çox olmayacaq.
Bununla belə, gəlin bu adamların Qarabağdan getməsinə baxaq. Onlar Bakının qalmaqla bağlı çağırışlarına baxmayaraq, Azərbaycanı öz istəkləri ilə tərk ediblər. Onlara vəd edilmişdi ki, normal həyatın davam etməsi üçün hər cür şərait yaradılacaq və hətta separatçı xuntanın hakimiyyəti altında olduqlarından da yaxşı yaşayacaqlar. Amma getdilər. Niyə? Çünki əslində onlar başqa ölkələrə köçmək qərarına gəliblər. Fransaya, Amerikaya və s. Məsələ ondadır ki, onlar uzun illər – 30 il qanunsuz rejimin təzyiqi altında yaşayıblar və orada yaşayan ermənilərin sayını süni şəkildə artırmaq üçün onları Qarabağda qalmağa məcbur ediblər. Və hətta bu göstəricini qaldırmaq üçün başqa ölkələrdən – Suriyadan, Livandan erməniləri ora köçürüblər. İndi isə bu insanlar harada yaşayacaqlarını özləri seçə bildikləri üçün xoşbəxtdirlər”, – analitik bildirir.
O qeyd edib ki, daha bir nüans var və bu, Ermənistan rəhbərliyinin Qarabağ ermənilərinin vətənə qayıtması üçün beynəlxalq təminat tələb etməsidir. “Lakin Azərbaycan bu yanaşmanı ölkənin daxili işlərinə qarışmaq kimi qiymətləndirir və təbii ki, bununla razılaşmayacaq. Yəni ermənilərin Qarabağa qayıtması üçün heç bir beynəlxalq təminat mexanizmləri tətbiq edilməyəcək.
Və çox güman ki, bir çox ermənilər geri qayıtmaq istəməyəcəklər. Artıq sosial şəbəkələrdən və mediadan da gördüyüm kimi, ermənilər sadəcə olaraq Azərbaycan bayrağı altında yaşamaq istəmirlər, yaşamaq istəyənlərin sayı isə o qədər də çox deyil. Ona görə də, biz çox güman ki, geri qayıdan ermənilərin sayında artım tendensiyası görməyəcəyik”, – Nurullayev deyir.
O xatırladıb ki, hələ birinci müharibədən əvvəl, ötən əsrin 80-ci illərinin sonlarında Xankəndində 14 mindən çox azərbaycanlı yaşayıb. “Şəhərdə 4 saylı Azərbaycan məktəbi və deyəsən, başqa bir azərbaycanlı məktəbi də var idi. Beləliklə, bu insanlar, onların övladları və nəvələri (bu, artıq 25 min nəfərə yaxın edir) öz evlərinə qayıda biləcəklər. Qovulduqdan sonra onların mənzillərini ora başqa ölkələrdən və Ermənistandan köçən ermənilər zəbt ediblər.
Düşünürəm ki, Azərbaycan hökuməti ermənilərin hələ də boş qalan mənzillərinin həllini tapacaq. Çünki mənzil uzun müddət istifadə olunmadıqda, pis vəziyyətə düşür. Bir vaxtlar Ermənistandan 350 minə qədər azərbaycanlı qaçıb, indi də onların arasında evsiz, başı üzərində damı olmayan insanlar var. Evə ehtiyacı olan başqa qaçqınlar da var. Və əgər ermənilər öz evlərinə qayıtmaq istəməsələr, o zaman Azərbaycan hökuməti yəqin ki, onlarla bağlı qərar verəcək.
Xankəndidən kənarda yerləşən digər yaşayış məntəqələrinə – Əsgəran, Ağdərə, Xocavənd, Xocalı, Hadruta gəlincə, vaxtilə orada da müəyyən sayda azərbaycanlı yaşayıb. İndi onlar da öz evlərinə qayıdacaqlar, bu onların qanuni mülküdür. Təbii ki, bu şəhər və kəndlərdə çoxlu sayda erməni mülkləri, evləri boş qalacaq və onlar haqqında qərar verilməlidir. Hələlik hakimiyyət bunu etməyə tələsmir, çünki ermənilər müxtəlif beynəlxalq qurumlarda, məsələn, Avropa İnsan Haqları Məhkəməsində (AİHM) öz əmlakları ilə bağlı məsələ qaldıra bilərlər. AİHM isə belə hallarda adətən mülkiyyətçilərin hüquqlarını qoruyur. Deməli, bu, gələcəkdə həll olunacaq məsələdir”, – deyə deputat yekunlaşdırıb.
Mənbə: Pressklub.az Teref. Xocanın Blogu Səhifəmiz hamnın üzünə açıqdır..
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Elxan Şahinoğlu Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb.
Onunla müsahibəni təqdim edirik:
- Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan MDB-dən sonra KTMT-nin də sammitinə qatılmaqdan imtina etdi. Rusiya əleyhinə addımları nümayişkaranə xarakter alan Ermənistan rəhbəri hara qədər gedəcək?
- Paşinyan getdikcə Rusiya ilə münasibətləri korlayır. Əlbəttə, Moskvada bundan narazıdırlar. Rusiyanın iki “qırmızı xətt”i var ki, Paşinyan bunları keçsə, münasibətlər son həddə qədər gərginləşəcək. Bundan sonra Rusiya Ermənistana qarşı iqtisadi təzyiq alətlərini işə sala bilər. Ermənistanın KTMT-dən çıxması və Rusiyanın bu ölkədəki hərbi bazalarının bağlanması Moskvanın “qırmızı xətlər”idir.
Hiss olunur ki, Paşinyan artıq KTMT ilə “sağollaşmaq” istəyir. Onun KTMT-nin Belarus toplantısına qatılmamasının başqa adı yoxdur. Paşinyan zəng edən Lukaşenkoya bidirdi ki, gəlməyəcək. Belarus lideri də onu xəbərdar edib ki, yanlış yoldadır. Bu o deməkdir ki, Paşinyan ölkəsini bu təşkilatdan çıxarmağa hazırlaşır, artıq zəmin var. Qərblə yaxınlaşırlar, Fransadan hərbi texnika alırlar, Ermənistandakı Avropa Birliyi missiyasının sayı artırılır. Paşinyan bununla cəmiyyəti və Rusiyanı ona hazırlayır ki, Ermənistan yaxın zamanda KTMT-ni tərk edəcək.
- Bəs Paşinyanın Rusiyanın “qırmızı xətlər”ini keçəcəyi ehtimalı nə qədərdir?
- Məncə, keçməyə hazırlaşır. Yəqin ki, buna görə hansı cəzanı alacağını da hesablamaq məcburiyyətindədir. Amma zənnimcə, birinci addımı atmağa hazırlaşır. Rusiya hərbi bazalarını çıxarmaq daha müşkül məsələdir. Çünki bununla bağlı 2044-cü ilədək sazişləri var. Paşinyanın fikrincə, daha asan məsələ KTMT-dən çıxmaqdır. Qərb də - Avropa Birliyi, ABŞ və Fransa Paşinyanı buna təhrik edir. Qərbin buna görə Azərbaycana təzyiqi artıb. Paşinyan və Avropa Birliyinin bəhanəsi budur ki, guya Azərbaycan Ermənistan ərazilərini nəzarətə götürmək istəyir, bu səbəbdən də müşahidə missiyasının sayı artırılmalıdır. Amma bu bəhanədir.
Bizim Ermənistan ərazisində gözümüz yoxdur, baxmayaraq ki, oranın böyük hissəsi tarixi ərazilərimizdir. Sentyabrın 19-dan sonra sərhəddə tam sakitlikdir, atışma da yoxdur. Bunlar ondan xəbər verir ki, Azərbaycanın Ermənistana hərbi müdaxilə kimi planı yoxdur. Amma bizdən “xoxan” düzəldirlər, əslində, hədəfləri Rusiyadır. Azərbaycan bəhanəsi ilə müşahidə missiyasının sayını artırırlar. Məqsədləri isə Rusiyanı Ermənistanda sıxışdırmaqdır. Rusiya da bunu görür, ona görə də tez-tez Moskvadan açıqlamalar gəlir ki, Avropa Birliyi missiyasının əsas məqsədi sərhəddə monitorinq aparmaq yox, Rusiya və İran haqda kəşfiyyat məlumatları toplamaqdır.
- Rusiyanın cəza üsulu necə ola bilər, təkcə iqtisadi amillərlə məhdudlaşacaq? Rusiyalı ekspertlər artıq Ermənistan rəhbərliyini “Ukrayna ssenarisi” ilə hədələməyə başlayıblar.
- Rusiya İkinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Paşinyanı devirmək istəyirdi. Amma alınmadı. Seçki yolu ilə cəhd etdilər, cəmiyyət Paşinyana səs verdi. Küçədən devirə bilmədilər, çünki cəmiyyətin müxalifətə dəstəyi olmadı. Hərbi yolla istədilər, Paşinyan dərhal Baş Qərargah rəisini dəyişdi. Bəlkə də Rusiyadakı mərkəzlər terror üsuluna əl ata bilərdilər, amma Paşinyan bu təhlükəni gördüyündən cangüdənlərinin sayını artırdı. Amerika da onu kifayət qədər qoruyur və kəşfiyyat məlumatlarını da Paşinyana ötürürlər. Yerdə ancaq iqtisadi təzyiq alətləri qalır. Bunlar kifayət qədər güclü alətlərdir. Məsələn, Rusiya Ermənistana ucuz qaz satır. İndi Rusiya qazın qiymətini qaldırsa, ümumiyyətlə, qazın satışını dayandırsa, üstəgəl, Ermənistan məhsullarından imtina etsə, nə baş verərdi? Ermənistan öz məhsullarını ancaq Rusiya bazarlarına satır, Fransa və ya ABŞ-a yox. Fransa və Amerikanın öz standartları var, erməni məhsullarını istəmirlər.
Rusiya iqtisadi təzyiq alətlərindən istifadə edə bilər. Məncə, hələ ordu yeritmək haqda düşünmürlər. Paşinyan “qırmızı xətlər”i keçsə, iqtisadi alətlərdən istifadə edəcəklər. Bu da nəticə verməsə, o zaman Kremldə “Ukrayna variantı” üzərində ciddi düşünə bilərlər.
- Avropa Birliyi və Fransadan sonra ABŞ da Ermənistana hərbi-iqtisadi vədlər verdi. Sizcə, Qərb Ermənistanı nə qədər gücləndirə bilər?
- Bunun heç bir perspektivi yoxdur. Nə qədər gücləndirsələr də, Ermənistanın Azərbaycanla başa-baş gələcək imkanları yoxdur. Fransa Ermənistana hərbi maşınlar verir, bunlar balansı dəyişməyəcək. Azərbaycanın hərbi büdcəsi Ermənistanın dövlət büdcəsindən dəfələrlə çoxdur, əhalimizin sayı da getdikcə artır, ermənilərdə isə ilbəil azalır. Yəni nə qədər silah-sursat versələr də, balansı dəyişə bilməyəcəklər. Qərbin də məqsədi Ermənistanla Azərbaycan arasında balans yaratmaq deyil, Rusiyanı bu ölkədən çıxarmaqdır - əsas məqsədləri budur.
Rusiyanın Cənubi Qafqazda təsir imkanlarının zəifləməsi bizim üçün də faydalı olardı. Hesab etmirəm ki, ABŞ bölgədə Azərbaycana təhlükə yarada bilər. İkincisi, Fransadan alınan silahlar Azərbaycan üçün təhlükə mənbəyi deyil. Əksini düşünürəm, bu, bizim manevr imkanlarımızı artıracaq. Birinci Qarabağ Müharibəsindən sonra Avropa dövlətlərinin ümumi qərarı vardı ki, Azərbaycan və Ermənistana silah satmasınlar. Otuz il bu qərara riayət etdilər, Fransa isə bunu pozdu. Embarqo qalxıbsa, biz də rahatlıqla Avropanın digər dövlətlərindən silah-sursat, texnika ala bilərik. Məsələn, İtaliyadan. İtaliya Avropada bizim əsas ticarət tərəfdaşımızdır.
İtaliyanın hərbi təyyarələrinə marağımız var. Bu günlərdə müdafiə naziri Zakir Həsənov məsələni italiyalı həmkarı ilə geniş müzakirə edib. Əlbəttə, Fransanın addımlarından rəsmi narahatlıqlarımızı bildirməliyik, amma çox rahatlıqla Türkiyə və İsraillə yanaşı, Avropa dövlətlərindən, məsələn, İtaliya, Polşa və Çexiyadan texnika və silah-sursat ala bilərik. Fransa onlara təzyiq edə bilməyəcək. Məsələn, Fransa İtaliyaya təzyiq etsə, ona deyə bilərlər ki, sən Ermənistana satırsansa, mən də əsas ticarət tərəfdaşım Azərbaycana satıram.
- Britaniya və Ermənistan arasında ilk dəfə strateji dialoq baş tutdu. Dialoqda iştirak edən Ermənistan xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan iddia edir ki, Britaniya ilə münasibətlər yeni səviyyəyə keçir. İndiyədək Azərbaycanla yaxın əlaqələri, strateji tərəfdaşlığı ilə diqqət çəkən Britaniya da mövqeyini dəyişir?
- Britaniya Azərbaycanın strateji tərəfdaşıdır. Britaniyanın əfsanəvi baş nazirinin belə bir kəlamı var: Britaniyanın əbədi dostları və düşmənləri yoxdur, əbədi maraqları var. Britaniyanın marağındadır ki, Azərbaycanla tərəfdaşlıq inkişaf etsin. Əslində, bu, BP-yə görədir. BP-nin Azərbaycanda böyük maliyyə maraqları var. BP olmasaydı, bilmək olmazdı ki, Britaniya Azərbaycanla sıx tərəfdaş olardı, ya yox. Maraqları var. Sağ olsun, Britaniya bu tərəfdaşlığa riayət edir. Hətta Fransa İkinci Qarabağ Müharibəsi zamanı BMT Təhlükəsizlik Şurasında Azərbaycan əleyhinə qətnamə qəbul etdirmək istəyəndə, Britaniya buna mane olmuşdu.
Ermənistan da Britaniya ilə tərəfdaşlığın yollarını axtarır. Əlbəttə, İrəvan Londonla münasibətlər qura bilər, amma Britaniyanın Azərbaycana xəyanət edəcəyini düşünmürəm. Çünki Londonun bölgədə əsas maraqları Azərbaycanla tərəfdaşlıqdan keçir. İndi Ermənistanla da müəyyən münasibətlər qura bilərlər, bunda Azərbaycan üçün böyük təhlükə görmürəm.
“Futbol üçün əla şərait varsa, niyə “İmişli”də oynamayım?”
Bunu “İmişli”nin üzvü Tonia Tisdell Football-plus.az-a müsahibəsində deyib.
Onunla müsahibəni təqdim edirik:
- 1-ci liqanın 8-ci turunda səfərdə “Karvan”la heç-heçə (1:1) etdiniz. Görüş haqda nə deyə bilərsən?
- Maraqlı görüş oldu. Yaxşı mübarizə apardıq. “Karvan” çempionatın əla komandalarındandır. Yaxşı futbolçuları, məşqçiləri, oyun tərzləri və ən əsası da azarkeşləri var. Onlarla mübarizədə bir xal qazandıq. Növbəti görüşlərdə qələbə qazanmağa çalışacağıq.
- Oyunu sona kimi davam etdirə bilmədin. Zədən haqda nə söyləyə bilərsən?
- Hazırda özümü yaxşı hiss edirəm. Hər şey qaydasındadır. Oyun zamanı ayağımdan zərbə aldım. Ağrı davam etməyimə imkan vermədi. Düzdür, oynamaq istəyirdim. Lakin ağrı dəhşətli idi. Bu səbəbdən də oynaya bilmədim. İndi hər şey qaydasındadır. Narahatlığa əsas yoxdur.
- “İmişli” çempionatın favoritlərindən hesab olunur. Yekunda qalib olmaq potensialındasınız? - Əlbəttə! Komandada yaxşı futbolçular var. Baş məşqçimiz ölkənin ən yaxşılarından biridir. Klub rəhbərliyi hər cür şərait qurub. Sadəcə, oynayaraq qələbələr qazanmalıyıq. Əsas hədəfimiz Premyer Liqaya vəsiqə qazanmaqdır.
- İmişlidə yaşamaq sənin üçün çətin deyil?
- Mən bura futbol oynamağa gəlmişəm. Mənə şəhərdəki vəziyyət o qədər də maraqlı deyil. Əslində hər şey qaydasındadır. Yaxşı bazamız var. Stadionumuz normal vəziyyətdədir. Hər şey yaxşıdır. Futbol üçün əla şərait varsa, niyə də İmişlidə oynamayım?
- Fikir vermişəm, azarkeşlər səni çox sevirlər. Bu, nə ilə bağlıdır?
- Səbəbini bilmirəm. Mən də buradakı azarkeşləri sevirəm. Düşünürəm ki, oyunlar zamanı meydanda əlimdən gələni edirəm. Komandamın qələbə qazanmasını istəyirəm. Təcrübəmdən istifadə edərək yaxşı oyun sərgiləməyə çalışıram. Ola bilər ki, bunlar azarkeşlərin sevgisini qazanmağına səbəb olub.
- Liberiya millisinə dəvət olunmusan. Yığmanın baş məşqçisi sənin oyunlarını izləyir?
- Uzun müddətdir ki, Liberiya millisində çıxış edirəm. Hər oyundan sonra yığmanın baş məşqçisi mənimlə əlaqə qururdu. Əlimdən gələni edəcəyəm ki, Azərbaycanda 1-ci liqanın səviyyəsinin yüksək olduğunu millinin oyunlarında göstərə bilim.
“Tarixdə ilk dəfə olaraq büdcənin cari xərclərinin dövlət vergi və gömrük orqanlarından daxilolmalar hesabına qarşılanması təmin olunub ki, bu da çox ciddi nailiyyətdir”.
Bu sözləri iqtisadiyyat nazirinin müavini Sahib Ələkbərov “APA-Economics”ə müsahibəsi zamanı deyib.
Həmin müsahibəni təqdim edirik:
- Sahib müəllim, 2024-cü il və sonrakı 3 ilin büdcə layihələrinin komitələrdəki müzakirəsi zamanı siz öz çıxışınızda qeyd etdiniz ki, gələn ilin büdcəsinin gəlir hissəsinin icrası üçün etibarlı zəmin yaradılıb. Belə deməyə əsas verən nələrdir?
- 2022-ci ildə dövlət vergi orqanları öz tarixində ilk dəfə dövlət büdcəsinə 15,543 milyon manat vəsaitin daxil olmasını təmin ediblər. Bununla da Dövlət Gömrük Komitəsinin büdcəyə köçürdüyü vəsaitlə (5 milyard 654,6 milyon manat) birlikdə tarixdə ilk dəfə olaraq büdcənin cari xərclərinin dövlət vergi və gömrük orqanlarından daxilolmalar hesabına qarşılanması təmin olunub ki, bu da çox ciddi nailiyyətdir.
2023-cü ilin 9 ayı ərzində büdcəyə proqnozdan əlavə vergi daxilolmaları 723,5 milyon manat, o cümlədən qeyri-neft-qaz sektoru üzrə proqnozdan əlavə vergi daxilolmaları 415 milyon manatdan çox olub. Bütün bunlar ölkə başçısının rəhbərliyi ilə aparılan iqtisadi islahatların, o cümlədən vergi islahatlarının, şəffaflaşmanın nəticəsidir.
İqtisadiyyatımız dayanıqlı olaraq inkişaf edir, yeni sənaye parkları və sənaye məhəllələri, aqroparklar yaradılır, bərpaolunan enerji istehsalı sahəsində ilk uğurlu addımlar atılıb. Bütün bunlar nikbin olmaq üçün ciddi əsaslardır.
- Azərbaycanla Özbəkistan investisiya həcmi 104 milyon manat olan minik avtomobillərinin istehsalı kompleksini yaradır. Avtomobil istehsalı sahəsində ixtisaslaşmış böyük şirkətlər və ölkələr olduğu halda bu layihə niyə Özbəkistanla həyata keçirilir?
- Əvvəla “UzAuto” Mərkəzi Asiya regionunda ən böyük avtomobil şirkətidir. 2021-ci ilin məlumatlarına əsasən, “UzAutoSanoat” Aksioner Cəmiyyətində 27 min nəfər çalışır, onunla əlaqəli sahələrdə 200 mindən çox yeni iş yerləri yaradılıb. Cəmiyyətin illik məhsul istehsalı 4 milyard ABŞ dollarından çoxdur ki, bu da Özbəkistanın ÜDM-nin 7,3%-ni təşkil edir.
İki il əvvəl Daşkənddə olarkən mən bu şirkətin 3 zavodunda və bu sahə üçün mütəxəssis hazırlayan universitetdə olmuşam. Qeyd etməliyəm ki, çox müasir zavodlardır və onları idarə edən mütəxəssislərin bir qismi ABŞ, Yaponiya, İtaliya və başqa inkişaf etmiş ölkələrdə təhsil almış yüksək hazırlıqlı özbək mütəxəssislərdir. Kadr hazırlanması üçün İtaliyanın Turin Politexnik Universiteti ilə birgə universitet yaradıblar. Yeri gəlmişkən, hazırda bizdə də ixtisaslı mühəndislərin hazırlanması üçün Turin Politexnik Universiteti ilə ADA Universiteti arasında akademik əməkdaşlığa başlanılıb. Özbəkistanda bu sahədə 200 min nəfərdən çox insanın çalışması texniki səviyyədə yeni bir ziyalı təbəqəsinin yaranmasına səbəb olub. ABŞ-nin məşhur “General Motors” şirkəti ilə birlikdə istehsal edilən genişçeşidli avtomobillər ölkəyə böyük vəsait qazandırmaqla yanaşı, yeni ziyalı, mühəndis təbəqəsinin yetişməsində böyük rol oynayıb.
İstehsal olunan avtomobillərin 500 milyon ABŞ dollarından da çox hissəsi ixrac olunur.
Özbəkistanı Azərbaycana bağlayan mədəni, iqtisadi və tarixi kökləri də nəzərə almaq vacibdir. Özbəkistan Qarabağda, işğaldan azad olunmuş Füzulidə böyük bir məktəb tikib istifadəyə verib, bu təhsil ocağının açılış mərasimində Azərbaycan Prezidenti ilə bərabər Özbəkistan Prezidenti də iştirak edib.
Biz bu günə qədər iki ölkə ilə birlikdə İnkişaf Fondu yaratmışıq. Özbəkistanla 500 milyon dollarlıq, Qırğızıstanla isə 25 milyon dollarlıq. Bu da bizim iqtisadiyyatlarımızın gələcək inkişafında öz müsbət rolunu oynayacaq.
Məlumunuz olduğu kimi, Naxçıvanda “NAZ Lifan”, Neftçalada isə “Xəzər” avtomobil zavodları var idi. Özbəkistanlılar təklif etdilər ki, biz sizinlə birgə avtomobilin istehsalını təşkil edə bilərik. İki il əvvəl biz Hacıqabulda sənaye məhəlləsində bu işləri həyata keçirməyə başladıq. Bu zavodda keyfiyyət və qiymət baxımından münasib, genişçeşidli avtomobillər istehsal ediləcək.
- Sahib müəllim, son dövrlər Azərbaycanın ixracının azalmasının səbəbi nədir?
- İxracın azalması əsasən neft sektorunda baş verir ki, bu da təbii bir prosesdir, yəni çıxarılan neftin həcmi azalır. Qeyri-neft sektoru üzrə məhsul ixracında isə əksinə artım müşahidə olunmaqdadır. Əvvəllər bizim qeyri-neft məhsulları ixracında kənd təsərrüfatı məhsulları üstünlük təşkil edirdi. Artıq Azərbaycanda ixracın strukturu dəyişir. Bu gün bizdə qeyri-neft-qaz sahəsindəki ən əsas məhsulumuz elektrik enerjisidir. Təkcə cari ilin 9 ayında 330 milyon dollarlıq elektrik enerjisi ixrac etmişik. Kimya sənaye məhsullarının ixracında da artımlar var.
Yeri gəlmişkən, şərabçılıq sahəsinin potensialına da toxunmaq istəyirəm. Vaxtilə bu sahə tarixən ölkəmizin ən gəlirli sahələrdən biri olub. Ancaq Mixail Qorbaçovun anti-alkoqolizm siyasəti nəticəsində üzümçülük təsərrüfatları məhv edildi. 1983-cü ildə ölkəmiz 2 milyon tondan çox üzüm istehsal etmişdi. Belə bir məlumat var ki, 1984-cü ildə Azərbaycanın şərabçılıq məhsullarından aldığı gəlir, hətta neftdən aldığı gəlirdən də çox olub. Bizim ən böyük ixrac olunan şərabçılıq məhsulumuz bütün SSRİ məkanında məşhur olan “Ağdam” şərabı idi. SSRİ dağılandan sonra Baltikyani ölkələrdən biri “Ağdam´s” brendi adı altında şərab məhsulları istehsalına başlanılmışdı, ancaq bu uğursuz oldu. Artıq bu brendin bizə məxsus olması təmin edilib və gələcəkdə “Ağdam” şərab brendi altında məhsul istehsalı ilə bağlı təkliflər var.
İndi Azərbaycanda şərabçılıq məhsullarının istehsalı inkişaf edir, çox yüksək keyfiyyətli şərabçılıq məhsullarımız var. Lakin etiraf etməyə məcburuq ki, hələlik biz bu məhsulların istehsalında yalnız 1969-cu il səviyyəsinə çatmışıq. Ölkə başçısının tapşırıqlarına uyğun olaraq bu sahəyə diqqət ildən-ilə artır və ümid etmək olar ki, yaxın gələcəkdə ciddi müsbət dəyişikliklərə baş verəcək.
- Gələcək layihələr və inkişaf perspektivləri barədə nə deyə bilərsiniz?
- Bu gün Azərbaycanda iqtisadi inkişafla bağlı çox ciddi proseslər gedir. 2022-2026-cı illər sosial-iqtisadi inkişaf proqramı və milli prioritetlər müəyyən olunub.
Diqqətinizi iki vacib məsələyə cəlb etmək istərdim.
Birinci məsələ, yaşıl enerji və hidrogen istehsalı ilə bağlıdır və bu işlərlə bağlı ilk uğurlu addımlar atılıb. 2030-cu ilə qədər istehsal ediləcək enerjinin 30%-ni yaşıl enerji təşkil etməlidir və bu sahədə bizim çox böyük ixrac potensialımız var.
Digər məsələ, işğaldan azad olunmuş ərazilərin ölkə iqtisadiyyatına reinteqrasiyasıdır. Qarabağda iki sənaye zonası yaradılıb. Bunlar Ağdam Sənaye Parkı və Cəbrayıldakı “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Sənaye Parkıdır.
- Qarabağda torpaqların vətəndaşlara paylanılmasına başlanıbmı?
- Məndə olan məlumata görə, bu, hələlik müzakirə predmetidir. Təcrübə göstərdi ki, torpaqların bölgüsündə yeni yanaşmalardan istifadə olunmasına ehtiyac var.
Buradakı əsas problemlərdən biri torpaqların konsolidasiyası məsələsidir. Qeyd edim ki, 90-cı illərin əvvəllərində həyata keçirilmiş torpaq bölgüsü bir çox müsbət nəticələrlə yanaşı, bəzi problemləri də üzə çıxardı.
Məsələn, yanaşı torpaq sahələrində biri noxud, digəri pambıq, digəri isə başqa bir məhsul əkir. Nəticə isə bundan ibarətdir ki, həmin torpaqlardan səmərəli şəkildə istifadə etmək, yüksək məhsul əldə etmək mümkün olmur. Kənd təsərrüfat texnikasından istifadə, suvarma, müasir aqrotexniki qaydaların tətbiqi ilə bağlı bir çox suallar ortaya çıxır.
Düşünürük ki, işğaldan azad olunmuş torpaqlarla bağlı bu sualların qarşısının vaxtında alınması mümkün olacaq.
"Müstəqil Azərbaycanın mövcudluğu İran dövlətinin maraqlarına ziddir" Bu sözləri Kanal13-ün efirində çıxışı zaman jurnalist Rauf Mirqədirov söyləyib. "İranda 2 dövlət qurucu olan Fars və Türk etnik qrup var. Türklərin də sayı orda kifayət qədər çoxdur. Ona görə də, Şimalda Azərbaycan kimi bir dövlətin olmasını təhdit kimi qəbul edirlər"-deyə, o əlavə edib/ Teref: Xocanın Blogu
Qarabağın erməniəsilli sakinləri hələ Azərbaycan vətəndaşlığı üçün müraciət etmədikləri üçün Azərbaycan vətəndaşları sayıla bilməzlər. Onların əksəriyyətinin artıq Ermənistan pasportları var. Azərbaycan vətəndaşlığı üçün müraciət edən mindən az adam qalıb.
Gununsesi.info xəbər verir ki, bu barədə Azərbaycan Prezidentinin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi səfir Elçin Əmirbəyov İtaliyanın “In Terris”ə müsahibəsində nəşrin Qarabağ müharibəsi, ermənilərin köçü, onların qayıtması və Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhün bərqərar olması üçün planlar barədə suallarını cavablandırarkən deyib.
Nəşrin jurnalistinin, öz təbirincə, “açıq və rəhmsiz” “Azərbaycanın yaxın gələcəkdə Ermənistanı işğal etmək niyyəti varmı?” sualına səfirin cavabı aydın və birmənalı olub:
“Qətiyyən. Bu, son günlərdə yayılan və mənşəyini axıra qədər anlaya bilmədiyimiz saxta xəbərlərdir. Bu cür yalan xəbərlərə səbəb və ya bəhanə olaraq “Zəngəzur dəhlizi” adlandırılan, Azərbaycan ilə onun eksklavı olan Naxçıvan arasında yaranacaq nəqliyyat bağlantısı göstərilir: əslində isə bu, yalnız Azərbaycanı və Ermənistanı və ya region dövlətləri birləşdirən bir bağlantı deyil, eyni zamanda daha geniş anlamda Asiyanı Avropa ilə birləşdirə biləcək orta nəqliyyat dəhlizinin alternativ marşrutu ola bilər və əslində dünya ticarətinə güclü təkan verə biləcək strateji layihədir”.
Onun sözlərinə görə, İrəvan “dəhliz sözünü bəyənmirsə, keçid, yol, bağlantı və s. kimi terminlərdən istifadə oluna bilər”.
Elçin Əmirbəyov xatırladıb ki, sözügedən termin “sırf iqtisadi və nəqliyyat anlayışıdır”:
“Əgər Ermənistan bu məsələ ilə bağlı artıq öz üzərinə götürdüyü öhdəliyini yerinə yetirməsə, bizim mahiyyət etibarilə alternativ variantımız mövcuddur və beləliklə Azərbaycanın əsas hissəsini onun Naxçıvan müxtar respublikası ilə İranın ərazisindən dəmiryolu və avtomobil yolu ilə birləşməsi layihəsi qısa bir zamanda həyata keçiriləcəkdir. Ermənistan isə indiyə qədər necə regionda dalan ünvanı olmuşdursa, elə də qalacaq, və bu ermənilərin özlərinin seçimi olacaqdır. Sualınıza cavab olaraq isə bir daha deyim ki, istənilən halda Azərbaycanın Ermənistana qarşı ərazi iddiası yoxdur və bu, böyük ehtimalla Ermənistan tərəfindən qəsdən yayılan bir əsassız iddiadır”.
Prezidentin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi həmçinin jurnalistin Qarabağdakı erməni sakinlərinin sayı və onların mümkün qayıdışı ilə bağlı sualını cavablandırıb. O, ilk növbədə, xatırladıb ki, “onlar hələ Azərbaycan vətəndaşlığı üçün müraciət etmədikləri üçün” vətəndaş deyillər:
“Onların əksəriyyətinin artıq Ermənistan pasportları var və ən azı üçdə biri əslən Qarabağdan olanlar deyil, son onilliklərdə bir növ “müstəmləkəçilik” ruhunun təsiri ilə Ermənistandan gəlib Qarabağda qanunsuz şəkildə məskunlaşanlardır. Azərbaycan vətəndaşlığı üçün müraciət edən və separatçı hərəkətlərdən əl çəkmək öhdəliyi götürən mindən az adam qalıb”.
Səfir Əmirbəyov nəzərə çatdırıb ki, “bir çox konstitusiyada, o cümlədən İtaliya konstitusiyasında dövlətə ciddi təhlükə olan aqressiv separatizm qadağan olunub”. Onun firkincə, “onları geri qaytarmaq mürəkkəb məsələdir”.
“Biz başa düşürük ki, 30 illik münaqişədən sonra qaçmaq öngörülə bilən bir seçimdir, lakin bu onların özlərinin fərdi bir seçimi olmuşdur, baxmayaraq kı, Azərbaycan höküməti onları ölkəni tərk etməməyə çağırışlar etmişdir. Biz Azərbaycana tezliklə qayıtmağa imkan verən portal yaratmışıq və biz bu insanların təhlükəsizliyinə, hüquqlarına və iqtisadi rifahına zəmanət vermək öhdəliyi götürürük. Hesab edirik ki, qalan az sayda insan, onların qaçanlarla təmasda olduğunu nəzərə alsaq, cəlbedici rol oynaya bilər”, – Elçin Əmirbəyov vurğulayıb.
Nəşr prezidentin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsindən Azərbaycanın İsrail – Fələstin münaqişəsindəki mövqeyini də soruşub.
Elçin Əmirbəyov qeyd edib ki, Azərbaycan “bəlkə də dünyada İsraillə ən yaxşı münasibətə malik olan müsəlman əksəriyyətli ölkədir”:
“Bu, sadə dostluqdan daha artıqdır. Yəhudi icmasının ölkəmizdəki dinc şəraitinə baxmaq bunu anlamağa kifayət edir. Biz hesab edirik ki, münaqişənin dini yox, ərazi mənşəyi var. Hər iki tərəfdən insan itkisinə görə kədərlənirik və bu səbəbdən biz də Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ölkələrinin əksəriyyəti kimi Qəzzada gedən döyüşlərdə atəşkəs xeyrinə səs verdik. Biz hesab edirik ki, tezliklə sülh şəraiti bərpa edilməlidir, günahsız insanlar həyatlarını itirməməlidir, və biz iki xalq, iki dövlət formulunu nəzərdə tutan məlum həll yolunu dəstəkləyirik”.
Səfir eyni zamanda Azərbaycanda katoklikliyin, ümumilikdə xristianlığın vəziyyəti ilə bağlı suala da aydınlıq gətirib.
“Ölkəmizdə katoliklərin sayı təbii ki azdır, lakin onların bütün hüquqları ölkənin digər vətəndaşların hüquqları kimi dövlət tərəfindən qorunur. Nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycan dünyəvi ölkə olmaqla bərabər, həm də multikultural və çoxkonfessiyalı ölkədir. Və bu müxtəliflik qürurumuzun mənbəyidir. Müsəlmanlar, pravoslavlar, yəhudilər, katoliklər və digərləri burada dinc şəkildə birgə yaşayırlar. Onlar öz ibadət yerlərinə sahib ola və qanunlara uyğun olaraq dinlə bağlı olan ehtiyaclarını qarşılaya bilirlər”.
O qeyd edib ki, Müqəddəs II İohann Pavel Bakıda 2002-ci ildə olarkən o zamankı Prezidentimiz Heydər Əliyev Bakıdakı katoliklərinə kilsənin tikilməsi üçün dövlətimiz tərəfindən təmənnasız yerin ayrılması barədə qərar qəbul etmişdir.
“Kilsənin açılışını isə 2008-ci ildə o zamankı Müqəddəs Taxt-Tacın Dövlət Katibi Kardinal Tarçisio Bertone həyata keçirmişdir. Roma Papası Fransisk isə 2016-cı ildə Azərbaycana səfər etmişdir və ölkəmizdə hökm sürən dini tolerantlıqdan və din azadlığının dərəcəsindən olduqca məmnun qalmışdır. Qayıdan başı onu Romaya aparan təyyarədə jurnalistlərlə ənənəvi görüşü zamanı o, dinlərin birgə yaşayışı və dünyəvilik nöqteyi-nəzərdən din-dövlət münasibətlərinin platforması olan, azadlığı və qarşılıqlı hörməti təşviq edən Azərbaycan modelindən danışmışdır və onu bir çox ölkə üçün örnək ola biləcəyini bildirmişdir”.
Elçin Əmirbəyov vurğulayıb ki, kilsələrə, monastırlara, xristianlara aid dini əsərlərə və obyektlərə gəlincə, onlar Azərbaycanın zəngin bədii-mədəni irsinin tərkib bir hissəsidir və bu səbəbdən də dövlət tərəfindən qorunurlar.
“Biz hal-hazırda Qarabağda, bu yaxınlarda işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bütün dini abidələrin, o cümlədən xristian abidələrin siyahıyaalınmasını həyata keçiririk. Ölkəmizin ərazisində mədəni və dini irsin təhqir olunması baş veribsə, bu İslam mənşəli olanlara münasibətdə, Ermənistan işğalçı qüvvələr tərəfindən həyata keçirilib: yalnız bir dəhşətli rəqəmə diqqətinizi cəlb etmək istərdim: erməni işğalı altına düşmüş Azərbaycan torpaqlarında 67 məsciddən 65-i işğalçılar tərəfindən təmamilə yerlə yeksan edilmişdir, qalan iki məscidə çox ciddi ziyan vurulmuşdur. Təəssüflər olsun ki, dünyada bu barədə heç kim narahatçılığını bildirmir”, – Azərbaycan rəsmisi diqqətə çatdırıb.
Prezidentin xüsusi tapşırıqlar üzrə nümayəndəsi Bakının Vatikanla münasibətlərinə toxunub.
“Mən həm Vatikanda, həm də İtaliya Respublikasında bir sıra yüksək səviyyəli görüşləri keçirmək üçün Romadayam. İtaliya mənim ölkəmin Avropa İttifaqında ən mühüm tərəfdaşıdır, əlavə söz deməyə ehtiyac yoxdur. Müqəddəs Taxt-Taca gəlincə, biz keçən il diplomatik münasibətlərimizin 30 illiyini qeyd etmişik, əlqələrimiz yüksələn xəttlə inkişaf edir. Ümid edirik ki, Romaya Müqəddəs Taxt-Tac nəzdində ayrıca səfirimizi göndərdiyimiz kimi, Vatikan tərəfi də tezliklə Bakıda öz nunsiaturanı açacaq. Həmsöhbətlərimlə danışıqlarda əsas məqsədlərdən biri də Cənubi Qafqazda Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh prosesinin indiki durumu, perspektivləri və çağırışları barədə qarşı tərəfi məlumatlandırmaq, bu mövzuda yararlı fikir mübadiləsini aparmaqdan ibarətdir”, – səfir bildirib.
- Çünki dediyin söz qalır kənarda, reytinq xətrinə elə şeylər çıxarıb yazırlar, mat qalırsan. Təki gündəm olsun deyə çox çılpaqlaşdırırlar.
- Bunu bəzən sənətçilərin özləri də istəyirlər. Gündəmə gəlmək üçün çılpaqlaşanlar da az deyil.
- Elə adam var üzü ilə astarı birdir, söz götürür, mən götürə bilmirəm. Adam var az qala tualetə girəndə də çəkib paylaşsın. Nə yeyir, nə içir onu göstərir. Bəlkə yemək tapmayanlar var, dərdi-səri olanlar var. Son dəfə 4-5 il əvvəl vermişəm müsahibə. O gün yazıblar ki, Vüqar həbs oluna bilər. Qonşumun qızı göstərib anama, yazıq qadın qorxusundan dəli olub. Yığıb məni ki, nə eləmisən? Sən demə radara düşmüşəm, adımda cərimə yığılıb. Ona görə özüm də ehtiyat edirəm. Qarşımdakının da mənimlə ehtiyatla davranlmasını istəyirəm.
- Bu qədər konservativ düşüncələrlə tanınmış sima olmaq, üstəlik də şou biznesin içində olmaq çətin deyil?
- Çox çətindi. 30 ildir bu yolu gəlirəm, sənət adamları arasından çoxlu dostlarım var. Fikir verirəm ki, çoxu efirə çıxıb başqa adam olur, həyatda başqa. Mən evdə anamı, yoldaşımı başa sala bilmirəm ki, bu dost dediyim adam ekranda gördüyünüz adam deyil. Məsələn Elza Seyidcahan. Evimizə gəlib-gedib, ailəmin içinə buraxmışam. Bu günlərdə yumub gözünü, açıb ağzını, nə gəldi deyib mənim haqqımda. Mən ona heç reaksiya vermədim.
- Amma bir dəfə efirdə demişdiniz...
- Hə. “Xəzər” TV-də verilişdə idik. Bilmirəm hansı proqram idi. Reklam fasiləsində çəkdim kənara, dedim ki, sən bu şeirləri efirdə demə. Çılpaq sözlərlə şeirlər yazırsan, onu götürüb parodiya edirlər, gülünc vəziyyətə salırlar, sən gül kimi bəstəkarsan, gözəl mahnıların var. “Toy adamla”, “Ağ çiçəyim”, “Sənsiz bu gecə” kimi gözəl mahnıları var. O vaxt bir sevgilisi var idi. Hacı. Qaydalar qoymuşdu. Ona yaxın getmək olmazdı əl-ələ tutmaq olmaz, toxunmaq olmaz. Özünü hacıxanım kimi aparırdı. Təklif elədim ki, ortaq klip çəkdirək, dedi Hacı qoymur. Adamdan ayrıldı, Hacıxanım başladı belə şeirlər yazmağa. O proqramda da dostluğumuz vardı deyə mən ona ərk edib belə dedim. Mənə bir dost kimi ona belə lağlağı ilə yanaşılması ləzzət eləmirdi. Bığ şeiri, nə bilim “tikim sizin ağzınızı” və s.
- İndi necə, davam edir dostluğunuz?
- İndi zəhləm gedir ondan. Dedim yaz qoy qırağa, acığına gəldi. Tahir, Rafael və Coşqun, “Komedixana”, hamı hər şeyi deyir. Efirdə onunla bir proqramda olan Rafael o şeir deyəndən sonra dedi ki, biz də buna səy-səy qulaq asırıq. Onlara heç nə demir, götürüb məni polisə verib, “102”yə zəng vurub məndən şikayət edib. Aləm dəyib bir-birinə. Mən ömrümdə polis idarəsinə ayaq basmamış adamam. Mən səni təhqir etməmişəm ki, bəyənməyib irad bildirmişəm. O zəng vurub mənə desəydi ki, bu nədir danışmısan, ayıb olsun sənə, bu mənə bəs idi. Mənə keyxanaçı deyir, günümü gecə klublarında eyş-işrətdə keçirdiyimi deyir. Bu həyatda ən nifrət etdiyim yer gecə klubudur. Başa düşürəm əsəbindən edib. Amma mən anama səni bizimki kimi təqdim etmişdim. Bu hadisə olub 3 ay əvvəl. Barışdıq. Təzədən qıcıqlanıb yenə yapışıb məndən. Bilirsinizmi, Aygün Kazımova, Röya bunları eləsə anlayardım, onların yaradıcılıq stilində başdan bəri bu var. Amma Elzanın xanımlığına onu yaraşdırmıram.
- Meyxanaçıların da vulqar deyiləcək qədər açıq-saçıq ifadələri var. Buna necə baxırsınız?
- Pis. Dilin sümüyü yoxdur, istənilən kəs söyüş söyür, amma hərə öz həddində. İki dost bir qıraqda öz aralarında deyib-gülüb açıq söhbətlər edirsə, eybi yoxdur, amma bunu kamera qarşısında edib hamıya göstərmək ayıbdır.
- Deyişmələrə girirsiniz?
- Öz səviyyəmdə olan 3-4 nəfərlik meydanlarda deyirəm. Mənimlə heç kim o səviyyədə söz deməz. Hətta söz qurtarıb balaca “xuliqanski” bir kəlmə işlədəndə mikrofonu kənara çəkib, onu məclisdəki kişilər üçün deyirik, o da öz həddində. Meyxanada belə ştrix var. Bu əslində bir-birimizin şəxsinə deyilən sözlər deyil, hər meyxanaçı bir obraz yaradır, sən sözü o obraza deyirsən. Necə ki, aktyorlar rolda dava edirlər, meyxanaçılar da obrazı ilə “dalaşır”. Məsələn “Qocalmışam” adlı bir meyxanada deyirəm ki, oğlum qızım evlənib nəvəm var. Halbuki mənim uşaqlarım ailəli deyillər. Məsələn birdən deyirəm ki, qayınanam əziyyət verir, qayınata hesabına yayıram. Bu o demək deyil ki, Vüqarın həyatında belədir. Əgər ünvanlanmış, xətrə deyəcək söz varsa, o ayrı məsələ. Ağasəlimin, Nizaminin də dilində vardı, şir, çaqqal kimi obrazlardan istifadə edirdilər.
- Şir demişkən, sizcə meyxana aləminin şiri, nömrə biri kimdir?
- Hər dövrün öz sənətkarı, şiri, aslanı olub. Sənət özü də çox dəyişib. Sürət artıb, yeni yanaşmalar var. Əvvələr 3-4 bəhrdə deyirdilər, indi bəhrlər çoxalıb. Çoxdur yaxşı uşaqlar. Məşədi Babadan sonra Aydın gəlmişdi, Vüqar Biləcəri, Rəşadla bərabər dedilər. Çoxdu yaxşılar. Bir-bir ad deyə bilmərəm. Kimisə unudaram inciyərlər məndən.
- Məsələn Mehman Əhmədli bizə verdiyi müsahibədə dedi ki, nömrə bir mənəm, Orxan Cahankeş , Ruslan bədahətən deyən ən yaxşı meyxanaçılardılar...
- Mən heç vaxt özümə nömrə bir deyə bilmərəm. Amma adını çəkdiyiniz adamlar mənə ustad deyirlər.
- Siz kimə ustad deyirsiniz?
- Nizami Rəmzi, Ağasəlim Çildağ, Məşədi Baba, Kərim, Ağamirzə. Yanlarında olmuşam, hərəsindən bir şey götürmüşəm, hamısına ustad deyirəm. Biz indikilər kimi kasetdən öyrənməmişik, yol yoldaşı olmuşuq.
- Meyxananın klassik ənənələrinin daşıyıcısı sizsiniz deyə bilərik?
- Demək olar. Klassik meyxananı yeni nəslə ötürənlərdən biri mən olmuşam.
- Meyxana ilə musiqini birləşdirməyin, mahnı oxumağın tərəfdarısınız? İndi çox meyxanaçılar müğənni statusu alıblar.
- Yaxşı edirlərsə niyə olmasın? Kimdə yaxşı alınırsa uğurlar.
- Balaəli də muğam oxumaqla hamını təəccübləndirdi bu günlərdə...
- Muğam oxumadı. Avazı var idi, avazla dedi. Meyxanaçılar Hacıbəyovun romansını, muğam dəstgahı oxumurlar. Balaəlinin səsi muğam səsi deyildi. Bu sözlərin avazla oxunması idi. Eyni şeyi molla da oxuyur. Quranı avazla deyir, az qalırsan tar kamanla müşaiyət edəsən.
- Dediniz ustaddan öyrənməklə kasetdən öyrənməyin fərqi var. Nə fərqi var? Nə çatışmır orda?
- Elə bil ki, broyler yumurtadı da. Kənd toyuğunun yumurtası ilə eyni olmur axı. Gərək fikri özün doğasan, yaradasan, o ruh sənin içində ola. Özgədən köçürməyəsən. Bu gün “Hicran” tamaşanı qoymaq olar. Amma Nəsibə Zeynalovanın, Siyavuş Aslanın, Hacıbaba Bağırovun ifasında onu görənlər yeni Hicrandan nə dad alacaqlar? Doyuzdura bilməzsən. Əsl meyxananı görən adamları da yeni ifaçılar razı sala bilmirlər. Düşüncə dəyişib. Sürət var, məna yoxdur. Dediklərimizi təkrar edirlər. Öz tapıntıları olmalıdı.
- Daha çox şouya çevrilib?
- Meyxana onsuz da şou olub həmişə. Amma iş ondadır ki, bir var ümumi, hazır qafiyələrlə söz deyəsən, bir də var anı yerində təsvir edəsən. İndi maşap çıxıb. Maşap nədi, popuridir də. Özü də bunu birinci mən başlamışam. Azərbaycan rəqsləri ilə meyxana demişdim. İndi deyirlər bunu yaratmışıq.
- Qadınların meyxana deməsinə necə baxırsınız?
- Qadının qadın işi olar da. Qadın həkim olar, müəllim olar, müğənni olar, juralist olar, hüquqşünas olar, təyyarə sürər, amma meyxana meydanında hədəfə çevrilər. Baş aça bilməz. Necə təsəvvür edirsiniz, oturub kişilərlə ciyər axşamında masaya çırtma vura-vura “ay can alım candı bizim məhləmiz” deyəcək? Ən zəif meyxanaçı da ona qalib gələ bilər. Söz pəhləvanı olmaz. Mən qadını yükdaşıyan kimi, budkada siqaret satan kimi görmək istəmirəm. Heç qadınları yol polisi kimi də təsəvvür eləmirəm. Əlinə alacaq “dubinkanı” fırladacaq. Nə bilim, təsəvvür edə bilmirəm.
- Aşıq Əli də qadınlar haqqında fikir səsləndirib, hücuma məruz qaldı, qorxmursunuz?
- Nə dedim ki qorxam? Əlini tanıyıram, yaxşı oğlandır, yəqin dediyini düz başa sala bilməyib.
- Başqa qazanc yeriniz var?
- Yoxdur.
- Bəs şeirlərinizi toplayıb kitab eləmisiniz? Ömrə vəfa yoxdur...
- Ürəyinizə nəsə damıb yoxsa? (gülür)
- Yox, Allah uzun ömür versin. Amma kimin nə qədər yaşayacağına dair zəmanəti var?
- Vaxtım olmur. Evdə uşaqlara deyirəm ki, ( iki qızı bir oğlu var) yığın, toplayın əsərlərimi, yıxılıb ölsəm, qırxımdan sonra jurnalistlər gələsi olsa, ortaya çıxarmağa əlinizdə nəsə olsun.
- Şöhrət asan yükdür?
- Həmişə yox. Gərəkli bir şey deyil. Azad ola bilmirsən. Çox az hallarda ailəmlə haradasa çıxıb rahat otura bilirəm. Nazik bir ipin üstündə gəzirsən sanki. Hər an yıxıla bilərsən.
- Balaəli çox tez şöhrətləndi. Yaraşıq desəm yoxdur, səs adi, amma sevilir. Hətta iddia edənlər var ki, Rəşad Dağlı getdi, meydan ona qaldı...
- Yaraşığı yoxdur? (gülür) Mən meyxananın gündəmində deyiləm. Şansı gətirib üzə çıxıb. Şöhrətlənmək də lotereya biletində udmaq kimidir. Yeri gəlsə hələ az qazanır. Amma ondan istedadlı meyxanaçılar da çoxdu. Dostu–tanışı çoxdu. Baləli qazancının çoxu ilə dostlarının qulluğunda dayanır.
- Meyxanaçılıq nankor sənətdir sizcə?
- Bizdə kimsə ölürsə, xəstələnirsə, qədrini bilməyə başlayırlar. Bax Vahidşünaslıq var. Niyə bu gün Vüqarşünaslıq yoxdu, Kərimşünaslı, İlqar Fəhmişünaslıq, Ramiz Rövşənşünaslıq, Musa Yaqubşünaslıq yoxdu. Yalnız ölənin şünası olur bizdə. Biz 30 il bu yolu saldıq, asfalt çəkdik. Kimlərsə rahatca keçir hələ bir qayıdıb deyir ki, suyum səndən gəlmir, çörəyim səndən gəlmir.
- Kimi nəzərdə tutursunuz?
- Elə hamını. Mən ustadıma qarşı hörmətli olmuşam. Bir Ağamirzə qalıb, hər görəndə sanki uşağam, ayağa dururam, qabağına gedirəm, halbuki bəlkə ondan yaxşı deyirəm, ondan yaxşı qazanıram. Mənə o çörək verib, onun paltarıyla, ayaqqabısıyla bu yolu getmişəm, Ağamirzədir e o... Məni də eşidirlər sağ olsunlar. Amma bir-iki nəfər var ki, saymazlıq edib, mən də onu saymıram. Bu meydandır, burda sağlam adamlarla oturub durmalısan. Sən əlinə mikrofon alıb hamıya söz deyirsənsə, bir pillə yuxarıdasan. Səhv danışacaqsan tutub döyəcəklər.
- Toylara neçəyə gedirsiniz? Ən bahalı meyxanaçı kimdir?
- Mən və bir çox meyxanaçı Bakıda toyalara 700-1000 manata gedirik. Rayonlara gedəndə bir az fərqli olur. Çoxu dost- tanışdı, yarı qiymətinə, hədiyyə oxumalı olursan. Bu gün toyuna gedib havayı oxuduğun sabah zəng vurursan, səni tanımır. Bu işin nankor yanı budur. Ya gərək bunu heç etməyəsən, məsələn Ədalət Şükürov, Eyyub Yaqubov heç vaxt dedikləri qiymətdən düşmürlər, prinsipialdırlar. Mən edə bilmirəm. Ən bahalı meyxanaçı Namiq Qaraçuxurludur. O, 4-5 minə gedir mən bilən.
- Kəramət Böyükçöl deyir ki, meyxanaçılar gəncliyi pozur.
- Kəramət əslində deyir ki, boş sözə insanların niyə bu qədər marağı var. Sözü əslində meyxanaçılara deyil, cəmiyyətədir.
- Əvvəllər yaxşı klipləriniz, işləriniz olurdu, son vaxtlar ortaya belə işlərlə çıxmırsınız. Niyə?
- O işlərin mayası olmalıdır. “Azərbaycan diyarı” klipinin çəkilməsinə 13 min xərclədim, pandemiya dövründə 8 min xərcləyib klip çıxardım. Heç kim sənətinə mənim qədər pul qoymur. Amma əmək qoyduğun işi sata bilmirsən. Bizdə o bazar yoxdur. Mənə pis təsir etdi ki, “Nəsimi” ilində meydana Sami Yusifi çıxardıq. Biz ondan yaxşı ifa edərdik, gərək Mədəniyyət Nazirliyi arxamızda dursun, imkan yaratsın. İstedad var, imkan yoxdur. Prodüser əvvəldən bizdə olub disk daşıyan. Yaradıcılığa zamanımız yoxdur. Konsertdə deyək ki, nağaraçalana 200 manat verir. 10 dəfə konsert üçün məşqə gəlməlidir. Günü 20 manata düşür e bunun. Niyə gəlsin? Gedir toyuna qazanır. Komandası olan musiqiçilərin işi yaxşıdır, amma komanda yoxdursa konsert yığılanda harmoniya olmur. Biz gərək sənətimizə xəyanət eləməyək. Bir nəfər qabağa çıxıb pulunu ayırsa, konserti təşkil etsə və sənin ağlın, fikrin maddiyyatda deyil, yaradıcılıqda olsa ortaya çıxardığın əsərlə dünyanı fəth etmək olar. Heyf ki, bu yoxdur.
Qida mütəxəssisi İlkin Şirinovun Ölkə.Az-a müsahibəsini təqdim edirik:
- Xoş gəlmisiniz, İlkin bəy. Birinci ət mövzusundan başlayaq. Bu gün Azərbaycan istehlakçısı məhsul alanda belə yanaşır: gözümün qabağında kəsilməsə, ətin yaxşı olduğuna inanmıram. Bu nədən irəli gəlir?
- Yaxşı əti hər adam tanıya bilmir. Biz əti sortlaşdırmalı olsaq, erkək və dişi mal əti, dişi qoca mal əti, erkək öküz əti, dana ətinə ayırmaq olar. Bunlar təbii ki, müxtəlif dad, rəng və qoxuya malik olurlar. Amma bu gün insanların "gözümün qarşısıda kəsilən heyvan ətini alıram" deməsi, özü bir qanunauyğunsuzluqdur. Əvvəla, yeni kəsilən heyvanın əti insan sağlamlığı üçün fəsadlar törədə bilər. Ət kəsildikdən sonra 8-12 saat dincə qoyulmalıdır. Bu zaman əti dondurucuda yox, soyuducuda saxlamaq lazımdır. Bəlkə də heyvan kəsildikdən sonra əzələlərinin hərəkət etməsinin şahid olmusunuz. Hamı da bunu təzə ətin nişanəsi kimi qəbul edib alır. Amma o oynayan əzələ, isti, qanı axa-axa alınan ət ziyanlı qida hesab olunur. Ətin dincə qoyulmadan istifadəsi qəti şəkildə qadağandır.
Digər tərəfdən kəsiləcək heyvanın ekoloji baxımdan hansı vəziyyətdə olmasına da fikir vermək lazımdır. Yəni təmizdirmi? Kəsimdə istifadə olunacaq alətlər hansı səviyyədədir və yaxud da heyvanı kəsən qəssab onu hansı formada kəsir. Bunun hələ psixoloji tərəfləri də var. Uşaqların o heyvanı küçədə görməsi, heyvanı axşam bağlayırlar sabaha qədər orada qalması, o heyvanın səsi, insanların gözü qarşısında kəsilməyi və insanlarda yaratdığı psixoloji travmalar, fəsadlar da bir tərəfə, onu hansı şəraitdə və necə kəsirlər, qanı düzgün axıdılırmı, kəsərkən heyvana hansı əziyyətlər verilməsi məsələsi də var. Bəs buna kim nəzarət edir?
- Əti kəsilən kimi bişirib yeməyin ziyanı nədir?
- Qəbizlik, həm həzm problemi yaradır, bağırsaqlarda şlaqlar yığılır və s.
- Bu gün əti qırmızı şəkildə süfrəyə təqdim edən restoranlar da var. Bu insan sağlamlığı üçün zərərli deyilmi?
- Ümumiyyətlə, təkdırnaqlı, cütdırnaqlı heyvanlarda olan xəstəliklər, limfa düyünlərində olan iltihab prosesləri cütdırnaqlı heyvanlarda - dana, inək, öküz, qoyun, quzuda olan qarayara, bruselyoz, onların ciyərlərində olan kəpənək qurdları kimi xəstəliklər birbaşa insan orqanizminə düşərsə, artıq onun fəsadı qaçılmazdır. Hansı ki, bunlar da qan vasitəsilə insan bədəninə düşə bilər. Tam bişməmiş, çiy formada qəbul olunan ət birbaşa xəstəliyin mənbəyidir. O ki qaldı heyvanların həkim nəzarətindən keçmədən, AQTA əməkdaşları ona nəzarət etmədən satışa verilməyindən yaranan problemlərə buna heç kim cavabdehlik daşıya bilməz.
Bəzi işbazlarda bunu da müşahidə etdilər ki, heyvanı əvvəlcə kəsim məntəqəsinin qarşısına bağlayırdılar, sonra da "digər məntəqəyə aparıb kəsib gətirəcəyik" adı altında qoca heyvanı başqa kəsim məntəqələrində kəsdirib satışa verənlər də olurdu. Onların "digər kəsim məntəqəsi" dediyi də kiminsə həyətində kustar üsulla hazırlanmış natəmiz yerlər olurdu.
- Yaxşı ət hansıdır, necə bilmək olar?
- Heyvanların qidasından asılı olaraq ətin rəngi dəyişə bilir. Kənd təsərrüfatı ilə məşğul olanlar və kənddə yaşayanlar bunu yaxşı bilir. Ot yeyən heyvanla yem yeyən heyvanın ətinin rəngi fərqli olur.
Bu gün Bərdə, Ağcəbədi, İmişli zonasının heyvanlarının ətinə daha çox üstünlük verilir. Bu zonalarda heyvanlar xüsusi saxlanc yerində kökəldilir və daha sonra istifadə olunur. Bu heyvanların yağının rəngi ağ olur.
Kökəltmə məntəqələri olmayan zonalarımızda heyvanlar otla qidalanır. Baxırsan ki, erkək heyvandır, amma sadəcə ot yediyinə görə, ətin rəngi tünd qırmızıdır. Hətta ot yeyən heyvanların əti yem yeyən heyvanlardan daha dadlı olur.
Qoca camışın əti dana əti ilə müqayisədə bişmə məsələsində fərqini görmək olur. Ətin üzəri ağ rəngli köpüklü olur. Dana ətinin budu ilə camış ətinin budu tam fərqlidir. Dana ətində budun aşağısından yuxarısına gedən hissədə ovallıq var, camış ətinin budu isə düz formadadır. Camış göllərdə, bataqlıqlarda yatdığına görə, bu ətdə spesifik tünd qoxu olur.
Ətin yağının rəngi və sümüyünün iliyinin rəngi tünd sarı olarsa, bu ya dişi mal ətidir, ya da qızdırma xəstəliyi keçirmiş heyvanın ətidir. Sadaladığım xüsusiyyətlər alıcılara əti seçmək məsələsində kömək edə bilər.
- İnsanlar aldıqları ətin at əti olmasından narahatdırlar. Bunu necə fərqləndirə bilərik?
- Hər bir heyvan kəsildikdən sonra öz adı ilə satılmalıdır. At ətini dana əti adı ilə satma istehlakçını birbaşa aldatmaqdır və cinayət məsuliyyəti yaradır. Asiya ölkələrində - Monqolustan, Qazaxıstan, Qırğızıstanda at əti yeyilir. Sadəcə, bunun da müəyyən üsulları var. Bizdə isə işbazlar bunu bilmir.
At ətinin spesifik qoxusu olur. Rəngi mal əti ilə müqayisədə daha tünd - sanki malın qaraciyərinin rəngində olur. Yağının rəngi açıq sarı olur. Əlimizi at ətinə toxundurduqdan bir neçə saniyə sonra hava ilə təmas etdikdə ondan sanki balıq məhsulunun qoxusu gəlir. At ətini vizual ayırd edə bilmiriksə, ən yaxşı vasitəsi budur. Asiya ölkələrində atı kəsməzdən əvvəl qaçırdırlar və onun bədənində olan toksik maddələr və qoxu tər vasitəsilə ifraz edilir. İşbazlarımız isə bunun qaydasını bilmədiyinə görə, birbaşa kəsib satışa verirlər və həmin iy də qalır.
- Bu gün piştaxtalarda ucuz kolbasalar görürük. Ətin bir kiloqramının qiyməti ilə müqayisə edəndə uyğunsuzluq yaranır.
- Ən ucuz ətin kiloqramı 9-10 manata olduğu halda bu gün kiloqramı 4-5 manata təklif olunan kolbasalar var. Bəziləri deyir ki, ola bilsin, bu kolbasaların tərkibindəki 3-cü, 4-cü növ heyvan ətidir. Bu gün heç kim təsərrüfatındakı heyvanından bezməyib ki, onun kiloqramını 4-5 manata satsın.
Ət sümükdən ayrılırsa, artıq maya dəyəri qalxır. Burada məhsulun hazırlanmasına sərf olunan enerjini, onun tərkibinə vurulan qatqıları da hesablasaq, kolbasanın maya dəyəri 15 manata ola bilər. Amma bu gün təəssüf ki, ekoloji baxımdan natəmiz olan ərazilərdə, bazarların qarşısında yeşiklərin üzərində kolbasaların kiloqramı 4-5 manata təklif edilir.
- Bəs onda bu kolbasalardakı nə ətidir?
- Onun tərkibini aidiyyəti orqanlar araşdırıb deməlidir.
- Belə bir fikir səsləndirilir ki, donuz piyi bahalı şeydir, ucuz kolbasanın tərkibində ola bilməz...
- Hər bir kolbasa və sosiskanın üzərində istehlakçıların məlumat alması üçün xüsusi stikerlər olmalıdır. İstehlakçı bunu oxuyanda məhsulun tərkibindəki inqridiyentləri, saxlanma temperaturunu, saxlanma şəraitini bilməlidir.
Bu gün həmin məhsullarla bağlı ən böyük problemlərdən biri də kolbasa, toyuq, ət məhsullarının saxlanılma və daşınma şəraitidir. Baxmaq lazımdır ki, bu məhsullar daşınarkən soyuq qida zəncirinə əməl olunurmu, daşınarkən sərin temperatura riayət edilirmi və s.
- Siz kolbasa yeyirsinizmi?
- Yox, yemirəm.
- Bu günlərdə 24 şagird dönərdən zəhərləndi. Adətən, zəhələnmələr yay aylarında müşahidə olunurdu. Bu da onunla əlaqələndirilirdi ki, isti havada ərzaqlar tez xarab olur. Bəs indi bu zəhərlənmə nə ilə əlaqədar ola bilər?
- Misal olaraq bir dönərxananın yanından keçək və oradakı antisanitar vəziyyətə özümüz baxaq. İstehlakçı olaraq biz nəsə tələb etməliyik. Yaxşı, deyək ki, dönər əti ilə, onun tərkibinə vurulan ədviyyatla maraqlanmırıq. Axı biz ondan istifadə edirik. Tələb etməliyik ki, heç olmasa, bir yan-yörəni, istifadə etdiyin ədviyyatların qabını təmiz saxla. Bu gün zəhərlənmə hallarına səbəb olan mayonezə hava, günəş işığı, toz, ərazidən keçən avtomobillərdən çıxan müxtəlif qazlar qarışanda bunun yaratdığı fəsadlardan heç kim sığortalanmır. Heç olmasa, mayonezin ağzını bağla, saxladığın qaba nəzarət elə. Bunlar sadə şeylərdir, tələb edə bilərik. Təəssüf ki, bu gün yol kənarında, ekoloji baxımdan bərbad olan, maşınların sıx olduğu yerlərdə dönərxanalar var. Şəhərimizin küləkli olmasını da nəzərə alsaq, küləyin qaldırdığı toz-torpaq həmin mayonezin içərisinə, şüşəsi açıq olan dönər ətinin üzərinə vurur. Biz də bəh-bəhlə onu alıb yeyirik. Kimsə deyə bilərmi ki, mən bundan zəhərlənməyəcəyəm.
Heç olmasa, dönər ətinin özü ilə maraqlansınlar. Soruşsunlar görək, hansısa baytarlıq sənədi varmı? Ətin necə şəraitdə saxlanılması ilə maraqlansınlar.
- Dövrümüzdə xəstəliklərin çoxaldığını və cavanlaşdığını deyirik. Belə çıxır ki, antisanitar vəziyyətdə normaldır?
- Təbii ki. Əgər biz öz gigiyenamıza əməl etmiriksə, qida satılan yerlərdən bu gigiyenanı tələb etmiriksə, artıq xəstəliyi özümüz çağırırıq. Ekologiya ilə qida bir zəncirdir. Birinə əməl etməyəndə bu zəncir qırıldısa, bəs edir.
At ətinin satılmasına görə işbazlar saxlanılır, məsuliyyətə cəlb olunur, cərimələr edilir, amma istehlakçı olaraq bizim də üzərimizə çox iş düşür. Biz də heyvan kəsib satan məntəqələrdən baytarlıq sənədi, nəzarət qəbzini istəyə bilərik. Mən bilməliyəm ki, hansı əti alıram.
- Alıcı məhsulun həm ucuz, həm də dadlı olmasını istəyir. Belə çıxır ki, biz məsələyə doğru yerdən yanaşmırıq?
- Təbii ki, keyfiyyət baxımından aşağı olan ətin tərkibinə müəyyən ədviyyatlar vuranda onu dada gətirəcək. Ədviyyatların onun dada gətirməsi, hələ ətin keyfiyyətli olması demək deyil.
- Toyuq ətinin satışı və hazırlanması ilə bağlı da çoxsaylı problemlər var. Reydlər zamanı quş ətinin köhnə hamam vannalarında çirkab içərisində saxlanıldığı üzə çıxmışdı. Deyək ki, mal ətini rənginə, qoxusuna görə fərqləndirə bildik. Bəs quş ətinin yaxşısı ilə pisini necə ayırd edək?
- Toyuq əti də bu gün bəlalı yerdir. Broylerlər insanlara toyuq əti yox, zəhər satır. Bizim istifadə etdiyimiz toyuq əti deyil, o, bir şişdir. Biz şişmiş məhsul alırıq. Statistikaya baxsaq, şiş xəstəliklərinin geniş yayıldığını görürük. 30 günə 2.5 kiloqram olan toyuğun xəstəlik mənbəyi olması hamıya məlumdur. Cücənin 7-8 aya 1 - 1.2 kq olması normalır. Bu da cücəyə müəyyən yemləri verdikdə baş verir. Amma günəş işığı olmadan, xüsusi kalsium və vitaminli yemlər olmadan toyuqlar şişirdilir. Həmin şişirtmənin nəticəsi də bu gün yayılan xəstəliklərdir. Broyler toyuqlar hərəkət eləmir, ancaq yeyir və yatırlar, hərəkət etmələri mümkünsüzdür. Onlarda hərəkət sistemi yoxdur. Broyleri 1 ay açıq havada saxlasaq, 2.5 kiloqramlıq şişdən bir şey qalmayacaq. O toyuqların üzərində günəş işığı düşmədiyinə görə, broyler həmin vəziyyətə gəlib çıxır. Amma günəş işığı dəyəndə avtomatik bədəndə olan su çəkilməyə başlayır və çəkisi 800 qrama düşür.
- Yəqin ki, o toyuğu ziyanlı edən təkcə tərkibinə vurulan su deyil.
- Toyuğun şişməsi üçün hormonal komponentlərdən istifadə olunur. Balıq unlarından, soya və şişirdici yemlərdən istifadə olunur. Həmin şişmiş zəhər asanlıqla gəlib bizim mətbəximizə girə bilir.
- Soya yemlərinin zərəri nədir?
- Bağırsaq problemləri, şiş xəstəlikləri və həmin o qidaların toyuq vasitəsilə bədənimizə ötürülməyidir.
Bu gün geni modifikasiya olunmuş (GMO) məhsullar toyuğa yedirildikdən sonra biz də onu qəbul edirik.
- Bu yaxınlarda belə bir məlumata rast gəldim ki, GMO-lu qidalar insan fiziologiyasını dəyişir. Yəni biz GMO-lu qidaları çox yedikcə, tədricən neandertal insana qayıdırıq. Məsələn, insanların burnu uzanır, çirkinləşir və s. Bu nə dərəcədə doğrudur?
- GMO-lu qidalar insan orqanizmində daxildə və xaricdə yaratdığı fəsadlar qaçılmazdır. Zaman-zaman alimlər də, mütəxəssislər də deyirlər ki, GMO-lu qidalar birbaşa insan sağlamlığı üçün ziyandır. Bunu təcrübə də eləmişəm. İşə gedib-gələndə bir piştaxtanın yanından bir ay keçdim. Orada qoyulan üzümün bir dənəsi ərik boyda idi. Bir ay o üzüm orada durdu. Axırda səbrim çatmadı, gedib soruşdum ki, bu üzüm xarab olmadı? Siz təsəvvür edin ki, üzüm bir ay əvvəl necə idisə, o vəziyyətdə də qalmışdı. Həmin üzümün insan orqanizmində yaradacağı fəsaddan kim qaça bilər? Peyvənd ayrı şeydir, GMO ayrı şey. Bu gün meyvə piştaxtada xarab olmursa, bununla bağlı mütəxəssislər həyəcan siqnalı çalmalıdır.
- Soğanla GMO-lu qidaları bir yerdə saxlayanda bu tərəvəzin xüsusi zəhərli maddə buraxdığı və insan sağlamlığına ziyanlı ola biləcəyi deyilir.
- Ümumiyyətlə, soğanı digər meyvə-tərəvəzlərlə, qidalarla birlikdə satışı və piştaxtalarda nümayişi qadağandır. Çünki soğan özündən müəyyən maddələr ifraz edən məhsuldur. Buna görə də soğanın nəinki GMO-lu qidalarla, həmçinin digər məhsullarla birgə satışını təşkil etmək olmaz.
Soğanla toyuğu bir yerdə satmaq olmaz. Avtomatik olaraq soğanın tərkibində olan və biz onu doğrayanda gözyaşardan maddələr toyuqdakı maddələrlə reaksiyaya girərsə, təhlükəli hal alar.
- Çoxlarımız evdə soğan-kartofu yanaşı saxlayırıq. Bu da ziyanlıdırmı?
- Kartofun üzərində xüsusi qabığı olduğundan ona o qədər də ziyan etmir. Amma digər məhsullarla meyvələrlə yanaşı qoymaq olmaz. Meyvələrin qabığı ilə kartof qabığının arasında fərq çoxdur. Bundan əlavə, üzüm, alma, göyərti və ət məhsullarının yanında soğan satmaq olmaz. Piştaxtalarda qida qonşuluğu deyilən bir anlayış var və buna riayət etmək lazımdır.
- Aldığımız kənd çolpaları necə?
- Bir ara müəyyən bir qrup işbazlar çəkisi az olan toyuqları axşamdan kəsirdilər, sarı kök və ya hansısa maddələr vurulmuş suda saxlayır və sonra da "kənd çolpası" adı ilə satırdılar. Amma kənd çolpasından istifadə edən adamlar rənginə baxanda bunu başa düşürlər. Broyler toyuğu ağ rəngdə olur, kənd toyuğu isə qırmızı. Necə ki, mal ətinin yanınızda kəsilməsini tələb edirsiniz, toyuq məhsuluna da o cür yanaşın. Gördüyünüz toyuğu alın kəsin.
Digər tərəfdən kənd çolpası gec bişir. Bu gün xanımlarımız mətbəxdə işinin asan olması üçün broyler toyuqlarına üstünlük verirlər ki, tez hazırlanır. Kənd toyuqlarının spesifik qoxusu və yapışqanlığı olur. Hətta sümüyünün və sümüyünün içinin rəngi fərqlidir. Sümük bıçaqla kəsilərmi? Amma broylerlərdə çox rahat kəsmək olur.
- Toyuq çox bakteriyalı qida hesab edilir. Qeyd olunur ki, toyuq dəyən mətbəx dəzgahını, qab-qaşığı təmiz yumaq lazımdır.
- Balıq və toyuq məhsullarından istifadə edərkən orada istifadə olunan bütün alətlər təmiz yuyulduqdan sonra digər məhsullara vurula bilər. Toyuğun toksikoloji maddələri yığılan yeri dərisi ilə ətin arasıdır. Broyler toyuqlarında dəri ilə ətin arasında xüsusi qat var. Bunu toyuğu bişirdikdə qaynadılmış suda gömək olar. Həmin o qaynadılmış suda ağ rəngli xüsusi örtük əmələ gəlir. Su soyuduqdan sonra həmin ağ örtük bərk bir maddəyə çevrilir. Bu bərk maddə birbaşa zəhərdir. Təəssüf ki, toyuğun qaynatmadan qızardılması zəhərin birbaşa bizim bədənimizə ötürülməsi deməkdir.
- Palma yağı tez-tez müzakirələrə səbəb olur. Zərərlidirsə, nə üçün qidaların tərkibində istifadəsinə icazə verilir?
- Palma yağının hansısa faydası olması barədə eşitməmişəm. Bu gün artıq çəkidən, tromblaşmadan, ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkən insanların çox olduğunu görürük. Sağlam qidalanmamaq qeyri-sağlam həyat tərzi deməkdir. Baxırsan ki, bəzən 30 yaşlı insan 50 yaşında görünür. Bu da qidalanmanın nəticəsidir. O ki qaldı palma yağı məsələsinə, bu, çox geniş bir mövzudur. Bu yaxınlarda palma yağı ilə bağlı araşdırma elədim. Sən demə, nəinki şirniyyata, kəsmiyə, pendirə, süzməyə və digər qatıq məhsullarına belə bu yağdan vurulur.
- Palma yağının özəlliyi nədən ibarətdir?
- Yağlılıq və formada saxlamaq üçündür. Daha ucuz olduğuna görə, istehsalatda geniş istifadə olunur. Bu gün palma yağı daha çox şirniyyat istehsalında istifadə olunur. Çünki kərə yağı istifadə etmək sərfəli deyil. Qiymət baxımından maya dəyəri baha olan şirniyyatı heç kim almır. Eynilə ucuz ətin, məhsulun bazarda çox müştərisi olduğu kimi.
- Bir dəfə professor Rəşid Mahmudov saytımıza açıqlamasında demişdi ki, palma yağı həm qadınların, həm də kişilərin hormonlarına mənfi təsir göstərir. Doğrudan da palma yağı hormonlara təsir edirmi?
- Palma yağının bədən üçün fəsadlarını A-dan Z-yə hamı bilir. Bunun üçün qida mütəxəssisi, ekoloq, həkim olmaq şərt deyil. Palma yağının insan sinir sistemində yaratdığı fəsadlar göz qabağındadır. Amma hormonoloji məsələyə gəldikdə palma yağından çox insanların diqqətini toyuq məhsullarına yönəldərdim. Bu gün qadın və kişilərimizdə hormonoloji problemləri birbaşa yaradan səbəblərdən biri də gündəlik istifadə etdiyimiz zəhərlə qidalanan toyuqlardır. Hətta palma yağından toyuqların qidalanmasında da istifadə edildiyini eşitmişəm.
- Mövsümü olmadığı halda piştaxtalarda gördüyümüz meyvələr barədə nə deyə bilərsiniz?
- Hər meyvə öz mövsümündə gözəldir. Yerə qar düşəndə nar, isti havada qarpız yemək lazımdır. Mövsümü olmayan meyvə qış vaxtı hansı ağacda, hansı günəş işığının altında yetişə bilər?
- Öz ölkəmizdə yetişməyən məhsulların genetik kodlarımıza təsir etməsi ilə bağlı fikirlər səsləndirilir. Bu nə dərəcədə doğrudur? Kulturoloqlarımızdan biri demişdi ki, bananı afrikalı yeyər. Biz onu yeyiriksə, genetik kodumuz dəyişir.
- Təbii ki geni modifikasiya olunmamış heç bir məhsul bizim genetik kodumuza təsir edə bilməz. Amma bananın çox yemək məsələsinə gəldikdə, bu, ziyanlıdır. Çünki banan gec həzm olunan meyvədir. Suyu qədərində içmək lazım olduğu kimi, hər şeyi qədərində istifadə etmək lazımdır. Bir adam gündə 4-5 ədəd banan yeyəndə bunun fəsadı qaçılmazıdr. Burada hansı təzyiq sistemindən danışmaq olar? Biri gələcək ki, təzyiqim qalxdı. Niyə? Deyir 5 banan yemişəm. Ay qardaş, yemə də, nə məcburdur?!
O ki qaldı insanların qida rasionunda müxtəlif, xarici, mənşəyi bilinməyən meyvələrə, onu deyə bilərəm ki, Azərbaycanımızda bu qədər meyvə olduğu halda nə məcburdur ki, biz xarici meyvə ilə qidalanaq.
Bir dəfə mən özüm eksperiment aparmışdım. Bağımızda bir neçə yeşik arı saxlayırdım. Bilirsiniz ki, arılar son dərəcə həssas canlılardır. Bir dəfə qarpız almışdıq. İçərisinə çoxlu damarlar var idi. Evdəkilərə “yeməyək” dedim. Sonra qarpızın içərisinə bir balaca şəkər tozu tökdüm və arı yeşiklərinin qarşısına qoydum. Hər yeşikdən bir arı çıxıb qarpıza qondu, bir dəqiqə sonra getdilər yuvalarına girdilər. Axşama qədər yeşikdən heç bir arı o qarpızın üzərinə qonmadı. Öz-özümə fikirləşdim ki, o qarpızın tərkibində nə var idi ki, belə oldu.
- “Zavod çörəyini 3 gündən sonra yemək olmaz” deyə fikir işlədirlər. Bəzən çörəyin içərisi bir az ağarsa da, tamında ciddi fərq hiss etmirik deyə yeyirik. Bunun bir fəsadı varmı?
- Çörək istehsalında yaş və quru mayadan istifadə olunur. Maya çörəyin yumşaq olması üçün vurulur. Bəzən isə həddindən çox mayadan istifadə olunur. Bu da çörəkdə kif bakteriyalarının həddindən tez yaranması deməkdir.
Çörəyə həddindən artıq maya vurulanda sulanma prosesi gedir ki, bu da istifadəsi zamanı ziyan verir.
- Hazır qəhvələrin ziyanlı oluğu deyilir. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?
- Məndə “Y” (ye) komponentli maddələrin siyahısı var. Kofeyə “Y” tərkibli kimyəvi inqrediyentlər vurulur. Bu inqrediyentlərin bəzilərin tərkibində donuz hormonrından və ona məxsus maddələrdən istifadə olunduğu bildirilir. Bu məsələni araşdıracağam, görək, nə dərəcədə doğrudur. Əgər belədirsə, onda tərkibində donuza aid maddə olan kofenin hallallıq-haramlıq məsələsi sual altına düşür.
Ümumiyyətlə, kofeni alıb evdə üyütmək, hazırlamaq daha məsləhətlidir. “Üçü birində”lərdən ikisini bilirəm, amma biri mənim üçün sual altıntadır. Bu barədə sonra danışarıq.
