 |
|
|
Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin Valday forumunda Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh sazişinin Rusiya və Washington variantlarından bəhs etməsi Ermənistanda birmənalı qarşılanmayıb. Ölkənin siyasi analitika çevrələrində Vladimir Putinin bu açıqlamasının son zamanlar Ermənistanda geniş vüsət almış Rusiya əleyhinə meyilləri “yumşaltmaq” məqsədi daşıdığını ehtimal edirlər.
Putin demişdi ki, erməni xalqı və ya Ermənistan rəhbərliyi sülh müqaviləsinin bütövlükdə Qarabağ üzərində Azərbaycanın suverenliyinin tanınmasını nəzərdə tutan “Washington variantını seçmək istəyirlərsə, buyursunlar, özləri bilərlər.
Həftə bu gün: Azərbaycan və Ermənistan Rusiyaya qarşı, Qarabağ erməniləri Moskvaya üz tutur, Bakıdan Təbrizə dəstək
Ermənistan rəhbərliyi hesab edirsə ki, Qarabağın öz xüsusiyyətləri var və bu xüsusiyyətlər gələcək sülh müqaviləsində nəzərə alınmalı, danışılmalıdır, bu da mümkündür. Amma təbii ki, Azərbaycanla razılaşdırmaq lazımdır. Bu razılaşmaların qarşı tərəf – Azərbaycan üçün də məqbul olması lazımdır”, – Putin əlavə etmişdi.
Ermənistan Qlobalizasiya və Regional Əməkdaşlıq Analitik Mərkəzinin direktoru Stepan Qriqoryan BBC News Azərbaycancaya müsahibəsində vurğulayıb ki, “kağızda Ermənistanın strateji müttəfiqi olaraq Rusiyanın Azərbaycan meyilli siyasət yeritməsi”nin Ermənistan cəmiyyətində narazılıqlara səbəb olduğunu Moskvada anlayırlar. O son vaxtlar Yerevanda KTMT-dən (Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı), hətta MDB-dən çıxmaq çağırışları ilə bir neçə kütləvi etiraz aksiyalarının keçirilməsini bu narazılığın əksi kimi qiymətləndirib.
BBC: – Sizcə, erməni ictimaiyyətinə nə mesaj çatdırmaq istəyib?
Stepan Qriqoryan: – Düşünürəm ki, Vladimir Putini Ermənistanda insanların Rusiyanın yeritdiyi Azərbaycan meyilli siyasətindən narazılığı narahat edir.
Rusiya həm Ermənistanda, həm Qarabağda nə edirsə, Azərbaycanı dəstəkləmək üçün edir və həm Qarabağda, həm Ermənistanda ərazilər itkisinə gətirir.
Və, görünür, Putin öz cavabları ilə Ermənistan vətəndaşlarının mövqeyini yumşaltmağa çalışırdı. Lakin onun köməkçiləri onu yaxşı hazırlaşdırmayıblar. Məsələn, o deyir: Biz Ermənistanın 5 rayon təhvil verəcəyini nəzərdə tuturduq. Yəni ki, Kəlbəcər və Laçın təhvil verilmir.
Onda sual olunur: hamıya məlumdur ki, müharibənin sonunda, noyabrın 9-da Putin bəyan etmişdi ki, Qarabağı əhatə edən ərazilər də, Qarabağın özü də Azərbaycanın ayrılmaz hissəsidir.
Burada isə o, birdən-birə öz konsepsiyasını dəyişir. Müharibədən sonra çox aydın, son dərəcə konkret deyirdi ki, 7 rayonun hamısı qaytarılmalıdır, Dağlıq Qarabağ – Azərbaycandır, indi isə Qarabağ barəsində bir söz də danışmır, deyir ki, söhbət 5 rayonun qaytarılmasından gedir.
Stepan Qriqoryan – Ermənistan Qlobalizasiya və Regional Əməkdaşlıq Analitik Mərkəzin rəhbəri
İkinci ziddiyyət isə ondan ibarətdir ki, Putin özü bəyan etmişdi ki, 9 noyabr sənədi şəxsən özü yazıb. Həmin sənəddə deyilir ki, Laçın dəhlizi Azərbaycana ötürülməlidir.
Sual olunur: o, nə vaxt doğru deyib – indi, yoxsa o zaman [10 noyabr 2020-ci ildə], sənəddə yazanda ki, ermənilər Laçin dəhlizindən çıxmalıdırlar?
Üstəlik, orada deyilirdi ki, üç ildən sonra çıxmalıdırlar. Lakin faktiki bir il yarımdan sonra çıxmağa məcbur etdilər.
Ziddiyyətlər çoxdur. Eləcə də Amerika sənədi üzrə. Mən bilmirəm o nəyi nəzərdə tutur, lakin ehtimal edirəm ki, o məqamı ki, amerikalılar deyirlər: əgər sülh sazişində Qarabağ xatırlanmasa, o zaman ayrıca beynəlxalq format yaradılmalıdır – Stepanakert (Xankəndi-red.) və Bakı arasında. Bunda pis nə var ki? Putin isə, əksinə, deyir ki, ayrıca bir vahid kimi Qarabağ yoxdur.
Mən hesab edirəm ki, bu, Ermənistanda bir qədər insanların əhval-ruhiyyəsinin dəyişməsinə yönəlmiş uğursuz cəhd olub. Guya “mənim günahım deyil, başqalarının günahıdır…”. Ona görə ki, onun Valdayda dedikləri prinsipcə müharibə zamanı və müharibədən sonra dediklərinə ziddir.
BBC: – Son zamanlar Qərbin – ABŞ, Avropa İttifaqı və s. Ermənistan-Azərbaycan probleminin tənzimlənməsi prosesinə daha fəal qatılması müşahidə olunur. Demək olarmı ki, Putinin narahatlığı Rusiyanın öz nüfuz məkanı hesab etdiyi regiona “başqalarının müdaxiləsi” ilə bağlıdır?
S. Q.: – Şübhəsiz. Putin narahatdır ki, regionda alternativ peyda olub. Ermənistan həm ATƏT-ə, həm BMT Təhlükəsizlik Şurasına, həm Avropa İttifaqına müraciət edib… Və həm ATƏT müşahidəçiləri, həm Avropa İttifaqının humanitar missiyası Ermənistana gəliblər.
Bu, o deməkdir ki, prinsipcə həm Dağlıq Qarabağ məsələsi ətrafında, həm Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərində vəziyyət dəyişir – Charles Miche (Aİ Şurası Prezidenti-red.), Emmanuel Macron (Fransa prezidenti-red.) simasında, ABŞ kimi ciddi vasitəçilər meydana gəlir, hansılar ki, deyirlər: yox, Rusiya, sən Azərbaycanla birlikdə zəif Ermənistanı məcbur edə bilməzsən.
BBC: – Hər necə olsa da, hazırda Qarabağ ermənilərinin təhlükəsizliyi və vəziyyətin sabitliyi Rusiya sülhməramlılarının mövcudluğu ilə əlaqələndirilir. Və həm Ermənistanda, həm Qarabağda bir çoxları onların çıxarılmasını real təhlükə kimi nəzərdən keçirir. Digər tərəfdən də Putin Washington-un sülh sazişi proqramına əsasən, Qarabağın “Azərbaycana təhvil verilməsi”nin tələb olunduğunu deyir. Sizcə, ermənilərin seçimi necə olmalıdır?
S. Q.: – Rusiyanın dedikləri atdığı addımları ilə uyğun gəlmir. Qarabağ məsələsi bir yana qalsın. Niyə Rusiya Azərbaycanın Ermənistan ərazisinə qarşı 13 sentyabr təcavüzünü pisləmədi?
Burada ki, hər şey aydındır. Kim bilmir ki, Cermuk Azərbaycan deyil?.. Bu ki, eləcə sərhəd mübahisəsi deyil. 6-7 kilometrədək müdaxilə ediblər.
Rusiya heç bir reaksiya vermədi. Söhbət nədən gedir?..
Bu ki artıq sərhəd mübahisəsi deyil… Rusiya bir reaksiya vermədi.
Mən emosiyalara və ya hər hansı fərziyyələrə varmıram, mən faktlara əməl etməyə meylliyəm.
Rusiya 100 şey deyə bilər… Amerikanın planı belədir, bizim planımız başqadır… Bunların hamısını yoxlamaq lazımdır.
Bəs nəyi yoxlamaq lazım deyil!? Fakt odur ki, Rusiya Ermənistana qarşı təcavüzü pisləməyib.
Bu təcavüzü ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Fransa, bir çox Avropa İttifaqı ölkələri, Avropa Parlamenti, Hindistan pislədilər…
Kimin konkret bizi dəstəklədiyi özünü büruzə verdi. Rusiya dəstəkləmir…
Onlar eləcə saxta fəallıq nümayiş etdirir.
Bu da Rusiyanın növbəti manipulyasiyasıdır, qorxuzur ki, əgər belə etsəniz, Qarabağı itirərsiniz…
Tək sadəlövh insanlar düşünə bilər ki, biz Qarabağı itirməmişik.
Bu gün Ermənistanın Qarabağa heç bir təsiri yoxdur. Bir az maliyyə yardımı edir. Vəssalam. Bundan başqa heç bir təsiri yoxdur.
Rus sülhməramlıları oradadır. Odur ki, hazırda Qarabağ rus sülhməramlılarının əlindədir.
Odur ki, qoy nağıl söyləməsinlər ki, Ermənistan Qarabağı itirər…
İndi, Allah eləməsin! – Qarabağın başına bir iş gəlsə – deməli, rusların işidir, onlar Azərbaycana təhvil veriblər. Orada Ermənistan qoşunları yoxdur. Orada Qarabağın özünümüdafiə qüvvələri vardır.
Mən bilmirəm, belə söhbətlərlə kimi aldatmaq istəyirlər, kimin üçün nəzərdə tutulub. İnsanlar nə dərəcədə savadsız olmalıdır ki, belə nağıllara inansınlar ki, amerikalılar nəyi isə təhvil vermək istəyir…
Əvvəla, konkret olaraq, Putin özü artıq Qarabağı, onun bir hissəsini Azərbaycana təhvil verib. Bu ki, dəqiqdir, bunu hamı bilir. […] Bu, böyük sirr deyil, hamı bilir.
Kəlbəcərdən və Laçından isə ruslar bizimkilərə deyiblər: çıxın! – Azərbaycan döyüşlə almayıb Kəlbəcəri, Berdzoru (ermənilər Laçını belə adlandırırlar-red.) Ruslar deyiblər: çıxın, planımız belədir.
Bu cəhdlər – məsuliyyəti başqalarının – Nikol Paşinyanın, Avropa İttifaqının, ABŞ-ın, digər beynəlxalq mərkəzlərin boynuna atmaq – uğursuz cəhdlərdir.
BBC: – Bir daha dəqiqləşdirək. Belə olan halda, ermənilər, Ermənistan nə etməlidir?
S. Q.: – Ermənistan hökuməti, hər halda son yarım ildə, çox fəal xarici siyasət yeritməyə başlayıb.
Bu, düzgündür. Regiona başqa oyunçular gətirmək lazımdır. Alternativ olmalıdır. Çünki Rusiya Azərbaycanla birlikdə faktiki olaraq bizim axırımıza çıxırlar.
Nə üçün?
Aydındır – nə üçün. Rusiya istəyir ki, biz ittifaq dövlətə daxil olaq.
Stepan Qriqoryan – Ermənistan Qlobalizasiya və Regional Əməkdaşlıq Analitik Mərkəzin rəhbəri
Ermənistanı başqa nə cür öz müstəqilliyindən imtina etməyə məcbur etmək olar? Zəiflətmək lazımdır.
Azərbaycanın marağı isə ondadır ki, biz Qarabağdan hüquqi olaraq imtina edək. Bundan başqa – Zəngəzur dəhlizi… Burada da Azərbaycanın və Rusiyanın maraqları var.
Ona görə də həmişə bu təzyiq olacaq. Bu təzyiq olmasın ya zəifləsin deyə, başqa oyunçular cəlb edilməlidir.
Baxın, Azərbaycan hər gün müharibəyə başlamağa hazırdır. Bəs nə üçün ay yarımdır ki, hərbi əməliyyatlara başlamaq qərarına gələ bilmirlər? Tək ona görə qərar verə bilmirlər ki, Amerika və Avropa İttifaqı bizim işlərimizlə fəal məşğul olmağa başlayıblar.
Bəs onları bizə, necə deyərlər, yardım etmək üçün kim bura dəvət edib? – Ermənistan. Və düzgün edib. Əməkdaşlıq gücləndirilməlidir… Qərblə, Hindistanla, Avropa İttifaqı, Kanada və sairə… Və yalnız bu, bizi xilas edə bilər.
BBC: – Bütün bunlar erməni cəmiyyətində ziddiyyətlər yarada bilər. Hətta qarabağlılar və ermənistanlılar arasında. Və yenidən Ermənistanda izdihamlı etiraz aksiyalarına səbəb olar…
S. Q.: – İnsanların əhval-ruhiyyəsi, münasibəti necə olursa olsun… Qarabağda vəziyyətə nə təsir mexanizmlərimiz var? Heç nə…
Qarabağlıların vəziyyəti çox ağırdır. Mən onları mövqelərinə görə qınamıram. Onlar Rusiyanın köməyi ilə xilas olmaq istəyirlər. Lakin, mənə elə gəlir ki, bu yol tamamilə Qarabağın itirilməsinə gətirəcək.
Çünki Rusiya onları müdafiə etmək niyyətində deyil. Rusiya onları Qarabağda maraqları olanadək müdafiə edəcək. Məsələn, Türkiyə Rusiyaya, tutalım, nə isə (Suriyada, Liviyada…) təklif etsə, onlar Stepanakerti həmin maraqlara dəyişərlər.
Lakin Dağlıq Qarabağ erməniləri və rəhbərliyini tənqid edə bilmərəm. Onların vəziyyəti mürəkkəbdir.
Mən onlara tək onu deyə bilərəm ki, siz anlamalısınız ki, Nikol Paşinyanın, hazırkı hakimiyyətin bu gün heç bir təsir vasitəsi yoxdur. Orada sülhməramlılar şahlıq edir.
Bizim qoşunlarımız çıxarılıb, heç bir müdafiə mexanizmi yoxdur. Yalnız siyasi vasitələr vardır… Və onlar bundan istifadə edirlər. Odur ki, Nikol Paşinyanın “biz Rusiyanın planı əsasında Azərbaycanla işləməyə hazırıq” deməsi – Qarabağ xatirinə edilir.
Ancaq mən Rusiyaya və Putin Rusiyasına yaxşı bələdəm. Onlar öz mövqelərindən dönməyəcəklər. Onlar Azərbaycan və Türkiyə ilə maraqları naminə bizə qarşı heç nədən çəkinməzlər.
BBC: – Erməni tərəfi Rusiya ilə Qərbin planları arasında seçim edərkən nəyi əsas tutmalıdır?
S. Q.: – Məsələ ondadır ki, Qərblə işləyərkən “yox” demək çətin deyil. Avqustda Charles Michel-in təklifləri erməni tərəfin narazılığını doğurmuşdu, onlar sənədi geri götürdülər, ərazimizə qoşun yeritməklə hədələmədilər.
ABŞ da hazırda müəyyən təkliflər edir, bizim tərəf bəzi şeylərlə razılaşmır, mübahisə edir – yenidən nəzərdən keçirilər.
Qərbin bizim üçün pozitiv rolu ondadır ki, onlar bizi dinləyirlər. Rusiya dinləmir, Rusiyaya “yox” demək mümkün deyil.
Bu fərqi hiss etməmək bədbəxtlikdir, bizim siyasi elita üçün. Bu fərqi anlamaq lazımdır.
Qərb də ideal deyil. Onların ənənəsi, qaydaları var – münaqişə tərəflərini danışıq masası arxasına gətirirlər. Mübahisəli məqamlarda onlar geri çəkilməyi bacarırlar. Onlar deyirlər: bizim məqsədimiz müharibə deyil, sülhdür.
Rusiya isə yox, Rusiya deyir: mən dediyim kimi etməlisən, Zəngəzur dəhlizini verməlisən, verməsən – sənə pis olacaq!
Və biz görürük – necə pisdir. Qara gölü bizdən aldılar, Sotk-Xoznavar istiqamətində ərazimizə girdilər. İndi də Cermuk istiqamətində daxil olublar.
Bizim hər bir “yox” və ya sualımıza qarşı güc ilə cavab verirlər.
Odur ki, hesab edirəm ki, tam da olmasa, Qərbin cəlb edilməsi düzgün seçimdir.
Sualınıza cavab olaraq, deyə bilərəm ki, hər iki variantın – Rusiya və Qərb – bir-birinə təsirinin nəticəsi müsbət olar. Qərb variantı birmənalı Rusiya variantından yaxşı olacaq. Lakin Rusiya öz variantının həmçinin Ermənistan üçün məqbul olması üçün onu təkmilləşdirməyə məcbur olacaq.
Noyabrın 13-də İstanbulun mərkəzində, Taksim meydanında 6 nəfərin ölümü, 81 nəfərin yaralanması ilə nəticələnən terror aktı həyata keçirildi. Türkiyə hüquq-mühafizə orqanları dərhal araşdırmaya başladı və hadisəni törətməkdə şübhəli bilinən bir qadın saxlanıldı. İstanbul Polis İdarəsi terror hadisəsini törədən şəxsin Suriyadan olan Ahlam Albashir (Əhləm Əlbəşir) olduğunu açıqladı. Qadın dindirilmə zamanı hadisəni etiraf etdi, təlimatı PKK-nın uzantısı olan YPG/PYD terror qruplaşmasından aldığını söylədi.
Hazırda hadisə ilə bağlı detallı və geniş araşdırma aparılmaqdadır. Bununla yanaşı, hadisənin hansı qüvvələrin göstərişi ilə həyata keçirildiyi haqqında müxtəlif versiyalar səsləndirilir. Versiyalar içərisində işin arxasında ABŞ-ın dayandığı versiyası üstünlük təşkil edir. Belə ki, YPG/PYD ünsürlərini İraq və Suriyada dəstəkləyənin ABŞ olduğu heç kimə sirr deyil. Eyni zamanda, hadisə ilə bağlı danışan Türkiyənin daxili işlər naziri də ABŞ-ı nişan göstərdi.
Ekspertlər bildirirlər ki, bu, Türkiyəyə verilən siyasi mesajdır. Çünki son vaxtlar Türkiyənin dünyada nüfuzu və çəkisi durmadan artır. Türkiyənin qlobal güc olmasını istəməyən qüvvələr isə sabitliyi pozmaqla bu siyasətin qarşısını almağa cəhd göstərirlər.
DİA.AZ bildirir ki, AYNA-nın mövzu ilə bağlı suallarını cavablandıran “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlunun sözlərinə görə, İstanbulda ilk dəfə deyil ki, belə bir terror hadisəsi baş verir:
- Türkiyəni hədəf alanlar İstanbulun mərkəzini, İstiqlal küçəsini ona görə seçirlər ki, guya, Türkiyənin gözü bununla daha çox qorxacaq. Terrorun baş verdiyi ərazi İstanbulun ən məşhur yeridir, turistlərin daha çox getdiyi yerdir. Amma bununla Türkiyəni qorxutmaq mümkün deyil. Türkiyə ordusu və polisi son illərdə çox uğurlu əməliyyatlar keçirib. PKK-nın, onun qollarının İraqdakı, Suriyadakı və ölkənin daxilindəki uzantıları zərərsizləşdirilib. Təkcə bu ilə ərzində yüzlərlə terrorun qarşısı alınıb. Amma təəssüf ki, terrorla mübarizədə tam uğur əldə etmək çətin məsələdir. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, PKK terror qruplaşması Türkiyədən güclü zərbələr alsa da, görünür, müxtəlif şəhərlərdə hələ də yatmış hücrələr mövcuddur. Bu hücrələr zaman-zaman hərəkətə gətirilir və terror aktları törədə bilirlər.
- Bundan sonra anti-terror əməliyyatları daha da şiddətlənəcəkmi?
- Təbii ki, şiddətlənəcək. Türkiyə ordusu və polisi terrorçulara daha güclü zərbələr endirəcək. PKK-nın Suriyadakı və İraqdakı kampları bombalanacaq. Terror əmri, böyük ehtimalla, Kandildən verilib. Amma terror qruplaşması anlamamış deyildi ki, bu aktın ağır cavabı olacaq.
- Türkiyənin daxili işlər naziri Süleyman Soylu açıqlamasında ABŞ-ın başsağlığını qəbul etmədiklərini bəyan etdi. Nazir bununla nəyə işarə etdi?
- Ərdoğan da G20 Sammitinə qatılmaq üçün İndoneziyaya səfərindən əvvəl hava limanında ABŞ-ı sərt tənqid etdi və bildirdi ki, baş terrorçu Pensilvaniyada rahat yaşayır, Amerika isə onu Türkiyəyə təslim etmir. Süleyman Soylu isə “başsağlığını qəbul etmirik” deməklə yanaşı, PKK-nın qolu olan YPG/PYD-yə ABŞ tərəfindən maliyyə yardımı, silah yardımı edilməsini qınadı. Hansı ki, İstanbulda terror törədən şəxs etiraf etdi ki, tapşırığı YPG/PYD-dən alıb. Belə halda, ABŞ-ın Türkiyəni müttəfiq adlandırması məntiqdən uzaqdır. Soylunun açıqlaması həm də bir mesaj idi ki, terrorçulara qarşı amansız davranılacaq, hətta hava zərbələri endiriləcək. Çünki terrorun kökünü kəsmək lazımdır. Bu, belə davam edə bilməz. Kökü kəsilməsə, zaman-zaman belə terror aktları baş verəcək.
- Türkiyənin böyük şəhərlərində buna bənzər terror aktları 4-5 il idi ki olmurdu. Demək olar ki, daxildəki terrorçu ünsürlər zərərsizləşdirilmişdi. Xeyli zamandan sonra yenidən terrorun baş verməsi sual doğurur...
- Bu illər ərzində Türkiyə ordusu və polisi terrorçulara qarşı dağıdıcı zərbələr endirib. Amma dediyim kimi, nə qədər zərərsizləşdirilsələr də, yenə də yatmış hücrələri var. Türkiyənin uğurlu anti-terror əməliyyatları davam edir. Elə Soylunun açıqlamalarına görə, PKK-nın Türkiyə ərazisindəki ünsürlərinin sayı xeyli azalıb və nazir vəd verdi ki, 2023-cü ilədək bir PKK-çı belə, ölkə ərazisində qalmayacaq. Lakin yatmış hücrələr zaman-zaman hərəkətə keçmək əmri alırlar. Yəqin ki, gizli hücrələr bundan sonra da hansısa aktlar həyata keçirə bilər. Bundan Türkiyə sığortalanmayıb. Sadəcə olaraq ciddi əməliyyatlar aparılır, zərərsizləşdirmə tədbirləri görülür, bundan sonra daha sərt addımlar atılacaq.
- Erməni mənşəli terror təşkilatı olan ASALA-dan da bir bəyanat gəldi və bildirdilər ki, İstanbuldakı terroru onlar törədiblər...
- ASALA zamanında Türkiyəyə qarşı terror törədib, türk diplomatları qətlə yetiriblər və s. 1990-cı illərdən sonra ASALA bir qədər qeybə çəkildi. Amma bu, o demək deyil ki, yox oldular. Ermənilər qorxdular ki, əgər bu terrorları davam etdirsələr, Qərb ölkələrindən yetərincə dəstək ala bilməzlər. Lakin yoxa çıxmayıblar. Ola bilsin ki, İstanbuldakı terror aktında ASALA-nın də əli var. Hər halda bu, hüquq-mühafizə orqanlarının araşdırmasından sonra bəlli olacaq.
Onu da qeyd edim ki, İran da bu üsullardan zaman-zaman istifadə edir. 1990-cı illərdə Argentinada bir yəhudi mərkəzi partladılmışdı, yüzlərlə insan ölmüşdü. Bunun araşdırması aparıldı və izi Tehrana gəldi çıxdı. Deməyim odur ki, İranın bu üsullardan istifadə etməsini bilirik. Hazırda İran Azərbaycanla gərginlik yaşayır. Məlumdur ki, Türkiyə Azərbaycanın qardaşı, ən yaxın müttəfiqidir. Bununla İran Türkiyəyə bir mesaj vermək niyyəti də güdə bilər.
Yeri gəlmişkən, bu günlərdə Azərbaycan DTX İrana casusluq edən şəbəkəni ifşa etdi. Təsəvvür edin, gəmi kapitanını belə, öz agentlərinə çevirə biliblər. Deməyim odur ki, bu proseslər bir-biri ilə bağlı məsələlərdir. Son günlər İranla Azərbaycan arasında vəziyyət son dərəcə gərginləşib, bizə qarşı təxribat xarakterli açıqlamalar verilir. İran Parlamentində Prezident İlham Əliyevi və Azərbaycanı hədəf götürüblər. Biz diqqətli olmalıyıq, həm də son dərəcə.
Milli Məclis və Dövlət Vergi Xidməti Vergi Məcəlləsinə ediləcək əlavə və dəyişiklikləri hələ də ictimaiyyətə açıqlamayıb. Rəsmi məlumatlara görə, məcəlləyə dəyişikliklər üçün 400-dən artıq təklif daxil olub və bunların bir hissəsi nəzərə alınıb. Yaxın günlərdə Milli Məclisin deputatları ölkə biznesi üçün ən əsas sənəd olan Vergi Məcəlləsinə dəyişiklikləri müzakirə edəcək. Burada bir çox ciddi yeniliklər, o cümlədən Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyan işğaldan azad edilmiş zonalarla bağlı güzəştlər əksini tapıb. Amma qanuni əsas olmadan Vergi Məcəlləsinə dəyişiklikləri tam olaraq ictimaiyyətə açıqlanmır.
Səbəb nədir?
Hüquqşünas Əkrəm Həsənov ASTNA-nın suallarını cavablandırıb.
* * *
– Əkrəm bəy, sizcə,Vergi məcəlləsinə nəzərdə tutulan dəyişikliklərin ictimaiyyətə açıqlanmamasının səbəbi nədir?
-Əslində, Vergi Məcəlləsinə dəyişikliklər layihəsi dövlət büdcəsi haqqında qanun layihəsinə əlavə edilmiş sənədlər paketinə daxil olduğu üçün ən geci 25 oktyabrda dərc olunmalı idi. Lakin qanun layihələrinin ictimaiyyətə açıqlanmaması bizdə adi haldır. Milli Məclisin saytında “Qanun layihələri” bölməsi var. Ora daxil olanda görürük ki, payız sessiyasında müzakirəyə çıxarılan layihələrin çox cüzi hissəsi orada dərc olunub.
Bunun üç səbəbi var. Birinci səbəb savadsızlıqdır. Layihələr çox bərbad şəkildə tərtib olunur. Utandıqlarından dərhal dərc etmirlər. Yalnız sırf dövlət orqanları çərçivəsində müzakirə edib təkmilləşdirəndən sonra üzə çıxarmağa üzləri olur.
İkinci səbəb idarəetmə və təşkilatçılığın zəif olmasıdır. Əksər məsələləri vaxtında ərsəyə gətirə bilmirlər. Hətta Prezidentin də bəzi tapşırıqları illərlə icrasız qalır.
Nəhayət, üçüncü səbəb Azərbaycanda qanunların, bir qayda olaraq, xalq üçün deyil, məmurlar üçün tərtib olunmasıdır. Marks deyirdi ki, hüquq, qanun səviyyəsinə qaldırılmış hakim sinfin iradəsidir. Bizdə hakim sinif məmur ordusudur. Qanunlar da əsasən onlara xidmət edir. Xalq ikinci dərəcəlidir. Buna görə də hər hansı mühüm layihə sırf məmur qrupları arasında müzakirə olunur. Bu əsnada aralarında alver gedir və.s. Təbii, xalq bu alverin subyekti deyil, obyekti olduğu üçün layihələr də ondan gizlədilir. Alver bitib yekun layihə hazır olanda isə qanunu qəbul edirlər. Məsələn, Rəqabət Məcəlləsi ətrafında alver 15 ildir gedir!
Deputatlarımız da sonra deyir ki, xalq adından və xalq üçün qanun qəbul etdik. Fikir verin ki, nəinki Milli Məclis orqan olaraq, heç deputatlardan da heç biri (o cümlədən özlərini müstəqil, doğrudan da seçilmiş kimi təqdim etməyə cəhd edənlər) layihəni skan edib ictimailəşdirlmir. Halbuki, buna tam haqları var. Amma bizim deputatlar özlərini millət vəkili deyil, spikerin işçisi hiss etdiyi üçün belə təşəbbüs göstərməkdən qorxurlar. Həm də axı onlar da məmur ordusunun bir hissəsidir. Onların da biznesləri, maraqları var. Layihələr ətrafında gedən pərdəarxası müzakirələrdə onlar da öz şəxsi maraqlarından doğan təkliflərini keçirmək istəyirlər. Buna görə də məmur ordusunun oyun qaydalarını pozmurlar. Büdcə və vergi məsələləri dövlət idarəçiliyinin bir nömrəli bazarıdır. Deputatlar da da bu örtülü bazarın tərkib hissəsidirlər.
– Bu dəyişiklikləri gizli saxlamaqla vətəndaşları hansısa yeni “sürpriz”lər gözləyə bilərmi? Və bu “sürpriz”lər nələr ola bilər?
– Sıravi vətəndaşı birbaşa “sürpriz”lər gözləmir. Çünki gəlir vergisindən hələlik azaddır. Ödədiyi torpaq və əmlak vergisi böyük məbləğ təşkil etmir və yəqin ki, dərəcəsi artırılmayacaq. Ödədiyi əlavə dəyər vergisi isə cəmi toplanılan vergilərin 2/3 hissəsini təşkil etsə də, gözünə görünmür, çünki dolayı vergidir. Bu vergi üzrə də sıravi vətəndaş üçün yenilik gözləmirəm.
“Sürpriz”lər daha çox sahibkarları gözləyir yəqin ki. Vergi inzibatçılığı daha da gücləndiriləcək. Nəticədə iri və məmurlara yaxın “biznes” qurumlar həqiqi sahibkarlar üzərində rəqabətdə daha üstün mövqeyə malik olacaqlar. Axı məsələ inzibatçılığın necə olmasında deyil, onun var güclə yalnız məmurlara və dövlət layihələrinə aid olmayan sahibkarlara münasibətdə tətbiq olunmasındadır.
– İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətinin Vergi siyasəti baş idarəsinin rəis müavini Əvəz Quliyevin yerli mediaya verdiyi məlumata görə, 2023-cü il yanvarın 1-dən qüvvəyə minməsi nəzərdə tutulan Vergi Məcəlləsinə dəyişiklik layihəsi əsasən 5 istiqamətdə qruplaşdırılıb. Birinci istiqamət ölkədə investisiya mühitinin, o cümlədən yerli istehsalın təşviq edilməsidir. Ləğv prosesində olan bankların sabit vergi xərclərinin azaldılmasını ikinci istiqamət kimi göstərə bilərik. Üçüncü istiqamət vergi inzibatçılığında bir sıra tənzimlənməyən məsələlərin tənzimlənməsini, eyni zamanda təkmilləşdirilməsini nəzərdə tutur. Dördüncü istiqamətin hədəfi əhalinin vergi və maliyyə yükünün sosial xarakterli güzəştlərlə azaldılmasıdır. Beşinci istiqamət isə ölkənin beynəlxalq reytinqinin artırılması və qorunması kimi dəyişiklikləri əhatə edir. Mediada olan məlumat ancaq bundan ibraətdir. Bu məlumatdan nə anlamaq olar? Yəni hansı dəyişikliklər ola bilər?
-Təxmini demək olar yəqin. Əminəm ki, xeyli müsbət məqamlar da var. Amma onlar layihəni gizlətdiyi üçün gəlin daha çox mənfi gözləntilərimi qeyd edim ki, müsbətlər bizim üçün sürpriz olsun!
Birinci istiqamət üzrə investisiya mühitinin, o cümlədən yerli istehsalın təşviqi dedikdə yəqin ki, əsasən məmur biznesi və dövlət layihələrinə cəlb olunmuş şirkətlər üçün tətbiq olunacaq yumşalmalardan söhbət gedir. Çünki adətən məhz belə olur. Bizdə dövlət güzəştləri və təşviq proqramları reallıqda yaxşıca yem yerinə çevrilir. İnvestisiya mühitinin real təşviqi ilk növbədə ölkədə qanunçuluğun təmin olunmasını tələb edir. Qanunçuluq olmayan yerdə hər bir təşviq əsasən sui-istifadələrə aparır. Çünki şəffaflıq da yoxdur.
İkinci istiqamət obyektiv olaraq ləğv prosesində olan bankların xərcinin azaldılmasına və kreditorların vəsaitinin qaytarılmasına xidmət etməlidir. Amma reallıqda ləğv prosesində olan banklar da yaxşıca yem yeridir. Oradakı qeyri-şəffaflıq nəticəsində kreditorların vəsaiti əsasən qaytarılmır. Sadəcə kimlərsə varlanır. Odur ki, bu dəyişikliklər də daha çox kimlərinsə varlanmasına xidmət edəcək.
Üçüncü istiqamət vergi inzibatçılığının daha da sərtləşdirilməsinə və vergidən yayınmanın qarşısının alınmasına xidmət edir. Obyektiv olaraq lazımlı şeydir. Amma reallıqda qeyd etdiyim kimi, sərtləşmə əsasən həqiqi sahibkarların başında çatlayacaq. Bizdə vergi daha çox xəraca bənzəyir axı.
Dördüncü istiqamətin hədəfi əhalinin vergi və maliyyə yükünün sosial xarakterli güzəştlərlə azaldılması kimi göstərilib. Yəqin ki, vətəndaşların ödədiyi bəzi vergilərdə hansısa cüzi istisnalar olacaq. Həmişə kimi. Bunu “xala xətrin qalmasın” deyə edirlər ki, dəyişikliklərin sosial yönümlü olduğunu da vurğulasınlar.
Beşinci istiqamətin “ölkənin beynəlxalq reytinqinin artırılması və qorunması” kimi göstərilməsi SSRİ dövründəki “Keçici Qırmızı Bayrağı”n əldə edilməsi üçün sosialist yarışmasını xatırladır. Qərb reytinqləri əsasən formal göstəricilərə əsaslanır. Məmurlarımız da həmin göstəriciləri təhlil edib qanunları onlara uyğunlaşdırırlar. Mahiyyət qalır kənarda, formallıq dalınca qaçırlar. Məsələn, bizdə vergi orqanı kommersiya hüquqi şəxslərini tez qeydiyyata aldığına görə dünya liderlərindən biridir. Sırf reytinq naminə atılmış addımdır. Amma kommersiya hüquqi şəxsləri haqda qanunvericiliyin özü (korporativ hüquq) bərbad gündədir.
Təbii, layihə haqqında yekun fikri onu görəndən sonra söyləmək olacaq. Gözlənilməz müsbətlərə yalnız sevinərəm.
– Vergi Məcəlləsinə dəyişiklik layihəsində işğaldan azad olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərəcək həmin ərazinin rezidentlərinə 2023-cü il yanvarın 1-dən 10 il müddətinə mənfəət və gəlir, əmlak və torpaq vergiləri, eyni zamanda sadələşdirilmiş vergi üzrə azadolmalar nəzərdə tutulub. Bu addımı necə qiymətləndirmək olar?
-Ümumən başa düşülən və müsbət haldır. Əlbəttə, hazırda həmin ərazilərin inkişafı bir nömrəli məsələdir.
Amma işğaldan azad olunmuş ərazilərdəki fəaliyyət, o cümlədən dövlət satınalmaları qeyri-şəffafdır. Deməli, korrupsiya riskləri də çoxdur. Deməli, yeniliklərdən bəhrələnən da korrupsionerlər ola bilər. Üstəlik mövcud qeyri-şəffaflıq şəraitində həmin ərazilərin rezidentlərinin ölkənin digər yerlərindəki biznesinin də azadolmalardan sui-istifadə edəcəyi ehtimalı var. Normal vergi inzibatçılığı olsa, bunun qarşısını almaq olar. Amma normal inzibatçılıq sırf qanunda yazılan deyil, onun hamıya eyni cür tətbiqidir. Bunun reallıqda belə olacağı isə böyük sual altındadır.
-Ümumiyyətlə, bu tendensiya artıq ənənə halını almağa başlayıb ki, qanunlar və ya qanunvericiliyə dəyişikliklər ictimaiyyətə açıqlanmır. Bu qanunidirmi? Və bunun qarşısını necə almaq olar?
-Qanunları yazanlar bu ənənəni qanuniləşdirib. Ona görə ki, xalq adından və xalq üçün qanunlar qəbul etmirlər. Dediyim kimi məmur ordusu üçün qanun qəbul edirlər. Qarşısını belə almaq olar ki, hər birimiz deputatlara şəxsən müraciət edib layihənin açıqlanmasını istəyək. Məsələn, Facebookda gördüm ki, deputat Vüqar Bayramov Vergi Məcəlləsinə dəyişikliklər layihəsinin bir məsələsi haqda status yazıb. Ona sual yazdım ki, layihəni niyə dərc etmirsiz, niyə deputatlardan heç olmasa biri bunu etmir? Düzdür, hələlik cavab verməyib. Amma gəlin belə sualları çoxaldaq. İki nəticədən biri olacaq. Ya nəhayət layihələri dərc etməyə başlayacaqlar. Ya da el arasına çıxmağa utanıb tam susacaqlar. Biz də heç olmasa biləcəyik ki, özlərini nümayəndəmiz kimi təqdim edənlər faktiki olaraq daha yoxdur! Bu da bir təsəllidir!
Naxçıvanın baş akademiki İsmayıl Hacıyev 2021-ci ildə AMEA-nın rəsmi saytına verdiyi müsahibəsində deputat Siyavuş Novruzovun və AMEA prezidenti İsa Həbibbəylinin yalan dediklərini, əksinə Naxçıvanın indiki statusunun Moskva və Qars müqavilələrinə zidd olduğunu təsdiqləyir.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Naxçıvan Bölməsinin sədri, akademik İsmayıl Hacıyev həmin müsahibədə deyib:
“1921-ci ilin fevral-mart aylarında Moskvada Rusiya-Türkiyə konfransı keçirilmiş və yekun olaraq qeyd etdiyiniz kimi, 16 mart 1921-ci ildə "Dostluq və qardaşlıq haqqında" Moskva müqaviləsi 16 maddədən və 2 əlavədən ibarət qəbul edilmişdi. Müqavilənin 3-cü maddəsinə əsasən belə bir qərar qəbul edildi ki, Naxçıvan vilayəti bu müqavilənin 1(C) əlavəsində göstərilən sərhədlərdə Azərbaycanın himayəsi altında, həmin protektoratı Azərbaycanın heç bir üçüncü dövlətə güzəştə getməməsi şərti ilə muxtar ərazi təşkil edir”.
Göründüyü kimi, burada söhbət hansısa respublikadan, dövlətdən getmir, sadəcə muxtar ərazidən bəhs olunur. Naxçıvanın Konstitusiyasına görə isə bu bölgə Muxtar dövlətdir. Yəni Naxçıvanın indiki statusunun özü əslində Moskva müqaviləsi ilə ziddiyyət təşkil edir.
İsmayıl Hacıyev həmçinin etiraf edir ki, Qars müqaviləsi də Moskva müqaviləsinin bu tələblərinə əsaslanır və faktiki olaraq Rusiya Naxçıvan üzərindəki iddialarından vaz keçir:
“Naxçıvanın statusu məsələsi Rusiya ilə Türkiyə arasında bağlanmış Moskva müqaviləsi ilə müəyyən edilmişdi. Həmin müqavilədə Naxçıvanın statusunda 3 mühüm məsələ yer almışdı:
1. Naxçıvana muxtariyyət statusu verilir.
2. Naxçıvan Azərbaycanın himayəsi altında olmalıdır.
3. Azərbaycan bu himayə haqqını heç bir zaman üçüncü bir dövlətə güzəştə getməyəcək.
...Qars müqaviləsi ilə təsdiq edilmiş Naxçıvanın muxtariyyət statusu Moskva müqaviləsindəki 3 məsələdən bir qədər fərqlidir. Müqavilədə yenə də Naxçıvanın Azərbaycanın tərkibində saxlanması və muxtariyyət verilməsi məsələsi təsbit olunmuşdu. Moskva müqaviləsindən fərqli olaraq, Qars müqaviləsinin V maddəsində Naxçıvanın statusu məsələsində razılığa gələn tərəflər müəyyən edilmişdi - bunlar Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan hökumətləri olmuşdu. Müqavilənin bu maddəsində göstərilirdi ki, "Türkiyə hökuməti, Azərbaycan və Ermənistan Sovet Respublikaları müqavilənin III əlavəsində göstərilən sərhədlər daxilində Naxçıvan vilayətinin Azərbaycanın himayəsi altında muxtar ərazi təşkil etməsi haqqında razılığa gəlirlər".
Gəlinən nəticə: Naxçıvanın muxtar statusu ləğv olunarsa, bu gün öz başının hayına qalan Moskvanın Azərbaycana etiraz etməyə hüquqi baxımdan da haqqı çatmır. Ermənistanın isə Naxçıvanın taleyinə qərar verməsi siyasi baxımından qəbul edilə bilməz. Hər halda ölkəmizdə Siyavuş Novruzovdan başqa heç kim bu absurd və ermənipərəst iddiaları dilə gətirmir, gətirə də bilməz.
https://science.gov.az/en/news/open/16456?fbclid=IwAR3khWgmALAoIHxjdQHyrOn2bdS4abzhKXm6HpeysrOzX5DaHu0nLLco3pY
Heydər Oğuz
Teref.az
“Mən Yuğ teatrında çalışıram. Bimirəm bəlkə də, mədəniyyət nazirinin bundan xəbəri yoxdur, ancaq düşünürəm ki, var. O, Yuğ teatrının kateqoriyasına baxıb görsə ki, biz nə qədər maaş alırırq...”
“AzPolitika.info” xəbər verir ki, bunu tanınmış Xalq artisti, aktyor və ssenari müəllifi Vidadi Həsənov “Azadlıq Radiosu”na müsahibəsində deyib.
Xalq artisti Mədəniyyət Nazirliyinin aktyorlara yetəri qədər diqqət göstərməməsindən şikayətlənib:“Biz demirik ki, nazir bizim maaşımızı artıra bilər. Məlum məsələdir ki, bunun üçün bir sıra prosedurlar var. Amma teatrların kateqoriyalarının sayının artırılması Mədəniyyət Nazirliyinin əlindədir. Axı bu məvaciblə insanlar necə dolanır? Necə işləyir? Nə üçün işləyir? Bu sahədə çalışanlar sadəcə bu sənəti sevdikləri üçün burdadırlar”.
V.Həsənov Mədəniyyət Nazirliyindəki lazımsız xərcləmələrə də toxunub: "Əvvəlki mədəniyyət nazirliyinin komandası Azərbacanda 4 dəfə beynəlxalq teatr konfransı keçirdi. Bu konfransların keçiriməsi üçün, nə qədər pul xərcləndiyini deyə bilmərəm. Ancaq məlum məsələdir ki, xaricdən gələn qonaqların qarşılanması, saxlanması, qidalanması üçün, müəyyən bir vəsait tələb olunur. Amma biz Mədəniyyət Nazirliyinə müraciət edib, “Festivallara xərclənən bu vəsaitin neçəsə faizini verin, biz də dövlət sifarişi ilə tamaşa hazırlayaq” deyəndə “pul yoxdur” cavabını alırıq. Türkiyədə keçirilən festivallara aktyorlar avtobusla, minbi əziyyətlə aparılırlar. Təyyarə pulu vermirlər. Həmçinin aktyorlara günlük cib xərci verilmir. Bu zaman sual yaranır ki, bəs belə şeylərə necə pul tapmaq olur?”
“Hazırda Azərbaycanda aktyorların həyatı heç ürəkaçan deyil. Bu gün Akadamik Milii Dram Teatrında, Akademik Musiqili Tearında və Gənc Tamaşaçılar Teatrında çalışan aktyorların maaşları digərlərinə nisbətdə bir qədər yaxşıdır. Amma onların da maaşları yüksək deyil. Düşünürəm ki, teatrda çalışan aktyorların məvaciblərinə bir daha baxmaq lazımdır”- Xalq artisti bildirib.
Dövlət Departamentinin sözçüsü: “ABŞ Rusiyaya təcavüzünü davam etdirməyə kömək edən istənilən ölkəyə qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə hazırdır”
“ABŞ-ın mövqeyi dəyişməyib: Ukraynasız Ukrayna haqqında heç bir qərar olmayacaq. Çünki yalnız Ukrayna suveren dövlət kimi gələcəyinin necə olacağına qərar verə bilər”
Rusiyanın Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəsinin doqquzuncu ayını yaşayırıq. Dünən məlum oldu ki, Rusiya işğal etdiyi Xerson vilayətindən geri çəkilir. Bəzi ekspertlər bildirir ki, artıq Rusiyanın üzü məğlubiyyətə doğru getdiyini söyləmək olar. Belə bir dönəmdə UNİAN ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Andrea Kalandan müsahibə alıb. ABŞ rəsmisi söhbətində Konqresə keçirilən aralıq seçkilərdən sonra Ukraynaya yardımın azalıb-azalmayacağından, Prezident Co Baydenin G20 sammitində Putinlə görüşünün planlaşdırılıb-planlaşdırılmadığından və İran pilotsuz təyyarələrinin Rusiyaya tədarükünü dayandırmaq üçün sanksiyaların tətbiqi məsələsindən danışıb. AYNA müsahibəni istinadla təqdim edir:
- “The Washington Post” qəzetinin mənbələrinə görə, Ukraynaya yardımla bağlı ABŞ hökumətində fikir ayrılıqları yaxınlaşır. Nəyə görə bəzi ABŞ siyasətçiləri Baydeni Ukraynaya çox ləng yardıma görə, digərləri isə onun çoxluğuna görə tənqid edirlər?
- Amerikada müxtəlif siyasi qüvvələr var - demokratlar, respublikaçılar, eləcə də müstəqil siyasətçilər. Onlar müxtəlif fikirlər səsləndirə bilərlər, lakin Ağ Evin siyasəti dəyişməyib. Baxmayaraq ki, indi biz çoxlu yazılar görürük ki, bəzi siyasətçilər bir şey deyir, digərləri başqa deyir. ABŞ Konqresindəki nümayəndələrimizin əksəriyyəti, Senatdakı senatorlarımız ABŞ-ın Ukraynaya yardımını davam etdirməsinin tərəfdarıdır.
Məsələn, may ayında Ukraynaya 40 milyard dollar yardıma səs verdikləri zaman Senatda keçirilən səsverməyə baxsaq, 100 senatordan 86-sı “hə” dedi. Yalnız 11 nəfər əleyhinə səs verdi. Eyni zamanda, 435 nəfərin oturduğu Nümayəndələr Palatasına nəzər salsaq, 368 nümayəndəmiz Ukraynaya yardımın lehinə səs verib. Yəni, may ayında 85% Ukraynaya yardımın davam etdirilməsinə tərəfdar olub.
Bu gün də bu tendensiya davam edir. Çünki bunun nə qədər vacib olduğunu görürük. Xüsusən də indi Rusiya öz amansız hücumlarını və Ukrayna infrastrukturuna raket zərbələrini davam etdirdiyi bir vaxtda.
- ABŞ-da seçki kampaniyası davam etdiyi zaman ukraynalılar konqresmenlərdən Ukraynanın "təmiz çek almayacağı" barədə radikal bəyanatlar eşitdilər. Bu cür bəyanatlar seçki ritorikası kimi başa düşülməlidir, yoxsa Ukraynaya dəstək kimi xarici siyasət vektoru amerikalılar üçün daha az prioritet məsələyə çevrilir?
- Müxtəlif bəyanatlara baxmayaraq, ABŞ Konqres seçkilərindən sonra da Ukraynaya yardımlarını davam etdirəcək. ABŞ seçkiləri ilə bağlı bir çox insanlar dəstək haqqında müxtəlif nəzəriyyələrin mövcudluğundan danışırlar. Amma fakt budur ki, ABŞ kömək edir. Ukrayna xalqı buna şübhə etməməlidir.
Bilirəm ki, ukraynalılar indi müxtəlif mənbələrdən çoxlu məlumatlar eşidirlər, lakin ABŞ-ın Ukraynaya yardım etmək öhdəliyi birmənalıdır. Bu cür bəyanatları eşidən ukraynalılara faktlara baxmağı məsləhət görərdim. Bayden administrasiyasının real hərəkətlərinə baxın: Ukraynaya hərbi, iqtisadi və humanitar yardım bu gün də davam edir.
Prezident Bayden bildirib ki, bu, onun administrasiyasının mövqeyidir. Bu mövqe seçkilərdən sonra da qalacaq. Bu gün, sabah və gələcəkdə kömək edəcəyik.
Keçən həftə mən Vaşinqtonda oldum və orada insanların Ukraynanı necə dəstəklədiyini gördüm. Bu gün şəhərin müxtəlif yerlərində Ukrayna bayraqları asılıb. Bu, sadə amerikalılar arasında da Ukraynaya dəstəkdən xəbər verir.
- Demokratlar sıralarında Ukraynaya 50 milyard dolların ayrılmasına səs vermək niyyətindən danışırlar ki, bunu bütün 2023-cü il üçün kifayət sayırlar. Belə bir yardım paketinin qəbulunu necə qiymətləndirirsiniz?
- Səsvermənin necə olacağına cavab verə bilmərəm. Mən indi real olandan danışa bilərəm. Hər iki həftədən bir yeni yardım tranşını görə bilərsiniz. Gələcəkdə necə görünəcəyini deyə bilmərəm. Ancaq sizi əmin edirəm ki, Bayden administrasiyası Ukraynaya kömək etməkdə qətiyyətlidir.
- Seçkilərdən sonra Ukraynaya yardımın verilməsi prosesinin özü də səngiyəcəyi ilə bağlı qorxular artıq səslənib. Məsələn, İranın kamikadze pilotsuz təyyarələri Ukraynaya hücum edəndə ABŞ “Vampire” antidron sistemlərinin Ukraynaya ötürülməsindən danışmağa başlayıb. Bu, mümkün qədər tez lazımdır, lakin müqavilənin imzalanması vaxt aparır. Belə qərarların ləngiməsi riski varmı?
- Yox. Bilirsiniz ki, yardımın ötürülməsi üçün müxtəlif mexanizmlər var, onlardan bəziləri kifayət qədər sürətlidir. Məsələn, ABŞ Müdafiə Nazirliyinin ehtiyatlarında Ukraynaya lazım olanlar varsa. Bu, kömək etməyin ən sürətli yoludur.
Stokda olmayan bir şey sifariş etmək ehtiyacına gəldikdə, başqa bir mexanizm tətbiq olunur - təchizatçı ilə müqavilənin bağlanması kimi. Bu zaman bir az ləngimə olur. Üçüncü mexanizm “Lend-liz”dir. Ancaq əvvəlcə ilk iki mexanizmdən istifadə edəcəyik, çünki onlar sürətlidir.
- Ukraynanın ABŞ-dakı səfiri Oksana Markarova bildirib ki, Konqres Ukraynaya yardım ayırmaqda davam etdiyi müddətdə “Lend-liz” mexanizmi lazım deyil. Yəni ki, “Lend-liz” yalnız Konqres bizə yardım ayırmağı dayandırdıqda başlayacaq?
- Məsələ bu şəkildə deyil. “Lend-liz” tamamilə fərqli bir mexanizmdir. Bu proqram üçün başqa qaydalar var. Bu gün ABŞ-ın məqsədi Ukraynaya kömək etmək və indi lazım olanı mümkün qədər tez ötürməkdir. Səhmlərdən götürə bildiyimiz zaman, bu, yardım köçürmək üçün ən yaxşı və ən sürətli seçimdir.
- O zaman “Lend-liz” hansı vəziyyətdə işə salınacaq?
- Təəssüf ki, bu mexanizmin necə işləyəcəyi ilə bağlı konkret məlumatım yoxdur. Bu, sadəcə üçüncü seçimdir. ABŞ bunun daha sərfəli olduğunu düşündüyü üçün hazırda diqqət yetirdiyimiz başqa variantlar da var.
- Bu yaxınlarda yardımın ayrılması üçün başqa bir platforma meydana çıxdı - "enerji Ramşteyn". Bu qrupun hansı qərarları qəbul edəcəyini bilirsinizmi?
- Biz görürük ki, Rusiya Ukraynanın enerji sisteminin obyektlərinə həqiqətən də amansız zərbələr endirir. Çünki elektrik enerjisi ilə bağlı vəziyyət çox ağırdır. Katib Entoni Blinken bu məsələni G7 xarici işlər nazirləri ilə müzakirə edib.
Koordinasiya qrupu “Ramşteyn” qrupunun prinsipi ilə işləyəcək - onlar həm də görüşərək Ukraynaya enerji sektorunda problemin həllində necə kömək oluna biləcəyini müzakirə edəcəklər. Bunun üçün mövcud ehtiyacları anlamaq lazımdır. Məsələn, infrastruktur obyektlərində nəyisə təmir etmək lazımdır, yoxsa orada yeni avadanlıq quraşdırmaq daha yaxşıdır və s. Bununla bağlı koordinasiya qrupunun üzvləri ən yaxşı şəkildə necə davam edəcəyinə detallar üzərində işləyərkən qərar verməlidirlər.
- Amerika mətbuatında Bayden administrasiyasının Ukraynanın açıq şəkildə Putinlə danışıqlardan imtina etməsini və “görünüş üçün” dialoqa hazır olduğunu bəyan etməsini istəməsi barədə məlumat gördüm. Belə desək, “beynəlxalq tərəfdarların gözündə yüksək mənəvi mövqeyi saxlamaq” üçün. Belə hisslər həqiqətən varmı?
- ABŞ-ın mövqeyi dəyişməyib: Ukraynasız Ukrayna haqqında heç bir qərar olmayacaq. Çünki yalnız Ukrayna suveren dövlət kimi gələcəyinin necə olacağına qərar verə bilər. Axı bu, Prezident Volodimir Zelenskinin qərarıdır. ABŞ da bunu dəstəkləyəcək.
ABŞ Ukraynaya Rusiyanın təcavüzündən müdafiə üçün yardım edəcək ki, Ukrayna döyüş meydanında ən güclü mövqe tuta bilsin. Belə ki, sonradan danışıqlar vaxtı gələndə Ukrayna güclü mövqedə olacaq. Çünki yalnız diplomatiya yolu ilə bu müharibəni effektiv şəkildə bitirə bilərik.
- G20 sammiti gələn həftə baş tutacaq. ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurasının koordinatoru Con Kirbi artıq bildirib ki, Co Bayden sammitdə iştirak edəcəyi təqdirdə Putinlə danışıqlar masasına oturmaq niyyətində deyil. Amma belə bir görüş ehtimalı varmı?
- Bildiyimə görə, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin sammitdə iştirakı ilə bağlı hələ qərar verməyib. Prezident Bayden birmənalı şəkildə iştirak edəcək.
Dövlət katibi Blinkenin dediyi kimi, ABŞ hər zaman digər liderlərlə görüşlərə və danışıqlara açıqdır. Ancaq yalnız danışmaq üçün mövzu varsa. Hazırda məndə Baydenlə Putin arasında hansısa görüşün planlaşdırıldığı barədə məlumat yoxdur. İnanıram ki, nəsə planlaşdırılıbsa, Ağ Ev məlumat verəcək.
- G20 sammitində digər məsələlərlə yanaşı, Rusiyaya İran pilotsuz təyyarələrinin çatdırılması məsələsinin də qaldırılacağını gözləmək olarmı?
- Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibədə İran pilotsuz təyyarələrindən istifadə etməsi narahatedici faktdır. Biz görürük ki, İran bu pilotsuz təyyarələri ötürür, iranlı mütəxəssislər isə Rusiya tərəfinə kömək edir. Bu, böyük problemdir.
Bu mövzu indilərdə Almaniyada G7 xarici işlər nazirlərinin görüşündə qaldırılıb. Şübhəsiz ki, bu məsələ Balidə gündəmdə olacaq. Düşünürəm ki, bütün G20 ölkələri Rusiyaya müharibəni davam etdirməyə kömək edən ölkələrə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək üçün birlikdə çalışmalıdırlar. Maksimum təzyiq göstərmək lazımdır ki, İran ukraynalıları öldürməkdə Rusiya Federasiyasına kömək etməyi dayandırsın. Və biz yalnız bir olsaq, Rusiyanın təcavüzü ilə effektiv mübarizə apara biləcəyik. ABŞ və tərəfdaş ölkələr artıq sanksiyaların tətbiqi üzərində işləyirlər.
- İran əvvəllər də sanksiyalara məruz qalıb, lakin bu, onun silah istehsalını inkişaf etdirməsinə mane olmayıb. Sanksiyalar Rusiyaya dronların tədarükünü dayandırmağın yeganə yoludur?
- Bunu necə etmək üçün bütün imkanları nəzərdən keçiririk. Amma yardım axınını təsirli şəkildə kəsən sanksiyalardır. Sanksiyalar çox güclü ola bilər. Biz bu şəkildə işləməyə davam edəcəyik.
Eyni zamanda, ABŞ Rusiyaya təcavüzünü davam etdirməyə kömək edən istənilən ölkəyə qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə hazırdır. Sanksiyalar tez-tez zəif olduğuna və şirkətlərin onlardan yan keçməsinə görə tənqid olunur. Hər zaman sanksiyalardan yan keçməyə cəhdlər olur. Bu, istənilən məhdudiyyətlərə aiddir. Amma bizim hərəkətlərimiz yalnız o zaman təsirli olacaq ki, biz silah axınını və ya Rusiyanın digər yardımlarını kəsə bilək. Ona görə də biz sanksiyalardan yayınmaq və bu imkanların qarşısını almaq üçün bu cür cəhdləri izləyirik. Çətindir, amma çox vacibdir.
- Bir neçə gün əvvəl Ağ Ev Rusiyanın Şimali Koreyadan da hərbi yardım aldığını təsdiqləyib. ABŞ KXDR-dən tədarükün qarşısını hansısa şəkildə ala bilərmi?
- Biz təkid edirik ki, Ukraynaya qarşı müharibədə heç kim Rusiyaya kömək etməməlidir. Yeri gəlmişkən, indi bütün dünya üçün çox maraqlı bir mənzərə yaranır. Xatırladığınız kimi, əvvəllər Rusiya dünyanın demək olar ki, ən güclü ordusuna malik olduğunu bildirmişdi. Amma bu gün biz onun İran və Şimali Koreyanın köməyinə arxalanmağa məcbur olduğunu görürük. Bu, Rusiyanın təcrid olunduğundan xəbər verir və bütün beynəlxalq ictimaiyyət onun Ukraynaya qarşı təcavüzünü pisləyir.
Deyə bilərəm ki, Rusiya Federasiyasının Ukraynaya təcavüzü Rusiya Federasiyasının işini çətinləşdirib. Bütün Qərb dünyası ilə münasibətlər pisdir. Çox sadə səslənə bilər, ancaq Rusiya sadəcə olaraq bu müharibəyə son qoysa və qoşunlarını Ukraynadan çıxarsa, öz mövqeyini yaxşılaşdıra bilər.
- Rusiya Federasiyasında səfərbər olan hərbçilər Çin istehsalı olan dəbilqələr verildiyini iddia edərək, video çəkirlər. ABŞ-ın Rusiyanın Çindən hərbi sursat ala biləcəyinə dair sübutu varmı?
- Xeyr, bizdə belə bir məlumat yoxdur.
- ABŞ Prezidenti G20 sammitində Çin lideri ilə hansı məsələləri müzakirə etməyi planlaşdırır. Si Cinpinin bu yaxınlarda danışdığı Rusiyanın nüvə silahından istifadəsinin yolverilməzliyi məsələsi təsir edəcəkmi?
- Bunun Balidə Prezident Bayden və Çin lideri arasında keçiriləcək görüşdə müzakirə edilib-edilməyəcəyini dəqiq deyə bilmərəm. Amma bilirəm ki, bu mövzu həmişə gündəmdədir. Ona görə də müxtəlif səviyyələrdə müzakirə olunacaq.
- Rusiya Ukraynada taktiki nüvə silahından istifadə edərsə, ABŞ nə edə bilər?
- ABŞ bu vəziyyətin baş verməyəcəyinə ümid edir. Rusiya nüvə silahından istifadə etməməlidir. Blinken Almaniyada dediyi kimi, biz həm açıq, həm də özəl olaraq Rusiyaya nüvə silahının istənilən formada istifadəsinin qətiyyən yolverilməz olduğunu söylədik. Bunun həm Putin, həm də bütün Rusiya üçün fəlakətli nəticələri olacaq.
Bildiyiniz kimi, nüvə müharibəsində qalib gəlmək mümkün deyil. Sadəcə bu, olmamalıdır. Nüvə silahı olan bütün ölkələr ondan istifadə etməyəcəkləri barədə razılığa gəliblər. Beləliklə, bizim işimiz nüvə silahından istifadə edilməməsi üçün mümkün olan hər şeyi etməkdir.
Kremlin nüvə silahı ilə bağlı məsuliyyətsiz iddialarına baxmayaraq, hazırda Rusiyanın onlardan istifadə etməyi planlaşdırdığını görmürük. Ona görə də bu gün Kremlin bu ritorikasına son qoyulmalıdır, bu, konstruktiv deyil.
Müəllif: Turan Abdulla
Ermənistan öz qoşunlarını Qarabağdan çıxarmasa, Azərbaycan lazımi addımları atacaq. Bunu noyabrın 8-də Şuşada çıxış edən dövlət başçısı İlham Əliyev deyib.
Onun sözlərinə görə, Ermənistanda revanşizm tərəfdarları baş qaldırır, orada müharibənin nəticəsi ilə barışmaq istəməyən qüvvələr var. Ermənistan 2020-ci il 10 noyabr tarixli razılaşmaya tam əməl etmir, silahlı qüvvələrini tam şəkildə Qarabağdan çıxarmayıb, Zəngəzur dəhlizini açmayıb.
Bu səbəbdən də Azərbaycan istənilən vaxt istənilən tapşırığı yerinə yetirməyə hazır olan ordusunu gücləndirir. Son iki ildə silahlı qüvvələrin sayı artırılıb, yeni silah növləri alınıb.
“Azərbaycanın bugünkü ordusu iki il əvvəlkindən daha güclüdür, bunu Ermənistan da, digərləri də başa düşməlidir. “Fərrux”, “Qisas” əməliyyatları, 13-14 sentyabrda Ermənistan-Azərbaycan sərhədində gedən döyüşlər – bütün bunlar Ermənistan üçün dərs olmalıdır. Qarabağı unutsunlar, bura bizim torpağımızdır. Rusiya sülhməramlıları orada müvəqqətidirlər, onların qalma müddəti 10 noyabr tarixli Üçtərəfli Bəyanatda göstərilib”, – Əliyev bildirib.
Ermənistanın silahlı qüvvələrini Qarabağdan çıxarmaq öhdəliyini yerinə yetirmədiyini qeyd edən prezident deyib: “Bizim səbrimiz hüdudsuz deyil və bir daha xəbərdar etmək istəyirəm ki, bu öhdəlik yerinə yetirilməsə, Azərbaycan lazımi addımları atacaq”.
“Ermənistan Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı öhdəlik götürüb. İki ildir ki, Laçın yolu ilə Ermənistandan Qarabağa və geriyə gedən maşınlara toxunmuruq. Sərbəst hərəkətə imkan veririk. Ermənistan da Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında yol əlaqəsini təmin etmək öhdəliyini öz üzərinə götürdü. İki il keçdi, texniki-iqtisadi əsaslandırma yoxdur, nəqliyyatın hərəkəti yoxdur, dəmir yolu, magistral yoxdur. Nə qədər gözləməliyik?”, – deyə Əliyev davam edib.
Daha sonra o, üzünü Azərbaycan sərhədləri yaxınlığında dost olmayan fəaliyyətə yol verən İrana tutaraq, xəbərdarlıq edib. “Ordumuz qəhrəmanlıq, peşəkarlıq və fədakarlıq nümayiş etdirib və sərhədimiz yaxınlığında Ermənistana dəstək üçün hərbi təlimlər keçirənlər də bunu bilməlidirlər. Bizi heç kim qorxuda bilməz”.
Ermənistan vaxtı uzatmamalı və kiminsə gəlib onun əvəzinə döyüşəcəyi ilə bağlı möcüzə gözləməməlidir. “Biz sülh istəyirik, müharibə istəmirik, şərtlərimiz ədalətlidir və sülh müqaviləsi də bu şərtlərlə imzalanmalıdır. Ermənistan xoş niyyət göstərsə, sülh imzalanacaq, əgər göstərməyəcəksə, yox. Bundan sonra nə olacağını həyat göstərəcək”, – İlham Əliyev sonda bildirib.
Bütövlükdə prezidentin bu çıxışında şübhəsiz ki, Rusiya hərbçilərinin – “sülhməramlıların” (bir sıra ekspertlər onları açıq şəkildə işğalçı adlandırırlar) Qarabağda qalma müddəti, eləcə də Ermənistanın qanunsuz silahlı birləşmələrinin Qarabağdan çıxarılması ilə bağlı söylədikləri ən əsas və vacib məqam hesab edilməlidir. Niyə? Çünki Azərbaycanın aktual siyasi gündəmindəki məhz bu məsələlər onun ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam şəkildə bərpası ilə birbaşa bağlıdır. Bu, istənilən dövlət üçün dünyada heç kimin onun yaşamaq qabiliyyətinə şübhə etmək əsası olmasını istəmədiyi əsas məsələdir. Prezidentin Şuşada çıxışı zamanı gördüyümüz əhval-ruhiyyəsinə inansaq, o, Rusiya silahlı kontingentinin Azərbaycan ərazisini 2025-ci ildən gec olmayaraq tərk etməsini hədəfləyir. Yəni Bakı onların burada qalma müddətini uzatmaq niyyətində deyil. Silahlı ermənilərin Qarabağdan çıxarılması məsələsinə gəldikdə isə, onlar hətta ruslar gedənə qədər orada otursalar da, onların oradan çıxarılması Azərbaycan Silahlı Qüvvələri üçün çətin olmayacaq.
Hələlik, prezidentin çıxışında bu ssenarilər görünür. Amma ssenari yenə dəyişə bilərmi? Kremlin hələ də Bakıya təsirli təzyiq rıçaqları varmı? Moskva bu rıçaqların vasitəsilə bu mövqeyi “yumşaltmağa”, yəni əslində öz ölkəsinin maraqlarına zidd getməyə məcbur edə bilərmi?
Müstəqil siyasi ekspert Nəsimi Məmmədli bununla bağlı fikirlərini Press Klubla bölüşüb:
– Rusiya silahlı qüvvələrinin “sülhməramlılar” adı altında uzun müddət Qarabağda qalması Azərbaycanın maraqlarına cavab vermir. Noyabrın 10-da imzalanan Atəşkəs Bəyanatının 4-cü bəndinə əsasən, bu missiya 2025-ci ildə başa çatacaq. Prezidentin bəyan etdiyi mövqedən aydın olur ki, o, “sülhməramlıların” Azərbaycan ərazisində qalma müddətini uzatmaq niyyətində deyil.
Təbii ki, Rusiya bu “missiyadan” belə asanlıqla imtina etmək istəmir. Ermənistan və Qarabağın erməni separatçıları da Rusiyanın dəstəyi ilə iddialarının davam etdirməyə ümid bəsləyir və “sülhməramlıların” Azərbaycanda qalmasını istəyirlər.
Rusiya Azərbaycanın bu ərazilərində qalmaq üçün müxtəlif açıq və gizli üsullarla, təxribatlarla təzyiq göstərməyə çalışacaq. Rusiyanın Azərbaycana qarşı hələ də çoxlu siyasi təzyiq alətləri var. Lakin bu təzyiqdən istifadə Rusiyaya xeyirdən çox zərər verə bilər.
Rusiya Ukrayna ilə müharibədə resurslarını sürətlə itirir. İqtisadi və hərbi cəhətdən zəifləyir. O, sərt beynəlxalq sanksiyalarla üzləşib. Cənubi Qafqazda yeni gərginlik onun üçün sərfəli deyil. Bundan əlavə, ABŞ və Avropa İttifaqı da artıq bu məkan üçün açıq rəqabətə girişib. Bundan başqa, Türkiyə ilə Azərbaycan arasında strateji hərbi-siyasi əlaqələr Rusiyanın Azərbaycana təzyiqlərini neytrallaşdırır. Rusiyaya indiki vəziyyətdə Türkiyə ilə daha yaxşı münasibətlər lazımdır.
Rusiya Azərbaycana birbaşa təzyiq göstərə bilməyəndə bunu dolayı yolla İran vasitəsilə etdi. İstisna etmirəm ki, İranın Azərbaycana qarşı həm bugünkü ritorikası, həm də təhdidləri Rusiya ilə razılaşdırılıb.
Əgər Azərbaycan hakimiyyətinin bu təzyiqə müqavimət göstərəcək siyasi iradəsi olsa, 3 ildən sonra ölkədə sülhməramlı kontingent olmayacaq. Azərbaycan diplomatiyası ilk növbədə 10 noyabr Bəyanatının tam icrasına nail olmalıdır. Ermənistanın bütün silahlı qüvvələri ərazilərimizi tərk etməli, kommunikasiyalar bərpa edilməli, məcburi köçkünlər öz evlərinə qayıtmalıdırlar. Rusiyanın təzyiqlərini tamamilə neytrallaşdırmaq və rus hərbçilərini Qarabağdan çıxarmaq üçün, orada yaşayan erməni əhalisinə təhlükəsizliyin aydın və dəqiq konsepsiyasını təqdim etmək lazımdır. Əgər ruslar Qarabağı tərk etsə, onların əvəzinə başqa dövlətlərin əsgərləri sülhməramlı kimi ora daxil olsalar, məsələ həll oluna bilməz. Əksinə, bu, problemin həllini çətinləşdirəcək.
Ermənistanla müqayisədə Azərbaycanın xeyli güclü ordusu və digər resursları var. Əgər hərbi münaqişə olarsa, Azərbaycanın qalib gələcəyi daha realdır. Hazırda sülh sazişi istiqamətində Qərbin vasitəçiliyi ilə aparılan danışıqlar ölkəmizin maraqlarına daha çox uyğundur.
Rauf Orucov
Ukraynalı tarixçi: “Ruslar və Putin eynidir, ona görə də Rusiyada kiməsə mövqeyimizi sübut etmək işə yaramayacaq”
“Geosiyasi oyunçuların əksəriyyəti Rusiyanın dağılmasında maraqlı deyil. Onlar SSRİ-nin dağılmasını istəmirdilər, 1990-cı illərdə də Rusiyanın parçalanmasına imkan vermədilər, indi də imkan verməyəcəklər
Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi təcavüzkar müharibəsində ukraynalı tanınmış insanlar, alimlər, ziyalılar da döyüşlərdə iştirak edirlər. Onlardan biri də tarix elmləri doktoru, Nijin Milli Universitetinin professoru Sergey Lepyavkodur. Alim UNİAN-a müsahibəsində iki oğlu ilə birlikdə Çerniqovu necə müdafiə etdiyini, Rusiyada dövlət siyasəti səviyyəsində Ukraynaofobiyanın necə formalaşdığını və Ukraynanın bu müharibədə necə qalib gələcəyindən danışıb. AYNA həmin müsahibəni istinadla təqdim edir:
- Sergey Anatolieviç, genişmiqyaslı müharibənin başladığını necə, harada eşitdiniz? Ümumiyyətlə, belə bir işğalın mümkün olduğuna inanırdınızmı?
- Müharibə başlayanda Lvovda idim. Müharibədən əvvəl elə bir hiss var idi ki, qaçılmaz nəsə yaxınlaşır, amma bunun belə bir miqyasda olacağını ağlıma gətirmirdim. Çünki mən müharibə üçün heç bir obyektiv səbəb görmədim. Təbii ki, həmişə Ukraynanı məhv etməyə çalışan çoxəsrlik rus imperializmindən başqa. Bəli, Putinin xəstə təxəyyülünün müalicəyə ehtiyacı olduğunu düşünsəm də, müharibənin olmayacağına ümid edirdim. Putin dəfələrlə bəyan edib ki, Ukrayna istənilən formada Rusiya üçün təhlükə yaradır. Məsələ burasındadır ki, Ukraynanın resursları olmadan Rusiyanın imperiya olması mümkün deyil.
Müstəqil dövlətimizin, nisbətən demokratik quruluşumuzun mövcudluğu faktının özü rus imperializminin əsaslarını sarsıdır. Axı qonşular fərqli yaşasalar, daha yaxşı yaşasalar, rus seçicisi öz dövlət quruluşunun əsaslarına şübhə edə bilər. Və buna görə də Rusiyanın hakim elitası Ukraynanı Rusiya üçün ekzistensial təhlükə adlandırır.
- Fevralın sonunda bir çox insan ölkənin qərbinə gedəndə Lvovdan Çerniqova qayıtmağa necə qərar verdiniz?
- Bilet alıb Çerniqova getdim. Demək lazımdır ki, hamı qərbə getməyib, bəziləri mənim kimi şərqə və ya cənuba qayıdıb. Hardasa rəsmi rəqəmə rast gəldim ki, fevralın 24-dən sonra xaricdən Ukraynaya 200 minə qədər kişi qayıdıb. Onlar döyüşmək və ya ailələrini xilas etmək üçün qayıtdılar. Bizim bölükdəki nümunə tək mən deyiləm, bir çox döyüş yoldaşlarım müxtəlif yerlərdən öz doğma şəhərlərini müdafiə etmək üçün qayıdıblar.
- Ömrünüz boyu dərs demisiniz. Belə olan halda, döyüş təcrübəniz necədir?
- Mən orduda xidmət etməmişəm, amma universitetdə hərbi kafedra var idi. Mən ehtiyatda olan zabitəm, ixtisasca motoatıcı tağım komandiriyəm. Baxmayaraq ki, əslində mənim bu təcrübəm yox idi.
Fevral-mart aylarında Çerniqovun müdafiəsi zamanı müvafiq bölmədə - Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin piyada batalyonunun tərkibində döyüşmüşəm. Bizim bölmə ilə Teroborona arasında çox az fərq var, çünki onlar əsasən döyüş təcrübəsi olmayan könüllülərdən yaradılıblar. Müharibədən əvvəl şəxsi heyətin üçüncü, hətta 40 faizi əllərində silah belə saxlaya bilmirdi.
Yeri gəlmişkən, mənim işlədiyim Nijin Universitetinin tarix fakültəsindən digər həmkarlarım da Ukraynanın müdafiəsinə gəlmişdilər. Bunlar, xüsusilə, professor Yevhen Lunyak və arxeoloq İvan Kedundur.
- Oğulanlarınızla birlikdə Çerniqovu müdafiə etdiniz. Onlar müharibəyə necə daxil oldular?
- Müharibədən əvvəl oğlanlarım paytaxtda yaşayıb işləyirdilər. Böyük oğlum Boqdan - Nüvə Fizikası İnstitutunda ictimai layihələrlə məşğul idi. Kiçik Yaroslav İT sahəsi ilə əlaqəli kiçik bir şirkətin direktorudur. Yaroslav Ukraynanın şərqində döyüş əməliyyatlarında iştirak edib, “Azov” alayının tərkibində döyüşüb. Tərxis olunduqdan sonra sahibkarlıqla məşğul olub. Müharibənin başlaması ilə o, iki həftə Kiyevi müdafiə etdi, sonra Çerniqova gəldi, keçmiş "Azoviyalılar"la birlikdə döyüşdü - onların öz qardaşlığı, öz döyüş ənənələri var.
Boqdan ailəmizin qadınlarını evakuasiya etmək üçün Çerniqova gəldi, lakin maşını xarab oldu. Qadınlar başqa vasitələrlə təxliyə edildi, oğulum isə doğma şəhərini müdafiə etmək üçün qaldı. Həyat yoldaşım Tatyana da hərbi könüllü kimi müdafiədə iştirak edib.
- Döyüş əməliyyatlarının aktiv mərhələsində hansı vəzifələri yerinə yetirmək lazım idi?
- Vəzifə bir idi - düşmənin şəhərə soxulmasının qarşısını almaq. Çerniqovda bir neçə müdafiə xətti yaradıldı, şəhərin mərkəzində küçə döyüşlərinə hazırlıq görüldü. Müharibənin üçüncü günündə düşmən tankları müdafiəni yardı, lakin onlar zərərsizləşdirildi. Biri vuruldu, digərinin ekipajı tam sursat və yanacağı qoyub qaçdı. Bu, ilk qələbəmizdən biri idi.
Bölüyümüz müxtəlif müdafiə qovşaqlarında, xüsusən də Novoselivka ərazisində, xizək bazasında, Kolıçivka, Muraviyka, Anisiv kəndlərində iştirak edirdi. Martın 7-9-da Lukaşivka kəndinin müdafiəsi davam etdi. Bölüyümüz ağır itki verdi, mühasirəyə düşdük, amma oradan çıxa bildik. Düşmən də xeyli itki verdi və yaxınlıqdakı kəndləri tuta bilmədi.
Çerniqovun müdafiəsində ən mühüm rolu şəxsi heyətdən ibarət və ağır silahlara malik olan 1-ci Siver tank briqadası oynadı. Digər bölmələrə piyada kimi öz imkanlarına görə tapşırıq verildi. Onların demək olar ki, hamısı yalnız yüngül atıcı silahlarla - pulemyot və qumbaraatanlarla silahlanmışdı.
- Müharibədən əvvəl rusiyalı həmkarlarınızla ünsiyyətdə olmusunuzmu? İşğal münasibətlərə necə təsir etdi?
- 2000-ci illərin ortalarına qədər Rusiyadan gələn alimlərlə bəzən ünsiyyətdə olurdum. Belarusdan olan həmkarlarımla daha sıx əlaqələrimiz var idi.
Mən rus tarixçiləri ilə sonuncu dəfə 2018-ci ildə Minskdə keçirilən beynəlxalq konfransda görüşmüşəm. Bir əlamətdar epizod xatırlayıram. Üç rus əvvəlcə belaruslarla “yumşaq” müzakirəyə girdi, mən ikincinin tərəfini tutdum, sonra onlar mənimlə müzakirəyə keçdilər. Söhbət yüksəldilmiş intonasiyaya çevrildi və bir saata qədər davam etdi. Onlarla Krım və Rusiya-Ukrayna münasibətlərindən danışdıq. Moskva Universitetinin müəllimi daha sonra prinsipcə, müasir Rusiyanı dəqiq səciyyələndirən bir ifadə işlətdi: “Bilmirəm, biz Putin kimiyik, yoxsa Putin bizim kimidir?”. İndi biz aydın şəkildə görürük ki, rus elitasının nümayəndələri, o cümlədən intellektuallar özlərini necə aparırlar. Nəticə ondan ibarətdir ki, onlar və Putin həqiqətən də eynidirlər, ona görə də Rusiyada kiməsə mövqeyimizi sübut etmək təəssüf ki, mümkün olmayacaq.
- Sizcə, Rusiya ilə Ukrayna arasında bir əsrdən artıqdır davam edən münaqişənin mənbəyi kimi nəyi görmək lazımdır?
- Ukraynalıların və moskvalıların mentaliteti əsaslı şəkildə fərqlidir, fərqli tarixi təcrübələrə, fərqli dəyərlərə, özlərini və dünyanı fərqli qavrayışlara əsaslanır. Bu, artıq 16-cı əsrin əvvəllərində, Moskva Ukrayna və Belarus torpaqlarında genişlənməyə başlayanda aydın görünürdü. Sonra Moskva işğalı yalnız 1514-cü ildə - Orşa döyüşündəki qələbə ilə dayandırıldı. Zehniyyətdəki fərq 1654-cü il tarixli bədnam müqavilə ilə sübut edildi. O zaman Polşa-Litva Birliyinin siyasi ənənələrində tərbiyə almış Boqdan Xmelnitski hesab edirdi ki, o, Moskva çarı ilə qarşılıqlı and içməlidir, lakin çar bundan imtina etdi. Və gələcəkdə “Moskva ayısı” Ukraynanı pəncələrindən buraxmadı.
- Ukraynalılar və ruslar arasında zehni fərq nədir?
- İlk növbədə, şəxsi azadlıqlara və ictimai münasibətlərə münasibətdə dərq var. Ukraynalıların əksəriyyəti heç vaxt rus təhkimçiliyi şəklində köləliyi qəbul edə bilmirdilər və "kommunaları" fərdin məhv edilməsi forması kimi qəbul etmirdilər. Ukrayna siyasi zehniyyəti Avropa dövlətlərində - Kiyev Rusunda, Litva Böyük Hersoqluğunda və Polşa-Litva Birliyində formalaşıb. Ümumiyyətlə, Ukrayna kazakları o dövrdə Şərqi Avropada azadlıq fenomeni idi. Azad insan kimi ukraynalı ilə dövlətin qulu və onun “ağası” olan moskvalı arasındakı bütün digər fərqlər də bundan irəli gəlir.
- Ukraynalıların ruslara və rusların ukraynalılara tarixi münasibəti necə olub?
- 17-ci əsrdən bəri hər iki ölkəyə səfər edən əcnəbilər tərəfindən ukraynalılar və moskvalılar arasında çoxlu müqayisələr aparılmışdır. Bunlar davranış tərzi, ailə münasibətləri, gündəlik həyat və hətta paltar və mənzilin təmizliyi ilə əlaqəli idi. Və qeyd etmək olar ki, bu cür müqayisələr həmişə ukraynalıların xeyrinə olub. Azad insan həmişə quldan fərqli davranır.
Əhəmiyyətli odur ki, əcnəbilər ukraynalıların sonradan rusofobiya adlandırmağa başladıqları rus moskvalılarına qarşı son dərəcə mənfi münasibətinə daim şahidlik edirdilər. Ukraynalılar üçün moskvalılar, rusları xalq adlandırırdılar, çirkli, səliqəsiz, vicdansız, oğurluğa və cinayətə meylli idilər və ümumiyyətlə ünsiyyət qurmaq üçün təhlükəli idilər. Təsadüfi deyil ki, belə bir münasibət Ukrayna ədəbiyyatına da daxil oldu. Taras Şevçenkonun fikirlərini bilirik, həm də rus ədəbiyyatının yaradıcısı Qoqol rusları “lənətə gəlmişlər” adlandırırdı. Əslində 19-cu əsrdə rusofobiya hətta rus elitasının əhəmiyyətli bir hissəsi üçün xarakterik idi. Rus klassiki Aleksandr Puşkin qullar arasında yaşadığını və “vətəninə təpədən dırnağa qədər xor baxdığını” etiraf edib.
Ruslar üçün Ukrayna yad ölkə idi, onlar Ukrayna həyatını təsvir etməyə təəccüblənir və Ukrayna kəndlərinə heyran qalırdılar. Oleksiy Levşinin 1816-cı ildə yazdığı "Kiçik Rusiyadan məktublar" əsəri bu baxımdan göstəricidir, müəllif ukraynalıların çoxsaylı müsbət xüsusiyyətlərini sadalayır və onlarda yalnız bir qüsur tapır - ukraynalılar ruslara nifrət edir və uşaqlarını onlarla qorxudurlar. Ukraynalılar rusları sevmirdilər və bu xoşagəlməzlik qarşılıqlı idi.
- Ona görə də Rusiya ruslaşdırmaya ehtiyac gördü?
- 19-cu əsrin ortalarından Sankt-Peterburq elitası ukraynalıların ruslaşdırılması və vahid “rus” xalqının yaradılması kursunu müəyyənləşdirdi. Onun güclü alətləri ordu, təhsil və kilsə idi. Məsələn, 19-cu əsrdə Rusiyadan aşağı Ukraynanın bütün pravoslav yepiskopları ruslar idi.
Ruslaşdırmanın nəticələrini ən tez Kiyev hiss etdi. Ona görə də 1917-ci ildə məlum oldu ki, Ukrayna ruhu var, amma milli şüur öz dövlətini yaratmaq üçün elə səviyyədə formalaşmayıb.
20-ci əsrdə həyata keçirilən total ruslaşdırma da öz nəticələrini verdi. Ukraynalıların fiziki məhvi ilə yanaşı, rus və sovet təbliğatı ictimai şüuru təhrif etdi, rusun “böyük qardaş” obrazını yaratdı, ukraynalılar arasında aşağılıq kompleksi yetişdirdi. Buna görə də, ukraynalıların bir hissəsi Sovet xalqına çevrildi, onlardan Kubanda olduğu kimi ruslaşdırmanı başa çatdırmaq üçün yalnız bir addım qaldı.
Eyni zamanda, hətta dillərini itirən ukraynalıların əksəriyyəti mentalitetini qoruyub saxlayıb, rusları “yad” kimi tanıyıb. Bu, müstəqil olmağa imkan verdi, həm də 1991-ci ildə demokratik səsvermə yolu ilə. Moskva bunu gözləmirdi və Ukraynanı öz hakimiyyəti altına qaytarmağa ümid edirdi. Ukrayna üzərində hakimiyyəti saxlamaq yollarından biri 1990-cı illərdə Ukraynanın informasiya məkanının ələ keçirilməsi idi.
- Putinin hakimiyyətə gəlişi ilə bu meyllər güclənib?
- 2000-ci illərin əvvəlindən Rusiyada Ukraynaofobiya toxumlarının total sıpilməsinə başlanılıb. Əslində Putin Ukraynaya qarşı mental müstəvidə müharibəyə başladı. Ukraynaya və ukraynalılara nifrət dövlət siyasətinin tərkib hissəsinə çevrilib. Ukraynalıların yalnız son dərəcə mənfi personajlar kimi təsvir olunduğu filmlərdə bunu izləmək ən asandır. Ukraynanın media məkanına da anti-Ukrayna hekayələri daxil oldu. Putin keçmiş KQB-çi kimi düşmən obrazını yaratmaq lazım olduğunu yaxşı bilirdi və təbliğat da ukraynalıların belə imicini yaratdı. İmperator instinktləri, ukraynalılara nifrət və ümumi nifrət qəsdən qızışdırıldı.
2004 və 2014-cü illərdən sonra bu hücum hər dəfə, o cümlədən Moskva Patriarxlığı vasitəsilə gücləndi və Ukrayna hakimiyyəti buna qarşı tam fəaliyyət göstərmədi. Putinin dövründə sovetlərin “qardaş xalqlar” konsepsiyası və hətta “üçlü rus xalqı”nın 19-cu əsrin imperiya quruculuğu aqressiv “rus sülhü” konsepsiyası və ukraynalıların mövcudluq hüququnun tamamilə inkarı ilə əvəz olundu.
- İndiki müharibədə qələbəyə, o cümlədən, ilkin psixi münaqişəyə aparan yol nədir?
- Rusiyanı məğlub etməyin yeganə yolu döyüş meydanında qalib gəlməkdir. Ruslar yalnız gücü başa düşür və ona hörmət edirlər. İndi onlar özləri yaratdıqları miflərin girovuna çevriliblər. Rusiyada yetişdirilən zəif ukraynalı obrazı Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin və bütün Ukrayna xalqının qəhrəmancasına müqaviməti sayəsində məhv edildi. Rus təbliğatçıları məğlubiyyətlərini NATO ilə döyüşməklə izah etməli olurlar. Onların təfsirinə görə, rus ordusu amerikalılar, ingilislər və polyaklar tərəfindən məğlub edilə bilər, lakin ukraynalılar onları heç bir şəkildə məğlub edə bilməzlər.
- Gələcək nəsillər üçün müharibə cinayətlərini necə sənədləşdirmək olar?
- Çoxəsrlik tarixdə ilk dəfə olaraq Rusiyanın cinayətləri indiki müharibənin faktiki olaraq onlayn şəkildə getməsi sayəsində ictimaiyyətə məlum olur. Yalnız indi dünya dərhal və aydın şəkildə Rusiyanın mahiyyətini görə bilər. Axı Moskva 14-cü əsrdən etibarən dinc əhaliyə qarşı kütləvi terrordan istifadə etməklə qonşularına qarşı ilk müharibələr aparmağa başladı. O, bu döyüş üsulunu köçərilərdən götürüb və bu günə qədər ondan əl çəkmir.
Bununla belə, yüz illər ərzində Rusiya öz cinayətlərini gizlədə bildi. Yalnız bəzi hallarda, məsələn, İvanın dövründə Livoniya müharibəsi və ya Baturinin ölümü, bu barədə məlumat Qərb ölkələrinə çatdı. 20-ci əsrdə Moskva hətta soyqırımı - Qolodomoru qismən gizlədə bildi.
Təbii ki, Qərb siyasətçiləri bildikləri məlumatları ictimailəşdirməyə tələsmirdilər, amma əslində Qərb cəmiyyətinin Qolodomor, Qulaq və sovet rejiminin digər cinayətləri haqqında demək olar ki, xəbəri yox idi.
Rusiyanın Çeçenistandakı hərbi cinayətləri ilə də eyni idi. Şayiələr, şahidlərin fərdi ifadələri səviyyəsində nə isə ortaya çıxdı, amma indiki kimi faktların kütləvi şəkildə yayılması yox idi.
İndi rabitə vasitələrinə, sosial şəbəkələrə ümumi çıxış var, baş verən hadisələr şahidlər tərəfindən deyiləndə, daha çox canlı yayımlanır. İndi Qərb cəmiyyəti və dünya institutları Ukraynada baş verən hər şeydən xəbərdardır və bu, Rusiya ilə güzəştə getməyə meylli siyasətçilərin imkanlarını daraldır.
Rusiya cinayətlərinin sənədləşdirilməsinin ən sadə və təsirli yollarından biri kütləvi informasiya vasitələri tərəfindən yayımlanan bütün materialların qorunmasıdır. Bu, güclü tarixi mənbələr təbəqəsi yaradır. Rusiyanın hərbi cinayətlərinin hüquqi qeydiyyatı da davam edir. Qurbanların, şahidlərin və hadisələrin digər birbaşa iştirakçılarının xatirələri sənədli bazanın mühüm hissəsinə çevriləcək.
- Bəs Rusiyanı hansı gələcək gözləyir?
- Mən tarixçiyəm, futurist və ya politoloq deyiləm. Ona görə də mənim yalnız şəxsi fikrim var. Bu müharibədə Ukraynanın qalib gələcəyi şübhəsizdir. Bununla belə, mənə elə gəlir ki, Rusiya dağılmayacaq. Qafqaz və ola bilsin ki, bir neçə başqa region onun nəzarətindən çıxacaq. Rusiyanın əsas ərazisi iki səbəbə görə vahid ölkə olaraq qalacaq. Birincisi daxilidir. Rusiyada televiziyadan eyni fikirlərə və eyni mentalitetə sahib çox homogen bir cəmiyyət var. İkinci səbəb xaricidir. Geosiyasi oyunçuların əksəriyyəti Rusiyanın dağılmasında maraqlı deyil. Onlar SSRİ-nin dağılmasını istəmirdilər, 1990-cı illərdə də Rusiyanın parçalanmasına imkan vermədilər, indi də imkan verməyəcəklər. Bunu Qərb tərəfdaşları tərəfindən “damcı” adlandırdığımız silah tədarükü sübut edir. O qədər təmin olunub ki, Ukrayna uduzmasın, amma qələbə üçün kifayət olmasın. Ona görə də mənə elə gəlir ki, ən çox ehtimal olunan ssenari Rusiyanın uzunmüddətli, bir neçə onilliklər ərzində kardinal zəifləməsidir.
- Və Ukrayna cəmiyyəti bundan əziyyət çəkəcəkmi?
- Bu müharibədə biz özümüzü kəşf etdik. Ukrayna ordusunun Rusiya ordusundan güclü olduğunu sübut etdiyi döyüş meydanında ortaya qoyulub. Müharibə yüksək səviyyədə vətənpərvərlik və Ukraynaya məhəbbət nümayiş etdirdi. Bunu, xüsusən də kritik bir kütlənin Ukrayna ordusuna daim və müxtəlif yollarla kömək etdiyi Silahlı Qüvvələrə verilən dəstəyin səviyyəsi sübut edir. Biz dövlətlə müharibə aparırıq - xalq müharibədədir və xalqı məğlub etmək olmaz. Nəhayət ki, özünü təmin edən böyük bir xalq özünə hörmət etməyə, oğul-qızları ilə fəxr etməyə başladı. Ukraynanın və ukraynalıların özünü kəşf etməsi bu müharibənin verdiyi ən böyük məsələdir.
Ukraynanın transformasiyası qələbədən sonra aktuallaşacaq. Müharibədən qayıdan insanlar dəyişikliklərin güclü mühərriklərinə çevriləcəklər. Bunlar təkcə hərbi qulluqçular deyil, həm də hərbi könüllülər və qələbəyə fəal kömək edən bütün digər şəxslərdir.
Veteranlar ölkənin ictimai-siyasi həyatında əsas rol oynayacaqlar. Axı onlar vətənə sevgilərini döyüş meydanında sübut etdilər, Ukraynanın gələcəyinə qeyd-şərtsiz inanırlar, məsuliyyət və ədalət hissi yüksəkdir. Ümid edirəm ki, onlar Ukrayna institutlarını elə dəyişəcəklər ki, Ukraynanın davamlı inkişafını təmin etsinlər və Rusiya ilə birlikdə dövlətimizi ən çox zəiflədən korrupsiyaya qarşı müharibədə qalib gələcəklər.
Xaricə gedən ukraynalılar öz ölkələrindəki və Avropa ölkələrindəki həyatı müqayisə edə bildilər. Və bir çox hallarda müqayisə Ukraynanın xeyrinə oldu. Biz xaricdəki ukraynalılardan eşitməliyik ki, “müharibədən əvvəl bundan pis deyildi”. Müharibə səbəbindən evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalan ukraynalıların 70-80%-nin evlərinə qayıtmaq istəməsi sosioloji sorğuların göstəricisidir. Adətən bunun əksi olur. Bu, əslində bu müharibədə ukraynalıların özlərini kəşf etdikləri və bu kəşfin bizim üçün gözlənilmədən müsbət olduğu tezisini təsdiqləyir.
- Tarixi əsərlərdə müharibə mövzusu ilə məşğul olmağı düşünürsünüzmü?
- Hərbi qulluqçulara qanunla yaş məhdudiyyəti qoyulduğuna görə orduya qayıda bilmirəm, baxmayaraq ki, onları haqsız hesab edirəm. Yaşı 60-dan yuxarı olan minlərlə kişi Ukraynanı müdafiə etməyə hazırdır və bunun üçün həm motivasiya, həm də sağlamlığı var. Bununla belə, müharibə ordudan kənara belə getməyə imkan vermir. Hamımız qələbə üçün çalışırıq. Bu yaxınlarda mən Polşada beynəlxalq konfransda iştirak etdim və orada Çerniqovun müdafiəsi ilə bağlı çıxış etdim. Və mən artıq bu mövzuda məqalə hazırlamışam. Mən Çerniqovun tarixinə dair kitablarımı artıq döyüş meydanında yazılmış yeni qəhrəmanlıq səhifəsi ilə tamamlamağa hazıram.
Müəllif: Turan Abdulla
Moldovanın keçmiş müdafiə naziri Anatol Şalaro: “Bütün bunlar Putinə 20-30 milyon dollara başa gələcək ki, bu da onun üçün çox məbləğ deyil”
Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəni davam etdirən Rusiya Moldovanı da yaddan çıxarmayıb. Bu günlərdə Rusiya ordusunun Ukraynaya atdığı raketin qalıqlarının Moldova ərazisinə düşməsi rəsmi Kişinyovda narazılıq və narahatlıqla qarşılanıb. Eyni zamanda, Moldovada Rusiyaya meylli siyasilər, “beşinci kolon” hərəkətə keçib, Maya Sandu hakimiyyətinin devrilməsi məqsədi ilə aksiyalar keçirirlər.
Moldova ətrafında baş verənlərlə bağlı bu ölkənin keçmiş müdafiə naziri Anatol Şalaru UNİAN-a müsahibə verib. AYNA sözügedən müsahibəni təqdim edir:
- Rusiya raketlərinin hissələrinin Moldova ərazisinə düşməsi halı birinci deyil. Bəzi ekspertlər deyirlər ki, Rusiya Ukraynaya hücum üçün Moldova hava məkanından istifadə etməkdən çəkinmir. Əgər belədirsə, Moldovaya Rusiya pilotsuz təyyarələrini və raketlərini vurmağa nə mane olur?
- Moldovada bu cür raketləri vura biləcək hava hücumundan müdafiə sistemləri yoxdur. Əvvəllər ölkə Sovet S-125 və S-200 sistemləri ilə silahlanmışdı, lakin onlar müasir raketləri vurmaq iqtidarında deyillər. Moldova onları almaq istəyərsə də, o zaman da büdcədə bunun üçün vəsait yoxdur.
Raket Ukrayna hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurulduqdan sonra Moldova ərazisinə düşüb. Bu, çox yaxşıdır, çünki daha az rus raketi Ukraynada hədəfinə çatıb.
Oktyabrın 10-da Krımdan üç-dörd raket buraxılıb və Moldova Respublikasının ərazisi üzərində uçub. Lakin Rusiya nə son insidentə, nə də oktyabrın 10-da Rusiya Federasiyasının respublikanın hava məkanını pozmasına qəti şəkildə reaksiya verdi. İndi hökumətə mesaj kimi görünür. İndi Moldovadan çox şey asılı deyil.
- Bəs Moldova Müdafiə Nazirliyi necə hərəkət etməlidir ki, Ukraynaya atılan Rusiya raketi Moldova vətəndaşının evinə və ya məktəbə düşməsin?
- Məsələ burasındadır ki, rus silahları ultra müasir və ultra dəqiq deyil. Raketlərin bəziləri artıq köhnədir və idarə oluna bilmir. Onların silahları gözlənilməzliklərinə görə təhlükəlidirlər: yanlış istiqamət götürə, mülki təyyarəni vura bilərlər. Onların raketi həm Moldovada uşaq bağçasına, həm məktəbə, həm də elə Rusiyanın özündəki məktəbə, binaya düşə bilər. Onların bəziləri artıq Rusiya Federasiyasının ərazisinə düşüb, bu faktlar var.
Amma insanlar məndən Moldovaya necə kömək edəcəyimi soruşanda mən həmişə cavab verirəm: “Ukraynaya kömək etməlisən”. Əgər Ukraynanın kifayət qədər hava hücumundan müdafiə sistemi olsa və bütün Rusiya raketlərini vursa, onların Moldova ərazisinə düşmə şansı olmayacaq.
- Sizcə, Rusiya səfirliyinin əməkdaşının ölkədən qovulması ilə ifadə olunan son insidentə Moldovanın reaksiyası yetərlidirmi?
- Mən hətta təəccübləndim ki, Moldova hakimiyyəti Rusiya səfirini çağırıb, bir rus diplomatını ölkədən çıxarıb. Kim olduğunu bilmirik, ad çəkilmir. Amma deyirlər ki, Rusiyanın Kişinyovdakı səfirliyində 1200-dən çox adam çalışır ki, onların da əksəriyyəti Rusiya FSB-nin əməkdaşlarıdır. Ona görə də kim qovulsa, “FSB zabiti” ola bilər.
- Siz bayaq dediniz ki, Moldovanın bəzi siyasi elitaları belə başa düşürlər ki, Ukrayna məğlub olsa, Rusiyanın növbəti hücum istiqaməti Moldovaya olacaq. Sizcə, bu nəzəriyyənin tərəfdarlarının sayı artırmı?
- Nəyin artdığını söyləmək çətindir. Kişinyovda rus ordusunu “gözləyənlər” və hələ də buna ümid edənlər var. Amma deyək ki, onsuz da o qədər də yüksək səslə gözləmirlər, artıq Rusiya modda deyil. Yəni Kişinyovda artıq belə əhval-ruhiyyə yoxdur ki, desinlər: “tezliklə rus tankları gələcək”.
Moldovada elitasının 90 faizi Ukraynanı dəstəkləyir. Təbii ki, Sovet İttifaqına həsrət qalan təqaüdçülər, Dnestryanı rusları, Qaqauz əhalisinin bir hissəsi, Moldovada Rusiyanın təcavüzündən əziyyət çəkən ukraynalılar da var. Amma bunların hamısı Rusiya təbliğatının qurbanlarıdır. Onların ağıllarının başlarına gəlməsi üçün vaxt lazımdır.
- Müsahibələrinizin birində demisiniz ki, Rusiyanın Moldovanı ələ keçirmək üçün bir neçə ssenarisi var. Bu ssenarilər arxada qaldı?
- Rusiyanın hərbi ssenarisi və “beşinci kolon”dan istifadə planı var idi. Birinci variant artıq aktuallığını itirdi, çünki Ukrayna hərbi sahədə möcüzələr göstərdi və Rusiya ordusu hazırlıqsız quldurluq və alkoqolizm ünvanına çevrildi. İndi Rusiya Federasiyası ikinci ssenarini işə salıb - Moldova daxilində sabitliyi pozmaq ssenarisini.
Ola bilsin ki, sonradan başqa ssenari ilə çıxış etsinlər. Məsələn, nazirlərin, deputatların rüşvətxorluğu üzə çıxarılsın. Bütün bunlar Putinə 20-30 milyon dollara başa gələcək ki, bu da onun üçün çox məbləğ deyil. O, yəqin ki, Qaqauziya və Dnestryanıda sabitliyin pozulmasından başlayacaq.
Məsələn, indi Pridnestrovie artıq bizə elektrik enerjisi vermir. Rusiya Moldovaya qaz tədarükünü yarıdan çox azaldıb. Yəqin gözləyirlər ki, biz donaq, qiymətlər qalxsın, vətəndaşların narazılığı artsın. Gözləntilər Moldovada ilin sonuna kimi kütləvi etirazların başlayacağı və bunun hökumətin, parlamentin və Prezidentin istefası ilə nəticələnəcəyidir. Bu məqsədlə hazırda Kreml dövlət çevrilişi etmək istəyən partiyaları maliyyələşdirir.
Düşünürəm ki, Kişinyovda vəziyyətin sabitliyinin pozulması regionda gərginliyə səbəb olacaq və bu, onun Ukrayna cəbhəsində mövqeyini yumşalda bilər.
- Yəni Moldovada bugünkü etirazlar Rusiya ssenarilərindən birinin təcəssümüdür?
-Keçmiş Prezident İqor Dodonun Sosialist Partiyası “müxalifət lideri” kimi tanınan qaçaq oliqarx İlan Şorun partiyası ilə birlikdə pullu etiraz aksiyaları təşkil edir. Onlar Rusiyanı dəstəkləyir və Moldovanın Avropaya inteqrasiyasına qarşı çıxırlar. Məqsədləri bu hakimiyyəti devirmək, onun yerinə Moskvaya bağlı hakimiyyət qurmaqdır. Onlar bunu hətta erkən seçkilər yolu ilə də etməyə cəhd edə bilərlər. Sosialistlər, kommunistlər və Şorun partiyası onlara qarşı vahid cəbhə kimi çıxış edə bilərlər. Qaçaq oliqarx Plaxotniuk da siyasətə qayıtdığını bəyan edib.
- Bəs Moldova xalqına müraciətlər edən qaçaq oliqarxa insanlar niyə inanırlar?
- Ona inanıb-inanmadıqlarını deməyəcəyəm, çünki etirazlar pulludur. Yəni mitinq iştirakçısına gündə 20-30 dollar pul verilir. Bu insanlar kimə etiraz etdiklərini belə bilmirlər. Onların ideologiyası yoxdur, sadəcə Moskvanın sifarişini yerinə yetirirlər.
Belə aksiya iştirakçılarından hansı şəhərdə olduqlarını soruşsanız, əksəriyyət cavab verə bilməyəcək. Bunlar parazitlər, içki düşkünləri və ya kasıb təqaüdçülərdir ki, onları kəndlərə yığıb mitinqə gətirirlər, sonra da evlərinə aparırlar. Bu etirazçılara pul verilməsə, iştirak etməyəcəklər.
Məncə, bunlar qanunsuz etirazlardır. Çünki bunlar həqiqətən hakimiyyət iddiası olan insanlar deyil. Lakin Moldova hökuməti real xalq etirazlarının başlamasından qorxur. Ölkədə qiymətlər kəskin artıb, inflyasiya artıq 30 faizdir, vətəndaşların narazılığı artır. Sosialistləri və Şorun partiyasını dəstəkləməyənlərin belə hökumətin istefası tələbi ilə küçələrə çıxması riski bundan irəli gəlir.
Eyni zamanda, sağlam düşüncəli insanlar başa düşürlər ki, yalnız bu iki rusiyayönlü siyasi qüvvə, yəni Kreml və Gömrük İttifaqı NATO və Aİ-yə alternativ ola bilər.
- Hakimiyyət Rusiyanın Moldovanı ələ keçirmək ssenarisini həyata keçirməsinin qarşısını almaq üçün ABŞ və Aİ-nin dəstəyinə müraciət edə bilərmi? Noyabrın 1-də ABŞ-ın Moldovadakı səfiri bildirib ki, dövlətlər hətta respublikaya hərbi texnikanın verilməsi variantını nəzərdən keçirə bilərlər...
- Təbii ki, dövlət çevrilişində heç kim maraqlı deyil və hamı bunu rədd edir. ABŞ kəşfiyyat orqanlarına məlumat verilir. Səfirliyin əməkdaşları Qaqauziya və Dnestryanı bölgənin nümayəndələri ilə görüşür, onlara nəyi itirə biləcəkləri başa salınır.
Əhəmiyyətli məsələ Plaxotniuk, Shor, Milyutina və etirazların bir neçə rusiyalı təşkilatçılarının artıq ABŞ-ın sanksiya siyahısına salınmasıdır. Bu, Aİ və ABŞ-ın Kişinyovda baş verənlərə biganə olmadığını deməyə əsas verir. Burada, Ukrayna ilə sərhəddə sakitlik olması və Rusiya Federasiyasının burada daha bir qələbə qazanmaması vacibdir.
ABŞ hərbi texnikasına gəlincə, onlar hələlik öldürücü silahlar vermirlər. Maddi cəhətdən kömək edirlər, ordumuzu hazırlayırlar. NATO-ya üzv olan bütün ölkələr ordumuza kömək edir. Amma bu kifayət deyil, çünki Rusiya Federasiyası ilə müharibə olacağı təqdirdə ordumuz uzun müddət tab gətirməyəcək. Orduda cəmi 10 min nəfər var.
- Ukrayna Prezidenti deyib ki, Ukrayna və Moldova Rusiyanın təcavüzünə qarşı çıxmaq üçün təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı gücləndirməlidir. Bunlar hansı addımlar ola bilər?
- Məsələ burasındadır ki, Moldova ərazisində hələ də qeyri-qanuni və işğalçı kimi tanınan Rusiya qoşunlarının məhdud kontingenti var. Bunlar müəyyən təxribatlar yaratmaq, kəşfiyyat işləri aparmaq və s. kontekstdə Ukrayna üçün təhlükə yarada biləcək qüvvələrdir.
Moldova Respublikası bu işdə Ukraynaya kömək edə bilərdi. Məsələn, təhlükəsizlik və nəzarət tədbirlərini gücləndirməklə. Gömrük terminallarının imkanlarını da genişləndirmək lazımdır. Ukrayna-Moldova gömrüyündə növbələr böyük idi. Moldova hələ də öz ərazisindən hərbi mallar üçün tranziti açmayıb. Hətta gülləkeçirməz jiletli avtomobillərin tranzitinə qadağa qoyulduğu hal olub.
Moldova hökuməti bu günə kimi Kremlin qəzəbinə səbəb olmamaq üçün tədbir görməkdən çəkinirdi. Amma bu, bizə heç bir zəmanət vermir. Rusiya Federasiyası Moldovada vəziyyəti pozmaq istəsə, bunu heç bir səbəb olmadan edəcək.
- Ukraynaya təcavüzün lap əvvəlindən, Rusiya Federasiyasının Odessanı ələ keçirmək planlarından danışan hərbi ekspertlər Rusiya kontingentinin Dnestryanı ərazisindən hücum risklərini qiymətləndirdilər. Sizcə, indi bu risklər nədən ibarətdir?
- Dnestryanıda məhdud kontingent var. İndi sayları 2 min nəfərdən azdır. Çünki biz bu hərbçilərin rotasiyasını qadağan etdik və onlar yerliləri işə götürməyə məcbur oldular. Onların yalnız 30%-i hərbi xidmətə gələn ruslardır. Əksəriyyəti səhər işə gəlib axşam inəyi sağmağa gedən zabitlərdir. Yəni onlar həvəskarlardırlar, peşəkar hərbçi deyillər.
Genişmiqyaslı müharibənin ilk aylarında onlar hətta yalnız küçədə, yataq çantalarında yatırdılar. Çünki fevralın 24-də Ukraynaya daxil olan rus hərbçiləri bəzən hara getdiklərini bilmirdilərsə, Dnestryanıdakılar başa düşürdülər: döyüşə getsələr, qırğına göndəriləcəkdilər. Onlar qorxdular və ruhdan düşdülər. Bunlar təlim keçmiş əsgərlər deyil.
İndi bu təhlükə keçib. Rusiya Federasiyasının Odessaya hücum etmək və Kişinyova və ya Tiraspola daha da irəliləmək üçün kifayət qədər qüvvəsi yoxdur.
- Moldova prezidenti Mariya Sandu sentyabrda bildirmişdi ki, Ukrayna Rusiya ilə müharibədə qələbə çaldıqdan sonra Dnestryanı münaqişənin həlli üçün geosiyasi, eyni zamanda, sülh yolu ilə şərtlər formalaşacaq. Bu, tam olaraq necə mümkündür?
- Yalnız Ukraynanın köməyi ilə Dnestryanı məsələni həll edə biləcəyik. Axı Moldova Respublikası ordudan öz xalqına qarşı istifadə edə bilməz. Bu, Konstitusiya ilə qadağandır.
Artıq aydındır ki, Rusiya Dnestryanıya kömək etmək iqtidarında deyil. Rusiya Federasiyasının məqsədi Moldova Respublikasını Dnestryanıdakı iqtisadi problemləri öz üzərinə götürməyə məcbur etməkdir. Ona görə də məsələni iqtisadi yolla həll etmək olar.
Məsələn, Moldova hökuməti rus qoşunlarının dizel yanacağı, döyüş sursatı və aldıqları müxtəlif mallarla təmin olunmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər görə bilərdi. Moldova Respublikası bu qoşunlara qarşı embarqo və sanksiyalar tətbiq edə bilər. Onlar birbaşa Rusiyadan verilmir, malları Tiraspol və Moldova şirkətləri vasitəsilə alırlar. Eyni zamanda, onlar Moldova büdcəsinə ƏDV ödəmirlər, yalnız Aİ ilə imzalanmış Assosiasiyanın güzəştlərindən istifadə edirlər. Yəni Pridnestrovia firmaları Moldova firmaları kimi işləyir.
Amma biz hər şeyi elə təşkil edə bilərik ki, daha pul almasınlar. Qaz olmayacaq, ixrac da olmayacaq. Rusiya ordusunun Dnestryanıdan çıxmasına şərait yaratsaq, heç bir təhlükə qalmayacaq. Amma bunun üçün siyasi iradə lazımdır. Hələlik Dnestryanı və Qaqauziya probleminin həllində radikal tədbirlər görmürəm. Yəqin ki, Moldova rəhbərliyi “ayını” ayıltmaq istəmir və müharibənin bitməsini, Rusiya Federasiyasının zəifləyəcəyini gözləyir.
Qeyd: tərcümə AYNA-ya məxsusdur
Müəllif: Turan Abdulla
İran anlayır ki, Sünikdən keçən dəhliz (Azərbaycanda Zəngəzur dəhlizi kimi tanınır) Tehrana əlavə təsir rıçaqları yarada və Ermənistanla sərhədi bağlaya bilər.
Bunu News-NEWS.am-a müsahibəsində erməni türkşünas Ruben Safrastyan deyib.
O, qeyd edib ki, İran ilk dəfə olaraq regionda Azərbaycan və Türkiyə üçün aktiv nümayişkaranə hərəkətlərə, o cümlədən hərbi-siyasi fəaliyyətə (təlimlər, dəhliz açılmasının yolverilməzliyi barədə bəyanatlar, Qafanda baş konsulluğun açılması) keçib. Bu, pantürkist iştahı cilovlamaq məqsədi daşıyır.
“Eyni zamanda, İran Türkiyəyə qarşı hərbi əməliyyatlar keçirə bilməz, çünki bu, on milyonlarla türkün yaşadığı ölkə daxilində problemlər yaradacaq”.
Ruben Safrastyan bildirib ki, uzun illər ölkələr arasında müəyyən paritet var idi.
“İndi İran Türkiyənin dəstəklədiyi Azərbaycana təzyiq edərək bu balansı pozmağa başlayır. Həmçinin Tehran Türkiyə ilə birbaşa hərbi toqquşmadan qaçmaq üçün Bakıya nə dərəcədə təzyiq göstərməyin mümkün olduğunu da bilir”, – deyə erməni ekspert vurğulayıb. \\KONKRET.az