“Bölgəni yandıracağıq” deyən husilərin tarixi və bu gün Qırmızı dənizdə baş verən hadisələrlə bağlı gözləntilər

Yanvarın 12-nə keçən gecə ABŞ və Böyük Britaniya Yəməndəki husilərin hədəflərinə kütləvi raket zərbələri endirdi. Hücumlar döyüş gəmiləri, sualtı qayıqlar və qırıcı təyyarələrdən, “Tomaqavk” raketlərindən istifadə edilməklə həyata keçirilib. Böyük Britaniyanın Baş naziri Rişi Sunak qeyri-döyüş dəstəyinin Hollandiya, Kanada və Bəhreyn tərəfindən verildiyini, ABŞ Prezidenti Co Bayden isə öz növbəsində Yəmənə endirilən zərbənin müdafiə xarakterli olduğunu bildirib. Husilər isə raket hücumlarına cavab verəcəklərini və bütün Yaxın Şərq bölgəsini “yandıracaqlarını” vəd etmişdilər. Gərginlik bu gün də davam edir. Ötən həftə də ABŞ və Britaniya husilərin hədəflərini vurdu. Husilər də öz növbəsində Qırmızı dənizdə aktivliklərini nümayiş etdirirlər.

“Lenta.ru” Husilər hərəkatının tarixinə nəzər salıb, Yaxın Şərqdə yeni genişmiqyaslı müharibənin perspektivlərini araşdırıb. AYNA sözügedən araşdırmanı istinadla təqdim edir:

Husilər kimlərdir?

Husilər hərəkatının tarixi 1990-cı illərdən başlayıb. Onun əsas bazası Səudiyyə Ərəbistanı ilə sərhəddə yerləşən zeydilərin məskunlaşdığı Səada vilayətidir. Hərəkatın banisi, özünü İmam Hüseyn Bədruddin əl-Husi adlandıran şəxs İslamın hələ müxtəlif təlimlərə və məktəblərə bölünmədiyi dövrə, köklərə qayıdıb, bütün müsəlmanların birlik prinsipləri əsasında birləşməsini müdafiə edirdi. Qurani-Kərimdən təkcə dini və əxlaqi deyil, həm də sosial-iqtisadi münasibətləri götürdüyünü söylədi. Hərəkatı isə “Ənsar Allah”, yəni “Allahın tərəfdarları” adlandırdı.


Husilərin Ali Siyasi Şurasının üzvü Məhəmməd Əli əl-Husi Yəməndə ABŞ-Böyük Britaniya əməliyyatına qarşı mitinqdə silaha sarılıb: Yəmən, Səna - 12 yanvar 2024-cü il.

İslamın köklərinə qayıtmaq istəklərinə baxmayaraq, husiləri fundamentalist hərəkat adlandırmaq olmaz. Əksinə, qonşu Səudiyyə Ərəbistanında geniş yayılmış fundamentalist sələfilik və vəhhabi məktəblərini həmişə Yəmən kimliyinə təhlükə adlandırıblar. Husilər İslam cəmiyyətlərini Qərb təsirindən qorumaq üçün aktual bir ideya olaraq qalması üçün İslamda islahat aparmağı müdafiə ediblər.

Təəccüblüdür ki, Husilər hərəkatı özünü eyni zamanda, yerli Yəmən hərəkatı, yəmənlilərin kimliyini və maraqlarını yad mədəni təsirlərdən müdafiə edən və islahatçı anti-imperialist tipli panislam ideologiyası kimi mövqe tutur.

Politoloq və Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının (RİAC) eksperti, politoloq Kirill Semenov deyir ki, husiləri digər islami hərəkatlardan fərqləndirən cəhət budur ki, bu, Zeydi hərəkatıdır və bənzərsizdir: “Husilər İslamın ayrı, müstəqil bir qolu olduğunu bəyan edirlər və bu, hazırda yalnız Yəməndə mövcuddur. Bu, şübhəsiz ki, şiə İslamıdır, lakin tez-tez deyildiyi kimi, digər şiəliyə yaxın deyil. O çox müstəqildir və məsələn, İrandakı şiəlikdən çox fərqlidir. İslam hərəkatlarının və qruplarının bütün Yaxın Şərq mozaikasında husilər sırf Yəmənə aiddir”.

Husilər xarici siyasət ideologiyalarında “ABŞ-a ölüm, İsrailə ölüm, yəhudilərə lənət, İslama qələbə” şüarından istifadə edərək radikal anti-Qərb mövqe tuturlar. Eyni zamanda, onların rəsmi nümayəndələri vurğulayırlar ki, hərəkat ABŞ və İsrailin sözün əsl mənasında məhv edilməsini deyil, yalnız İslam dünyasına qarşı imperialist siyasət yürüdən hökumətlərinin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmasını müdafiə edir.

Husilər öz hərəkatlarını HƏMAS və Hizbullahla birlikdə İsrail, ABŞ və bütün Qərbə qarşı İranın rəhbərlik etdiyi “müqavimət oxunun” bir hissəsi hesab edirlər.


Yəmənin paytaxtı Sənada Səudiyyənin rəhbərlik etdiyi hava hücumlarına qarşı nümayiş zamanı Husi hərəkatının qurucusu Husi Bədruddin əl-Husinin posterini tutan husi döyüşçüsü - 18 may 2015-ci il.

Bununla belə, politoloq Semenov husiləri sırf İranın maraqlarından çıxış edən qüvvə hesab etmir: “Zeydilər İran şiələrindən çox fərqlidirlər. Təbii ki, onların ortaq nöqtələri, ümumi ideoloji təlimatları var, xüsusilə də İsrail və ABŞ-la bağlı. Amma Husilər hərəkatı İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) emissarları tərəfindən yaradılmayıb. Yəməndə tamamilə müstəqil şəkildə ortaya çıxdı və onlar İranda müttəfiq tapdılar. Çünki hərəkatın o zaman arxalanacağı başqa qüvvə yox idi”.

Yəməndə hərbi çevriliş

2004-cü ildə husilər faktiki olaraq Yəmən hökumətinə qarşı qiyam qaldırdılar. Onlar ölkə Prezidenti Əli Abdulla Salehi korrupsiyada və ABŞ-la əlaqələrdə ittiham edirdilər. Müharibə altı il davam etdi və əhalisi şiə olan Yəmənin şimal əyalətlərini humanitar fəlakət zonasına çevirdi. Hökumət heç vaxt husiləri məğlub edə bilmədi və döyüşlər atəşkəs imzalandıqdan sonra sona çatdı.

Düzdür, növbəti il ​​Yəmən ərəb baharı hadisələri ilə ələ keçirildi. Husilər iğtişaşlardan istifadə edərək təsir imkanlarını genişləndirib, hökumət qüvvələrinə və rəqib qruplaşmalara qarşı silahlı mübarizəni bərpa ediblər. 2014-cü ilə qədər ölkədə tammiqyaslı vətəndaş müharibəsi yenidən başladı. İran isə “Ənsar Allah” qrupuna dəstək verməyə başladı. 2015-ci ilə qədər husilər və onları dəstəkləyən qruplar Yəməndə hərbi çevriliş həyata keçirdilər.


Şiə üsyançı qrup əl-Husiyə sadiq qəbilə üzvü Yəmənin şimal-qərbində, Səudiyyə Ərəbistanı ilə sərhəddə yerləşən Saada əyalətində ənənəvi Baraa rəqsi ifa edir - 12 iyul 2012-ci il.

Ölkənin faktiki hökuməti hələ 2004-cü ildə hökumət qüvvələri ilə toqquşmada həlak olan hərəkatın banisi Hüseyn Bədruddin əl-Hutinin qardaşı Məhəmməd Əli əl-Hutinin rəhbərliyi altında İnqilab Komitəsi idi.

Xarici təsir və dəstək - Ərəb koalisiyasının hücumları

Səudiyyə Ərəbistanı husilərin hakimiyyətə gəlməsinə çox kəskin reaksiya verib. Monarxiyanın öz sərhədlərində qeyri-sabitlik mənbəyinə ehtiyacı yox idi və ideoloji cəhətdən husilərdən kifayət qədər ciddi şəkildə fərqlənirdi: onlar vəhhabi İslamı qəbul etmirdilər və ABŞ-la ittifaqa girən bütün müsəlman hökumətlərini xain hesab edirdilər.

25 mart 2015-ci ildə Səudiyyə Hərbi Hava Qüvvələri husi qüvvələrini məğlub etmək üçün “Qətiyyət Fırtınası” əməliyyatına başlayıb. Səudiyyəliləri regionda ABŞ yönümlü digər monarxiyalar: Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Bəhreyn dəstəkləyirdi. Aviasiya Yəmənin hava hücumundan müdafiəsini demək olar ki, tamamilə məhv etdi və ölkə üzərindəki hava məkanını bağladı. Daha sonra artilleriya və donanmanın istifadəsi ilə genişmiqyaslı əməliyyat başladı.


Şiə husi üsyançı qruplaşmasının tərəfdarları Yəmənin şimal-qərbindəki Saada əyalətində fələstinlilərlə həmrəylik nümayişində iştirak edirlər - 3 sentyabr 2010-cu il.

Aprelin 25-də “Qətiyyət Fırtınası” “Ümidin bərpası” əməliyyatı adlı yeni əməliyyata keçdi. Məqsədinin Husi hərəkatına qarşı hədəflənmiş mübarizə olduğu elan edildi. Husilərin hərbi bazalarına və mövqelərinə aviazərbələr davam etdi, şəhər və əyalətlərə yerli sakinləri üsyançılara qarşı mübarizəyə qoşulmağa çağıran vərəqələr atıldı.

Müdaxilə Yəmənin özündə husilərə qarşı müxalifəti gücləndirdi. Husilər tərəfindən devrilmiş ölkənin keçmiş Prezidenti Rabbu Mansur Hadi ölkəyə qayıtdı və onlara qarşı silahlı mübarizənin başladığını elan etdi. Ölkə yenidən vətəndaş müharibəsi xaosuna qərq oldu və ərəb koalisiyası tərəfindən bombardmanlar davam etdi.

Humanitar fəlakət

Yəməndə yenidən humanitar fəlakət başladı. Bu dəfə humanitar fəlakət bütün ölkəni əhatə etdi. BMT münaqişəyə müdaxilə etdi və böhrandan çıxmaq üçün “yol xəritəsi” təklif etdi. Sənəd husi konstitusiyasının ləğvini və keçid hökumətinin yaradılmasını nəzərdə tuturdu, lakin münaqişə tərəfləri arasında öhdəsindən gəlmək mümkün olmayan fikir ayrılıqları səbəbindən onun icrasına heç vaxt başlanılmadı.

Zaman keçdikcə Yəməndə döyüşlərin intensivliyi azalsa da, döyüşlər tam dayanmadı. Koalisiya qüvvələri husilərin mövqelərini bombaladı və onlar köhnə hökumət tərəfdarlarına qarşı terror hücumları ilə cavab verdilər. Bu müharibə hətta “zəmanəmizin ən pis humanitar fəlakəti” adlandırıldı. Eyni zamanda, husilərin siyasi mövqeləri yalnız gücləndi. Onlar ABŞ-ın dəstəklədiyi müasir silahlara malik böyük beynəlxalq koalisiyaya qarşı ciddi müqavimət göstərməyin mümkünlüyünü göstərdilər.


İnsanlar Sənanın Sabin meydanında keçmiş İraq milis komandiri Əbu Mehdi əl-Mühəndisin, HƏMAS-ın keçmiş lideri Əhməd Yassinin, İranın Qüds Qüvvələrinin keçmiş rəhbəri Qasım Süleymaninin, Livan Hizbullahının lideri Seyid Həsən Nəsrullahın və husi lideri Mehdi əl-Məşətin plakatlarının yanından keçirlər - Yəmən, 4 yanvar 2024-cü il

Politoloq K.Semenovun fikrincə, ərəb koalisiyası qüvvələri üsyançıları darmadağın edə bilməyiblər, çünki husilər Yəmənin əsasən zeydilərin məskunlaşdığı şimal bölgələrində böyük dəstək alıblar: “Bundan əlavə, onların qüvvələri kifayət qədər döyüşə hazır idi və İrandan müntəzəm dəstək alırdı. Onlar ciddi hazırlaşıb və nəticəyə diqqət yetiriblər. Üstəlik, Yəmən ordusunun ən döyüşə hazır bölmələri onların tərəfinə keçdi. Husilərin səfərbər etmək üçün əhəmiyyətli insan resursları və əhəmiyyətli təcrübələri var idi. Bütün bunlar husiləri çox ciddi düşmənə çevirib”.

Qırmızı dənizdə gəmilərə hücumlar

2021-ci ilin əvvəlində ABŞ-ın yeni Prezidenti Co Bayden ərəb koalisiya qüvvələrinin Yəməndəki hücum əməliyyatlarına dəstəyin dayandırıldığını və münaqişənin sülh yolu ilə həlli yollarının axtarışına başladığını elan edib. ABŞ hətta husiləri terror təşkilatları siyahısından çıxardı və bu, onların hökumətinə humanitar yardım almaq imkanı verdi. Onlar belə bir addımı hərarətlə qarşıladılar, ritorikasının intensivliyini azaltdılar. Görünürdü ki, Yəməndə sülh şansı var.

2022-ci ildə müharibə edən tərəflər BMT-nin köməyi ilə hər iki aydan bir uzadılan müvəqqəti atəşkəs haqqında razılığa gəldilər. Bu müddət ərzində məhbusların mübadiləsi, uşaqlara yardım proqramlarının həyata keçirilməsi, ölkəni lazımi humanitar mallarla təmin etmək mümkün idi. 2023-cü il ərzində beynəlxalq müşahidəçilər Yəməndə vətəndaş müharibəsinin bitmək üzrə olduğuna əmin idilər. İsraillə HƏMAS arasındakı müharibə isə hər şeyi dəyişdi


Sahildə silahlı husilər. Arxa planda ələ keçirilmiş ticarət gəmisi "Galaxy Leader" Əl Salif sahillərində lövbər salır - Yəmən, 5 dekabr 2023-cü il.

Husilər qeyd-şərtsiz Qəzza zolağına, HƏMAS-a dəstək verdilər. İsrailin zərbələri başlayandan sonra “Ənsar Allah” insanları kütləvi nümayişlərə çıxardı. Etirazçılar əllərində Fələstin bayraqları tutub və Qəzza sakinlərinə dəstək şüarları səsləndiriblər. Təşkilat Qəzzaya döyüşçülər göndərməyə hazır olduğunu rəsmən elan etdi, ABŞ-ı “sionist varlığa” sponsorluq etməkdə ittiham etdi və tezliklə İsrail ərazisinə raket hücumlarına başladı.

Gəmilərə hücumlar

Noyabrın 14-də husilər İsraillə bağlı olan istənilən gəmiyə hücum edəcəyini və onların Qırmızı dəniz və Bab əl-Məndəd boğazı sularından keçməsinə icazə verməyəcəyini açıqladı. Husilər öz hərəkətlərini “Amerika-İsrailin Qəzza zolağındakı təcavüzünə” cavab adlandırıblar. Dekabrın əvvəlində qruplaşma kimin olmasından asılı olmayaraq, İsrailə gedən bütün gəmilərə hücum etməklə hədələyib.

O vaxtdan bəri Qırmızı dənizdə bir neçə ticarət və hərbi gəmi hücuma məruz qalıb. Ən səs-küylü hadisələrdən biri də noyabrın 19-da beynəlxalq ekipajla birlikdə “Galaxy Leader” yük gəmisinin ələ keçirilməsi olub. Husilər onu Yəmən sahillərinə çəkiblər və İsrail Qəzza zolağında döyüşləri dayandırana qədər ekipajın buraxılması şərtlərini müzakirə etməyəcəklərini bildiriblər. Bu səbəbdən dünyanın dörd ən böyük gəmiçilik şirkəti Süveyş kanalından gəmilərin keçidini dayandırıb və ya onları başqa marşrutlara göndərib. Bu barədə İsveçrə gəmiçilik şirkəti “Mediterranean Shipping Company” (MSC), Fransanın “CMA CGM”, Danimarkanın gəmiçilik nəhəngi “Maersk” və Almaniyanın “Hapag-Lloyd” nəqliyyat şirkəti məlumat yayıb. Ümumilikdə, onlar dünya üzrə konteyner daşımalarının demək olar ki, 54 faizini təşkil edir.


Buna cavab olaraq, ABŞ Qırmızı dənizdə gəmiçiliyi qorumaq üçün "mümkün olan ən geniş" dəniz koalisiyasının yaradılmasını elan etdi. Bölgəyə ABŞ, İngiltərə və Fransa donanmalarından gəmilər göndərildi.

Yanvarın 10-da husilər mülki gəmiləri müşayiət edən ABŞ və Britaniya hərbi gəmilərinə raket və dronlarla hücum ediblər. Hərbçilər aviasiyadan istifadə etməli olublar. Buna cavab olaraq BMT Təhlükəsizlik Şurası husilərdən ticarət gəmilərinə hücumları dayandırmağı tələb edən qətnaməni təsdiqləyib. Bununla da, ABŞ və müttəfiqlərinin Yəmənə zərbə endirmək üçün qanuni əsasları yarandı.

ABŞ və İngiltərə niyə Yəmənə hücum etdi?

Yanvarın 12-nə keçən gecə ABŞ və Britaniya qüvvələri Yəməndəki husilərin hədəflərinə kütləvi hücuma keçdi. ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki Hərbi Hava Qüvvələri bildirib ki, hərbçilər Yəməndə komanda məntəqələri, sursat anbarları və atış məntəqələri də daxil olmaqla, 16 hədəfə 60-dan çox zərbə endiriblər. Hərbi Hava Qüvvələri müxtəlif növ 100-dən çox dəqiq idarə olunan sursatdan istifadə edib.


Husi tərəfdarları Yəmənin Səna şəhərində mitinq keçirir - 12 yanvar 2024-cü il.

Rusiyalı politoloq Aleksey Naumov hesab edir ki, ABŞ bu əməliyyatın köməyi ilə eyni vaxtda bir neçə məqsədə nail olmağa çalışır: “Birincisi, ABŞ-a Qırmızı dənizdə nəqliyyat arteriyasının maneəsiz işləməsi lazımdır. İkinci məqsəd öz hegemonluğunu, “dünya polisi” rolunu qorumaqdır. ABŞ-ın nöqteyi-nəzərindən, dünya nizamının hər cür qorunması Amerikanın çiyinlərinə düşməlidir. Eyni zamanda, ABŞ Qəzza zolağında münaqişə fonunda müsəlman dünyasını qorxutmaqla problemi həll etməyə çalışır. Bu həm də İsrailə qarşı ikinci cəbhə açmağa hazır olan İran və onun müttəfiqlərini qorxutmaqdır”.

Proqnozlar

Bununla belə ekspert əmindir ki, tam quru əməliyyatı olmadan husiləri təkcə ABŞ və Britaniyanın zərbələri ilə tam zərərsizləşdirmək mümkün olmayacaq: “Biz Səudiyyə Ərəbistanının bunu necə etməyə çalışdığını və bundan hansı nəticə çıxdığını xatırlayırıq".

Politoloq K.Semenov da eyni fikirdədir: “Biz bu zərbələrin husilər üçün nə dərəcədə həssas olduğunu bilmirik. Unutmayaq ki, onlar yeddi il ərzində Səudiyyə koalisiyası tərəfindən bombalanıb”.

Naumovun sözlərinə görə, husilərin Qırmızı dənizdə gəmilərə vaxtaşırı hücumları davam edəcək.


ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi beynəlxalq koalisiyanın Yəmən, Qırmızı dənizdəki hərbi hədəflərə qarşı əməliyyatı zamanı döyüş gəmisindən raket atıldığı an - 12 yanvar 2024-cü il

Lakin Semenov əmindir ki, Yaxın Şərqdə tamhüquqlu regional müharibənin başlaya biləcəyini söyləmək hələ tezdir. Analitik xatırladıb ki, husilər Səudiyyə Ərəbistanı ilə sülh bağlayıb və hələlik döyüşləri bərpa etmək niyyətində deyillər: “Səudiyyə Ərəbistanı da husilərə qarşı döyüşləri bərpa etmək niyyətində deyil və sülh prosesini sona çatdırmağa hazırdır. ABŞ-la qarşıdurma tamam başqa müharibədir, onların mübarizəsinin fərqli cəbhəsidir. Bu, İsrailin Qəzzadakı vəhşiliyi ilə bağlıdır. Və dinamika yalnız İsrailin Qəzzadakı hərəkətlərindən asılı olacaq. Husilər gəmiçiliyin qarşısını almağı qarşılarına məqsəd qoymurlar, onlar yalnız İsraillə əlaqəli gəmilərə hücum edirlər”, - deyə Semenov fikrini tamamlayıb.

Müəllif: Turan Abdulla

Qohar Meloyan: “Konstitusiyamızda rəqabətqabiliyyətlilik baxımından heç bir problem yoxdur”

Tevos Arşakyan: “Düşünmürəm ki, Paşinyan Konstitusiyanı dəyişdirməklə hakimiyyətdə qalma müddətini uzatmaq niyyətindədir”

Hazırda Ermənistanın daxili siyasi həyatında müzakirə olunan əsas mövzulardan biri də Konstitusiya ilə bağlıdır. Baş nazir Nikol Paşinyanın ötən həftə Ədliyyə Nazirliyinin əməkdaşları ilə görüşündə yeni Konstitusiyaya ehtiyacın olması barədə dedikləri müxalif siyasi dairələrdə etirazlarla qarşılanıb.

Qeyd edək ki, Paşinyan Konstitusiya dəyişikliklərinə deyil, yeni Konstitusiyaya ehtiyacın olduğunu deyib: “Ermənistan yeni geosiyasi və regional şəraitdə daha rəqabətqabiliyyətli və həyat qabiliyyətli edəcək Konstitusiyaya malik olmalıdır”.

Bundan sonra kçmişdə hakimiyyətdə olmuş erməni müxalifəti və onlara yaxın mediada Paşinyana siyasi hücumlar başlayıb. Müxalifət iddia edir ki, Paşinyan diktator səlahiyyətləri istəyir, super gücə malik prezidentliyə can atır. Müxaliflər Baş naziri Konstitusiyanı dəyişmək hüququ və səlahiyyətinin olmamasında ittiham edərək hakimiyyətə hücum etmək üçün yeni informasiya mənbələri axtarmaqda davam edirlər. Onların fikrincə, hökumət başçısının siyasi komandasının və konstitusiya dəyişiklikləri üzrə işçi qrupunun peşəkar hazırlığı yeni Konstitusiyanın yazılması üçün lazım olan bilik fondundan çox uzaqdır.

Konstitusiya hüququ üzrə erməni ekspert Qohar Meloyan deyib “Aysor”a açıqlamasında deyib ki, hazırki Ermənistan Konstitusiyasında rəqabətqabiliyyətlilik baxımından heç bir problem yoxdur: “Görünən odur ki, Konstitusiya dəyişikliyi 5 ildir hakimiyyətə gələn qüvvələrin hər zaman gündəmində olub. Baş nazir yeni Konstitusiyaya ehtiyacımız olduğunu deyir. Yanlış fikirdir. Bunu konstitusiya islahatları üzrə mövcud iki komissiya sübut edir. Onlardan birincisi müharibədən sonrakı dövrdə buraxılıb, ondan sonra isə hələ də fəaliyyət göstərən ikinci komissiya yaradılıb. Hakim qüvvələrin çıxışlarında həmişə Konstitusiya dəyişiklikləri barədə fikirlər olub. Qeyd edim ki, Konstitusiya islahatı, Konstitusiyaya dəyişiklik, yeni Konstitusiya başqa şeylərdir”.

“Əsas fərq ondan ibarətdir ki, əgər Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərlə bağlı dəyişməz maddələrimiz varsa, o zaman yeni Konstitusiya qəbul edilərsə, Konstitusiyada əsas olan və Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edən preambula və əsas prinsiplərə istinad edilməyə bilər. Bununla onlar artıq Konstitusiya ilə dəyişdirilə bilməyən müddəalara dəyişiklik etmək imkanı əldə edəcəklər”, - hüquqşünas qeyd edib.

Ekspertin fikrincə, problem bütün bu illər ərzində gündəmdə olan Konstitusiya dəyişikliklərində sırf populist terminlərdən istifadə edilməsindədir: “Məsələn, Konstitusiyanı daha az rəqabətədavamlı adlandırmaq yanlışdır. Məncə, Konstitusiyamızda rəqabətqabiliyyətlilik baxımından heç bir problem yoxdur. Hətta 2015-ci il Konstitusiya dəyişiklikləri nəticəsində insan hüquqları ilə bağlı konkret fəsil beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən ən yüksək keyfiyyətlərdən biri kimi qiymətləndirilib”.

Onun sözlərinə görə, ola bilsin ki, yeni Konstitusiyada Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad edilməsin. Eyni zamanda, atributlarda dəyişiklik edilsin: “Məsələn, gerbimizdə dəyişikliklər mütəmadi olaraq gündəmdədir və xüsusən də gerblə bağlı Türkiyə həmişə Ermənistandan Ağrı dağını gerbdən çıxarmağı tələb edib. Hökumətin yanında gerbin dəyişdirilməsi məsələsi gündəmə gətiriləndə mən həmişə təkid etdim ki, bu, Ermənistan Respublikası vətəndaşlarının qərarının nəticəsi olmalıdır, çünki gerbin təsviri referendumla verilib. Konstitusiyamızla Ağrı dağının adı da daxil olmaqla xalq verib. Konstitusiyaya edilən dəyişikliklər isə yalnız vətəndaşların qərarı ilə dəyişdirilə bilər. Bizim Konstitusiyada ərazi bütövlüyünün müəyyənləşdirilməsinə, məsələn, anklavlar məsələsinə aid müddəa var”.

“Bununla belə, hazırda biz yalnız fərziyyələrlə nəticə çıxara bilərik. Hesab edirəm ki, yeni Konstitusiya ideyası axmaq ideyadır. Hakimiyyət niyə Konstitusiyanı dəyişməyi detallı izah etsə, daha yaxşı olar”, Meloyan fikrini tamamlayıb.

Erməni politoloq Tevos Arşakyan isə məsələ ilə bağlı yazısında qeyd edib ki, Paşinyanın yeni Konstitusiya ilə bağlı dedikləri ilk dəfə deyil: “2021-ci il martın 1-də keçirilən mitinqdə Baş nazir mövcud Konstitusiyadakı bir sıra çatışmazlıqları açıqladı. Yəni biz üç ilə yaxındır ki, yeni Konstitusiyadan danışırıq. Amma indi bütün “keçmiş ordu” birdən-birə təşvişə düşüb. Göründüyü kimi, Paşinyan Konstitusiyanın dəyişdirilməsi ilə bağlı fikirlərini artıq gücləndirib və bu, hələ bu ilin əvvəlində baş verə bilər. Təbii ki, Konstitusiyanın bu qədər tez-tez dəyişdirilməsi məqsədəuyğun deyil, xüsusən indiki Konstitusiya o qədər də köhnə deyily. Məsələn, amerikalılar 200 ildən çox əvvəl qəbul edilmiş mövcud Konstitusiyaların ən qədimi ilə yaşayırlar. Orada prezidentlər gəlib-gedirlər, amma heç birinin ağlına da gəlmir ki, özlərinə xoş gəlmək üçün Konstitusiyanı dəyişdirsinlər. Yeri gəlmişkən, ABŞ Konstitusiyasında “demokratiya” sözü yoxdur. Bizdə Konstitusiyanı dəyişmək istəyən bütün hakimiyyətlər demokratiyanın arxasında gizləniblər. Amma qoy hüquqşünaslar, konstitusiya hüququ mütəxəssisləri buna etiraz etsinlər və etirazlarını əsaslandırsınlar”.

“Mən keçmiş hakimiyyətin indiki hakimiyyətə qarşı ittihamlarının absurd olduğunu düşünürəm. Yadımdadır, məhz birincilər 2015-ci il dekabrın 6-da prezident üsul-idarəsindən parlament idarəetmə formasına keçidi nəzərdə tutan Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərlə bağlı referendum keçirmək təşəbbüsü ilə çıxış etmişdilər. Sarkisyanın və hökumətinin xalqa bəslədiyi bütün söhbətlərin, xüsusən də “siyasi həyatı demokratikləşdirmək istəyi, bunu parlament idarəçiliyi ilə təmin etmək istəyi”nin arxasında Sarkisyanın ikinci prezidentlik müddətindən sonra da hakimiyyətdə qalmaq kimi bayağı istəyi gizlənirdi. Və konstitusiya hüququ üzrə ekspertlər ona Konstitusiyanı dəyişdirməyi məsləhət görüblər ki, bu da hakimiyyəti geniş səlahiyyətli Prezidentdən geniş səlahiyyətli Baş nazirə çevirdi. Təbii ki, o vaxt Sarkisyan Baş nazir rolunda ancaq özünü görürdü. Və uzun müddət Baş nazir postuna namizədliyini inkar etsə də, yenə də müqavimət göstərə bilmədi və 2018-ci ilin yazında “kütlənin təzyiqi altında” hökumət başçısı vəzifəsinə namizədliyini irəli sürdü. Düzdür, tezliklə inqilaba çevrilən etiraz və yürüşlərdə həmin kütlə Sarkisyanı tarixin zibilliyinə atdı. İndi həmin qüvvələr Paşinyanın özü üçün Konstitusiya dəyişikliyinə getmək istədiyini iddia edir. Paşinyan açıq şəkildə deyir ki, o, Konstitusiyanı özünə uyğun dəyişmir və hakimiyyətdə qalma müddətini uzatmaq fikrində deyil. Mənə elə gəlir ki, Baş nazir yalan demir. Təbii ki, 6 il əvvəlki Serj Sarkisyandan fərqli olaraq”, - Arşakyan vurğulayıb.

Analitik qeyd edib ki, 2018-ci ildəki Sarkisyandan fərqli olaraq, Paşinyanın hazırkı reytinqi ona hakimiyyəti saxlamağa imkan verir: “Ona görə yox ki, insanlar onu çox sevirlər. Xeyr, sadəcə ona görə ki, onun alternativi yoxdur”.
Müəllif: Turan Abdulla
ayna.az

Son illərin müşahidəsi göstərir ki, Rusiyada şovinizmin avanqard gücü erməni separatizmi ilə bağlı olanlardır. Kremlin əsas dezinformasiya ruporlarından olan Marqarita Simonyana və Vladimir Solovyova digər ermənipərəst jurnalist Tina Kandelaki də qoşulub. Bir müddət əvvəl onu Rusiyanın TNT televiziya kanalına elə ona görə rəhbəri təyin ediblər ki, Kremlin “mesajlarını” müxtəlif ünvanlara çatdırsın. Siyasətdən başı çıxmayan Tina Kandelaki keçmiş illərdə Qarabağ separatçılarına informasiya dəstəyi verirdi, biz bu məsələni bitirdikdən sonra yeni hədəf seçib. Tina Kandelaki son statuslarında Qazaxıstanı və qazaxları aşağılayıb, “manqurd” ifadəsindən belə istifadə edib. Kandelakini qəzəbləndirən budur ki, Niyə Qazaxıstanda qazax dili rus dilini sıxışdırmağa başlayıb. Rus şovinistləri SSRİ-nin dağıldığını və müstəqil dövlətlərin müstəqil siyasət yürütməsini hələ də həzm edə bilmirlər. Qazaxıstanda hansı dildə danışmalıdırlar? Dövlətin qanunu var, hamı ona riayət etməlidir. Qazaxların çoxu rus dilində sərbəst danışır, ancaq öz dilləri var, yer adlarını dəyişməkdə də sərbəstdirlər. Əslində Ukraynaya qarşı işğalçı müharibəyə başlayan şovinist düşüncə tərzi Qazaxıstan kimi dövlətlər üçün də təhlükədir. Qazaxıstan müstəqilliyini gücləndirməklə yanaşı türk dünyasının formalaşmasına və inteqrasiyasına marağını artırmaqla da şimaldan gələn təhlükədən sığortalana bilər.
Elxan Şahinoğlu
TEREF: Xocanın Blogu

“İran və Pakistan bir-birlərinə raket zərbələri endirdilər. Buna əsaslansaq, İranın Qırmızı dənizdə husilərlə müharibə fonunda payı artırdığı aydın olur. Əslində bunun niyə edildiyini anlamaq üçün İranın strateji mədəniyyətinin dörd sütununu xatırlatmaq yerinə düşər”. Bu sözləri ukraynalı politoloq, Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İqor Semivolos analitik yazısında qeyd edib.

Onun sözlərinə görə, İranın strateji yolunun birincisi islamçılıqdır: “İran HƏMAS-ı dəstəkləyərək İsrailə qarşı ondan fəal şəkildə istifadə edir. Lakin ötən əsrin 80-ci illərində İslam inqilabını ixrac etmək cəhdləri uğursuzluğa düçar olduqdan sonra strateji mədəniyyətin bu elementindən istifadə etmək imkanları məhduddur.

İkincisi şiəlikdir. Şiə hərəkatlarının dəstəklənməsi və şiə əhalisinin himayədarlığından "şiə dəhlizi" deyilən layihədən Qərbə, Aralıq dənizinə qədər və Yəməndə strateji dərinlik yaratmaq məqsədilə fəal şəkildə istifadə olunur. Başqa sözlə, xarici ərazilərdə müharibələr dəstəklənir. İranın ekspedisiya qüvvələrinin və raket silahlarının “şiə dəhlizi” ərazisində tətbiqi yeni deyil. Buna görə də İraq Kürdüstanı ərazisinə ballistik raket zərbələri düşməni xarici ərazidə saxlamaq strategiyasından kənara çıxmır”.

“Pakistana zərbələr başqa məsələ ilə bağlıdır. Pakistanla bağlı məsələ İranın strateji mədəniyyətinin üçüncü sütunundadır. Obrazlı desək, “bizi düşmən ölkələr əhatə edir”. Bu ənənə İranın həmişə düşmən hücumlarının hədəfi olduğuna dair aydın sübutlar verən Fars İmperiyasının mirasına əsaslanır. İran rəhbərliyi bu çərçivədə qonşu dövlətlərin düşmən ittifaqları yaratmasını və qonşu ölkələrdəki bazalara arxalanan separatçı hərəkatların qarşısını almasını mümkünsüz edəcək tədbirlər görür”, - deyə Semivolos vurğulayıb.

Analitikin qənaətincə, etnik-dini separatizm həmişə İran üçün əsas təhlükələrdən biri olub: “Burada, əlbəttə ki, İranın Sistan və Bəlucistan əyalətində və Pakistanda fəaliyyət göstərən bəlucların hərəkatları faktı var. Onların fəallığı 2022-ci ilin payız hadisələrindən sonra xeyli artıb. Ukraynaya qarşı müharibənin son il yarımı ərzində qurulan İran üçün vacib olan Rusiya ilə strateji müttəfiqliyi xatırlamaya bilmərəm. Belə bir müttəfiqin olması İrana özünü daha dikbaş aparmağa imkan verir. Dördüncü sütun isə realpolitik və siyasi razılaşmalardır. Yəni ki, regionda mövcud siyasi vəziyyətə əsaslanaraq müəyyən qərarlar qəbul etməkdən söhbət gedir. Nəzərə almaq lazımdır ki, iranlılar qonşu ölkələrin ərazisinə edilən hücumları şərh edərkən, açıq-aşkar “terrorizmlə mübarizə” ruhundan danışırlar. Yeri gəlmişkən, İslamabad da öz növbəsində eyni ritorikanı götürüb İrana qarşı yönəldir”.

“Sual olunur - niyə indi? Güman edirəm ki, Qırmızı dənizdə “Rifah Keşikçisi” hərbi əməliyyatı Tehranda növbəti hərbi hədəfin İranın özünün ola biləcəyindən ehtiyatlanmasına səbəb olur. Tamamilə mümkündür ki, iranlılar koalisiyanın hərəkətlərinə cavab vermək planlarında regionda hərbi mövcudluğunun artırılmasını, bəlkə də Hörmüz boğazının bağlanması kimi daha cəsarətli addımlar atmağı nəzərdə tutublar. İndi bu inanılmaz səslənir, xüsusən də İran və Pakistan arasında bu yaxınlarda eyni körfəzdə birgə hərbi təlimlərin keçirilməsi fonunda. Lakin Qırmızı dənizdəki vəziyyəti nəzərə alsaq, bu, artıq çox fantastik görünmür. Ona görə də bu versiya mümkündür. Əsas rəqibləri - ABŞ və İsrailin separatçı hərəkatlardan istifadə etməsindən qorunmaq üçün Tehran onların bazalarına xəbərdarlıq, qabaqlayıcı zərbələr endirir. Bu versiyanın nə qədər effektiv olduğunu gələcək göstərəcək. Axı bu, təbii ki, iranlıları emosiyalarla deyil, ayıq hesablamalarla rəhbər tutmaq şərti ilə həyata keçirilir. Emosialar artsa, vəziyyət ən pis ssenari üzrə, nəzarətsiz eskalasiya şəklində inkişaf edə bilər”, - deyə Mərkəz direktoru əlavə edib.

Onun sözlərinə görə, Pakistanla İran arasında müharibə riski mövcuddur: “Lakin hələlik bu, hipotetikdir. Sərhədin hər iki tərəfindəki bəluc separatçılarının bazalarına zərbələr endirmək bəhanəsi ilə raket zərbələri mübadiləsi qəribə görünsə də, şiələrin “təqiyyə” anlayışına uyğun gəlir”.

Müəllif: Turan Abdulla - AYNA.az

Yaxın Şərqdə və onun hüdudlarından kənarda geosiyasi gərginliyin, hərbi eskalasiyaların artdığı bir vaxtda Pakistan və İran bir-birlərinin ərazilərinə zərbələr endiriblər.
Qeyd edək ki, Pakistanın Bəlucistan əyaləti ilə İranın Sistan və Bəlucistan vilayəti arasında təxminən 900 kilometr uzanan qeyri-stabil bir sərhəd var.
Hər iki ölkə Bəluc bölgəsində silahlılarla döyüşür və onların ortaq separatçı düşməni olsa da, bir-birlərinin ərazilərinə zərbələr endirmələri qeyri-adi bir haldır.
İran və Pakistan silahlı qeyri-dövlət aktorlarının - Pakistanda “Ceyş əl-Ədl”, İranda Bəlucistan Azadlıq Ordusu və Bəlucistan Azadlıq Cəbhəsinin - sığınacaqlarını hədəfə alıblar. Hər bir ölkə digərini silahlılara sığınacaq verməkdə ittiham edir.
Bununla belə, İranla Pakistanın bir-birinin hava məkanını nümayişkaranə şəkildə pozması iki ölkə arasında hərbi-siyasi və diplomatik gərginliyə səbəb olsa da, onların ritorikasının müharibə həddinə çatacağını proqnozlaşdırmaq olmur.
Çünki İranla Pakistanın münasibətləri elə də kəskin bir tonda deyil, daha doğrusu, çətin və məhsuldar əlaqələr mövcuddur.
Ən maraqlısı isə budur ki, hava hücumundan bir neçə saat əvvəl İran və Pakistan Fars körfəzində ortaq hərbi təlim keçiriblər və İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdullahian Davosda Dünya İqtisadi Forumu çərçivəsində Pakistanın müvəqqəti baş naziri Ənvar-ul-Haq Kakar ilə görüşüb.
Elə isə sual olunur, nə baş verdi ki, Tehranla İslamabad yaxşı əlaqələri unudub qarşılıqlı pis ssenari ilə oynamağa başladılar?
İlk olaraq İran Pakistan ərazisində “Ceyş əl-Ədl” qruplaşmasının “qala”larını hədəfə alaraq onların mövqelərinə müxtəlif növ silahlardan aviazərbələr endirdi.
“Ceyş əl-Ədl” İran üçün problematikdir və bu qruplaşma İran ərazisində xeyli terrorun müəllifinə və ya icraçısına çevrilib.
Lakin İranın Pakistan ərazisindəki əməliyyatlarının tərzi Tehranın Yaxın Şərqdə əzələlərini şişirtməsinin işığında daha çox aydınlaşır.
Düzdür, Pakistana hücumlar və Pakistanın da qarşılıqlı cavablar verməsi birbaşa İsraillə əlaqəli deyil.
Tehran zərbələrini anti-İran terror qruplaşmalarını hədəf aldığını iddia etməsi ilə əlaqələndirir. Bu, Livanda “Hizbullah”, Fələstində HƏMAS kimi İsrailə qarşı olan qüvvələri maliyyələşdirən və təchiz edən İranın başqa regionda da daha cəsarətli birbaşa hərəkətlər edə biləcəyinə işarədir.
Ancaq İranla Pakistan arasında qarşılıqlı zərbələrin genişmiqyaslı hərbi eskalasiya yaratması zəif versiyadır, böyük ehtimalla bir-birlərini terrorçulara sığınacaq verməkdə ittiham edən bu iki ölkə diplomatik-siyasi yollarla vəziyyəti yoluna qoymaq səylərini üstün tutacaqlar.
İran elitasındakı savaş
İranda mart ayında Ekspert Assambleyasına seçki gözlənilir və SEPAH var gücü ilə dövlətüstü bir quruma çevrildiyini rəsmiləşdirməkdən ötrü prosesi ələ almağa çalışır. İranda daxili siyasi isteblişment qaynayanda SEPAH həm Xarici İşlər Nazirliyinin, həm də prezidentlik institutunun xarici ölkələrlə əlaqələri inkişaf etdirmək təşəbbüslərini bloklamaqdan ötrü sinov gedir.
SEPAH hərbi-siyasi və ruhani elitadakı mübarizəni qızışdırıb ona yön vermək üçün xarici cəbhədəki silahlarını işə salmaq təcrübəsinə malikdir, deməli, İranın Pakistana zərbələrinə bir də bu aspektdən qiymət vermək olar.
Bu məntiqlə, hərbi gərginlik İrana təkcə xarici təhdidlər qarşısında deyil, həm də daxili arena qarşısında gücünü nümayiş etdirməyə imkan verib.
Bununla belə, bu raket hücumlarının İranın əziyyət çəkdiyi fundamental təhlükəsizlik problemlərinin həlli olub-olmayacağı çox şübhəlidir. Bunu hətta bu hücumlardan sonra Pakistan sərhədində İran təhlükəsizlik qüvvələrinin əməkdaşlarının öldürülməsi də sübut edir.
NƏTİCƏ
Ancaq səbəbindən asılı olmayaraq, hərbi insidentlər İran-Pakistan genişmiqyaslı münaqişəsini nəzərdə tutmur. Çünki nə İran, nə də Pakistan digərinin rəsmi qüvvələrinə və ya aktivlərinə hücum edib.
Bunun əvəzinə, hər biri problemli hesab etdiyi cihad qüvvələrinə qarşı digərinin ərazisi daxilində hücumlar həyata keçirib.
Bununla belə, geosiyasi oyunçuların özlərinin qlobal strateji maraqları naminə İran-Pakistan gərginlik mənbələrinə hansı toxumları atacaqları da proseslərə təsir göstərə bilmək qabiliyyətini saxlayır.
Mənfi ssenaridə ilkin mərhələdə təhlükəli faktor belədir ki, Pakistanla İranın münasibətləri pisləşsə, bu, iki ölkənin ildə iki milyard dollarlıq ticarət dövriyyəsinə zərər vurmaq riski daşıyacaq.
Aqşin Kərimov

Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov mətbuat konfransında sülh sazişinin imzalanmasının uzanmasına və Zəngəzur dəhlizinin reallaşmamasına görə Ermənistan hakimiyyətinin məsuliyyət daşıdığını bildirib. Kreml Avropa müşahidəçilərini Ermənistanda yerləşdirdiyinə görə də baş nazir Nikol Paşinyandan narazıdır. Lavrov çıxışında Azərbaycanın mövqeyi əleyhinə nəsə deyə bilmədi, çünki biz heç bir razılaşmanı pozmamışıq. Lavrovun “Azərbaycan Rusiya ərazisində Ermənistanla sülh müqaviləsi imzalamağa hazırdır, lakin İrəvanın mövqeyi qeyri-müəyyən olaraq qalır” fikri də Kremlin Bakının ünvanına müsbət mesajı sayıla bilər. Buna baxmayaraq, prezident İlham Əliyev sülh sazişindən danışarkən Ermənistanla birbaşa danışıqlara üstünlük verdiyini və təminatçı dövlətə ehtiyac olmadığını bildirib. Nikol Paşinyan Rusiyanın vasitəçiliyini və Kremlin sülh sazişinin təminatçısı olmasını istəmirsə, İlham Əliyevin təklifini qəbul etməlidir.
Elxan Şahinoğlu
TEREF: Xocanın Blogu

İslam Keşikçiləri Korpusu 1979-cu ildə İslam İnqilabını qorumaq məqsədilə orduya paralel struktur kimi yaradılsa da, üstündən on illiklər keçdikdən sonra hədəflərini böyüdüb. Bu qurum həm İran daxilində islahat tələb edən insanlara və qruplara qarşı mübarizə aparır, həm xaricdəki tərəfdaş qruplara silah və sursat göndərir, həm korpusun üzvlərini qonşu ölkələrdəki döyüşlərə yollayır, həm müxtəlif ölkələrdə təsir qrupları formalaşdırır, həm də hansı ölkəyə zərbə endirmək barədə qərar verir. Bununla İslam Keşikçiləri Korpusu dövlət üstü quruma çevrilib. İran prezidenti və xarici işlər naziri korpus komandanığının qərarına qarışa bilmir, “axı bu İrana ziyan gətirə bilər” kimi etirazlarını səsləndirməkdən çəkinirlər. Bir neçə gün əvvəl qonşu İraqa və Pakistana zərbə endirmək qərarını da İslam Keşikçiləri Koprusunun komandanlğı verib. Ancaq bu dəfə möhkəm ilişiblər. Pakistan mərkəzi hakimiyyətin zəif olduğu İraq deyil, İrana əks-zərbələr endirib. Tehran vəziyyətdən çıxış yolu axtarır. Nüvə dövləti olan Pakistanla müharibə risqi İran üçün fəalkət ssenarilərindən birinə çevrilə bilər.
Elxan Şahinoğlu
TEREF: Xocanın Blogu