Bağça uşaqların qədəm qoyduğu ilk sosial ünvan, valideynlərin isə həssas yeridir. Çünki valideyn övladını günün bir neçə saatı ərzində uşaq bağçalarına etibar edir. Belə halda bağçalar elə bir səviyyədə olmalıdır ki, bu etibarlılığı daim qoruyub saxlaya bilsin. Lakin tez-tez bağçalarda, xüsusilə özəllərdə işçilərin öz vəzifələrini düzgün yerinə yetirmədikləri, uşaqlarla kobud davrandıqları ilə bağlı görüntülər yayılır. Doğrusu, bu da bağçalara olan inamı xeyli azaldır.

Lent.az bu kontekstdən çıxış edərək özəl bağçaların hazırkı fəaliyyəti barədə təhsil eksperti Kamran Əsədovun fikirlərini öyrənib.

Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda bağçaların, xüsusən də özəl olanların fəaliyyəti cəmiyyətin diqqət mərkəzindədir:

“Bağçalarda uşaqlara qarşı qeyri-peşəkar və kobud davranışlarla bağlı yayılan görüntülər və xəbərlər bir daha göstərir ki, bu sahədə həm hüquqi, həm də etik standartların möhkəmləndirilməsinə ciddi ehtiyac var. Bağçalar uşaqların həyatında ilk təhsil pilləsi olmaqla yanaşı, onların şəxsiyyət və sosial bacarıqlarının formalaşmasında mühüm rol oynayır. Buna görə də, bağçaların fəaliyyəti yalnız valideynlərin ümidlərinə uyğun olmamalı, həm də dövlət tərəfindən ciddi nəzarət mexanizmləri ilə tənzimlənməlidir”.

Ekspert bildirib ki, Azərbaycanda mövcud bağçaların, xüsusən özəl bağçaların sayı artır:

“Bu, bir tərəfdən valideynlərə seçim imkanı yaratsa da, digər tərəfdən bağçaların fəaliyyətinin standartlara uyğun olub-olmaması ilə bağlı suallar doğurur. Ölkədə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində uşaqların cəmi 30%-in iştirak etməsi bağçaların əlçatanlıq problemlərini və keyfiyyətlə bağlı narahatlıqları ortaya qoyur. Özəl bağçalar bu boşluğu doldurmaq potensialına malik olsa da, onların fəaliyyəti bir çox hallarda ciddi nəzarətdən kənar qalır”.

Kamran Əsədov özəl bağçaların fəaliyyəti üçün lazım olan əsas şərtlərdən danışıb:

“İlk növbədə, bağçaların yüksək keyfiyyətli tədris proqramı təqdim etməsi vacibdir. Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş tədris proqramlarına əsaslanaraq, uşaqların yaş xüsusiyyətlərinə və məktəbəqədər təhsil tələblərinə uyğun tədris mühiti yaradılmalıdır. Bu proqramlarda uşaqların təkcə intellektual bacarıqları deyil, həm də sosial, emosional və fiziki inkişafı nəzərə alınmalıdır. Lakin bəzi özəl bağçalarda tədris proqramlarının standartlara uyğun olmaması müşahidə edilir. Bunun nəticəsində uşaqların məktəbəqədər təhsildən əldə etməli olduqları baza bilik və bacarıqları zəif qalır.

Peşəkar kadrların təminatı bağçaların fəaliyyətində ən vacib amillərdən biridir. Uşaqların həyatında ilk müəllim rolunu oynayan tərbiyəçilər xüsusi təlim keçmiş, peşəkar və uşaq psixologiyası sahəsində biliklərə malik olmalıdırlar. Lakin təcrübə göstərir ki, bəzi özəl bağçalarda bu meyarlara əməl edilmir. Tərbiyəçi və müəllimlər arasından peşəkar seçim edilməməsi, onların müvafiq təlimlərə cəlb olunmaması uşaqlarla düzgün davranışın təmin edilməməsinə səbəb olur. Məsələn, Avropada və Skandinaviya ölkələrində bağça tərbiyəçilərinin sertifikasiyadan keçməsi və müntəzəm təlimlərə qatılması məcburi tələblərdən biridir. Azərbaycanda isə bu sistem tam olaraq tətbiq olunmur və bunun nəticəsində qeyri-peşəkar yanaşmalar ortaya çıxır”.

O vurğulayıb ki, təhlükəsizlik və şəffaflıq bağça fəaliyyətində xüsusi diqqət yetirilməli məsələlərdir:

“Azərbaycanda bağçalarda müşahidə kameralarının quraşdırılması və valideynlərə fəaliyyətlər barədə məlumat təqdim olunması çox vacibdir. Lakin bəzi hallarda bu tələblər ya yerinə yetirilmir, ya da formal olaraq tətbiq edilir. Uşaqlara qarşı qeyri-peşəkar və hətta bəzən zorakı davranış halları cəmiyyətin bu müəssisələrə olan inamını sarsıdır. Təhlükəsizlik standartlarının zəif olması, həmçinin bağça heyəti tərəfindən uşaqların davranışlarına lazımi nəzarətin edilməməsi valideynlər arasında ciddi narahatlıq yaradır. Müasir dünyada, məsələn, Kanada və Almaniyada bağçalarda təhlükəsizlik tədbirləri yüksək səviyyədə tətbiq edilir. Bağça daxilində hər bir uşağın fəaliyyəti izlənilir və valideynlərlə mütəmadi olaraq məlumat paylaşılır.

Özəl bağçaların fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması və mütəmadi olaraq yoxlanılması vacibdir. Azərbaycanda bağçaların dövlət tərəfindən verilən lisenziya ilə fəaliyyət göstərməsi qanuni tələb olsa da, bəzi hallarda bu prosesin zəif tətbiqi qeyri-qanuni fəaliyyətlərin qarşısını ala bilmir. Lisenziyalaşdırma ilə yanaşı, bağçaların mütəmadi yoxlanılması da önəmlidir. Dövlət qurumları bağçalarda uşaq sayı, kadr çatışmazlığı, tədris proqramları və təhlükəsizlik tədbirləri ilə bağlı tələblərin yerinə yetirilməsini yoxlamalıdır. Lakin bəzi hallarda bu yoxlamaların ya formal xarakter daşıması, ya da ümumiyyətlə, həyata keçirilməməsi neqativ hallara səbəb olur”.

Dünya təcrübəsinə nəzər yetirən ekspert inkişaf etmiş ölkələrdə bağçaların fəaliyyətinin ciddi standartlarla tənzimləndiyini söyləyib:

“Məsələn, Finlandiyada bağçaların fəaliyyətində valideynlərlə sıx əməkdaşlıq əsas götürülür və valideynlər tərbiyə prosesinə cəlb edilir. ABŞ-da isə bağçalarda uşaqların qidalanması, sağlamlığı və təhlükəsizliyi ilə bağlı xüsusi qaydalar tətbiq edilir. Bu ölkələrdə bağçaların maliyyələşdirilməsi yalnız valideyn ödənişləri ilə məhdudlaşmır, dövlət də bu sahəyə ciddi dəstək verir. Azərbaycanda isə özəl bağçaların böyük əksəriyyəti kommersiya maraqlarına əsaslanır və bu, keyfiyyətin təmin olunmasına maneə yaradır.

Azərbaycanda özəl bağçaların fəaliyyətini təkmilləşdirmək üçün bir sıra addımlar atılmalıdır. İlk növbədə, bağçalarda kadr hazırlığına diqqət yetirilməli, tərbiyəçilərin mütəmadi təlimlərə cəlb edilməsi təmin edilməlidir. Təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilməli, müşahidə kameralarının istifadəsi məcburi hala gətirilməlidir. Lisenziyalaşdırma və nəzarət mexanizmləri təkmilləşdirilməli, bağçaların fəaliyyətinə dair şəffaf hesabatlar təqdim olunmalıdır. Valideynlərin bağça seçimi zamanı daha məlumatlı olmaları üçün məlumatlandırma kampaniyaları təşkil edilməli və bağçaların fəaliyyət göstəriciləri ictimaiyyətə açıq olmalıdır”.

“Ümumilikdə, Azərbaycanda özəl bağçaların fəaliyyəti valideynlərin gözləntilərini qarşılayacaq səviyyədə deyil və ciddi islahatlara ehtiyac duyulur. Uşaqların təlim-tərbiyəsi və təhlükəsizliyi hər şeydən üstün tutulmalı, bağçalar bu prinsiplər əsasında fəaliyyət göstərməlidir. Yalnız bu halda məktəbəqədər təhsil sistemi cəmiyyətin etimadını qazana və gələcək nəsillərin sağlam inkişafına töhfə verə bilər”, - deyə o əlavə edib.

Qeyd edək ki, özəl bağçaların sayı son illərdə artıb. Azərbaycanda təxminən 200-dən çox özəl bağça fəaliyyət göstərir.

Xatırladaq ki, 2018-ci ildə Yasamal rayonunda yerləşən “Kids Studio Uşaq Mərkəzi”nin bağçasında, 2022-ci ildə İsmayıllı şəhəri 1 saylı körpələr evi, bu il isə həm Sabunçu rayonunda yerləşən 310 nömrəli bağçada, həm də 290 nömrəli uşaq bağçasında tərbiyəçi-müəllim tərəfindən uşağa qarşı uyğunsuz davranış və fiziki təzyiq halları baş verib.

Bu siyahını daha da uzatmaq olar. Bəzən araşdırmalar nəticəsiz qalır, hərdən də ev dustaqlığı, filan yüngül cəza ilə uşaqlara “ilk müəllim travması” yaşadan müəssisələrin rəhbərləri özlərini düşdükləri pis vəziyyətdən çıxarda bilirlər. Ümid edirik ki, Azərbaycanda özəl bağçalarda bir daha qalmaqal yaşanmaz. Çünki, bu günün travma alan körpələri sabah cəmiyyətin ən böyük probleminə çevrilə bilərlər.

Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) rəhbər şəxslərinin qanunsuz əməlləri ilə bağlı “Hürriyyət”in redaksiyasına növbəti şikayət məktubu daxil olub. Naxçıvan Muxtar Respublikası (MR) Culfa rayon sakini olan, müəyyən səbəblərdən ad-soyadını hələ açıqlamağımızı istəməyən sərhədçinin məktubunu olduğu kimi dərc edirik:

“Mən hərbiçiyəm. Naxçıvan Muxtar Respublikasının Culfa rayonundanam. 2011-ci il tarixdə təyinatla Dövlət Sərhəd Xidmətinin Şəki şəhərində yerləşən N sayılı hərbi hissəsinə gəlmişəm. 2023-cü ilin iyun ayınadək burada xidmət etmişəm.

Həyat yoldaşım 2017-ci ildən Nazirlər Kabinetinin Hərbi qulluqçuların statusu haqqında (Hərbi qulluqçuların həyat yoldaşlarının işlə təmin olunması) qanununa əsasən, Şəki şəhərində yerləşən Mərkəzi xəstəxanada Tibb bacısı işləyir.

2023-cü ilin iyun ayında Sərhəd Qoşunlarının komandanı general-leytenant Araz Məmmədov xidmət yerimi Zaqatala şəhərində yerləşən Sərhəd Qoşunlarının N sayılı hərbi hissəsinə dəyişdi.

Hazırda həyat yoldaşım işi ilə əlaqədar Şəki şəhərində, mən isə Zaqatala şəhərində işləyirəm.

Həyat yoldaşım dəfələrlə Dövlət Sərhəd Xidmətinin rəhbəri, general-polkovnik Elçin Quliyevə müraciət edib. Yəni 6 dəfə elektron qaydada, 1 dəfə Şəki şəhərində yerləşən “Azərpoçt” vasitəsilə yazılı məktub ünvanlayıb ki, məni və ya həyat yoldaşımı qəbul edin. Buna baxmayaraq, Sərhəd Qoşunlarının komandanı məktublarımızın DSX rəisinə çatmasına maneçilik törədir.

Sərhəd Qoşunlarının komandan qəbulunda olanda da mənə dedi ki, səni mən “ratasiya” etmişəm. Mən də sual verdim ki, “ratasiya” edərkən hərbi qulluqçunun ailə vəziyyəti nəzərə alınmır? Dedim ki, mənim xidmət yerimi dəyişdirdiniz, lap yaxşı, xahiş edirəm, həyat yoldaşımın da mənim xidmət etdiyim ərazi üzrə yerdəyişmə təyinatını təmin edin. General-leytenant Araz Məmmədov mənə şəxsən bildirdi ki, ya həyat yoldaşını işdən çıxarıb yanına apar, ya da tərxis ol.

13 il 6 aydır xidmət edirəm, niyə tərxis olmalıyam?! Sadəcə, mənim sizə müraciətimin səbəbi odur ki, DSX rəisi ya müavinlərinin birini Zaqatala şəhərinə göndərsin, ya da özü şəxsən təşrif buyursun. Axı, nəyə görə hərbi qulluqçunun müraciəti Sərhəd Qoşunlarının komandanı tərfindən rədd edilir və DSX rəisinə müraciətinin ünvanına çatmasının qarşısı alınır?!”

"Təhsil sahəsində olunan kadr dəyişiklikləri və gözlənilən kadr təyinatları həqiqətəndə insanlar arasında heyrətlə qarşılanır..
Məsələn son zamanların aktual məsələsi olan keçmiş nazir müavini Əli Vəliyevin yenidən Təhsil Nazirliyinə müavin təyin olunacaq xəbəri həqiqətəndə insanlar arasında anormal qarşılanır..." Bu barədə "DİA-AZ"a daxil olan məqalədə deyilir.
Məqalədə daha sonra bildirilir: "İş bilməkmi? Yoxsa yaxın münasibətlərmi?
Məmməd Qəribovun kadr kadrosunda yer alan Əli Vəliyev və o dövrün şöbə müdirlərinin Naxçıvan təhsilinə hansı faydası olub ?
Bunu biraz düşünmək və araşdırmaq lazımdır və sonra nəticəyə gəlmək..
Mən şəxsən 20 ildir Naxçıvanda müxtəlif vəzifələrdə çalışmışam bu qədər savadsız və bu qədər təhsildən uzaq, rüşvətə meyilli kadr topluluğunun bir nazirliyin içində birləşməsinin heç şahidi olmamışdım..
O dövr təhsil nazirliyində işləyənlərin içində ən məsumu bəlkə də elə nazir Məmməd Qəribov idi..
Direktor təyinatlarında rüşvəti yığışdırdı, ən azında o elə zənn etdi.
Müavin Əli Vəliyev və Nazirliyin şöbə müdirləri tərəfindən Nazirin adından "şirinliklər" yığılır, təyinatlar reallaşırdı..
Dioqnostik imtahanları tamamı ilə rüşvətə çevirən isə müavin Əli Vəliyev və haradan gəldiyi bəlli olmayan nazirliyin şöbə müdirləri idi..
Bu və başqa yollarla dövlətin və millətin milyonlarca manatı mənimsənilmiş, insanların haqqı istismar edilmişdir..
Həmin dövrdə onlarca iş təcrübəsi olmayan, hətta müəllimlikdə üç ilini tamamlamamış şəxslərdən yüksək rüşvət alınaraq məktəb direktoru və ya direktor müavini təyin etdirmişlərdi.
Əvvəlcədən pulu alınmış müəllim namizədləri təhsil yarımmarkası adı altında bir yerə toplayıb, məktəblərdə ehtiyac varmış kimi göstərib, müəllim təyin edərək məktəblərdə lazımsız sıxlıqlar yaratmışlar..
Bu kimi təhsilə deyil, özlərinə belə faydası olmayan insanların yenidən bu sistemin başına gətirmək Naxçıvana xəyanətdir..
Əli Vəliyevin Nazir müavini gəlmək eşqinin haradan qabardığı Naxçıvanda kimsəyə naməlum deyil.
Naxçıvan şəhər icra hakimiyyəti yanında ticarət və xidmət departamentinin sədri vəzifəsində işləyən Əli Vəliyev Naxçıvan şəhər ticarət dövriyyəsində Xususi nümayəndənin müavini Samir Seyidəhmədlinin göstərişi ilə o qədər korrupsiya və yeyintilərə yol verib ki, bu izləri ört-basdır etmək üçün Samir Seyidəhmədli təcili Əli Vəliyevi təhsil nazirinin müavini təyin etdirmək istəyir..
Bəs Samir Seyidəhmədli Əli Vəliyevi haradan və necə tanıyır?
Məsələn, ciddi araşdırılsa Samir Seyidəhmədli və Əli Vəliyevin Bakı şəhərində yaşayan qardaşının hansı münasibətləri var?
Bu insanın Samir Seyidəhmədli ilə dostuluq mübasibətlərinin təməlində hansı maraqlar dayanır?
Əlbəttə ki, pul...pul....pul...
Samir müəllimin Bakı şəhərində gələcəyinə sərmayə üçün yaratdığı qara bazarına rəhbərlik edən elə Əli Vəliyevin doğma qardaşıdır.
Samir Seyidəhmədlinin "ofşor" pullarını müəyyən banklar vasitəsilə sərmayəyə çevirən Bakı şəhərindəki şəxs kimdir?
Əlbəttə ki, Əli Vəliyevin qardaşı.
Əli Vəliyev keçmişdə təhsildən, bu gün də bazar və ticarət xidmətlərindən yığdığı pulları Samir Seyidəhmədliyə verərək təcili Nazir müavini gəlmək istəyir...
Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən yaradılan, və bu gün Azərbaycan Respublikası Təhsil Naziri Emin Əmrullayev tərəfindən həyata keçirilən təhsildə ədalət prinsipini, maraqlar və şəxsi münasibətlər zəminində gobud şəkildə pozmağa cəhd göstərirlər..
Əminik ki, bu sahədə lazımı tədbirlər görüləcək, vəzifə və səlahiyyət sahibləri yalnız xalqımıza xidmət edən, dövlətin və xalqın maraqlarını öz maraqlarından uca tutan insanlar olacaq..."
Qeyd edək ki, bütün bu yazılanlarla bağlı "DİA-AZ" olaraq qarşı tərəflə əlaqə yaratmaq istəsək də, kimsə bu barədə danışmaq istəmədi...

"Beynəlxalq Əlillər Cəmiyyəti", “Türk Dünyası Turan Düşüncə Mərkəzi” İB və "Əlillər Dünyası" qəzetinin kollektivi kömək istəyir…

Qeyd edilən qurumlardan daxil olmuş şikayət məktubu və əlavə olunmuş rəsmi sənədlər, eləcə də maddi sübutlar tərəfimizdən diqqətlə araşdırıldı. Lakin təəssüflər olsun, qarşı tərəflə əlaqə saxlamaq cəhdimiz hələki mümkünsüzdür. Çünki bizə verilən telefonların heç birinə cavab verilmir. Bununla belə, yenə də şikayətdə adı çəkilən şirkət rəhbərliyinin də mövqeyini öyrənməyə çalışırıq…

***

Beləliklə, məlum olur ki, "Beynəlxalq Əlillər Cəmiyyəti", “Türk Dünyası Turan Düşüncə Mərkəzi” İB və "Əlillər Dünyası" qəzetinin şəxsi əmlakı olan- Bakı şəhəri, Ş.Mirzəyev-34, mənizl-8 ünvanındakı ofisi 2004-cü ildən rəsmi qeydiyyatdadır və fəaliyyət göstərib. Bakı şəhərində aparılan yenidənqurma işləri ilə bağlı “Vesta Construction” şirkəti tərəfindən həmin mənzilin yerləşdiyi bina sökülüb, yerində yeni çoxmərtəbəli bina tikiləcəyinə görə Notariat Kantorunda 2016-cı ilin avqust ayının 18-də rəsmi müqavilə imzalanıb. Şikayət məktubundan sitat: «…“Vesta Construction” şirkətinin bizə yaşatdığı zülm sərhəd tanımır… Şirkət rəhbərliyinin bizimlə bağladığı həmin Müqaviləyə əsasən, həm mənzilimiz, həm də hər 3 qurumun ofisi 2 il müddətinə bizə tam təmirli şəkildə təhvil verilməli idi. Bina artıq tikilib təhvil verilib, müqavilə üzrə əmlakı olan sakinlərin hamısı öz mənzillərinə köçürülüb. Təəssüf ki, müqavilədə göstərilən, haqqımız olan mənzilimiz, təşkilatların ofisi və 1 avtomaşın üçün dayanacaq yeri hələ də bizə təhvil verilmir, 8 ildir ki, əlil və xəstə insanlar kirayələrdə sürünür. Əlilliyi olan insanlara, şəhid ailələri üzvlərinə, məcburi köçkünlərə, digər imtiyazlı şəxslərə illərlə təmənnasız, layihədənkənar surətdə etdiyimiz köməkliklər danılmazdır. Gördüyümüz işlər daima KİV-lərdə, sosial şəbəkələrdə işıqlandırılır. Müxtəlif vaxtlarda YAP-ın Nizami Rayon Təşkilatının binasında, AMEA-da, “Xəzər” Universitetində tədbirlər keçirmiş, dövlət təşkilatları nümayəndələri, geniş ictimayyət qarşısında 2004-cü ildən bu günədək gördüyümüz işlərin hesabatını vermişik. “Vesta Construction” şirkətinin yerlə-yeksan etdiyi ofisimizdə o dövrdə dövlətin məsul və vəzifəli şəxsləri, beynəlxalq təşkilatlar və səfirliklərin nümayəndələri olmuşlar. Həmin ofisin qarşısında üzvlərimiz əlilliyi olan insanlar toplaşaraq ənənəvi olaraq hər il Ulu Öndərimizin anım günü və doğum günlərini qeyd etmiş, məzarını ziyarət etdikdən sonra iməcilik keçirmiş və xatirəsinə ağaclar əkmişdir. Bu tədbirlər AzTV, İTV vasitəsi ilə mütəmadi işıqlandırılıb. Qeyd edək ki, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyindən aldığımız həmin ağaclar da sonradan “Vesta Construction” şirkətinin apardığı tikinti zamanı məhv edildi. Bir sözlə, birmənalı şəkildə biz daim Azərbaycan xalqına və dövlətçiliyinə, siyasətinə xidmət edirik. Amma çox təəssüf ki, bu xidmətimizin qarşılığında bizə çox ögey və laqeyd münasibət bəslənilir. Səkkiz il öncə həmin bu əmlakımız söküləndə bizə bildirdilər ki, bu, dövlətin pilot layihəsidir, 2 il müddətinə tikilib təhvil veriləcək, ölkə başçısı da binanın açılışına gələcək. Biz də bu sözlərə inanaraq əmlakımızı tikinti şirkətinə təhvil verərək kirayəyə çıxdıq. Bir daha təəssüflə qeyd edirik ki, 8 il keçsə də köçürülən insanlar onlara verilən mənzillərinə qayıtsa da, Şirkət hələ də müqavilədə göstərilən öhdəçiliyi yerinə yetirmir, bizi heç binaya yaxın da buraxmırlar. Biz bu problemlə bağlı aidiyyatı təşkilatlara çoxsaylı müraciətlər, şikayətlər etmişik. Problemimizin 8 ildir həll olunmaması açıq-aydın göstərir ki, bəzi yüksək vəzifəli məmurlar tutduğu vəzifələrdən sui-istifadə edərək xüsusi göstərişlə həmin tikinti şirkətinə himayədarlıq edir, onları müdafiə edir, əlilliyi olan insanlarla dövlət arasında süni narazılıq yaradırlar. Bu kim üçün, nə üçün maraqlıdırsa, biz də başa düşmürük. Amma faciəsini yaşayırıq... Dövlət başçımıza, bütün əlaqədar təşkilatlara müraciət edir, haqqımızın bərpa olunmasına köməklik göstərməyi xahiş edirik».

Beləliklə, araşdırmamız davam edir.

«Təzadlar»

Erməni hakimiyyəti Qarabağın Azərbaycana məxsus torpaqlara mülkiyyət hüququ sənədləri təqdim edirdi. Bu barədə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan “Facebook”da məlumat verib. Bu açıqlama Tavuş bölgəsinin Kirants kəndində qonşu Azərbaycan torpaqlarına iddia edən sakinlərin qanunsuz torpaq mülkiyyəti məsələlərinin araşdırılmasına səbəb olub.

“Kirantsda mübahisəli olan bir neçə mülkiyyət şəhadətnaməsi çox güman ki, qanunsuz şəkildə verilib. Hökumət onların hüquqi əsaslarını araşdırdı və heç bir qanuni əsas tapmadı,” - deyə Paşinyan bildirib və əlavə edib ki, məsələ hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən araşdırılır.

Azərbaycan ilə Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının görüşündə əldə olunan razılaşma çərçivəsində Qazaxın qaytarılan 4 kəndindən biri də Xeyrımlıdır. Bu kənd 1992-ci il martın 8-də ermənilər tərəfindən işğal olunub, insanlar yurdlarından didərgin düşüblər. Xeyrimlinin əhalisi əkinçilik, heyvandarlıq və tütünçülüklə məşğul olub.

Kənd sakinləri məcburi köçkün düşən gündən rayonun müxtəlif yerlərində məskunlaşmalı olublar. Əksəriyyəti isə o vaxt məcburi köçkünlər üçün salınan qəsəbədə yaşayıblar. Sakinlər bildirirlər ki, 32 ildir kəndlərindən kənarda yaşamaq məcburiyyətində qalıblar. Gələn il Qazaxın yeni işğaldan azad olunan Xeyrimli, Aşağı Əskipara, Bağanis Ayrım və Qızılhacılı kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək.

Bu sözləri “Qazax” Əlahiddə Sərhəd Diviziyasına təşkil olunan mediatur zamanı Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) Sərhəd Qoşunlarının komandanı general-leytenant Araz Məmmədov Qazaxın işğaldan azad olunan Xeyrimli kəndində deyib.

Silahlı Qüvvələrin Hərbi Polisinin sabiq rəisi, ehtiyatda olan polkovnik Rövşən Məhərrəmov “Yeni Müsavat”a bildirdi ki, Paşinyan özü erməni müxalifətinin cavabını layiqli verir: “Bilirsiniz ki, demarkasiya və delimitasiya işləri aparıldı. Bu işlər aparılan zaman bütün sərhəd nöqtələri müəyyən edildi. Nəticədə sərhəd olan bu dörd kənd Azərbaycan tərəfə keçdi. Yəni hansı ərazilər özəlləşdirilmişdisə, qaytarıldı. Sovetlər dağılan zaman o kəndlər Azərbaycan tərəfdə idi. Bir sözlə bu kəndlər Azərbaycanın tarixi torpaqlarıdır. Onun özəlləşdirilməsi qeyri-qanuni idi. Əgər bunu qeyri-qanuni özəlləşdirmişdilərsə, kompensasiyanı erməni hakimiyyətinin özü ödəməlidir. Burada problem varsa, bu onların öz problemləridir. Bizim hələ 4 kəndimiz Ermənistan tərəfdə qalıb, Qazaxın 3, Naxçıvanın bir kəndi. Ermənilər bu istiqamətdə fəaliyyətlərini birtərəfli dayandırıblar. Bilirsiniz ki, Şahid Mustafayev Azərbaycan tərəfdən belə bir mühüm komissiyanın rəhbəridir. Onun özü də həmin əraziləri çox yaxşı tanıyır. Çünki həmin ərazilərdə böyüyüb başa çatıb, orada təhsil alıb. Təbii ki, bu zastavalar mütləq formada inşa olunmalıdır. Hələ ki, müvəqqəti zastavalar salınıb. Onlara böyük şərait yaradılmalıdır. O şərait boşaldılmış kəndlərdə mütləq formada yaradılacaq. Yəni bizim sərhədçilər çox rahat formada öz vəzifələrini icra edəcəklər. Cənab prezident dəfələrlə qeyd edib ki, o kəndlərə mütləq qayıdacağıq. Həmin bu 4 kənddə yəqin ki, bərpa işləri aparılacaq. Dövlət proqramına uyğun şəkildə o kəndlərə də bizim vətəndaşlar qayıdacaq.”.

Əslən Qazaxdan olan AĞ Partiya başqanının müşaviri, siyasi şərhçi Azər Hüseynov bu cür sənədlərin yalnız işğalçı qüvvələrin məqsədini güdmədiyini vurğuladı: “Qazax rayonu, Azərbaycanın qərb sərhədində yerləşən və strateji əhəmiyyət kəsb edən bir regiondur. Həm tarixi, həm də coğrafi mövqeyinə görə bu rayon, ölkənin milli təhlükəsizliyi və ərazi bütövlüyü baxımından xüsusilə vacibdir. Qazaxın kəndlərinin işğalı 1990-cı illərdəki siyasi və hərbi vəziyyətin nəticəsi olaraq baş verib. Bu gün Azərbaycanın müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün bərpa olunması ilə Qazaxın işğaldan azad edilmiş hissəsi artıq Azərbaycanın suverenliyi altına qayıdıb. Ermənistan tərəfindən işğal edilmiş ərazilərdə verilən mülkiyyət sənədləri, ölkəmizə çox ciddi hüquqi imkanlar yaradır. Azərbaycan, bu sənədləri əsas tutaraq, Ermənistan qarşısında mülkiyyət hüquqlarının pozulması və ərazi bütövlüyünün əleyhinə edilən hərəkətlərə dair iddialar qaldıra bilər. Bu iddialar əsasında, həm Azərbaycan dövlətinin, həm də Qazax sakinlərinin hüquqları qorunaraq, beynəlxalq məhkəmələrdə müvafiq təzminatlar tələb edilə bilər. Dövlət olaraq da bu məsələlərin hüquqi çərçivədə həll edilməsi Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə haqlı mövqeyini daha da gücləndirir.

Ermənistanın bu cür sənədləri təqdim etməsi yalnız mülkiyyət məsələlərini deyil, həm də dövlətin öz vətəndaşları ilə bağlı yaratdığı hüquqi məsələləri ön plana çıxarır. Belə bir vəziyyət, Paşinyan hökumətinin daxili siyasətində istifadə etdiyi mübarizəyə çevrilir. Köhnə hökumətin dövründə işğal altındakı ərazilərdə həyata keçirilən hər hansı bir hüquqi və ya inzibati fəaliyyət, bu gün Paşinyan tərəfindən yerli siyasi mübarizə məqsədləri üçün istifadə olunur. Bu sənədlər həmçinin, Ermənistanın mülkiyyət məsələləri ilə bağlı öz vətəndaşları ilə qarşı-qarşıya gəlməsinə səbəb olur, çünki işğal edilmiş ərazilərdə verilən sənədlər hüquqi olaraq qeyri-qanunidir və bu, erməni vətəndaşları tərəfindən də etirazla qarşılanır".

DVX bu ilin 29 oktyabr tarixindən etibarən az qala hər gün belə xəbərlər yayır. Pressklub.az-ın araşdırmasına görə, iki ay yarım ərzində 3000-ə qədər sahibkara maliyyə sanksiyası tətbiq edilib.

Xidmətdən bildirilir ki, həmin obyektlərdə istehlakçılara nağdsız ödənişlər üçün “kartdan-karta” köçürmələrin təklif edildiyi, bəzi hallarda isə POS-terminalların qeydiyyat ünvanı üzrə istifadə olunmadığı aşkarlanıb. “Həmin sahibkarlıq subyektləri ilə bağlı protokollar tərtib olunub və maliyyə sanksiyalarının tətbiqi barədə qərarlar qəbul edilib”, - açıqlamada qeyd olunur.

Oktyabrın 28-də isə DVX sahibkarlara müraciət ünvanlayaraq? xəbərdarlıq etmişdi: “Nağdsız vəsaitin qəbul edilməsi yalnız POS-terminal vasitəsilə həyata keçirilməli, bu zaman vətəndaşlara POS-terminalın qəbzi ilə yanaşı, nəzarət-kassa aparatının çeki də təqdim edilməlidir”.

Müraciətdə qeyd edilib ki, “İstehlakçıların hüquqlarının müdafiəsi haqqında” Qanuna uyğun olaraq POS-terminalların quraşdırılması, “Elektron ticarət haqqında” Qanuna əsasən isə istehlakçıların elektron ödəniş etmək imkanını təmin etmək vergi ödəyicilərinin birbaşa vəzifələrinə aiddir: “Eyni zamanda, POS-terminal quraşdırılması məcburi olan obyektlərdə bu hallara nəzarət və nağdsız ödənişlərin qəbulundan imtina hallarının müəyyən edilməsi ilə bağlı operativ vergi nəzarəti tədbiri keçirmək vergi orqanının hüquqlarına aid edilib”.

Cərimələrin məbləğinə gəlincə, POS-terminal quraşdırılması məcburi olan obyektlərdə quraşdırılmamasına və POS-terminallar quraşdırılmış obyektlərdə nağdsız ödənişlərin qəbulundan imtina edilməsinə görə təqvim ili ərzində belə hallara 1-ci dəfə yol verildikdə 1000 manat, 2-ci dəfə yol verildikdə 3000 manat, üç və daha çox dəfə yol verildikdə isə 6000 manat maliyyə sanksiyaları tətbiq olunur.

Maraqlıdır, kifayət qədər ağır maliyyə sanksiyalarına baxmayaraq, sahibkarlar nağdsız ödənişləri qəbul etməkdən niyə yayınmağa çalışır?

Vergi orqanı kartdan-karta ödənişlərin aparılmasını necə müəyyən edir? Sahibkarlara tətbiq olunan maliyyə sanksiyaları adekvatdırmı?

Maliyyə sektoru üzrə ekspert, hüquqşünas Əkrəm Həsənov Pressklub.az-a şərhində deyib ki, sahibkarın vergi ödəyicisi kimi gpstərdiyi xidmətin qarşılığında aəldə etdiyi pul, onun fiziki şəxs kimi kartına oturur, problem də elə bundadır: “Ola bilər, sahibkarın həm sahibkar kartı var, həm hamının istifadə etdiyi adi bank kartı. Vergi onu ittiham edir ki, pul məhz o adi bank kartına gəlir, yəni sahibkar kartına köçürmələrdə problem yoxdur, çünki dərhal vergisini tutur. Amma bəzi sahibkarlar malı, xidməti və s. satanda vətəndaşa deyir ki, pulu şəxsi kartıma göndər. Bu, mağazada da ola bilər, başqa yerdə də. Aydın məsələdir ki, bu, vergidən yayınmadır. Vergidən yayınma həmişə olur, sadəcə əvvəllər bunu köçürmə ilə yox, daha çox nağd formada edirdilər. Vergi orqanının ruhu da incimirdi, o haradan bilərdi ki, kimsə gəldi, nağd ödəniş etdi və s.”

Bəs vergi xidmətinin əməkdaşı bunu necə müəyyən edə bilir? Ekspert bildirir ki, əvvəla, gərək vətəndaş ondan pulu şəxsi bank kartına atmağı tələb edən sahibkardan şikayət etsin: “Təcrübədə bunu edən yoxdur, heç kim maraqlı deyil. Elə Vergi Xidməti də maraqlı deyil, çünki cərimə məbləği azdır. Həmçinin bu məsələni sübut etməlidir. Buna görə də vergi orqanı çox asan yol tapıb. Banklardan sahibkarların adi fiziki şəxs kimi bank hesabları haqqında məlumatları alır. Halbuki banklar vergi orqanına bu məlumatı verməməlidirlər, çünki bu, bank sirridir. Bank DVX-ə sahibkar hesabını verə bilər, adi fiziki şəxsi hesabını yox! Vergi orqanı baxır ki, adi vətəndaşın bank hesabına müxtəlif yerlərdən tez-tez pullar gəlir, ehtimal edir ki, bu vəsaitlər bizneslə bağlıdır. Pullar bizneslə bağlı da ola bilər, bir hissəsi ticarətə aid ola, digər hissəsi olmaya bilər. Amma vergi orqanı bütün məbləği sahibkarlıq fəaliyyəti hesab edir və onun cəriməsini vergi ödəyicisinin belinə yükləyir”.

Hüquqşünas qeyd edir ki, bu halda sahibkarın savadı, bacarığı, cürəti çatsa, vəziyyətdən çıxa bilər: “Deyə bilər ki, bu pullar sahibkar fəaliyyəti ilə bağlı deyil, tanışım, dostum verib, sən sübut et ki, bu vəsait sahibkarlıqdan gəlib. Vətəndaş şikayət etməyibsə, vergi orqanı bunu necə müəyyən edəcək? Ona görə də vergi orqanları sahibkarları qorxudur, tutur, cərimələyir”.

Bəs sahibkarların kütləvi şəkildə cərimələməsi nəyə gətirib çıxaracaq? Ekspert deyir ki, sadəcə kimsə qeyri-rəsmi vergidən yayınmaq istəsə, əvvəlki dövrə qayıdacaq. Yəni, ödənişi nağd şəkildə qəbul edəcək, camaat da kartından pulu çıxarıb, nağd verəcək.

Ə.Həsənov hesab edir ki, bu, vergi orqanının pul yığmaq üçün icad etdiyi yeni üsuldur, amma müvəqqətidir: “Tutaq ki, heç bir sahibkar kartdan-karta pul qəbul etməyəcək, nağd sövdələşməyə keçəcək. O zaman vergi orqanı nə edə bilər? Məcburdur ki, gələn il də başqa bir şey fikirləşsin. Əlbəttə, sahibkarlar vergidən yayınmamalıdırlar, bu düzgün deyil. Amma vergi orqanları da banklardan qanunsuz məlumat ala bilməz, banklar da belə məlumatı qanunsuz verməməlidir. Bunlar bütünlüklə Azərbaycanda ciddi bir problemin olduğunun göstəricisidir. Çünki vətəndaşlar da bunu edir. Niyə edir? Ona görə ki, vətəndaşlar vergiyə vergi kimi baxmır. Normalda vicdanlı, qanunpərəst vətəndaş nə fikirləşər? Mən niyə sənin şəxsi kartına pul ödəməliyəm ki? Canın çıxsın, dövlətin vergisini ver. İnkişaf etmiş ölkələrdə vətəndaş bu cür fikirləşir, bizdə isə yox...”

Ekspert vurğulayır ki, bu vəziyyətin yaranmasına vergi yükü, nağdlaşma üçün vergi, komissiya haqqı və s. amillər təsir edir: “Sahibkarlar xərclərinin çox olmasına görə bu yola əl atır. Məsələn, nağdlaşma üçün 1 faizlik vergi tutulması biabırçılıq və tam qanunsuzluqdur. Mən hətta bununla bağlı Vergi Xidmətini məhkəməyə vermişdim. Konstitusiya Məhkəməsi mənim şikayətim əsasında Milli Məclisə müraciət etdi ki, bu məsələyə baxın, amma heç baxan da olmadı”.

İqtisadçı Natiq Cəfərli isə Pressklub.az-a bildirib ki, hökumət büdcəni vergi hesabına doldurmaq üçün iqtisadiyyatı ağartmağa, daha çox pul toplamağa çalışır: “Pandemiya insanları kartla ödənişə öyrətdi. Baxın ticarət dövriyyəsindən gələn vergilərə... Həmin insanıq, həmin qədər yemək yeyir, paltar geyinirik. Amma 5-8 il bundan əvvəlki ticarət dövriyyəsinin həcmi ilə indikinin arasında ciddi fərq var. Ticarət dövriyyəsi artıb. Dövriyyə artdıqca ƏDV, vergi, büdcə daxilolmaları da artır. Nəyin hesabına? İnsanlar daha çoxmu istehlak edir? Xeyr…”

İqtisadçı ölkə iqtisadiyyatında böyümə dinamikasının aşağı olmasına diqqət çəkir: “Bir-üç faiz böyümə, ümumiyyətlə, böyümə sayılmır. Deməli, nə baş verib? Leqallaşma. Daha çox kartla ödəyirik. Daha çox kartla ödəyəndə də dövriyyə artır. Dövriyyə artanda vergi daxilolmaları da artır. Məsələn, “qeyri-neft sektorunun artımı olub” deyirlər, baxırsan ki, ticarətdir. Belə qeyri-neft sektoru olur? Aldıqlarımız Azərbaycan istehsalı olsaydı, yenə dərd yarı idi. Hamısı ixrac mallarıdır. Biz beş manat ödəyəndə xarici maliyyələşdiririk, çünki həmin beş manat gedir xaricə. Sonra da hökumət üzvləri deyirlər ki, valyutaya tələbat niyə artır? Artmalıdır da, heç nə istehsal etmirik, hər şeyi xaricdən alırıq, tələbat da artacaq. Yəni, rəqəmlərdə mən problem görmürəm. Problem xərclərin şəffaflığında və istiqamətindədir”.

Natiq Cəfərli bu kontekstdə gələn ilin büdcəsinin 38.3 milyard manata çatmasının həm də ağartmanın hesabına olacağını düşünür: “Bunlar ağartmanı iqtisadi uğur kimi təqdim edirlər. Halbuki bu, iqtisadi uğur deyil, vətəndaşın, biznesin çiyninə qoyulmuş əlavə yükdür. Mən demirəm hamı boz zonada işləsin. Ancaq boz zonadan ağ zonaya çıxmaq bir tək dəyənəklə, cəzalarla olmur. Bunun təşviq ayaqları da olmalıdır. Bizdə təşviq ayaqları olmadı”.

Bakı Baş Gömrük İdarəsində "təkrar hallar" davam edir.

Bizimxeber.az-a daxil olan məlumata görə, "vaxt sıxlığı" səbəbindən yükləri həftələrlə Bakı Baş Gömrük İdarəsində qalan sahibkarlara qarşı ikili münasibət hələ də qalır. Maraqlıdır ki, bu hallar bəzi "şirkətlər"dən yan keçir, daha doğrusu, bu qaydalar onlara şamil edilmir.

Məlumata görə, Baş Gömrük İdarəsində elə "şirkətlər" var ki, onların yükləri qısa müddətdə yoxlanılır və tez bir zamanda buraxılır. Bu işdə maraqlı olan şəxslər, özlərinə maraqlı olan şirkətlərin yüklərini problemsiz və sürətlə həll etmək üçün, öz nəzarətlərindəki maliyyə və yük inspektorlarını ayıraraq prosesi sürətləndirirlər. Məlumata görə, bunların çoxu qanunsuz fəaliyyət göstərən şirkətlərdir. Qanunsuz fəaliyyət göstərən şirkətlər dedikdə, yəni, yalnız müəyyən əməliyyat üçün yaradılmış, anbarı, işçisi və DSMF ödənişləri olmayan şirkətlər nəzərdə tutulur. Bu cür şirkətlərin sayı hər gün artır.

Yükləri həftələrlə Bakı Baş Gömrük İdarəsində saxlanılan sahibkarlar bu barədə Gömrük Komitəsinə məlumat versələr də, problem hələ də aradan qaldırılmayıb. Bildirilir ki, Gömrük Komitəsinin sədri Şahin Bağırov bu məsələ ilə bağlı məlumatlıdır. Lakin buna baxmayaraq, hələlik heç bir tədbir görülmür.

Beləliklə, bu işdən maraqlı olan şəxslər, öz maraqlarını təmin etmək və gəlir əldə etmək üçün davam edirlər. Nəticədə, həmin şirkətlərin yükləri daha sürətli və problemsiz şəkildə gömrükdən buraxılır. Bu barədə Gömrük Komitəsinin sədri Şahin Bağırovun da xəbəri olub, amma hələ də heç bir tədbir görülmür.

Ölkədən külli miqdarda pul çıxarmaqda günahlandırılan “SOCAR Midstream Operations” MMC ilə bağlı başladılmış işə sabah baxılacaq.

Tribunainfo.az xəbər verir ki, MMC İnzibati Xətalar Məcəlləsinin iqtisadi fəaliyyət qaydaları əleyhinə olan 430.4-cü maddəsini pozub. Tələbi pozulan maddəyə əsasən, avans yolu ilə ödənilmiş valyuta vəsaitinin müqabilində müəyyən edilmiş müddətlərdə müvafiq mallar idxal edilmədikdə, işlər görülmədikdə və ya xidmətlər göstərilmədikdə ödənilmiş valyuta vəsaitinin xaricdən geri qaytarılmamasına görə, vəzifəli şəxslər inzibati xətanın bilavasitə obyekti olmuş valyuta vəsaiti məbləğinin on faizindən iyirmi faizinədək məbləğdə, hüquqi şəxslər inzibati xətanın obyekti olmuş valyuta vəsaiti məbləğinin iyirmi faizindən otuz faizinədək məbləğdə cərimə edilir.

“SOCAR Midstream Operations”la bağlı növbəti işə sabah – 18 dekabr tarixində Səbail rayon Məhkəməsində hakim Azər Tağıyevin sədrliyi ilə baxılacaq.

Xatırladaq ki, hüquqşünas Əkrəm Həsənov İXM-nin 430.4-cü maddəsi barədə danışarkən bildirmişdi ki, istənilən şirkət, sahibkar müəyyən mal almaq üçün ölkədən pul çıxarırsa, iki il ərzində həmin mal ölkəyə gəlmədiyi üçün sifarişi verən şirkət cərimələnir. Hüquqşünasın sözlərinə görə, iki il ərzində mal ölkəyə gəlmirsə, bu sahibkarın ölkədən pul çıxarması anlamına gəlir:

“Bu maddənin qısa mahiyyəti belədir, sahibkarlar xaricə pul köçürür ki, nə isə alacaq. O pulu köçürəndən sonra iki il ərzində həmin malı ölkəyə gətirməlidir. Əgər malı ölkəyə gətirmirsə, sahibkar cərimələnir. Yəni bu halda hesab olunur ki, şirkət, sahibkar ölkədən pul, valyuta çıxarıb. Məlum məsələdir ki, ölkədən heç bir səbəb olmadan pul çıxarmağa məhdudiyyət var.
Əgər mal ölkəyə gəlmirsə, sahibkarı, şirkəti cərimələyirlər. Belə olduğu halda Mərkəzi Bank müraciət edir məhkəməyə və məhkəmə də cərimə tətbiq edir. Tərtib olunan protokola əsasən pul ölkədən çıxarılıb, ancaq verilən 2 il müddətində həmin mal ölkəyə gətirilməyib. Qanunvericilik belə olsa da, praktikada çoxlu problemlər var. Bəzi hallarda həqiqətən də sahibkarların günahı olur. Ancaq bir çox hallarda Mərkəzi Bank bu kimi məsələlərə çox formal yanaşır. Bəzən ola bilir ki, sahibkar banka malın ölkəyə gəldiyini sübut edən gömrük sənədini verməyi unudur və ya malın gəlişi gecikir. İnzibati Xətalar Məcəlləsinə görə, o halda cərimə tətbiq oluna bilər ki, sahibkarın təqsiri olsun. Mərkəzi Bank isə bu məsələləri qətiyyən araşdırmır. Mərkəzi Bank çox vaxt sahibkarı çağırmır, problem barədə onunla danışmır, ondan səbəb soruşmur, ancaq məhkəməyə verir. Mərkəzi Bank bu sahədə öz səlahiyyətini düzgün icra etmir. Burada cərimələr çox yüksəkdir. Məsələn, sahibkar xaricə göndərdiyi pulun 30 faizini cərimə kimi ödəməlidir. Təsvir edin, 300 minə qədər cərimə olunan şirkətlər var”.

Qeyd edək ki, cərimələnməsi gözlənilən “SOCAR Midstream Operations” MMC-nin Baş direktoru Fərhan Əliyev Çingiz oğludur.

Qarşı tərəfi dinləməyə hazırıq.

TƏBİB-in balansında olan İnnovasiya və Təhcizat Mərkəzi iki gün ərzində 3 tenderinin nəticəsini açıqlayıb.

Tribunainfo.az xəbər verir ki, üç tenderin toplam dəyəri isə 26 milyon manat təşkil edir.
Qeyd edək ki, həmin tenderlərdən biri “Fizioterapiya üçün tələb olunan spesifik cihaz və avadanlıqlar”ın satın alınmasını əhatə edir. Bu məqsədlə Mərkəz “MEDSOL” MMC ilə müqavilə bağlayıb. Müqavilənin dəyəri isə 21 milyon manatdır.
İkinci tender isə TƏBİB-in tabeliyinə verilən dövlət səhiyyə sisteminə daxil olan tibb müəssisələrində istifadə üçün nəzərdə tutulmuş kəsintisiz güc qaynaqlarının (UPS) satın alınmasıdır. Bununla əlaqədar “ESTET” MMC ilə
297.950 manatlıq razılaşma əldə edilib.
Üçüncü tender də ucuz müsabiqələrdən sayılmır. Əksinə milyonluq bir layihəni əhatə edir. Tribunainfo.az xəbər verir ki, İnnovasiya və Təhcizat Mərkəzi “Respublika Pediatriya Mərkəzində hemoqram, koaquloqramma, sidiyin ümumi analizi, immunohematoloji, PZR müayinələrinin istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş laboratoriya testləri”nin satın alınmasını reallaşdıracaq. Bununla bağlı “SPEKTR MED” MMC ilə müqavilə imzalanıb. Müqavilənin dəyəri isə 5.035.603,98 manatdır.