 |
|
|
Aktyor Elməddin Cəfərov Mədəniyyət Nazirliyi ilə bağlı qalmaqallı açıqlamalar edib.
TEREF yazır ki, o, bu barədə Axar.az-a müsahibəsində danışıb. Cəfərov bir çox qurumlara layihələr təqdim etdiyini, lakin qəbul edilmədiyini deyib.
“O qədər etmişəm ki! Heç nazirliyin özünə buraxmadılar, şöbədə qarşılayıb dedilər ki, telefonu açıq saxla, əlaqə saxlayacağıq. Tədbirlər olur, ona belə çağırmırlar. Çağırılanlar da göz önündə. Yəqin, elə bilirlər, biz çox səviyyəsiz adamlarıq. Vallah, çoxundan qat-qat səviyyəliyəm, qoruduğum dəyərlər var, dövləti, milləti, vətəni sevirəm”, - deyə, o, söyləyib.
E. Cəfərov həmçinin, fəxri adının olmamasıyla bağlı sualı cavablandırıb:
“Deyirəm ki, Mədəniyyət Nazirliyi qapıdan içəri buraxmır, fəxri ad verəcəklər? Kimsə bu ada təqdim etməlidir, ya yox? Yoxsa, rusdilli deyilik deyə? Görünür, onlar daha çox bu “sekta”ya yönəlirlər. Mənə cənab Prezident fəxri ad versə, təbii ki, xoş olar. Amma ora gedib çıxmaq üçün prosedur var və o da bəllidir. Mənim onlarla heç bir problemim yoxdur, bəyəndiyim işləri də var, sadəcə, vəziyyətin necə olduğunu deyirəm”.
ABD'li aktris Dakota Fanning, kendisine her yıl aynı tarihte hediye gönderen dünyaca ünlü yıldızı açıkladı. Kariyerine 2000'li yılların başında adım atan 30 yaşındaki oyuncu, hiçbir doğum gününü atlamayan ünlü ismin Tom Cruise olduğunu söyledi.
"HAVALI HİSSETMİŞTİM"
Fanning, ilk telefonunu Tom Cruise'nin aldığını söyledi. Ünlü isim açıklamasında şu ifadeleri kullandı:
O dönem arayacak kimsem yoktu ama çok heyecanlanmıştım. 11 yaşındaydım. Telefonum olmasına çok sevinmiştim. Çok beğendim. Havalı hissetmiştim.
19 YILDIR HİÇ ATLAMADI
I am Sam, Uptown Girls, Man On Fire gibi projelerde boy gösteren başarılı oyuncu Fanning, daha sonra Tom Cruise'un hiçbir doğum gününü atlamadığını söyledi.
DijitalNews
TEREF
İsveçin Malmö şəhərində hava məkanı “Eurovision-2024” Mahnı Müsabiqəsi zamanı bağlı olacaq.
Şəhər rəhbərliyi mümkün terror aktlarından narahat olduqları üçün belə bir addımı atmağa qərar verib.
Buna görə də yerli polisdən mümkün kütləvi nümayişlərə və və terrorla bağlı şayiələrə operativ reaksiya verməsi tələb olunacaq. Hüquq-mühafizə orqanları həmçinin hava məkanını bağlayacaq.
Bundan əlavə, küçələrdə polis nəzarəti gücləndiriləcək. Yerli polisə Danimarka və Norveçdən silahlı qüvvələr və polislər qoşulacaq. Onlar arenadan tutmuş əlaqəli tədbirlərə, otellərə və nümayişlərə qədər hər şeyə nəzarət edəcəklər.
Türkiyənin məşhur aktyorlarından olan Çağlar Ertoğrul etirafı ilə gündəm olub. Belə ki, o, uşaq vaxtı ibtidai sinif müəllimləri tərəfindən tez-tez döyüldüyünü, bu səbəbdən də yetkin olduqdan sonra məktəbi satın aldığını və sökdürdüyünü açıqlayıb.
Oxu.Az-ın məlumatına görə, aktyor bu barədə özünün sosial şəbəkə hesabından bildirib.
Ertoğrul məktəbin qalıqları qarşısında fotosunu da paylaşıb.
“İbtidai sinif müəllimlərim məni həmişə döyürdülər, ona görə də məktəbin binasını alıb sökdürdüm. Yerində heç nə tikdirməyəcəyəm. Onun yeri dağıntılara çevrilmiş travmalarım kimi qalsın”, - deyə o, şəklinə rəy yazıb.
Ulduzun bu paylaşımı sosial şəbəkələrdə çoxsaylı müzakirəyə səbəb olub.
Qeyd edək ki, istedadlı aktyor 2012-ci ildə “Dağ” adlı filmdə rolu ilə məşhurlaşıb. Bundan sonra “Benim İçin Üzülme”, “Kurt Seyit ve Şura”, “Boynu Bükükler”, “Bana Masal Anlatma”, “Medcezir”, “Dağ 2”, “Biz Size Döneriz”, “Fazilet Hanım ve Kızları”, “Ailecek Şaşkınız”, “Yanımda Kal”, “Kızım Gibi Kokuyorsun” kimi film və seriallarda iştirak edib.
O, “Afili Aşk” və “Teşkilat” serialındakı rollarına görə “Ən Yaxşı Aktyor” kateqoriyasında “Altın Kelebek” mükafatına layiq görülüb.
Türkan qəsəbəsində yerləşən mərhum muğam ustadı Ağaxan Abdullayev adına olan Mədəniyyət Mərkəzinin baxmsız halda olduğu və fəaliyyət göstərmədiyi iddia olunur.
Mədəniyyət Mərkəzinin yerləşdiyi istirahət parkının isə qəsəbə sakinlərinin üzünə bağlı olduğu bildirilir.
Bununla bağlı Bizim.Media-ya qəsəbə sakinlərindən videogörüntülər daxil olub.
Kadrlarda Mədəniyyət Mərkəzinin binasının üzərində adını həkk edilən lövhənin olmaması, üçrəngli bayrağımızın yer almaması, şüşələrinin çirkab içində, həyəti natəmiz, yerləşdiyi parkın qapılarının isə vətəndaşların üzünə bağlı olduğu əks olunub. Sakinlərin dediyinə görə Mədəniyyət mərkəzində cəmi iki - rəqs və rəsm dərnəyi fəaliyyət göstərir. Hansısa mədəni-əhəmiyyət daşıyan tədbirlərin keçirilməsinə isə icazə verilmir.
Qəsəbə sakini və İctimai Yeni Baxış İctimai Nəzarət təşkilatının mətbuat katibi Vüqar Əmirov saytımıza açıqlamasında bildirib ki, vaxtilə Türkan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru İradə Məlikova ona mərhum muğam ustadı Ağaxan Abdullayevə ithaf etdiyi və ideya müəllifi olduğu “Bir ömür muğam” kitabının təqdimat mərasimini adını daşıdığı Mədəniyyət Mərkəzində keçirməsinə imkan verməyib.
Vüqar Əmirov qeyd edib ki, Mədəniyyət Mərkəzinin baxımsız və fəaliyyətsiz olması ilə bağlı bu günlərdə sosial şəbəkələrdə görüntülər paylaşıb. Həmin kadrlardan sonra Mədəniyyət Mərkəzinin binasının şüşələri təmizlənib və binaya Azərbaycan bayrağı sancılıb. Amma vətəndaşların istirahəti üçün tikilən park sakinlərin üzünə açılmayıb.
Məsələ ilə bağlı Türkan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru İradə Məlikova ilə əlaqə yaratsaq da, bizi baş idarəyə yönləndirib.
Mədəniyyət Nazirliyinin mətbuat katibi Aynur Kərimova isə sorğumuzu belə cavablandırıb:
“Məlumat üçün bildiririk ki, Bakı Şəhər Mədəniyyət Baş İdarəsinin tabeliyində olan A.Abdullayev adına Mədəniyyət Mərkəzində hal - hazırda 4 kurs (idman, qadın bərbəri, ərəb dili, rəqs), şahmat və rəsm dərnəkləri fəaliyyət göstərir. Mədəniyyət Mərkəzində tarixi və əlamətdar günlər ilə bağlı olan bütün tədbirlər həyata keçirilir, konsert proqramları və tamaşalar təqdim olunur. Qəsəbə sakinləri müəssisədə keçirilən bütün tədbirlərdə iştirak edirlər. Qeyd etdiyiniz park isə bizim deyil, yerli icra hakimiyyətinin balansındadır”.
Məsələ ilə bağlı Xəzər Rayon İcra Hakimiyyəti ilə də əlaqə yaratdıq. İcra hakimiyyətinin İnformasiya Təminatı və Təhlil Sektorunun müdiri Anar Qəmbərov sözügedən parkın yaxın vaxtlarda təmizlənərək vətəndaşların istifadəsinə veriləcəyini bildirib:
“Hazırda təmizlik işləri gedir və bu yaxınlarda qapılar açılacaq. O parkın qapıları Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbərliyi tərəfindən qapadılmışdı. Tezliklə problem həll olunacaq”.
"Mən öldüm. Yox, Bu mənim hekayəmin xülasəsi deyil. Bu, başıma gələn hadisədir. Hər şey apreli 6-sı gecə və yubiley günü, aprelin 7-də baş verdi. Mən yenidən doğuldum. Ölümü necə təsvir etmək olar? Bütün daxili orqanlar eyni vaxtda funksiyasını dayandırır, nəfəs dayanır və ürək döyünmür. Komaya və ya kliniki ölümə bənzəyən bir neçə dəqiqə insanı "tərəvəzə"ə çevirir".
Bakupost.az xəbər verir ki, bunu aprelin 6-sı səhhətində yaranmış problemi ilə bağlı Mərkəzi Gömrük Hospitalına aparılan və bir neçə günlük müalicədən sonra bu gün evə buraxılan Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birinci katibi Çingiz Abdullayev paylaşdığı postda bildirib.
O, daha sonra qeyd edib ki, Allah onu ölümdən xilas edib: "Bəlkə də Allah fikirləşdi ki, hələ tezdir və məni geri qaytardı. Bir neçə gün ərzində yaxınlarıma və doğmalarıma necə böyük acı yaşatdığımı təsəvvür etmək dəhşətlidir. Hamıya təşəkkür edirəm - Prezidentimə, bütün dostlarıma, tanışlarıma, oxucularıma və ümumiyyətlə, bu günlərdə mənim üçün narahat olan tanımadığım hər kəsə. Hamınız sağ olun! Sizin etimadınızı doğrultmağa çalışacam. Mən oranı görüb gəldim. İndi qətiyyən qorxmuram. Bir dəfə ölənlər ikinci dəfə ölməyə qorxmurlar. Ancaq tələsməyin. Yəqin ki, hərəmizin öz vaxtı var. Bu gün mən xəstəxanadan çıxdım. Şəkildəki insanlar məni geri qayıtardılar. Onların hər birinə təşəkkür edirəm!"
Qubanın Ağbil kəndində yerləşən tarixi türbə yararsız vəziyyətdədir.
Bu barədə görüntülər Baku TV-də yayımlanıb.
16-cı əsrə aid tarixi abidə baxımsızlıqdan ilan yuvasına çevrilib.
Daha ətraflı videoda:
Başımızı hara çevirsək, şübhəsiz həyatımızı çox daha zövqlü edən rənglərlə qarşılaşırıq. Yaxşı, bu rənglərin adları haradan gəlir?
Bizimyol.info "webtekno"ya istinadən xəbər verir ki, bir çoxu xarici dillərdən türkcəyə keçən bəzi rəng adlarının çox maraqlı hekayələri var.
Heç rəngsiz bir həyat xəyal etdinizmi? Xeyr, qara və ağ da rəngsizlik deyil, çünki onlar da rəngdirlər. Tam, sonsuz rəngsizlik. Ümid edirik ki, düşünmək belə mümkün olmayan bu vəziyyətlə heç vaxt qarşılaşmayacağıq, çünki rənglər yaşadığımız həyata məna verir. Qarşılaşdığımız hər rəngdən bir adla danışırıq və adlandıra bilmədiyimiz rənglərə açıq rəng, tünd rəng və ya o rəngin oxşarı deyirik.
Rənglərin adlarının haradan gəldiyini heç düşünmüsünüzmü? Bir çox rənglərin adı ərəb, fransız kimi xarici dillərdən dilimizə daxil olub və bu gün istifadə etdiyimiz sözə çevrilib. Bəzilərinin qədim türklərdən qalma maraqlı hekayələri var. Rənglərin adlarının haradan gəldiyi sualına işıq salaq və bəziləri təəccübləndirən, bəziləri sizi gülümsədən adlandırma hekayələrinə yaxından nəzər salaq.
Mavi
Mavi rəngin adı ərəbcə su mənasını verən "Ma" sözündəndir. Ma sözü su mənasında olduğu halda, "Ma'i" sözü suya aid olan və sudan gələn bir şey deməkdir. Kaşqarlı Mahmudun yazdığı "Divan-ı Lügati't-Türk" kitabında mavi rəngi ifadə etmək üçün "çakır" və "göy" sözlərindən istifadə edilmişdir.
Sarı
Sarı sözü türklərin qədim abidəsi olan Orxon kitabələrində rast gəlinir. Burada “sarığ” sözü qızıl mədənini ifadə etmək üçün sifət kimi işlədilir. Görünür, “sarığ” sözü bildiyimiz sarı rəngi ifadə edir, həm də “bənövşəyi sarı” kimi möhkəmləndiricidir.
Qara
Qara sözüzün mənşəyi ilə bağlı iki fərqli nəzəriyyə var. Birinci nəzəriyyəyə görə dilimizə qara rəngi bildirən farsca “siya” sözündən daxil olmuşdur. İkinci nəzəriyyəyə görə dilimizə qara rəngi ifadə edən sanskritcə “syama” sözündən daxil olub.
Hər iki nəzəriyyə olduqca güclü və məntiqli görünür.
Yaşıl
Yaşıl rəngin adının mənşəyi də türkcədir. Bitkilərin canlılığını ifadə edən “yaşıl” sözü türkcə təzə mənasını verən “yaş” sözündən götürülmüşdür. “Yaşıl” sözü indiki yaşıl rəngin adını bildirən sözünə çevrilib.
Bej
Son illərdə bej rəngi daha populyar görünsə də, onun mənşəyi əslində olduqca qədimdir. Fransızca "bej" sözü qoyun yununun rəngini təsvir etmək üçün istifadə olunur. Ağdan bir qədər tünd rəngə aid olan bej rənginin adı dilimizə fransızcadan gəlib.
Boz
Boz rəngin adı dilimizə bej kimi fransızcadan gəlib. Alman dilindən fransız dilinə köçürülüb. Alman dilində açıq kül rəngini ifadə etmək üçün işlənən “grîs” sözü fransız dilinə “qris” kimi tərcümə edilmiş və oradan da eyni mənasını saxlayaraq, boz kimi dilimizə keçmişdir.
Firuzəyi
Firuzə rənginin adı fransızcadan gəlsə də, mənşəyi əslində türkcədir. Ölkəmizdən Fransaya gətirilən maviyə bənzəyən bəzək daşının rəngini fransızlar türk daşı mənasını verən “firuzəyi” adlandırıblar. “Turkuaz” adı dilimizə də firuzə kimi tərcümə olunur.
Bordo
Bordo adının rəngi fransız dilindən və hətta Fransanın Bordo şəhərindən gəlir. Bordo şərabları ilə məşhur bir şəhərdir və qırmızı şərab desək də, şərabların rəngi tam qırmızı deyil. Bu səbəbdən şərab və buna bənzər rənglər tünd qırmızı (bordo) adlanır.
Qırmızı
Qırmızı rəngin adı dilimizə ərəb dilindən gələn sözlər sırasındadır. Bu söz bu gün "qırmızı" adlanan, lakin keçmişdə "qırmızı" adlanan böcəkdən alınan qırmızı rəngdən gəlir.
Qırmızı rəngi ifadə etmək üçün istifadə edilən qırmızı və al sözləri də xalis türkcədir. Qırmızı sözü qəzəbli olmaqdan, al sözü isə müqəddəs tərifdən əmələ gəlib.
Sürməyi
Tünd göy rəngin adı dilimizə fars dilindən, orada isə sanskrit dilindən gəlir. Sanskrit dilində tünd mavi rəngi ifadə etmək üçün istifadə edilən “rācāvarta” sözü fars dilinə “tünd mavi” kimi tərcümə edilmiş və oradan dilimizə tünd göy kimi gəlmişdir.
Ağ
Ağ rəngin adı dilimizə ərəb dilindən gəlib. Ərəbcə “byd” kökündən törəmiş və ağ mənasını verən “bayad” sözü dilimizə ağ (bəyaz) kimi daxil olub. Eyni kökdən götürülmüş “bayda” sözü yumurta deməkdir. Ağ rəngi ifadə etmək üçün istifadə edilən digər bir söz olan ak sözü türkcədir və həqiqət, ədalət və cənnət mənasını verir.
Çəhrayı
Pambıq bitkisi bildiyimiz kimi pambığa çevrilməmişdən əvvəl açıq qırmızı çiçək əmələ gətirir və bu çiçəyə pambıq çiçəyi deyilir. Farsca pambıq çiçəyinə “penbə” deyirlər və çəhrayı sözünün dilimizə belə daxil olduğu düşünülür. Səhv olsa da, çəhrayı sözünün penbe kimi hələ də işləndiyi məlumdur.
Xaki
Xaki rənginin adı dilimizə fars dilindən gələn sözlər sırasındadır. Farsca “χāk” sözü torpağa, ondan törəmə “χākī” sözü isə torpağın rəngini ifadə etmək üçün işlədilir. Sözün tələffüzünə görə dilimizə xaki kimi daxil olub.
Qəhvəyi
Təxmin etdiyiniz kimi, qəhvəyi həqiqətən qəhvə rəngdədir. Dilimizə fars dilindən gələn bu ifadə “gahvai renq” kimi tanınır. Əvvəllər qəhvəyi rəng üçün fındıq qabığı rəngi mənasını verən farsca “fındıki” sözü işlədilirdi. Qonur, ala, ela kimi mücərrəd türk sözlərindən də qəhvəyi rəng üçün işlənmişdir.
Açıq-qəhvəyi rəng üçün işlədilən pazı sözü “konur al” sözlərindən əmələ gəlmiş xalis türk sözüdür.
Rənglərin adlarının haradan gəldiyi sualına cavab olaraq, yalnız bəzi əsas rənglər haqqında danışmaq olar. Təbii ki, mövzu ilə bağlı daha çox təfərrüatlı araşdırmalar var, lakin bu gün hər kəsin bildiyi və istifadə etdiyi bütün rənglərin mənbəyi tam olaraq bilinmir.
Qadir, Bizimyol.info
Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının yaratdığı ən möhtəşəm əsərdir. Xalqımızın ən müqəddəs və ən qiymətli milli sərvətidir. Hər kəlməsi, hər sözü, adicə intonasiya və vurğuları minillik tarixə malikdir.
Dilimizin varlığı xalqımızın milli varlığının göstəricisidir. Vaxtı ilə M.Ə.Rəsulzadə “Milli dirilik” məqaləsində yazırdı: “Milliyyətin ümdə rüxnünü (simasını-I.V.) təşkil edən şey dildir. Dil hər bir heyətin hansı bəşər dəstəsinə mənsub olduğunu göstərən bir lövhədir. Çünki dil həmən millət deməkdir”.
Milli kimliyimiz olan Azərbaycan dili nənə və babalarımızın bayatıları, nağıl və dastanları, Oğuz elinin müşküllərini həll edən Dədə Qorqudun, dediyindən dönməyən Nəsiminin, dərdli Füzulinin, məğrur Xətainin, gözəllik aşiqi Vaqifin, Aşıq Ələsgərin, filosof-dramaturq M.F.Axundzadənin, böyük demokrat M.Cəlilin, “ağlar-güləyən” M.Ə.Sabirin, Ə.Cavadın, M.Müşviqin, S.Vurğunun, M.Arazın, M.H.Şəhriyarın və onlarla başqalarının ölməz söz-sənət əsərləri ilə şərbət kimi şirinləşmiş, göz yaşı kimi durulmuş, yad təsirlərdən qorunmuş və kamil bir dilə çevrilmişdir. Ulu öndərimiz H.Əliyev ana dili haqqında danışarkən, “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin köklərə malikdir. Şəxsən mən ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm! – deyirdi.
Respublikamızda dil siyasətinin formalaşdırılması, dilimizin hərtərəfli tərəqqisi də dahi rəhbər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Azərbaycan dilinin həm ümumxalq dili, həm də dövlət dili kimi inkişafında ulu öndərin misilsiz xidmətləri olub. H.Əliyev ölkəyə rəhbərlik etdiyi bütün illər ərzində əzəmətli dövlət işləri ilə yanaşı, Azərbaycan dilinin inkişafı, tətbiqi sahələrinin genişləndirilməsi uğrunda mübarizə aparmışdır. Dilimizin həqiqi mənada, praktiki olaraq dövlət dili statusu qazanması da ulu öndərin səyləri nəticəsində mümkün olmuşdur. Millətin dilinin dövlət dili statusuna yüksəlməsi isə böyük tarixi hadisə, milli dövlətçilik tarixinin qızıl səhifəsidir. Heydər Əliyev dühası ilə ana dilimiz həm ölkəmizdə, həm də xaricdə diplomatik dil səviyyəsində ən yüksək zirvəyə çatmışdır.
Əsası ulu öndər tərəfindən qoyulmuş dil siyasəti bu gün Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Aparılan uğurlu siyasətin nəticəsidir ki, indi ana dilimiz dinyanın inkişaf etmiş, qədim yazı ənənələri və sabitləşmiş ədəbi normaları olan dövlət dili statusuna malik nüfuzlu dillərdəndir.
Azərbaycan dili müxtəlif dövrlərdə öz gözəlliyi və şirinliyi ilə dünya dillərinə meydan oxumuşdur. Əsrlər boyu dilimiz nəinki azərbaycanlılar, bütün Qafqazda yaşayan xalqlar arasında əsas ünsiyyət vasitəsi olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, böyük rus şairi M.Y.Lermantov XIX əsrdə Qafqazda olarkən dostu S.A.Rayevskiyə yazırdı ki, Avropada fransız dilini bilmək nə qədər vacibdirsə, Qafqazda da Azərbaycan dilini bilmək bir o qədər vacibdir.
İndi dünyanın 90-a yaxın ölkəsində əlli milyondan çox insan Azərbaycan dilində danışır. Bu dil həm də ölkəmizdə yaşayan azsaylı xalqların ikinci ana dili kimi işlənir. Bu isə o deməkdir ki, Azərbaycan dili dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyi və milli birliyinin sarsılmaz təməlinə və simvoluna çevrilmişdir.
Bu gün Azərbaycan dili sadəcə ünsiyyət vasitəsi olaraq qalmır. Fəxr etməliyik ki, doğma dilimiz indi beynəlxalq statusu almış dünya dilləri ilə bir sırada yüksək diplomatik məclislərdə səslənir, komputer sistemində istifadə edilir, internet səhifələrində oxunur. Dünya ədəbiyyatının inciləri dilimizə uğurla tərcümə edilir, xarici vətəndaşlar Azərbaycan dilini öyrənirlər. Bu arada qeyd etmək istərdik ki, xaricilərin dilimizi öyrənmələrinə kömək məqsədi ilə “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəratində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nda da qeyd olunduğu kimi, Azərbaycan dilində daha çox internet resurslarının və onlardan daha geniş istifadənin təmin edilməsi üçün yeni internet texnologiyalarının yaradılmasına diqqət daha artırılmalıdır. Maşın tərcüməsi sistemlərinin və digər müasir tətbiqi linqistik texnologiyaların yaradılması və inkişafı müntəzəm xarakter daşımalıdır.
Tədqiqatlar göstərir ki, beynəlxalq səviyyəli dillərin nüfuzunun güclənməsi, coğrafiyasının genişlənməsi, funksiyalarının çoxalması; elm, texnologiya, sürətli iqtisadi inkişaf, siyasi üstünlük və qloballaşma yerli dillərin tənəzzülünə, inkişafdan qalmasına səbəb olur, onlar tədricən öz statuslarını itirirlər. Universal kommunikasiya vasitələrinə və bütün insanlıq üçün ümumi dilə tələbatın artması da bu prosesləri gücləndirir. Bu baxımdan qloballaşmanın dünyanın dil mənzərəsinə təsiri aydın surətdə müşahidə edilməkdədir. UNESCO-nun verdiyi məlumata görə, yuxarıda qeyd etdiyimiz səbəblərdən artıq dünyada mövcud olan dillərin 40 %-i yox olmaq təhlükəsi altındadır.
Qloballaşma prosesinin təsiri ilə mürəkkəb dövr yaşayan ana dilimizin bu gün qorunmağa və möhkəmlənməyə daha çox ehtiyacı var. Prezident İ.Əliyev 1918-ci ildə Ağdam Muğam Mərkəzinin açılışı zamanı demişdir: “Bizim zəngin dilimiz var və Azərbaycan ədəbiyyatı bunu təsdiqləyir. Ancaq indi dünyada gedən qloballaşma prosesləri, digər proseslər istər-istəməz dilimizə də təsir edir, biz dilimizi xarici təsirlərdən qorumalıyıq. Bizim dilimizə lüzumsüz xarici kəlmələr lazım deyil. Bizim dilimiz o qədər zəngindir ki, istənilən fikri, istənilən məsələni ifadə etmək mümkündür. Ancaq biz görürük ki, bəzi hallarda həm kütləvi informasiya vasitələrində, həm də digər sahələrdə dilimizə yad kəlmələr daxil olur. Bunlar dilimizi zənginləşdirmir, əksinə, bəzən mövcud sözlər yeni sözlərlə əvəzlənir və mən bunun qəti əleyhinəyəm. Bu gün fürsətdən istifadə edərək, bir daha bildirmək istəyirəm ki, hamımız öz dilimizi qorumalıyıq”.
Bəli, indi əsas məsələ milliliyi saxlamaqla, ana dilinin varlığını qorumaqla dünyaya inteqrasiya etməkdir. Düzdür, dilimiz dövlət səviyyəsində prioritet siyasətin tərkib hissəsi olan dil siyasəti çərçivəsində əhəmiyyətli dərəcədə qorunur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.Əliyevin sərəncamı ilə təsdiq olunmuş “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəratində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair Dövlət Proqramı”nı və dil siyasəti sahəsində qəbul olunmuş digər normativ hüquqi aktları xatırlamaq kifayətdir. Amma Azərbaycan dilinə dövlət səviyyəsində diqqət və qayğı göstərilməsi dilin qorunmasının bir tərəfidir. Digər tərəfi isə, dil daşıyıcılarının özlərinin dil siyasətinin həyata keçirilməsinə təkan verməsidir. Dilin qorunması dövlətin dil siyasəti ilə başlayır və dil daşıyıcılarının ona riayət etməsi ilə tamamlanır. Dilin qorunması, zənginləşdirilməsi və inkişag etdirilməsi mövqeyindən, peşə və ixtisasından, vəzifəsindən asılı olmayaraq hamının və hər kəsin işidir. M.Ə.Rəsulzadə yazırdı: “Bu qədər bir əhəmiyyətə malik olan dilin mühafizəsi bittəb (təbii olaraq-İ.V.) dil sahiblərinə ən çox lazım olan şeylərdən biri, bəlkə də, birincisidir”.
Görkəmli şairimiz B.Vahabzadə dil daşıyıcılarının qarşısında duran həmin vəzifəni poetik şəkildə belə ifadə edirdi:
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,
Bu dil əcdadımızın bizə qoyub getdiyi
Ən qiymətli mirasdır, onu gözlərimiz tək
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək!
Ü.Hacıbəyov yazırdı ki, "Ana dilimizə əhəmiyyət verməsək, ola bilər ki, bir gün dilimiz itər-batar, yox olar və bir millətin də ki, dili batdı , o millətin özü də batar, çünki bir millətin varlığına, yaşamasına isbat vücud onun dilidir".
Əgər biz dilimizin həmişə var olmasını istəyiriksə, M.Ə.Rəsulzadənin dediyi kimi, “...onu cameiyyəti - milliyyəmizdə ən mühüm bir ittihad və tərəqqi amili ədd etməliyik (hesab etməliyik-İ.V.)”.
Təəssüf ki, bu gün öz ana dilini bəyənməyən, yersiz olaraq əcnəbi sözlərlə dilimizi zibilləyənlərin sayı artmaqdadır. (Q.Məhərrəmli son 15-20 ildə təkcə mediada işlənən, çoxu “gözləmə rejimi”ndə olan alınma sözlərlə bağlı yazdığı izahlı lüğətdə ümumilikdə 2200-dən çox xarici leksik vahid qeydə almışdı.) Son illər hətta məişət səviyyəsində yerli-yersiz əcnəbi dillərdən alınmalara yol verilir. Televiziya və radio kanallarında, mətbu nəşrlərdə, reklam daşıyıcılarında ədəbi dilin normalarının pozulması adi hala çevrilib, əcnəbi sözlər və ifadələr göz çıxarır. İngilis dili bilməyən sahibkarlar belə öz dükanlarının, ofislərinin və istehsal etdikləri bəzi məhsulların adlarını ingilis dilində yazırlar. Acınacaqlısı odur ki, bunların içərisində çoxlu “ziyalı”lar da var.
Vaxtı ilə “Molla Nəsrəddin”in səhifələrində amansız tənqid olunan bu “obrazovonlulara” ulu öndərin bir öyüdünü xatırlatmaq istərdik: ”Öz dilinizi unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə dəyişməyin”. Bizim “obrazovonlular” anlamalıdırlar ki, dil hər bir kəsin özünə məxsus əşya deyil. Ana dili millətimizin namusudur. Namus isə paltar deyil ki, onu havaya və fəslə görə dəyişəsən. Bu dil bizi dünyaya gətirən anamızın dilidir. Atalar demişdir: ”Dilini bilməyən anasını tanımaz”. Böyük Üzeyir bəy ana dilini bilməyənləri “zavallı”, ulu öndərimiz isə “şikəst adamlar” adlandırırdı. Nə qədər haqlı və sərrast deyilmişdir !
Şair T.Bayram öz ana dilini sevməyən və bilməyənlərə “nankor və nacis deyir". Biz isə onları milli kimliklərindən imtina edib, xarici ölkə vətəndaşlığını qəbul edən, “yad dildən pay umub dilənənlərə” bənzədirik. Rus yazıçısı Paustovski haqlı olaraq qeyd edirdi ki, öz Vətəninə həqiqi məhəbbət öz doğma dilini sevmədən mümkün deyil.
Bu da bir həqiqətdir ki, bu gün bəzi vəzifə sahibləri, imkanlı adamlar ana dilində danışmağı özlərinə və övladlarına rəva bilmir, balalarının təlim-tərbiyəsini hətta xaricdən dəvət olunan əcnəbilərə etibar edirlər. Uşaqlarının ana dilində yox, ancaq xarici dillərdə (əsasən ingilis dilində) təhsil almasını istəyirlər.
Zənn edirəm ki, belələrinə böyük rus pedaqoqu K.D.Uşinskinin aşağıdakı sözlərini xatırlatmaqda yarar var: “Ana dilində təhsil almayan bir uşaq böyüdükdən sonra üzünə nə qədər vətənpərvərlik maskası taxsa da, aid olduğu millətə deyil, dilində təlim-tərbiyə gördüyü millətə xidmət edəcəkdir!”
M.Ə.Rəsulzadəyə görə də, yad dildə təlim-tərbiyə verilən məktəblərdə məqsəd birbaşa olmasa da, dolayısı ilə gənc nəsli şovinizm ruhunda tərbiyələndirməyə xidmət edir, gəncləri öz soykökündən uzaqlaşdırır, tarixini, ədəbiyyatını, adət-ənənəsini unutdurur, nəticədə vətəninə, xalqına fayda verə bilməyən yad əxlaqlı bir insana çevrilir. Belələri hansı vəzifədə işləməsindən, harada yaşamasından asılı olmayaraq yad havalara oynayacaq, yad meyillərə uyacaq, öz nicatlarını yad ölkələrdə axtaracaqlar.
Dilimizin təəssübkeşlərindən şair B.Vahabzadə isə belələrini nəzərdə tutaraq yazırdı:
Bir vaxt rusca idi bütün reklamlar.
İndi ingiliscə dürtülür gözə.
İtin də dilinə hörmətimiz var,
Təkcə öz dilimiz yaramır bizə.
Əlbəttə, xarici dilləri öyrənmək lazımdır. Artıq qloballaşan dünyada ikidillilik (çoxdillilik) zərurətə çevrilmişdir. Yer üzündə hakim dilə ehtiyac gündən-günə artmaqdadır. Belə bir dil isə ingilis dilidir. İngilis dilində, yaxud başqa dillərdə danışmaq yüksək bacarıqdır, aqillikdir. Bir neçə dildə danışan insanlar həm şəxsi, həm də professional həyatda daha geniş ünsiyyət dairəsinə malik olurlar.
Tədqiqatlar göstərir ki, çoxdilliliyin bir sıra üstün cəhətləri vardır. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent E.Əliyeva özünün “Ana dili və çoxdillilik problemləri” məqaləsində bu barədə yazır: “Çoxdilli insan əmək bazarında üstünlüyə, dünya ölkələrinə sərbəst səyahət imkanlarına, texnologiyanın imkanlarından yüksək səviyyədə istifadə etmək bacarığına malik olur.
Çoxdillilik beynin inkişafına təkan verir, düşünmənin çevikliyini artırır. İnsanda özünəinam hissi artır. Təcrübə göstərir ki, insan hansısa xarici vətəndaşla onun öz dilində ünsiyyətə girirsə, bu zaman müsbət enerji alır, inamlı olur.
Çoxdilli insan tanış olduğu mədəniyyətlərin təsiri altında daha kreativ düşünür. Ünsiyyət dairəsinin genişlənməsi ilə insan öz həyatını rəngarəng edir. Stressi azalır, onun məhsuldarlığı artır.
Psixoloqlar da hesab edirlər ki, uşaq ana bətnində eşitdiyi, duyduğu dili daha tez və asan öyrənmiş olur. Bu səbəbdən də ana dilini öyrəndikdən sonra, yəni dil inkişafının ikinci mərhələsində xarici dilə keçid etmək tövsiyə olunur”.
Çoxdilli cəmiyyətdə fikri asan ifadə etmək ünsiyyətdə başlıca şərtdir. Bu zaman əsas komponent ana dili, ikinci komponent isə digər dil hesab olunur.
Hər bir azərbaycanlının orta təhsilini ana dilində almasını məsləhət görən şair B.Vahabzadənin də dediyi kimi, xarici dilləri yaxşı öyrənməyin yolu ana dilini yaxşı bilməkdən keçir. Onun fikrincə, ana dilinə əsaslanan ikidilli təhsil yerli dillərdə danışan əhali qruplarının dil öyrənməyə çıxışını asanlaşdırır. Ana dilini mükəmməl bilmədən başqa dili yaxşı qavramaq çətindir. Çünki doğma dilini yaxşı bilən kəs öyrənmək istədiyi xarici dili ana dili ilə müqayisəli və qarşılqlı şəkildə öyrənir və faktiki olaraq daha yaxşı dərk edir.
Bir daha təkrar edirik ki, çox dil bilmək, bir neçə xarici dildə danışmaq aqillikdir. Ancaq ana dilini bilməmək, ona xor baxmaq əsl nadanlıqdır. Xarici dillər ana dilinin nüfuzuna xələl gətirmədən, onun coğrafiyasını məhdudlaşdırmadan öyrənilməli, ölkə daxilində heç bir sahədə praktiki olaraq ana dilindən üstün tutulmamalıdır. Unutmaq lazım deyil ki, dil yalnız ünsiyyət yaratmır, xalqın tarixini, mədəniyyətini, milli əxlaqını və soykökünü təyin edir.
Görkəmli dövlət xadimi və şair Ş.İ.Xətai demişdir: ”Ərənlərimiz bizə üç əmanət qoyub getmişlər: dilimiz, torpağımız və qeyrətimiz.” Dilimizi yaşatmaq, inkişaf etdirmək və onun saflığını qorumaq hər bir vətən övladının qeyrət və namus borcudur. Torpağımız kimi ana dilimizi də işğaldan qorumalı və gələcək nəsillərə ərməğan etməliyik. Qloballaşma şəraitində ana dilimizdən zamanın tələblərinə uyğun istifadə etməli, ədəbi dilin normalarını ciddi surətdə gözləməli, gənc nəslə milli dil sevgisini təlqin etməliyik. Çunki dilimizin yaşaması xalqımızın, tariximizin, milli varlığımızın və milli kimliyimizin yaşaması deməkdir.
İmran Verdiyev,
Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi
Kaliforniyadakı Skripps Tədqiqat İnstitutunun amerikalı kimyaçıları müxtəlif dərman preparatlarının istehsalında komponentlərin istehsalı üçün yeni ucuz üsul təqdim ediblər.
Qaynarinfo xəbər verir ki, tədqiqat "Nature Synthesis" (NatSynt) elmi jurnalında dərc olunub.
Mütəxəssislər doymuş heterosikllərin - əksər dərmanlarda rast gəlinən halqavari kimyəvi strukturların sintezini sadələşdirməyə nail olublar. Doymuş heterosikllər onurğasında ən azı bir qeyri-karbon atomu, adətən bir azot atomu olan siklik üzvi birləşmələrdir.
Bununla belə, bu qiymətli birləşmələri əldə etmək üçün mövcud üsullar məhduddur. İstifadə oluna bilsələr belə, onlar həcmli olurlar və ya nisbətən bahalı və mürəkkəb başlanğıc materialları tələb edirlər.
Yeni üsul karbon və hidrogen arasındakı əlaqəni pozmaq üçün palladium katalizatorundan istifadə edir. O, həmçinin karbonun azotla birləşməsinə və istənilən halqanın əmələ gəlməsinə imkan verən molekul dəstlərini əhatə edir.
Təcrübələr göstərir ki, texnologiya praktiki olaraq sıfırdan bitkilərdən əldə edilən ucuz və əlçatan amin birləşmələrindən doymuş heterosikllər istehsal etməyə imkan verir.